METROPOOLREGIO AMSTERDAM

Transcriptie

1 METROPOOLREGIO AMSTERDAM

2 METROPOOLREGIO AMSTERDAM

3 INHOUDSOPGAVE MANAGEMENT SAMENVATTING 1. DE TIJDGEEST DE INNOVATIE & DE ACTIE 1.1 3D Makers Zone als regionaal initiatief 1.2 Aansluiting onderwijs op 3D Makers Zone 2. DOELSTELLING ROND ONDERWIJS EN ARBEIDSMARKT 2.1 Onderwijs slim en snel aansluiten op 3D Makers Zone 2.2 Activiteiten en resultaten 3. FASERING 3.1. FASE FASE FASE 3 4. SAMENWERKINGSPARTNERS 5. TIJDPAD EN BEGROTING 5.1 Meerjarenbegroting / dekkingsplan zone 5.2 Kosten en inkomsten 6. BIJLAGE BLZ 4. BLZ. 7 BLZ. 7 BLZ. 8 BLZ. 9 BLZ. 9 BLZ. 9 BLZ. 14 BLZ. 15 BLZ. 15 BLZ. 16 BLZ. 17 BLZ. 18 BLZ. 18 BLZ. 19 BLZ. 21

4 MANAGEMENT SAMENVATTING METROPOOLREGIO AMSTERDAM Een excellence center gericht op de industrie en onderwijs sector dat één loket biedt voor alles wat te maken heeft met (industriële) toepassingen van 3D-printen. Als erkend fieldlab van de Smart Industry Actie agenda kan de uitrol de regio met 3D-printen snel en goed op de kaart zetten. Doel van deze aanvraag bij PRES is ondersteuning te vragen om de aansluiting van de onderwijssector bij de 3D Makers Zone te borgen. In het afgelopen jaar is hard gewerkt aan een solide ecosysteem van bedrijven, partners (ondernemers en branche organisaties), wetenschappelijke instituten en onderwijs om de 3D Makers Zone mogelijk te maken. Onderhand is het initiatief een erkend fieldlab in de Smart Industry Actie agenda van het ministerie van Economische Zaken. CONCEPT De 3D Makers Zone is een regionaal initiatief met oog voor de belangen van alle ondernemers, onderwijsinstellingen en overheden. Het initiatief is primair genomen vanuit ondernemers en wordt ook als zodanig gefinancierd. Bedrijven uit de regio kunnen gemakkelijk aankloppen met elke mogelijke vraag bij de 3D Makers Zone. De structuur, de hoeveelheid aangesloten partners, de synergie van de hele zone, de aanwezige technologie en de aanwezige kennis staan in bijna alle gevallen garant voor een goed resultaat. Een ondernemer kan met kleine (pilots en bedrijfsscans) en grote projecten (launching customer) terecht. Onderwijsinstellingen profiteren ook op meerdere vlakken direct van de 3D Makers Zone. Investeringen in high end machines zijn voor hen dus niet nodig. Er is ontstaat zo directe aansluiting van het onderwijs op de marktbehoefte. In dit concept deze manier worden investeringen en kennisgroei van ondernemers en onderwijsinstellingen gebundeld en geaccelereerd, hetgeen leidt tot een snellere toename van innovatiegroei, economische groei en werkgelegenheidsgroei in de Metropoolregio Amsterdam. De locatie in de Waarderpolder (Haarlem) biedt verder de mogelijkheid aan andere bedrijven om zich op en rondom het terrein te vestigen op voorwaarde dat ze iets met 3D-printen doen. Dit versterkt clustervorming. DRAAGVLAK Het initiatief wordt breed gedragen en ondervindt veel adhesie op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Zo zit bijvoorbeeld Willem Vermeend als aanjager van de Smart Industry in de advisory board. Ook de NEVAT/ FME - als branche organisatie van de maakindustrie - is warm pleitbezorger. De 3D Makers Zone kan de Metropoolregio Amsterdam helpen de inhaalslag te maken die nodig is om de regio op het gebied van digitale fabricage de aansluiting te bezorgen met de landen om ons heen. CONCEPT PARTNERS BEDRIJVEN ONDERWIJS Excellence Center 3D-Printing / Additive Manufacturing Metropoolregio Amsterdam 1 Regionaal Loket voor alle vragen en opdrachten voor industriële 3D-Printtoepassingen 1 Aanspreekpunt 3D-printing voor het onderwijs 4

5 NLR, ECN, TNO en TU Delft zijn ook partners van de zone. De opzet als open innovatieplek waar co-creatie en crossovers tussen sectoren gaan plaatsvinden, past volledig in de tijdgeest. DUURZAME SAMENWERKING TUSSEN ONDERWIJS EN ARBEIDSMARKT Het nu creëren van een duurzame samenwerking tussen onderwijs en arbeidsmarkt is essentieel om op termijn personeel met de juiste vaardigheden en kennis op te leiden. Met deze subsidie die we middels dit voorstel aanvragen - creëren we voor het onderwijs de financiële voorwaarden voor versnelde toegang tot de machinerie, kennis en duurzame samenwerking met het bedrijfsleven. Continuïteit en nader uitbouwen van deze samenwerking wordt aan het eind van Fase 1 geborgd in een vervolgaanvraag naar Regionaal Investerings Fonds / EFRO. Binnen 2 jaar moet dit leiden tot de eerste opleidingen gericht op digitale fabricagetechnologieën, op een termijn van 5 jaar zal dit leiden tot de eerste studenten voorzien van de juiste kennis en vaardigheden om innovatie in de creatieve maakindustrie blijvend te kunnen versterken. BUSINESS PLAN De 3D Makers Zone moet over ongeveer twee jaar een break even-situatie hebben. Het businessplan voorziet in 3 fasen. Fase 1 is belangrijk omdat een snelle start de mogelijkheid geeft om daarna snel op te schalen. De fysieke plek met draaiende machines zal daarna veel bedrijven die nu nog afwachten over de streep gaan trekken. Op dit moment is er een aantal kernpartners. Er is een hot prospect-list van nog eens twintig partijen waar mee gesproken is en er is een longlist van een paar honderd bedrijven die in fase 3 voor omzet gaan zorgen. De 3D Makers Zone heeft een bijzonder business model. Overdag is het een testlab, een inspiratieplek, een expo en een onderwijsplek. s Nachts is het puur een productiefaciliteit voor opdrachten van bedrijven. Door deze opzet kan er een 24/7 model gecreëerd worden waarbij landelijk opdrachten binnengehaald kunnen voor productie. Door overdag een andere business model te kiezen met bijdragen van oa. onderwijspartner kan de zone de machines die aangeschaft zijn op een efficientere manier afschrijven. Het gaat dan niet alleen meer over bezettingsgraad, maar ook over kennisopbouw en onderzoeksvalorisatie bijvoorbeeld. We verwachten dat veel bedrijven een eerste pilot willen doen. Pilot kunnen direct gekoppeld worden aan projecten van studenten. FINANCIERING De 3D Makers Zone is qua huisvesting en machinerie gefinancierd vanuit het bedrijfsleven en partners en gaat in maart/april 2015 open en zal een fysieke plek zijn met professionele 3D-printers, scanners, software en materialen. Opgezet als regionaal initiatief vanuit het bedrijfsleven begrijpt de 3D Makers Zone als geen ander hoe ondernemers denken en wordt er gedacht vanuit Smart Industry-gedreven vernieuwende business modellen. BUSINESSMODEL uur Educatie Expo Testlab Inspiratie Projecten Onderwijs Onderzoek uur Productie 3D-Printopdrachten van bedrijven uur 5

