China & Hong Kong. Onbegrensde mogelijkheden. Praktijkverhalen over internationaal ondernemen

Transcriptie

1 China & Hong Kong Onbegrensde mogelijkheden Praktijkverhalen over internationaal ondernemen

2

3 Woord vooraf Woord vooraf Het aandeel van China in de mondiale economie is de laatste drie decennia zeer sterk gestegen. Droeg China in 1980 ongeveer 1 procent bij aan de wereldeconomie, in 2010 was dit aandeel uitgegroeid tot circa 10 procent en werd China s werelds grootste exporteur. Met onze open handelseconomie kunnen we als Nederland bij de verdere groei zeker ook een rol blijven spelen. Een reden des te meer informatie en ervaringen rondom zakendoen in China op een rij te zetten en u te ondersteunen bij het zakendoen met China. Veel Nederlandse ondernemers hebben inmiddels zakelijke ervaring opgedaan in China en Hong Kong. Dat aantal zal in de toekomst nog stijgen en niet alleen in de sterk ontwikkelde Chinese kustgebieden. De Chinese overheid stimuleert de ontwikkeling om haar binnenland aantrekkelijker te maken voor buitenlandse ondernemers. De binnenlandse infrastructuur ontwikkelt zich hierdoor in hoog tempo. Hong Kong is sterk verbonden met het wel en wee van het vasteland. De positieve invloed van uitbundige bedrijvigheid in China uit zich in Hong Kong in economische groei voor de komende jaren. De vrije markteconomie van Hong Kong is in grote mate afhankelijk van internationale handels- en geldstromen. De open economie werd geraakt door de wereldwijde vertraging van de economie, maar de toenemende integratie met China, door handel, toerisme en financiële banden hielpen de stadstaat sneller te herstellen dan verwacht. China is lange tijd Hong Kongs grootste handelspartner geweest. Nu biedt Hong Kong als eerste in de regio een buitenlandse markt voor de Chinese munt renminbi. Wilt u uit eerste hand weten hoe het is om zaken te doen in China en Hong Kong, lees dan vooral de verhalen van uw voorgangers. In dit boekje komen vijf ondernemers met activiteiten in China en of Hong Kong aan het woord. Hun ervaringen laten zien dat er met goede voorbereiding en doorzettingsvermogen volop kansen liggen. Met dit boekje brengen wij China en Hong Kong voor u als ondernemer wat dichterbij. U leest over economische achtergronden, financiële prognoses en handelsperspectieven maar er staan ook nuttige adressen en praktische tips in. De informatie dient als opstap waarna u zelf aan de slag kunt. Wij wensen u veel leesplezier en zakelijk succes in China en Hong Kong. Hans Biesheuvel Voorzitter MKB-Nederland Joop Wijn Lid Raad van Bestuur ABN AMRO Bank 1

4 N A China & Hong Kong China & Hong Kong Xinjiang Uyghur Autonomous Region Tibet Autonomous Region Qinghai Gans Sichuan Yunnan 2

5 Heilongjiang Inner Mongolia Autonomous Region Jilin Liaoning Beijing Tianjin ingxia Hui utonomous Region Shanxi Hebei Shandong u Shaanxi Henan Jiangsu Hubei Anhui Chongqing Zhejiang Guizhou Hunan Jiangxi Taiwan Guangxi Zhuang Autonomous Region Guangdong Macau SAR Hong Kong SAR Hainan 3