6 Vanuit verschillende bedrijven en partners is nu een bedrag van rond Euro toegezegd. Voor aansluiting van het onderwijs op de juiste manier is extra geld nodig van de regionale overheid. Wij vragen voor de opstartfase (fase 1) een subsidie van euro uit regionaal budget van de PRES. De grootste belemmering voor de ondernemers is vandaag de dag niet zo zeer de financiering van een printerpark maar het vinden van gekwalificeerd personeel dat opgeleid is in digitale ontwerp- en fabricagetechnologieën. De onderwijsinstellingen zijn zich hiervan bewust maar het ontbreekt hen aan de financiële middelen om te investeren in de benodigde machinerieën om de studenten op te leiden. Via een subsidie kan de 3D Makers Zone geschikt worden gemaakt voor gezamenlijk leren van onderwijs en bedrijfsleven, namelijk door bijvoorbeeld onderwijscoördinatoren aan te stellen, stagemogelijkheden te creëren en te inventariseren wat echt nodig is voor curricula-ontwikkeling. MODEL VAN AANVRAAG/BIJDRAGEN VOOR SUBSIDIE PARTNERS ONDERWIJS ONDERWIJS COÖRDINATIE Bijdrage PRODUCTIE & TESTLAB Bijdrage ONDERZOEKSVALORISATIE KENNISDELING INSPIRATIESESSIES BEDRIJVEN FASE 1: 5-10 bedrijven FASE 2: bedrijven FASE 3: 40+ bedrijven Bijdrage 6

7 1. DE TIJDGEEST, DE INNOVATIE & DE ACTIE 1.1 3D Makers Zone als regionaal initiatief In het afgelopen gelopen jaar is door een aantal ondernemers het initiatief gestart om een 3D Makers Zone te realiseren die zich richt op ondernemers, onderwijs- en kennisinstellingen binnen de Metropoolregio Amsterdam. In april 2015 wordt de 3D Makers Zone geopend. Bij de lancering worden een aantal state-of-the-3d-printers gepresenteerd. De 3D Makers Zone richt zich op cocreatie tussen bedrijven en zal door een gericht pilot- en programmaplan een concrete bijdrage leveren aan de versterking van het toekomstige ondernemersklimaat in de MRA. Daarnaast wil de 3D Makers Zone een impuls gegeven aan de maakindustrie. De Zone wil hen aanzetten om het innovatievermogen te versterken door het slim toepassen van de mogelijkheden die 3D-printing (3D-printtechnologie) biedt. Resultaat is dat de industrie competitiever wordt. Dat moet op termijn leiden tot meer private investeringen in R&D. Nieuwe digitale fabricagetechnologieën, zoals 3D-printing, gaan economieën, waardeketens en toeleverketens radicaal veranderen. Dergelijke technologieën maken het mogelijk om tijdens ontwerp en productie totaal andere en complexere onderdelen on demand en just-in-time te realiseren. Ontwerpwijzigingen zijn mogelijk tot vlak voor assemblage. Ontwerpen kunnen bovendien op de klant worden toegesneden, waardoor industrieel ontwerp (IO) veel belangrijker wordt, ook in B2B-markten. De time-tomarket gaat daardoor flink omlaag. Dit gaat de ontwerp- en productieprocessen ingrijpend veranderen en business modellen drastisch transformeren. De 3D Makers Zone is een privaat initiatief maar met oog voor de belangen van alle ondernemers, onderwijsinstellingen en overheden. De ondernemers kunnen gemakkelijk aankloppen met elke mogelijke vraag bij de 3D Makers Zone. De structuur, de hoeveelheid aangesloten partners, de spillover en synergie van de hele zone, de aanwezige technologie en de aanwezige kennis zullen in bijna alle gevallen garant staan voor een goed resultaat. Een ondernemer kan met kleine (pilots en bedrijfsscans) en grote projecten (launching customer) terecht. Op deze manier worden investeringen en kennisgroei van ondernemers en onderwijsinstellingen gebundeld en geaccelereerd, hetgeen leidt tot een snellere toename van innovatiegroei, economische groei en werkgelegenheidsgroei in de Metropoolregio Amsterdam. METROPOOLREGIO AMSTERDAM Les/Lezing ruimte 3D-Printing gerelateerde (maak)bedrijven Designers Makers Juristen/Consultants Producenten Materiaalspecialisten Resellers 3D-printers en meer... Festival/ Event terrein High-end industriele 3D-Printers + scantechnieken Permanente 3D-Printing Expo 7

8 1.2 Verbinding onderwijs met 3D Makers Zone Dit initiatief biedt ook grote kansen voor kennisdeling tussen MKB-bedrijven en onderwijs- en kennisinstellingen. Voor het onderwijs biedt het de mogelijkheid om toegang te krijgen tot machinerie (industriële 3D-printers) én kunnen onderwijsinstellingen samen met het bedrijfsleven innoveren. De 3D Makers Zone biedt het onderwijs toegang tot gezamenlijke kennis van bedrijven en de mogelijkheid om een duurzame samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven op te bouwen. Dit helpt het onderwijs om personeel op te leiden met de juiste kennis en vaardigheden. Via deze PRES aanvraag willen we ervoor zorgen dat de 3D Makers Zone ook geschikt wordt gemaakt voor het gezamenlijk leren van het onderwijs en het bedrijfsleven. Op deze manier kan de educatiewereld laagdrempelig instappen en meeliften op de nieuwste 3D-printontwikkelingen en brengen we de kloof tussen onderwijs en arbeidsmarkt aanzienlijk terug. KENNISOPBOUW 3D-PRINTING BEDRIJVEN ONDERWIJS Zo worden opleidingen gecreëerd met een hoge baangarantie en komt er op termijn personeel op de markt dat (beter) aan de verwachtingen van werkgevers voldoet en minder nascholing behoeft (wat weer belangrijk is voor het MKB). Kennisopbouw 3D-printing Kennisopbouw 3D-printing AANSLUITING ONDERWIJS & BEDRIJFSLEVEN 8

9 2. DOELSTELLING ROND ONDERWIJS EN ARBEIDSMARKT Vanuit de 3D Makers Zone worden bedrijven uit verschillende sectoren gestimuleerd om samen met 3D-printen aan de slag te gaan ten einde nieuwe kennis op te doen, om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen. Hiermee zetten we in op het stimuleren van cross-overs tussen de maakindustrie en de creatieve industrie. In de bijlage leest u meer over de 3D Makers Zone. De nadruk in deze aanvraag ligt op het geven van voorlichting over 3D-printen en het delen van kennis over 3D-printtechnologie aan bedrijven, onderwijsinstellingen en kennisinstellingen. 2.1 Onderwijs slim en snel aansluiten op 3D Makers Zone 21ST CENTURY SKILLS VERBINDING ON- DERWIJS MET 3D-PRINTONTWIKKELINGEN De maakindustrie heeft behoefte aan (technisch) personeel dat de 21st century skills bezit en die kunnen bijdragen om de maakindustrie blijvend te innoveren. Het is van belang dat onderwijsinstellingen de huidige generatie leerlingen op de juiste manier gaan opleiden, zodat zij een rol kunnen spelen in de nieuwe maakindustrie. Een betere aansluiting van arbeidsmarkt en onderwijs moet leiden tot een opleidingsaanbod dat aansluit op de regionale behoefte. De onderwijsinstellingen in de MRA beginnen zich bewust te worden van het belang van deze technologieën. Zij zien de kansen voor hun studenten mits op de juiste wijze opgeleid. Het ontbreekt hen echter aan de financiële middelen om te investeren in de benodigde machinerieën en het juiste netwerk om met de juiste bedrijven duurzaam in contact te komen Dat dit wel nodig is, blijkt uit het feit dat het algemene kennisniveau over 3D-printen bij zowel bedrijven als onderwijsinstellingen in Nederland behoorlijk achter blijft ten opzichte van de ons omringende landen. Alle Fachschule in Duitsland hebben industriële 3D-printers staan, in Nederland, is dit nog nergens het geval. Het aantal FTE s gespecialiseerd in Additive Manufacturing bij universiteiten in de Groot Brittannië is vele malen hoger dan in Nederland. In België heeft de overheid de afgelopen decennia een langdurig stimuleringsprogramma gehad waar men nu de vruchten van plukt. De 3D Makers Zone biedt de kans hier verandering in aan te brengen. De 3D Makers Zone wil een plek zijn waar bedrijven en onderwijsinstellingen gezamenlijk en versneld aan kennisopbouw gaan doen. Met een PRES bijdrage kan er een nieuwe, inspirerende plek in de MRA komen waarbij directe aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt gaat ontstaan Activiteiten en resultaten In dit hoofdstuk laten we zien welke projectactiviteiten we samen met de onderwijsinstellingen willen gaan oppakken in de periode april 2015 tot en maart 2016 en waar dus de PRES bijdrage aan besteed gaat worden. 9

10 A. KOPPELING ARBEIDSMARKT-ONDERWIJS De volgende activiteiten worden uitgevoerd: I. Organiseren inspiratiesessies voor bedrijfs leven en onderwijs waar: leerlingen, docenten en bedrijven geïnspireerd worden in de potentie en mogelijkheden van technologische ontwikkelingen van digitale productiemethoden (3D-printtechnologie). Leerlingen uit PO en VMBO worden geïnspireerd te kiezen voor relevante (technische) beroepen waarin deze ontwikkelingen centraal staan. Studenten uit het MBO en HBO kunnen worden geïnspireerd en gemotiveerd te kiezen voor relevante stages, deel te nemen aan pilot projecten rondom 3D-printen bij betrokken bedrijven en/of regionale evenementen rondom dit onderwerp. II. Resultaat: Docenten en bedrijven worden bewust gemaakt van de noodzaak van meer kennis en een bredere toepassing van de technologie in bedrijfsleven en ondewijsprogramma s. Pilotprojecten bedrijfsleven-onderwijs waarin: studenten (MBO/HBO) worden uitgedaagd creatieve oplossingen te ontwikkelen voor actuele uitdagingen in succesvolle toepassing van 3D-printtechnologie in het bedrijfsleven. Uitdagingen kunnen bestaan uit de ontwikkeling van praktische toepassingen (MBO), bedrijfsscans of vinden van rendabele business modellen (HBO). De projecten zijn een uitstekend instrument om bedrijfsleven en onderwijs nader bij elkaar te brengen en een betere aansluiting arbeidsmarkt-onderwijs te creëren. III. Resultaat: Voor onderwijs bieden de projecten kansen om studenten te stimuleren in ontwikkeling van 21st century skills als creatief, innovatief, duurzaam en ondernemend denken. In het bijzonder biedt het de mogelijkheden jong talent extra te stimuleren in de ontwikkeling van de cruciale kennis en vaardigheden op gebied van digitale productie. De focus op voor hen nog relatief onbekende 3D-print technologie dwingt de studenten tot creatieve en innovatieve oplossingen te komen. Als best-practices bieden de projecten een regionale voorbeeldfunctie van succesvolle samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs. Opgedane kennis en ervaringen zijn van belang om in opvolgende fases langdurige en bredere samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs te realiseren. Cruciaal is de realisatie van een (online) platform onderwijs-arbeidsmarkt digitale productie waar betrokken partijen geactiveerd worden een langdurige en duurzame samenwerking te realiseren rondom 3D-printen. Inventariseren specificaties (online) plaform onderwijs-arbeidsmarkt digitale productie waarbij de focus ligt op: doorlopend matchen van onderwijs met de vraag naar kennis, competenties, stages en field-onder zoek rondom 3D-printen in het bedrijfsleven. Van belang is dat bedrijfsleven en onderwijs geactiveerd worden om gezamenlijk te werken aan het ontwikkelen en delen van kennis van 3D-printtechnologie, creëren van stageplekken en uitwisselen van projecten of opdrachten waarbij 3D-printen centraal staat. Succesvolle realisatie van een dergelijk platform vereist onderzoek naar de specificaties waar dit aan zou moeten voldoen. Resultaat: Duidelijke specificaties 10