6 4

7 Over dit boekje Over dit boekje China blijft ons nog steeds verbazen, vooral in economisch opzicht. De groeicijfers die dit land de afgelopen jaren laat zien zijn extreem, evenals de ontwikkelingen die het land in allerlei opzichten doormaakt. Veel bedrijven zien China als hét nieuwe handelsland en ook Nederlandse ondernemers zetten meer en meer voet op Chinese bodem. De Chinese overheid doet er veel aan om barrières voor buitenlandse bedrijven weg te nemen, soms ook met hulp van Nederland. Het land zet de deuren steeds wijder open voor het westen. De organisatie van de Olympische Spelen (2008) in Beijing en de World Expo (2010) in Shanghai hebben vice versa ook de buitenlandse aandacht voor China versterkt. Om mkb-ondernemers in China op weg te helpen brachten MKB-Nederland en ABN AMRO in 2004 voor het eerst het boekje "China, land van onbegrensde mogelijkheden?" uit, met ins en outs van het zakendoen met China. Drie jaar later (2007) verscheen een eerste update. De belangstelling voor dit boekje was en is groot. Ondanks de grote afstand, een nog beperkte (maar steeds sterker stijgende) koopkracht van de Chinese bevolking en enkele handelsbarrières, biedt de enorme Chinese markt het Nederlandse bedrijfsleven volop kansen op het terrein van export, import, outsourcing en samenwerking. Hand in hand met de toenemende Chinese groei en welvaart, gaan de veranderingen in Chinese wetgeving. MKB-Nederland en ABN AMRO hebben daarom gemeend om dit jaar, 2011, het boekje geheel te herzien. Alle informatie is geactualiseerd, opnieuw gerangschikt en er zijn onderwerpen toegevoegd. Ook de interviews met ondernemers zijn vernieuwd. Nieuw is dat in deze editie speciale aandacht wordt gegeven aan de afwijkende positie van Hong Kong. Want ook Hong Kong biedt volop handelskansen. De speciale economische regio ten zuiden van het Chinese vasteland is een van de meest vrije economieën in de wereld. Met zijn lage belastingen, sterke dienstensector en weinig overheidsbemoeienis heeft de stadstaat de vrije handel hoog in het vaandel. Voor veel mkb-ondernemers is China nog een onbekende markt. Heeft u belangstelling om de eerste stappen te nemen, oriënteer u dan eerst goed. Dit boekje helpt daarbij. De belangrijkste zaken die een rol kunnen spelen bij het zakendoen met China, staan op een rij. Van het vinden van een goede zakenpartner in China tot en met de etiquette van het zakendoen. Het geeft een goede eerste indruk. Het boekje is en kan echter niet volledig zijn. Laat u daarom grondig voorlichten als u echt wilt starten. Naast algemene informatie komen enkele mkb-ondernemers aan het woord over hun ervaringen in China en Hong Kong. Deze verhalen geven u een indruk van de praktijk. Veel informatie uit de inleiding is verstrekt door belangrijke handelsbevorderende organisaties. De contactgegevens van deze en andere instanties die u behulpzaam kunnen zijn bij uw oriëntatie op de Chinese markt, vindt u achter in dit boekje. 5

8 Deze brochure is een uitgave van de Koninklijke Vereniging MKB-Nederland en ABN AMRO Bank en is onderdeel van een reeks boekjes over internationaal zakendoen. Publicatiedatum: juni 2011 (derde herziene druk). Kijk op of voor een overzicht van andere uitgaven. Den Haag/Amsterdam, juni

9 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Woord vooraf 1 Kaart van China 3 Over dit boekje 5 Zakendoen met China en Hong Kong, een beknopte handleiding Een lange geschiedenis 9 Economie van China en Hong Kong 12 Wetten en regels 20 Belastingen en financiële zaken 29 Cultuur van het zakendoen 34 Praktijkverhalen van ondernemers Bart Bakkum, AMS Group 38 Jan Kreijkes, Ankersmid Groep 42 Milko Frischalowski & Teng Janssens & Ronald Dubbelman, 46 MTR FashionFlair BV Ralph van Hoorn, Van Hoorn Carbide BV 50 René Zaal, MOSO International BV 54 Informatie en ondersteuning 58 Geraadpleegde bronnen 63 Colofon 64 7