11 IV. Organisatie en realisatie van een 3D-printing hackathon: waar studenten en andere enthousiastelingen vanuit verschillende niveaus en disciplines in groepen samen werken in de 3D Makers Zone aan een gezamenlijke uitdaging. Deze uitdaging kan bestaan uit het vinden van nieuwe creatieve toepassingen voor digitale productiemethoden, 3D-designuitda gingen en/of actuele vraagstukken uit het bedrijfsleven. Het opgeleverde werk wordt beoordeeld door een professionele jury met leden uit bedrijfsleven en onderwijs. Een zeker mate van competitie tussen groepen is essentieel voor een succesvol evenement. De meest creatieve, innovatieve en/of uitvoerbare werken zullen worden beloond met aantrekkelijke prijzen. Het event is gericht op onderwijs en zal publiek toegankelijk zijn. Voor zover bekend zal dit de eerste hackathon in Nederland worden die gericht is op het vinden van creatieve toepassingen voor digitale productie. Gekoppeld aan het event 3D-Print Experience zullen de evenementen elkaar nader versterken en een potentieel groter publiek aantrekken. Beide evenementen krijgen daarmee een (inter)nationale uitstraling en zullen het beeld van Metropoolregio als digitale productie regio verder kunnen versterken. Het competitieve element haalt het maximale in studenten naar boven. Voor het bedrijfsleven betekent dit event daarom een uitstekende kans om potentieel jong talent aan zich te binden. Bijvoorbeeld door aanbod van (afstudeer)stages, banen en/of exclusieve deelname aan toekomstige pilotprojecten onderwijs-arbeidsmarkt. Resultaat: Voor het onderwijs betekent dit event een belangrijke stap in de richting van meer samenwerking tussen studenten van verschillende niveaus en disciplines. Een samenwerking die in de huidige praktijk nog weinig plaatsvindt maar veel potentieel kan bieden. Opgedane ervaringen tijdens het evenement zijn de basis van een eventueel toekomstig leerwerkbedrijf in de 3D Makers Zone waar deze groepen structureel met elkaar zullen gaan samenwerken. V. Organisatie en realisatie van een meet-up/congres digitale productie in onderwijs: waar docenten en managers van onderwijsinstellingen worden geïnspireerd over de mogelijkheden en het potentieel van 3D-printen in onderwijs. Een selectie van nationale en internationale sprekers zal spreken over succesvolle best-practices, tools en onderwijskundige visies op de rol van digitale productie in onderwijs. Resultaat: Het evenement moet vooral bijdragen aan de bewustwording bij onderwijsinstellingen (PO, V(MBO), HBO) van de noodzaak van integratie van deze nieuwe 3D-printtechnologie in onderwijsprogramma s. Het moet de discussies binnen en tussen onderwijsinstellingen op gang brengen voor duurzaam gebruik van digitale productiemethoden. Daarnaast moet het handvaten bieden om snel en eenvoudig in de klas aan de slag te gaan met de technologie om zo de drempel verder te verlagen. Bij veel docenten is er nog gebrek aan bewustwording en kennis van (mogelijkheden van) de 3D-printtechnologie, ook heerst er een zekere mate van angst om met name de leerlingen met de nieuwe technologie aan de slag te laten gaan. Dit evenement moet daar een antwoord op bieden en zo meer docenten maar vooral ook studenten/ leerlingen zo vroeg mogelijk in aanraking gaan brengen met deze technologie. 11

12 VI. Kennissessies onderwijs-bedrijfsleven impact digitale productiemethoden op de arbeidsmarkt: om een duidelijk beeld te krijgen van de toekomstige verwachtingen/ competenties van personeel op de arbeids markt v.w.b. digitale productiemethoden. De uitkomst van deze sessies zijn essentieel voor onderwijsinstellingen om haar opleidingsaanbod en -inhoud (in de toekomst) te kunnen aanpassen aan de arbeidsmarkt. Er heerst nu onduidelijkheid bij onderwijsinstellingen voor wat betreft relevante (nieuwe) opleidingsrichtingen en de impact van digitale productiemethoden op het bestaande opleidingsaanbod. Daardoor bestaat het risico dat de technologie te laat wordt opgenomen in voor de arbeidsmarkt relevante opleidingen, een potentieel vertra gende factor voor blijvende innovatie in de regionale maakindustrie. Ten minste twee sessies worden georganiseerd tussen vertegenwoordigers van onderwijsinstellingen en bedrijfsleven. Output is een werkdocument met aanbevelingen voor relevante opleidingen en/of eisen/wensen ten aanzien van onderwijsmaterialen (bij het toepassen van 3D-printen). Het document moet een beeld geven van (toekomstig) in de maakindustrie gewenste competenties ten aanzien van digitale productiemethoden. Het document is ook essentiële input in de ontwikkeling van de doorlopende leerlijn in vervolgfasen. Daarnaast moet het werkdocument een beeld geven van de toekomstige verwachtingen van de vraag op de arbeidsmarkt. Resultaat: Deze informatie kan door onderwijsinstellingen worden benut voor goede informatievoorziening naar toekomstige deelnemers. Zij zullen daarmee proactief antwoord bieden op de ontwikkeling van de vraag op de VII. arbeidsmarkt, in het bijzonder als het gaat om de impact van digitale productieprocessen. Uiteindelijk kunnen deze sessies een belangrijke succesfactor blijken door bedrijfs leven en onderwijs met elkaar in contact te brengen. De gezamenlijke netwerken en kennis die hierbij ontstaat zijn van essentieel belang voor het succes in vervolgfasen. Pilot Introductietrainingen voor werklozen: om de arbeidskansen van ten minste 6-12 mensen met afstand tot de arbeidsmarkt te vergroten door hen op te leiden in digitale productiemethoden (3D-printen). Zij worden begeleid binnen de 3D Makers Zone in het vergaren van kennis en vaardigheden van digitale productiemethoden. Aan de hand van deze pilot wordt gekeken of deze mensen geplaatst kunnen worden bij bedrijven om werkervaring te kunnen opdoen. Resultaat: Doel is om mensen met een bijstandsuitkering zo snel als mogelijk aan betaald werk te helpen (doelgroep is dus mensen met grote afstand tot werk). Dat gebeurt door het inrichten van een arbeidspool. De mensen in de pool verrichten activiteiten voor het regionaal loket 3D-printen. De bedrijven kunnen de mensen in de pool inschakelen voor (betaalde) klussen of reguliere activi teiten in het bedrijf. Gekeken gaat worden of deze mensen gedurende een periode van maximaal 6 maanden met behoud van uitkering geplaatst kunnen worden bij een bedrijf om met 3D-printen aan de slag te gaan (waarbij persoonlijke ontwikkeling centraal staat). Daarbij kan gedacht worden aan opleiding, begeleiding (traject en on the job), meelopen met projecten en wellicht het faciliteren van voorzieningen. 12

13 DE VERWACHTE RESULTATEN ZIJN: AANSLUITING VAN REGIONAAL ONDERWIJS BIJ 3D-PRINTTECHNOLOGIE VORMEN AANTALLEN AANTAL LEERLINGEN/ STUDENTEN OVERIGE OUTPUT Organiseren inspiratiesessies voor bedrijfsleven en onderwijs\ 6 sessies 300 leerlingen/studenten uit po/vo/vmbo/mbo/hbo Pilotprojecten bedrijfsleven-onderwijs rondom 3D-printen 6-8 pilots 80 leerlingen/studenten Inventariseren specificaties (online) platform onderwijs-arbeidsmarkt digitale productie Werkdocument Eisen en wensen platform onderwijs-arbeidsmarkt/ Organisatie en realisatie van een 3D-printing hackathon 1 sessie 100 leerlingen/studenten po/vo/vmbo/mbo/hbo Kennissessies onderwijs-bedrijfsleven impact digitale productiemethoden op de arbeidsmarkt 2-4 sessies 6-12 onderwijsinstellingen bedrijven Monitor impact digitale productie op arbeidsmarkt Pilot introductietrainingen voor werklozen 1 training 6 deelnemers B. VALORATIE 3D-PRINTTECHNOLOGIE Valorisatie van onderzoek met bedrijfsleven en met name MKB bedrijven is belangrijk voor wetenschappelijke instituten en onderwijsinstellingen en vaak moeilijk realiseerbaar. De 3D Makers Zone heeft met belangrijke partners afspraken gemaakt om onderzoeksresultaten rondom 3D printtechnologie in marktsituaties te testen. In termen van onderzoek is de 3D Makers Zone een plek met een Technology Readiness Level (TRL) niveau 5-6. Dit betekent dat technologie en onderzoeksresultaten samen met bedrijven getest moeten worden. DE VERWACHTE RESULTATEN ZIJN: VALORISATIE 3D-PRINTTECHNOLOGIE VORMEN Testen onderzoeksresultaten van kennisinstellingen (creëren van kennisvalorisatie) AANTALLEN 2 pilots AANTAL KENNISIN- STELLINGEN 2 VORMEN 2 Belangrijk rondom 3D printen is kennisvalorisatie. Bij kennisvalorisatie draait het om het proces van waardecreatie uit kennis, door kennis geschikt en/ of beschikbaar te maken voor economische en/ of maatschappelijke benutting en te vertalen in concurrerende producten, diensten, processen en nieuwe bedrijvigheid. 3D printen is nieuw voor veel bedrijven en onderzoek in Nederland wordt veel gedaan bij universiteiten en de toonaangevende instituten voor toepaste wetenschap. Vandaar dat de 3D Makers Zone een partnership heeft met o.a. NLR, TNO, ECN, TU Delft. De status als fieldlab kan dit verder kader geven het komende jaar. 13

14 3. FASERING 3D Makers Zone kent fasegewijze aanpak. Onderstaand model toont de start van de verschillende elementen in de drie fases van de 3D Makers Zone. Uiteraard zullen vele initiatieven en elementen die gestart zijn doorlopen in de volgende fases. Dit model laat zien wanneer de eerste stappen van deze elementen zullen worden gezet. FASE 1 KWARTAAL KWARTAAL KWARTAAL KWARTAAL Conceptuitwerking Snelle opbouw van een fysieke plek met industriële printers Inventarisatie van functionele specificatie van (virtueel) leerwerk platform Snelle opbouw van relevante curricula bij onderwijsinstellingen door afstemming met en inventarisatie bij het bedrijfsleven m.b.t. 3D-printen. Uitbouw van relaties met onderzoeksinstituten voor onderszoeksvalorisatie in de zone. Inventarisatie van onderzoek in binnen en buitenland met TRL niveau 5 of hoger. Kennisopbouwactiviteiten (tech meet-ups, inspiratiesessies, masterclasses, events, experiences, hackathons, etc.) Permanente expo Aanhaken van meer bedrijven voor opdrachten, pilots en stageplaatsen FASE 2 KWARTAAL KWARTAAL KWARTAAL KWARTAAL Uitbreiding productiecapaciteit Meer bedrijven rondom de zone die zich vestigen Bedrijfsscans 3D-printen (door leerlingen/studenten vo/vmbo/ mbo/hbo en een 3D-printondernemer) Samenwerking met internationale leveranciers Internationale (design) conferentie Launching customers Pilot programma s voor bedrijven Onderzoeksvalorisatie met wetenschappelijk instituten. Specifieke samenwerking met o.a. NLR, ECN, TNO en TU Delft op gebied van software, hardware en nieuwe materialen. Samenstellen van een doorlopende leerlijn 3D-printen (van po/vo/vmbo/hbo/wo) Onderzoek naar impact van 3D printtechnologie op businessmodellen Uitwerken van een leerwerkbedrijf 3D-printen (vo/vmbo/mbo/hbo) FASE 3 KWARTAAL KWARTAAL KWARTAAL KWARTAAL Uitbreiding concept, wellicht naar andere regio s Zelfstandig onderzoek / Europese projecten Co-financiering ontwikkelingen en start up programma Productie voor bedrijven Opleidingsprogramma voor bedrijven Multimaterial pilots / nieuwe materialen Excellence programma voor onderwijs 14

15 De voorbereiding voor de opstart van de 3D Makers Zone is reeds in volle gang. Bij het bedrijfsleven en een groeiend aantal kennis- en onderwijsinstellingen uit de MRA is veel enthousiasme om met 3D-printen aan de slag te gaan. Een aantal activiteiten die in het afgelopen jaar zijn uitgevoerd illustreren dit succes: Binnen Haarlem is met hulp van gemeente Haarlem een fysieke locatie gerealiseerd (binnen de Waardepolder). Deze biedt onderdak aan de innovatieve tech sector. De mix van bedrijven zorgt voor kruisbestuiving en samenwerking tussen de bedrijven met hun diverse maaktechnieken onderling. Er zijn inmiddels ook een aantal ondernemers gevestigd die zich bezighouden met 3D-printen. Op 10 scholen in Haarlem (po/vo) is een pilot gestart met 3D-printers. De ervaringen zijn zeer positief. In 2014 is op het 3D Makers Zone terrein een groot 3D-Print Experience gehouden. Op dit festival konden bezoekers kennis maken met alle vormen van 3D-printen. In totaal zijn er meer dan 5000 bezoekers geweest. Studenten hebben actieve rol gespeeld bij opzet, veel bezoek van scholieren en kinderen In februari is een groot 3D-food event gehouden in Haarlem. Daar is aan het publiek getoond welke 3D-print mogelijkheden er zijn om voedsel uit te printen. Er was veel aandacht voor scholing, het zogenaamde proefjespark leidde tot veel belangstelling van kinderen. FASE 1 Door de PRES bijdrage vanuit de overheid, wordt de aanhaking van onderwijs en arbeidsmarkt op het ondernemersinitiatief mogelijk. We openen in Haarlem tbv de MRA een regionaal loket voor 3D-printen, waar het bedrijfsleven zich kan laten informeren (en samenwerken) over 3D-printtechnologie en vooral ook kennis- en onderwijsinstellingen kennis kunnen maken met de mogelijkheden van 3D-printen binnen het onderwijs. De activiteiten in fase 1 kenmerken zich door: snelle opbouw van een fysieke plek met industriële printers (gefinancieerd door ondernemers) met de PRESgelden kunnen de eerste onderwijsinstellingen aanhaken en kunnen leerlingen en studenten kennismaken met 3D-printtechnologie: snelle opbouw van relevante curricula bij onderwijsinstellingen inventarisatie van functionele specificatie van een (virtueel) leer-werk platform Uitbouw van relaties met onderzoeksinstituten voor onderzoeksvalorisatie in de Zone Kennisopbouwactiviteiten (tech meet-ups, inspiratiesessies, masterclasses, events, experiences, hackathons, etc.) Aanhaken van meer bedrijven voor opdrachten, pilots en stageplaatsen FASE 2 Fase 2: de in fase 1 behaalde doelen en behoeften zullen worden uitgebreid. De 3D Makers Zone is weliswaar ook een inspiratieplek, maar zal vraaggedreven haar faciliteiten uitbreiden en steeds meer op eigen benen gaan staan. De verwachting is dat veel bedrijven eerste pilots met de techniek willen doen. Er is hiervoor interesse bij diverse bedrijven (zie bijlage). Dit levert voldoende omzet op om de facilitaire kosten en personeel te dekken. Om innovatie en cross-over samenwerking tussen maakindustrie, creatieve industrie en kennis- en onderwijsinstellingen verder te stimuleren zal een EFRO-aanvraag en/ of Regionaal Investeringsfonds MBO worden voorbereid die mede gaat zorgen voor continuïteit voor de onderwijscomponent van de 3D Makers Zone. uitbreiding productiecapaciteit (door ondernemers) 15