10 8

11 Zakendoen Zakendoen met China en Hong Kong, een beknopte handleiding Een lange geschiedenis Nederland en China, de twee landen hebben historisch gezien al eeuwen een band. Hoe zit het land eigenlijk in elkaar, wat is de status van Hong Kong, wat voor kansen en knelpunten liggen er om handel te drijven? Van roodhoofden tot diplomaten en handelaars Als zeevarend volk zetten de eerste Nederlanders al aan het einde van de zestiende eeuw voet op Chinese grond. Dirck Gerritzoon Plomp uit Enkhuizen deed in de jaren tachtig van de zestiende eeuw als bemanningslid aan boord van een Portugees handelsschip Macau aan. De Portugezen hadden sinds 1557 op het schiereiland aan de Zuid-Chinese kust een handelspost gevestigd, die de Nederlanders graag in handen hadden. De handelsbetrekkingen - als je daar al van kon spreken - met China waren weinig subtiel. Nederlanders (en over het algemeen alle Europeanen) waren in die tijd dan ook niet zo geliefd bij de Chinezen. Onze voorvaderen maakten zich regelmatig schuldig aan moord en plunderingen. Als rovende en bedreigende Hollanders werden we door de Chinese autoriteiten ook wel Hong Mao, ofwel roodhoofden genoemd. De VOC probeerde enkele decennia later op een meer diplomatieke wijze directe handelsbetrekkingen met China aan te knopen. Na in eerste instantie vreedzame, maar vruchteloze pogingen, ondernam de VOC vanuit Batavia of direct vanuit de Republiek, handelsreizen naar Kanton. Belangrijkste handelswaar waren thee en porselein. De handel in thee tussen China en Nederland ging goed, tot deze na 1830 niet meer rendabel was voor de Nederlanders. Kanton bleef voorlopig wel de verblijfplaats van een Nederlandse handelsagent in China, waarmee de deuren naar China op een kier bleven staan. Buiten veel interessante wetenswaardigheden over het land, de cultuur en de bevolking hebben de pogingen van de VOC geen intensieve economische relaties opgeleverd. In 1950 kwam de erkenning van Nederland van de Volksrepubliek China. Dat leidde in 1954 tot de uitwisseling van zaakgelastigden. Handelsbetrekkingen waren nog lange tijd broos. In 1980 was er de eerste Duikbotencrisis (de Chinezen zijn verbolgen over de verkoop van Nederlandse onderzeeërs aan Taiwan). Er volgden er nog twee, in 1983 en Deze crisissen zetten de relatie met China onder druk, zo zeer dat in 1981 beide landen (tijdelijk) de ambassadeur terugtrokken. Een nieuwe ruzie brak uit in Dit keer door Nederlandse kritiek op de naleving van het mensenrechtenbeleid. China weigerde als reactie hierop toelating van een handelsmissie en bevroor de diplomatieke en economische contacten. Later werden de banden weer aangetrokken en het jaar erop reisde alsnog een handelsdelegatie af. Sindsdien is de handelsrelatie met China stabiel gebleven. Het huidige klimaat van politieke betrekkingen is gunstig voor de handel. De Nederlandse expertise, kennis, technologie en hoge kwaliteitsproducten worden in China gewaardeerd. 9

12 Hong Kong: financieel centrum en havenstad In 1842 verloor China Hong Kong aan de Britten, na de Eerste Opiumoorlog. Hong Kong heeft zich daarna ontwikkeld als opslag- en distributiecentrum voor de Britse handel met Zuid- China. Na het einde van de Tweede Wereldoorlog en de communistische overname van het Chinese vasteland in 1949, vluchtten honderdduizenden mensen van China naar Hong Kong. Het gebied ontwikkelde zich snel als commercieel, financieel en toeristisch centrum. Op 1 juli 1997 droegen de Britten de soevereiniteit over aan China en eindigde meer dan 150 jaar Britse koloniale overheersing. Dankzij een speciale overeenkomst is bepaald dat er tot 2047 niets mag veranderen op het gebied van de sociale, economische en politieke status. Het garandeert dat Hong Kong tot dan een hoge mate van autonomie behoudt. Hong Kong is nu een 'Speciale Administratieve Regio van de Republiek China' met een zekere mate van autonomie in alle aangelegenheden, met uitzondering van buitenlands beleid en defensie. Geografisch gezien grenst Hong Kong aan de provincie Guangdong in het noorden van China. Het gebied heeft een bevolking van meer dan 7 miljoen mensen op een oppervlakte van slechts km 2. Hierdoor is het een van de meest dichtbevolkte gebieden in de wereld. Chinees en Engels zijn de officiële talen. De stad is een belangrijk zakelijk en cultureel centrum en is een van de toonaangevende financiële hoofdsteden van de wereld. Ook vindt men er een van de best gelegen diepzeehavens en een van de drukste containerhavens ter wereld. De letterlijke betekenis van Hong Kong is 'Geurige Haven'. Hong Kong ligt in de Parelrivierdelta (Engels: Pearl River Delta), samen met Macau, Kanton, Zhuhai en Shenzhen. Dit gebied groeit het snelst qua inwonertal en BNP. Officiële cijfers stellen dat er momenteel circa 40 tot 60 miljoen inwoners zijn, waarvan een groot deel bestaat uit ongeregistreerde Chinezen. Chinese overheid De Chinese overheidsstructuur is onoverzichtelijk en rijk geschakeerd. Naast de 22 provincies telt het land vier stadsprovincies (Beijing, Tianjin, Shanghai en Chongqing) en vijf autonome regio's met een zelfbestuur (Binnen-Mongolië, Guangxi, Ningxia, Tibet en Xinjiang). Hong Kong en Macau genieten de status van Special Administrative Region (SAR). Tenslotte bestaan er zogenoemde speciale economische zones (SEZ's) waar de Chinese overheid onbeperkte buitenlandse handel en investeringen toelaat (het vrije marktprincipe). Het gaat om Xiamen, Shenzhen, Zhuhai, Shantou, het eiland Hainan en het district Pudong van de havenstad Shanghai. Daarnaast hebben 23 grote, meestal provinciale, hoofdsteden gelijke economische vrijheden. China kent een veelheid aan ministeries en centrale overheidsorganen die van belang (kunnen) zijn. De meest relevante ministeries voor arbeid, milieu en economie zijn het Ministry of Human Resources and Social Security (MHRSS), de State Administration of Work Safety (SAWS), het Ministry of Environmental Protection (MEP) en het Ministry of Commerce (MofCOM). Deze landelijke organen zijn ook op de provinciale en lagere administratieve niveaus actief vertegenwoordigd, zoals de provinciale Environmental Protection Bureaus (EPB's) en de Departments of Commerce (DofCOM's). 10