16 meer bedrijven rondom de zone die zich daar vestigen vaste onderwijsprogramma s bedrijfsscans 3D-printen (door leerlingen/studenten vo/vmbo/mbo/hbo en een 3D-print ondernemer) meer launching customers pilot programma s voor bedrijven onderzoeksvalorisatie met wetenschappelijke instituten samenwerking met internationale leveranciers - internationale (design) conferentie samenstellen van een doorlopende leerlijn 3D-printen (van po/vo/vmbo/hbo/wo) onderzoek naar de impact van 3D-printtechnolgie op businessmodellen uitwerken van een leerwerkbedrijf 3D-printen (vo/vmbo/mbo/hbo) - zelfstandig onderzoek / Europese projecten - cofinanciering ontwikkelingen en start up programma - opleidingsprogramma voor bedrijven - productie voor bedrijven - multi-material pilots / nieuwe materialen - excellence programma voor onderwijs FASE 3 Het concept van een zone waar: 1. bedrijven en onderwijs bijeen komen rondom een innovatie onderwerp met een open innovatie karakter 2. bedrijven zich ook kunnen vestigen is nieuw. We merken dat er nu al belangstelling uit andere regio s is. De go-to-market aanpak past bij de MRA, landelijk kan in fase 3 afgestemd worden over de signatuur van andere zones. We verwachten door het aan haken van bedrijven dat de behoefte en mogelijkheden om mee te doen aan Europese projecten hoger wordt. Ook willen we vanuit de Zone een start-up programma gaan opzetten en begeleiden (coaching, juridisch, financieel, technisch). De wereldwijde verwachting is dat 3D-printen al snel concurrerend kan worden met andere fabricagetechnieken door een specifieke business model aanpak. Bedrijven zullen dus al snel grotere productieruns gaan 3D-printen. Sneller dan de meesten verwachten: - uitbreiding concept, wellicht naar andere regio s 16

17 4. SAMENWERKINGS- PARTNERS Hoofdaanvrager: Gemeente Haarlem, Afdeling Economie & Cultuur Vanuit de gemeente is mevrouw J. Kaper, hoofd afdeling Economie & Cultuur de eindverantwoordelijke voor deze aanvraag. Het ROC NOVA College voert de coördinatie uit over de projectactiviteiten binnen arbeidsmarkt en scholing. Dit doet het NOVA college samen met Hogeschool Inholland en Hogeschool van Amsterdam (HvA). Bij de Hogeschool van Amsterdam is het innovatielab Techniek direct betrokken bij dit projectvoorstel. De HvA heeft niet alleen uren beschikbaar gesteld, maar investeert ook een industriële 3D-printer die op 3D Makers Zone wordt gestationeerd. Het bedrijf Assembl3d is samen met de regionale bedrijven de initiatiefnemer van de 3D Makers Zone. LOCATIE MRA IJMOND ROC Nova College heeft zich vorig jaar aangesloten bij het regionale initiatief voor de 3D Makers Zone. Zij hebben aangegeven actief te willen participeren in realisatie van de 3D Makers Zone, een leerwerkbedrijf, benodigde onderwijsmaterialen en haar opleidingsaanbod waar nodig aan te passen aan de vraag op de arbeidsmarkt. Waar er een duidelijke aansluiting arbeidsmarkt-onderwijs is in de regio IJmond, is deze voor wat betreft digitale productiemethoden minder duidelijk aanwezig in andere regio s waar Nova College actief is zoals Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer. Er is behoefte aan meer afstemming met bedrijven in deze regio s voor wat betreft de impact digitale productieprocessen op de arbeidsmarkt. Revelante partners/actoren: 1. NOVA College 2. Hogeschool van Amsterdam 3. Hogeschool Inholland 4. ROC Haarlem College 5. ROC Zaanstreek-Waterland 6. TUDelft 7. Gemeente Amsterdam, Haarlem, Velsen 8. Regionale bedrijven (zie bijlage 1) MOTIVATIE VAN DE PARTNERS Met dit project wil de gemeente Haarlem en de betrokken projectpartners nadrukkelijk de aanhaking van het regionaal onderwijs bij de start van de 3D Makers Zone in de Metropoolregio Amsterdam ondersteunen. Allen omarmen de ambitie om een sterke gepositioneerde 3D Makers Zone te willen ontwikkelen waar de (maak)industrie, kennis- en onderwijsinstellingen aan verbonden zijn. Alle partners maken zich sterk voor: 1. innovatie 2. duurzaamheid 3. ondernemersschap 4. aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt 5. kennisdeling rondom 3D-printtechnologie HAARLEM AMSTERDAM ALMERE METROPOOLREGIO AMSTERDAM 17

18 5. TIJDSPAD & BEGROTING 5.1 Meerjarenbegroting / dekkingsplan zone OVERZICHT BIJDRAGEN/OMZET IN DE VERSCHILLENDE FASES REEDS AANGEHAAKTE PARTIJEN BEDRAG** FASE 1 FASE 2 FASE 3* MRA/PRES regionaal budget Assembl3d PWN Landré Concern NPSP ECN NLR Nova College Hogeschool van Amsterdam (HvA) Hogeschool Inholland Urbanlab Almere NEVAT / FME IKH / Westpoort / IJmond / MKB EFRO specific projects/fieldlab *minimale verwachting HOT PROSPECTS Kiremko Hittech Geodan Fugro tebodin oil&gas Demaco TNO Tata Steel MSD Alliander Stedin FARO, Spaarnelanden Waternet EOS SHELL LONGLIST (40 TARGET BEDRIJVEN) ANDERE SUPPORT ClickNL Willem Vermeend Roland Berger ABN Amro Smart Industrie / Minez TOTAAL: **Alle weergegeven bijdragen worden gedaan in cash & kind. 18

19 5.2 Kosten en inkomsten OVERZICHT KOSTEN EN INKOMSTEN IN DE VERSCHILLENDE FASES KOSTEN FASE 1 FASE 2 FASE 3* Fysieke locatie Aanschaf printers ICT / Software Onderwijs opzet/ coordinatie Personeel Promotie / events Anders TOTAAL INKOMSTEN FASE 1 FASE 2 FASE 3* bedrijfen & partners Onderwijs sector Overheid TOTAAL

20 SMART COOPERATION IN INDUSTRIAL 3D-PRINTING

21 BIJLAGE DE SMARTLY MADE IN HOLLAND Nieuwe digitale fabricagetechnologieën bieden kansen voor de industrie in Metropoolregio Amsterdam Nederland en in het bijzonder de Metropoolregio Amsterdam staat van oudsher bekend om haar creatieve industrie. Tevens worden hier al vanaf de VOC-tijd technisch en kwalitatief hoogwaardige producten gemaakt. Hoewel deze industrieën al tijden last hebben van tal van remmende macrofactoren, ziet de toekomst voor de creatieve en maakindustrie in deze regio er goed uit. Mits de juiste keuzes gemaakt worden vanuit de triple helix van overheid, ondernemers en onderwijs. Nieuwe digitale fabricagetechnologieën, zoals 3D-printing, gaan economieën, waardeketens en toeleverketens radicaal veranderen. Dergelijke technologieën maken het mogelijk om tijdens ontwerp en productie totaal andere en complexere onderdelen on demand en just-in-time te realiseren. Ontwerpwijzigingen zijn mogelijk tot vlak voor assemblage. Ontwerpen kunnen bovendien op de klant worden toegesneden, waardoor industrieel ontwerp (IO) veel belangrijker wordt, ook in B2B-markten. De time-tomarket gaat daardoor flink omlaag. Dit gaat de ontwerp- en productieprocessen ingrijpend veranderen en business modellen drastisch transformeren. Bij de eindgebruiker zullen ook veel slimme wijzigingen in processen ontstaan: onderdelen kunnen worden geprint op locatie, (vlak) bij de eindgebruiker of op lastig te bereiken locaties zoals boorplatforms, ruimteschepen en olietankers. Dat gaat een impact hebben op de manier waarop producten worden ontworpen, gebouwd en onderhouden. Er ontstaat een totaal andere toeleverketen voor nieuwe en reserveonderdelen en eindproducten. Tot op heden is dat nog nauwelijks zichtbaar, hoewel de digitale ontwerp- en productietechnologie voor veel toepassingen al goed genoeg is. Dat komt enerzijds door onbekendheid met dergelijke technologieën onder ondernemers, ontwerpers, ontwikkelaars en onderwijs- en andere kennisinstellingen en ENTERPRISE 3D-PRINTING IN DE SLOPE OF ENLIGHTMENT OP DE GARTNER HYPE CYCLE. 21

22 anderzijds door een reeks van praktische bezwaren, zoals zorgen om certificering, aanloopkosten, ontbreken van ontwerpregels, aansprakelijkheid, gebrek aan bedieningsgemak en ook de keuze in materialen, chemicaliën en recepturen. Maar vooral is er onvoldoende bewustzijn over de kansen en bedreigingen in deze aanstaande revolutie in de maakindustrie. Om dat te veranderen is het noodzakelijk om zeer dicht op de ondernemer en het onderwijs zeer praktisch aan de slag te gaan met 3D-printen en andere technieken. Omdat niet elke ondernemer zijn eigen 3D-printerpark kan aanschaffen, is het van essentieel belang dit in coöperatieve netwerken te doen. In die coöperaties van ondernemers, onderwijsinstellingen en overheid die komen vanuit diverse invalshoeken, zullen innovaties floreren. Doordat ondernemers, onderwijs en overheid kunnen beschikken over een laagdrempelige toegang tot machines, kennis, begeleiding (door 3D-printingspecialisten) en uitvoering kunnen ze hiervan veel sneller innoveren en samen leren. Op die manier wordt tevens voorkomen dat bijvoorbeeld ondernemers en onderwijsinstellingen ieder zelf het wiel uit gaat zitten vinden hetgeen zou leiden tot inefficiëntie en een kloof tussen educatie en aansluiting van kennis op de vraag in de arbeidsmarkt. SMARTLY MADE IN HOLLAND De 3D Makers Zone is een privaat initiatief maar met oog voor de belangen van alle ondernemers, onderwijsinstellingen en overheden. De ondernemers kunnen gemakkelijk aankloppen met elke mogelijke vraag bij de 3D Makers Zone. De structuur, de hoeveelheid aangesloten partners, de spillover en synergie van de hele zone, de aanwezige technologie en de aanwezige kennis zullen in bijna alle gevallen garant staan voor een goed resultaat. Een ondernemer kan met kleine (pilots en bedrijfsscans) en grote projecten (launching customer) terecht. Op deze manier worden investeringen en kennisgroei van ondernemers en onderwijsinstellingen gebundeld en geaccelereerd, hetgeen leidt tot een snellere toename van innovatiegroei, economische groei en werkgelegenheidsgroei in de Metropoolregio Amsterdam. De 3D Makers Zone kan Nederland en specifiek de Metropoolregio Amsterdam helpen de inhaalslag te maken die nodig is om land en regio op het gebied van digitale fabricage de aansluiting te bezorgen met de landen daaromheen. Dit is van groot belang voor de maakindustrie aangezien reeds is aangetoond in landen die hier al verder mee zijn dat digitale fabricage kan helpen het label Made in Holland terug te brengen van weggeweest. En meer dan dat, want het label zou passender de trotse naam Smartly Made in Holland moeten gaan dragen. Dit predikaat geldt voorts niet alleen voor de maakindustrie, maar dankzij technieken die digitaal ontwerpen en produceren mogelijk maken juist ook meer dan ooit voor de creatieve industrie. Een industrie die verankerd ligt in het DNA van deze regio. De creatieve industrie kan zich breder, dieper en sneller ontplooien als dankzij additieve fabricagetechnologieën de kosten afnemen, de transport- en productietijden verkort worden, digitaal collaboreren mogelijk wordt, een ontwerp razendsnel simultaan in tientallen verschillende (of een combinatie van) materialen vervaardigd kan worden en de weg naar de eindgebruiker toegankelijker wordt. Door het inrichten van een regionaal loket 3D-printen ontstaat er voor ondernemers een plek waar ze alle aspecten van 3D-printen kunnen vinden. 22