13 Bestuurlijk is het National People's Congress (NPC) het hoogste wetgevende orgaan. Jaarlijks komt het Congres in maart één week lang in vergadering bijeen om de voorstellen van de regering, de State Council, goed te keuren. Eens in de vijf jaar betreft dat het vijfjarenplan; in 2010 stelde men het twaalfde vijfjarenplan ( ) vast. Dat plan bevatte voor het eerst een hoofdstuk over Hong Kong en Macau. Het Standing Committee vertegenwoordigt het NPC als het niet in vergadering is. Zowel de State Council met aan de leiding de premier, de NPC Standing Committee, als de president (gekozen door de NPC) worden sterk gedomineerd door de CPC (Communist Party of China) via het volksraadplegende orgaan de Chinese People's Political Consultative Confederation (CPPCC). Opkomende markt De Chinese markt ontwikkelt zich snel en de grenzen van de groei zijn nog lang niet in zicht. Al jaren lang groeit de Chinese economie met meer dan 10 procent. Groei die vooral wordt veroorzaakt door allerlei efficiencymaatregelen in de overgang van een plan- naar een markteconomie en de enorme omvang van de interne markt. China werd in 2007 de derde economische macht van de wereld achter de Verenigde Staten en Japan, maar streefde de oosterburen vorig jaar voorbij en staat nu dus tweede. Het bruto binnenlands product (bbp in miljarden US dollar) verdubbelt in China naar verwachting in de periode van 4,532 naar 9,569. Ook het bbp per hoofd van de bevolking verdubbelt in diezelfde periode. De Chinese export (van 1,582 naar 2,215 miljard US dollar) en import (van 1,233 naar 2,032 miljard US dollar) stijgen fors. Deze cijfers spreken bij veel buitenlandse bedrijven tot de verbeelding. Knelpunten zijn de grote contrasten in het land, zowel in welvaart, gebruiken, cultuur, als economische ontwikkeling en infrastructuur. Chinezen spreken voorts niet of nauwelijks Engels (in de steden wel steeds meer). Hong Kong vertoont niet dezelfde sterke stijgingspercentages en bedragen, maar ook hier laten groeipercentages, bbp en volume van export en import een gezonde lijn omhoog zien. De regio heeft een bovendien een aantal belangrijke troeven. Een gezond bankwezen, vrijwel geen overheidsschuld en een sterk juridisch systeem. Daarbij heeft Hong Kong een streng anticorruptieregime. Aanvullende voordelen die Hong Kong biedt zijn het ontbreken van deviezencontrole, er is geen minimumkapitaal vereist en belastingen worden alleen geheven over inkomsten die in Hong Kong zelf zijn ontstaan. Meer actuele cijfers en gegevens over China en Hong Kong zijn opgenomen in een aparte factsheet, die los is bijgestoken bij dit boekje. 11