23 CROSS-OVERS TUSSEN DE CLUSTERS VAN DE AMSTERDAM ECONOMIC BOARD Het onderscheid tussen creatieve en maakindustrie zal bovendien gaan vervagen door de samenvloeiing van de processen in de ontwerp- en productiefasen. Door het hieruit ontstane, unieke nieuwe karakter en niveau van de creatieve maakindustrie kan de regio een blijvend concurrentievoordeel op gaan bouwen ten opzichte van bijvoorbeeld lagelonenlanden. Met dit initiatief zorgen we voor crossovers tussen de clusters van de Amsterdam Economic Board. Onderwijs mag boot niet missen! De 3D Makers Zone gaat binnenkort open dankzij de financiering vanuit het bedrijfsleven. Maar om er daadwerkelijk toe te leiden dat digitale fabricagetechnologieën echt aan zullen slaan in de Nederlandse en regionale industrieën, is het van essentieel belang om het onderwijs hierin mee te nemen. De kans ligt er nu en omdat de Zone bijna open gaat is de urgentie voor het onderwijs hoog. Willen de onderwijsinstellingen een centrale rol komen te spelen in alles in en rondom de Zone, dan zullen ze snel financiële ruimte moeten krijgen om in te stappen. Anders wordt/blijft het een privaat initiatief en mist het onderwijs de boot. Te lang is er al kritiek op de wisselwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven geweest. Nederland heeft nu een Techniekpact en daar past de 3D Makers Zone naadloos in. Aanjager in Nederland van 3D-printing en Smart Industries Willem Vermeend steunt het initiatief. Dit geldt ook voor Techniekpact-aanjager Doekle Terpstra. FME/ NEVAT is tevens vragende partij voor dit initiatief en TNO heeft de 3D Makers Zone aangemerkt als officieel fieldlab. Aangezien dit het enige fieldlab in Noord-Holland is, is het van groot belang dat de MRA dit koestert. DE MRA OMGEVING De maakindustrie en creatieve industrie zijn belangrijke sectoren binnen de MRA. Met ruim banen in bedrijven en een toegevoegde waarde van 8,9 miljard is de maakindustrie een belangrijk basiscluster voor de MRA. Diverse onderzoeken tonen dit aan: 1) maakindustrie : stuwende kern van de economie in de MRA, 2) monitor maakindustrie (2013), 3) economische verkenningen MRA (2012). Ondanks positieve geluiden in de afgelopen jaren blijft de maakindustrie in de MRA voor grote uitdagingen staan. De vraag trekt moeizaam aan, de arbeidskosten zijn hoog, producten veranderen snel en de concurrentie van buiten Europa wordt scherper. Bedrijven moeten innovatief uit de hoek komen op het vlak van marketing, productieprocessen en productontwerp. De positie van de maakindustrie komt hierdoor steeds meer onder druk te staan. De wereldmarkt is volop in beweging en verandert razendsnel. Dit heeft impact op de Nederlandse maakindustrie. Door globalisering gaan nieuwe markten open voor afzet van industriële producten. Anderzijds resulteert de mondialisering in een herinrichting van productieketens en in de opkomst van nieuwe concurrenten. De Nederlandse industrie moet zich continu blijven ontwikkelen om het hoofd te bieden aan deze groeiende concurrentie en deze nieuwe uitdagingen. Niet alleen heeft deze sector te maken met steeds sterker wordende concurrentie, ook wordt aan deze sector gevraagd om in hoog tempo te innoveren. Onderscheidend vermogen en innovatiekracht zijn dan ook van cruciaal belang om niet in een prijzenslag in zogenaamde volumemarkten te geraken. Innovaties zijn ook belangrijk om aan de snel wisselende wensen van consumenten(-generaties) tegemoet te komen. Hierdoor en door de snelle veranderingen 23

24 in techniek worden de levenscycli van producten en processen steeds korter. Voor het individuele bedrijf betekent dit op z n minst bijblijven in de markt, maar liever nog vooroplopen. ACHTERBLIJVENDE INNOVATIES EN INVES- TERINGEN IN R&D Internationale vergelijkingen laten zien dat de MRA geen toppositie inneemt waar het gaat om innovatie en investeringen in R&D. Het inhalen van de achterstand door de MRA zal voor een belangrijk deel via de maakindustrie gaan. Uit onderzoek door het CBS blijkt ook dat het percentage van het BBP dat Nederlandse bedrijven gezamenlijk aan R&D uitgeven, lager is dan gemiddeld in Europa. Het verschil tussen Nederland en EU-28 is sinds 2000 alleen maar toegenomen. Wanneer deze ontwikkeling zich voortzet, komt de positie van Nederland op het wereldtoneel in gevaar. In Nederland nemen industriële ondernemingen bijna driekwart van de R&D-uitgaven in het bedrijfsleven voor hun rekening. De industrie is daarmee de belangrijkste aanjager van onderzoek en ontwikkeling in het Nederlandse bedrijfsleven. Opmerkelijk hierbij is dat de R&D-uitgaven in de maakindustrie voor 60% voor rekening komt van vier grote ondernemingen (Philips, ASML, NXP, Océ). Nog eens tien bedrijven nemen 12% voor hun rekening. Ook in de chemische en farmaceutische industrie (AkzoNobel, Shell en DSM) en in de voedingsmiddelenindustrie (Unilever) zijn het enkele grote ondernemingen die het merendeel van de R&D-inspanningen leveren. Dit betekent dat MKB-bedrijven (<250 medewerkers) voor meer dan 60% van de werkgelegenheid in de industriële sector zorgen, maar voor minder dan 20% aan de R&D-inspanningen bijdragen. Deze trend is ook waarneembaar binnen de MRA. ACHTERBLIJVENDE ADOPTIE NIEUWE TECHNOLOGIE Nederland scoort minder goed op het gebied van adoptie van nieuwe technologie door het bedrijfsleven (21e plaats in het WEF Global Information Technologie report 2014). Dit blijkt uit internationale benchmarkstudies zoals de Global Competitiveness Index ( en de European Innovation Scoreboard ( Het toepassen van bestaande en nieuwe technologie hoort bij goed ondernemerschap. Tegelijkertijd gaan de technologische ontwikkelingen bijzonder hard en weten ondernemers daardoor niet altijd waar te beginnen. Voor bedrijven is het belangrijk voortdurend aandacht te hebben voor vernieuwing van producten en diensten (productinnovatie) en het slimmer uitvoeren van de activiteiten (procesinnovatie). Innovatie creëert een voorsprong die nodig is om concurrerend te blijven en nieuwe bedrijvigheid en werkgelegenheid te ontwikkelen en daarmee te groeien. Dit speelt internationaal maar ook regionaal. Technologische innovatie vindt binnen de MRA minder plaats dan elders in andere regio s binnen Nederland. Zo scoren regio s binnen de provincie Utrecht, Noord-Brabant en Limburg goed op innovatie-index. Noord-Holland met daarin opgenomen de MRA staat op een 4e plaats binnen deze index. (Bron: CBS, EIM, Graydon, ING Economisch Bureau) 3D-PRINTTECHNOLOGIE ALS INNOVATIE- TOOL VOOR MAAKINDUSTRIE Smart Industry is de naam voor de verregaande digitalisering en vernetwerking van producten, machines en mensen die in alle sectoren gaat zorgen voor meer productiviteit en nieuwe bedrijvigheid. De enorme versnelling die op zal treden in ketensamenwerking, logistiek en productietechnologie zorgt er voor dat Smart Industry ook wel de vierde industriële revolutie wordt genoemd. De opgaven en kansen hiervoor worden landelijk opgepakt. De gevolgen voor ondernemend Nederland zullen immens zijn, want door nieuwe productietechnologieën en de verdere integratie van ICT in het hele proces van ontwerpen, fabriceren en distribueren verandert de industrie radicaal. Nieuwe productietechnologieën zoals 3D-printen vormen belangrijke drivers voor productiegroei en voor innovatie. De mate waarin bedrijven erin slagen dit goed te incorporeren in de bedrijfsvoering, producten en businessmodellen is daarin leidend. Dit betekent 24