14 Economie van China en Hong Kong China is een economische grootmacht, maar zeker geen transparante markteconomie. Het land staat dan ook bekend om zijn moeilijk toegankelijke en complexe markt. In China zijn zo'n vijftig culturen te onderscheiden. Elke provincie, regio of stad kan al een afzetmarkt op zich zijn, met grote welvaart- en koopkrachtverschillen, gedragscodes, regels en gebruiken. China is als opkomende markt, in commercieel opzicht, ook continu aan verandering onderhevig. Dit is geen reden om het land links te laten liggen, maar zorg er als ondernemer voor dat u goed bent voorbereid. U zult zich goed moeten oriënteren op uw (on-)mogelijkheden op de Chinese markt en de wijze van marktbenadering. Zonder goede voorbereiding en veel geduld is de kans op succes klein. In dit hoofdstuk staan een aantal zakelijke wetenswaardigheden op een rij. China als dynamisch productieland De Volksrepubliek China is op 1 oktober 1949 door Mao opgericht. Tot die tijd werd China geleid door de Qing Dynastie (keizerrijk). Aanvankelijk werd de Volksrepubliek naar het communistische Sovjetmodel ingericht, maar sinds 1958 is het economische beleid gericht op groei van de agrarische sector en industriële productie. Slechte planning veroorzaakte in een grote hongersnood en in een culturele revolutie. China verkeerde in die periode in staat van politieke en sociale chaos, maar na de dood van Mao in 1976, brak onder leiding van diens opvolger Hua Guofeng een tijdperk van normalisering aan. In 1978 werden ingrijpende politieke hervormingen in gang gezet die een expansie van de Chinese economie mogelijk maakten. De pragmatische Deng Xiaoping heeft de economie geliberaliseerd (marktsocialisme). Sinds 1993 streeft China een socialistische markteconomie na. Dat wil zeggen een markt die door vraag en aanbod wordt gestuurd. Socialistisch aspect hierin is dat de Chinese regering - middels vijfjarenplannen - de richting, het tempo en de kernsectoren van de economische ontwikkeling blijft bepalen. China begon zich dankzij de liberalisering langzaam op te werken tot een grote economische mogendheid. Het land stelde zich weer open voor handel met het buitenland via de nieuw opgerichte Speciale Economische Zones (SEZ). In de jaren negentig, onder het bewind van Zhu Rongji en Jiang Zemin, werd grote economische vooruitgang geboekt. Tegelijkertijd werd het district Pudong in Shanghai ontwikkeld tot het nieuwe financiële en commerciële centrum van China. In 2001 trad China ook toe tot de Wereldhandelsorganisatie. De economische vooruitgang die onder Deng werd ingezet, leidde tot grote vooruitgang in de levensstandaard van velen, voornamelijk in het meer ontwikkelde oosten. Daarnaast heeft de bevolking onder het huidige regime meer persoonlijke vrijheden en mogelijkheden gekregen. In het kader van de economische hervormingen mogen ondernemers nu ook lid worden van de Partij. Opkomende markt - enorme groei De afgelopen vijfentwintig jaar heeft China zich ontwikkeld van een gesloten communistisch en hoofdzakelijk landelijk bolwerk tot een dynamisch productieland en industriële natie van 12

15 formaat. Tal van fabrieken draaien overuren voor de export, vaak in opdracht van Westerse bedrijven. China is van oudsher naar binnen gekeerd, maar heeft door de internationale economische en politieke ontwikkelingen gedwongen, haar blik wel naar buiten gericht. Al drie decennia is de economie van China een van de snelst groeiende ter wereld. China is nu een van de belangrijkste leden van de G20, en drukt een stevig stempel op de mondiale economische ontwikkelingen in de 21 e eeuw. China heeft nog niet de status van markteconomie, terwijl dit van groot economisch en politiek belang is. Als erkende markt zou China een betere positie kunnen innemen tegen de beperkende antidumpingmaatregelen op de Chinese export. Inmiddels hebben tien leden van de ASEAN (Associatie van Zuidoost-Aziatische staten) en Nieuw-Zeeland die status aan China toegekend. Ook Latijns-Amerikaanse landen als Brazilië, Argentinië, Chili en Peru hebben dat gedaan. De Europese Commissie (EC) onderzoekt nog in hoeverre China al klaar is om als markteconomie te worden bestempeld. De EC meent dat er in China nog steeds teveel staatsbemoeienis is en onvoldoende rechtszekerheid. China als WTO-lid Op 11 december 2001 werd China lid van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Met dit lidmaatschap opende het land zijn economie voor de buitenwereld, al mag China hier tot 2016 aan werken. Dit is een extreem lange overgangsperiode. Het WTO-lidmaatschap vereist dat China zijn handels- en investeringswetgeving publiceert (ook in het Engels). De Chinese investeringsomgeving wordt hiermee transparanter. Positief gevolg van de toetreding tot de WTO is dat de Chinese overheid gaat optreden tegen het in China bekende kopieergedrag. Sinds 1 januari 2002, de ingangsdatum van de transitieperiode, zijn voor veel goederen verlaagde invoerrechten van kracht. Buitenlandse ondernemers hebben hierdoor een betere concurrentiepositie op de Chinese markt. In overeenstemming met de WTO-afspraken harmoniseert China de belastingtarieven voor buitenlandse investeerders en Chinese bedrijven naar een gelijk tarief tussen 24 en 28 procent. Olympische impuls Van 8 tot 24 augustus 2008 werden de Olympische Spelen in Peking gehouden. De Spelen in China waren niet alleen een zeer belangrijk evenement voor deelnemende atleten. Ze gaven China in economisch opzicht een impuls als aanjager van investeringen in de infrastructuur. Het organiseren van de Spelen gaf het land bovendien extra uitstraling. Op 1 mei 2010 opende in Shanghai bovendien de 41ste wereldtentoonstelling. Onder de noemer 'Better City, Better Life' presenteerden 190 landen zich gedurende 184 dagen. Handelscijfers De handel tussen Nederland en China is de afgelopen jaren enorm gestegen. Nederland importeert vooral veel uit China: fabricaten, machines (computers, computeronderdelen, telecommunicatieapparatuur, consumentenelektronica en kantoormachines), kleding en aanverwante artikelen. De Nederlandse goedereninvoer uit China is in 2010 explosief toegenomen tot 31 miljard euro. Dit is 41 procent meer dan in Een dergelijk forse stijging was sinds 2000 niet meer voorgekomen. 13

16 Nederland importeert vooral machines uit China (in 2010 voor 19 miljard euro). Het aandeel van machines in de totale invoer uit China bedraagt ruim 60 procent. Het zijn vooral kantoormachines (printers en computers), telecommunicatietoestellen en elektrische apparaten die worden ingevoerd. Een groot deel van deze invoer wordt verder gedistribueerd binnen Europa. Ook de uitvoer naar China is gestegen. In 2010 werd 18 procent meer uitgevoerd, hiermee steeg de exportwaarde naar 5,4 miljard euro, een toename van ruim 800 miljoen euro. De uitvoer naar China is sinds 1999 stijgende en anno 2011 het dubbele van Toch blijft deze nog ver achter bij de invoer. Het tekort op de handelsbalans bedraagt inmiddels ruim 25 miljard euro. Tegenover elke euro export staat 5,71 euro Chinese import (vergelijk 2005: 7,45 euro). Nederland exporteert vooral grondstoffen (papierstof en -afval, schroot, resten van non-ferrometalen), chemische producten (kunststof, organische chemische producten) en machines (met name gespecialiseerde machines) naar China. Samen zijn deze producten goed voor ruim driekwart van de uitvoer. Economische vooruitzichten De opmars van de Chinese economie is bijna onvoorstelbaar. In 1990 was het totale bbp van China nog niet de helft van dat van Nederland. Maar voor de eeuwwisseling was China Nederland al voorbij. In 2006 passeerde de Chinese economie die van Frankrijk en Groot- Brittannië en een jaar later ook die van Duitsland. Vorig jaar stootte China Japan van de tweede plaats en laat het alleen de Verenigde Staten nog voor zich. De snelle groei van de Chinese economie (in de periode was de gemiddelde groei ruim 10 procent per jaar) en de steeds sterker stijgende koopkracht van de Chinezen, wakkert de vraag aan naar consumentengoederen. Het aandeel van de Chinese economie in de mondiale economie is de voorbije drie decennia fors gegroeid, van ongeveer 1 procent in 1980 tot om en nabij de 10 procent in De grote fixatie op investeringen en externe handel in combinatie met een gecontroleerde wisselkoers heeft tot de alom bekende overschotten op de handelsbalans en tot immens hoge valutareserves geleid. In het laatste vijfjarenplan, voor de periode , benadrukken de autoriteiten expliciet dat het beleid nu niet meer zal liggen op het realiseren van een zo hoog mogelijke economische groei, maar op de kwaliteit van de groei. Met andere woorden; de private consumptie zal worden ondersteund. De economische groei zal mede hierdoor geleidelijk afvlakken naar om en nabij de 8 procent in Deze hogere consumptie zal op haar beurt tot een hogere invoer leiden. Hierdoor zal het overschot op de handelsbalans en in het verlengde hiervan de opbouw van valutareserves afnemen. 'Go West': ontluikende metropolen De Chinese overheid heeft grootse plannen met het westen van het land. Na de explosieve groei van miljoenensteden aan de Chinese oostkust trekt de ontwikkeling nu westwaarts. In Centraal- en West-China worden in hoog tempo metropolen uit de grond gestampt. De kloof tussen het oosten en het westen moet hierdoor kleiner worden. Veel productielocaties trekken momenteel ook naar het westen omdat de loonkosten daar aanmerkelijk lager zijn. Met het beleid, dat bekend staat onder de naam 'Go-West', wil de Chinese overheid buitenlandse investeerders enthousiasmeren voor westelijk China. 14

17 De 'Go West'-politiek startte in november 1999 en vanaf januari 2000 kwamen er concrete maatregelen uit voort. Het programma om de westelijk gelegen provincies te steunen, omvat 70 procent van China's grondgebied en 30 procent van de bevolking. De komende tien jaar moeten honderden miljoenen Chinezen verhuizen van het platteland naar de stad. Ze komen niet alleen terecht in bekende oostelijke kuststeden als Shanghai, Beijing of Guangzhou, maar ook in de nieuwe miljoenenmetropolen in Centraal en West-China, zoals Hefei, Zhengzhou, Shijiazhuang of Chongqing. De laatste stad is de snelst groeiende in het westen en het gebied telt nu zo'n 32 miljoen inwoners. De economie groeide er in de eerste helft van 2010 met bijna 18 procent. Hoewel Chongqing diep in het binnenland van China ligt, weten internationale bedrijven de stad inmiddels te vinden. In en rond de stad is een immens gebied aangewezen voor economische ontwikkelingen. Buitenlandse investeerders krijgen er binnenkort zelfs belastingvoordelen. In het gebied wordt onder andere een nieuwe containerhaven gebouwd en zal een van de grootste autoproductieclusters van de wereld ontstaan. De eerste tien jaar van het programma ging de aandacht niet alleen uit naar het ontwikkelen van de infrastructuur in het westen - in de periode van 2000 tot 2008 werden er bijvoorbeeld 888 duizend kilometer autowegen en 8 duizend kilometer spoor aangelegd en 21 nieuwe luchthavens gebouwd - maar ook naar onderwijs, gezondheidszorg en armoedebestrijding. Thans is een herziening van de prioriteiten in de maak. Deze legt minder de klemtoon op investeringen, maar meer op stimulering van de privé- en milieusector. Verwacht wordt dat de vernieuwde politiek die momenteel wordt uitgewerkt financiële en fiscale stimuli zal bevatten om de investeringen van de privésector aan te moedigen, onder meer in milieubehoud. De 'Go West'-strategie van de Chinese overheid in het westen is reden genoeg voor de Nederlandse overheid om te onderzoeken of er binnenkort een consulaat-generaal kan worden geopend in Chongqing - samen met Beijing, Shanghai en Tianjin een van de vier Chinese stadsprovincies - of Chengdu, de hoofdstad van de provincie Sichuan. Hong Kong: gezonde groei De economie van Hong Kong is een van de meest vrije in de wereld. Wat betreft de economische groei zijn de ontwikkelingen zeer bevredigend te noemen. De groei van Hong Kong in het eerste kwartaal van 2011 bedroeg 7,2 procent. Hong Kong is een belangrijk centrum voor de internationale financiële dienstverlening en handel. Nog voor de overdracht aan China in 1997 had Hong Kong omvangrijke handels- en investeringsbanden met het vasteland van China. De regering spant zich ook nog steeds in om de positie van Hong Kong als 'toegangspoort tot China' te handhaven. Onderdeel daarvan is de vrijhandelsovereenkomst met China, bekend als het Closer Economic Partnership Arrangement (CEPA, zie verderop). Hong Kong en Nederland zijn belangrijke handelspartners. Houders van een Nederlands paspoort hebben geen visum nodig voor een verblijf in Hong Kong tot drie maanden. Op dit moment hebben een kleine tweehonderd Nederlandse bedrijven een vestiging in Hong Kong en er wonen naar schatting vierduizend Nederlanders. Hong Kong heeft een aantal economische troeven, zoals een gezond bankwezen, vrijwel geen overheidsschuld, een sterk juridisch systeem, ruime deviezenreserves en een bekwaam en een streng anticorruptieregime. Hong Kong is als onderdeel van 'Greater China', inclusief Macau en 15

18 Taiwan, een belangrijk uithangbord voor China. Als onderdeel van China beschikt het tevens over een unieke status en is het een proeftuin voor de verdere liberalisatie van het Chinese financiële systeem. Zo is ondermeer vanaf begin 2010 in Hongkong de offshore trading (het in het buitenland gebruiken van de renminbi) voor de Chinese munt begonnen. De verwachtingen voor 2011 zijn dat de groei van de handel in Hong Kong in een gezond tempo doorzet. Het Pearl River Deltagebied heeft nog wel wat last van de gevolgen van de economische crisis en fabrikanten en handelaren in Hong Kong worden geconfronteerd met tekorten op de arbeidsmarkt en stijgende loonkosten. Ook is er bezorgdheid omtrent de waardering van de renminbi en de prijzen van grondstoffen. De prijzen voor onroerend goed in Hong Kong zijn schrikbarend hoog. Maar de grootschalige verstedelijking en de explosieve opening van de Chinese consumentenmarkt biedt Hong Kong aanbieders van op consumenten gebaseerde diensten wel ongekende mogelijkheden de toekomst. Handelsovereenkomsten China heeft met een groot aantal landen handelsovereenkomsten gesloten, zo ook met Nederland. Voor goederen uit deze landen hanteert China, mits de goederen zijn voorzien van een certificaat van oorsprong, preferentiële invoerrechten. Aan de andere kant doet de Nederlandse overheid er veel aan om het Chinese ondernemers, die in Nederland aan de slag willen, makkelijker te maken. Onder andere door stroomlijning van de nog vaak bureaucratische procedures waar buitenlandse ondernemers in Nederland tegenaan lopen. Onlangs zijn ook plannen gelanceerd voor de bouw van een groot Chinees pretpark nabij Schiphol. Deze China Valley Europe moet voor een groot deel met inbreng van Chinees kapitaal worden gerealiseerd. Tussen China en Hongkong is in juni 2003 een Closer Economic Partnership Agreement (CEPA) getekend. Een soortgelijke overeenkomst (CEPA III) is gesloten tussen China en Macau. Het CEPA is een vrijhandelsakkoord. Voor veel producten betekent dit akkoord een verlaging van de invoertarieven. Dankzij de CEPA-overeenkomst tussen China en Hong Kong konden Hong Kongse bouwbedrijven met hun Chinese vestiging bouwactiviteiten in China uitbreiden. In de aanloop naar de Olympische Spelen 2008 in Beijing en de Wereldtentoonstelling in Shanghai 2010 is daar volop gebruik van gemaakt. Mede hierdoor is de haven van Shanghai vorig jaar uitgegroeid tot de grootste ter wereld. Zowel Hong Kong als Macau zijn vrijhavens. Dit betekent dat deze regio's geen invoerrechten heffen op in te voeren producten en buitenlandse diensten. Exporteurs in Hong Kong moeten echter wel invoerrechten betalen voor goederen en diensten naar het moederland China. China kent enkele officiële free trade zones. Dit zijn: Futian, Shatoujiao, Guangzhou en Shantou (provincie Guangdong), Xiamen en Fuzhou (provincie Fujian), Haikou (provincie Hainan), Dalian (provincie Liaoning), Tianjin, Qingdao (provincie Shandong), Zhangjiang (provincie Jiangsu), Waigaoqioa (Shanghai), Wuhan (provincie Hubei) en Ningbo (provincie Zhejiang). 16

19 Rol Europese Unie Bij de handelsrelaties met China speelt de Europese Unie een belangrijke rol. Handelspolitiek is namelijk een 'exclusieve competentie' van de EU, dat wil zeggen dat de lidstaten de bevoegdheid voor handelspolitiek hebben overgedragen aan de EU. Nederland kan wel rechtstreeks met China afspraken maken over de bevordering van handel en investeringen. Maar als het gaat om de handelspolitiek, het vaststellen van regels of het afsluiten van verdragen, dan is alleen de EU aan zet. De EU onderhandelt met China over de verlaging van tarieven en over markttoegang in het kader van de Wereldhandelsorganisatie, de WTO. In die onderhandelingen zit op dit moment niet veel beweging. Daarnaast heeft de EU een directe dialoog met China over handelsvraagstukken. Daarbij wordt bijvoorbeeld gesproken over problemen die Europese bedrijven hebben bij de toegang tot de Chinese markt, en over Chinese wensen voor meer markttoegang in de EU. Het gaat dan bijvoorbeeld over technische voorschriften voor producten of antidumpingheffingen. Nederland en andere lidstaten worden door de EU nauw betrokken bij de vormgeving van de handelspolitiek en bij de opstelling van onderhandelingsmandaten. De rol van het Europees Parlement bij de handelspolitiek is sterk toegenomen met het nieuwe Europese Verdrag. Alle handelspolitieke verdragen van de EU moeten nu door het EP worden goedgekeurd, net als alle handelspolitieke regelgeving. Arbeidsmarkt De inkomens stijgen hard in China. Het besteedbaar inkomen per hoofd van de bevolking in de steden steeg in de eerste helft van 2010 met 10,2 procent naar renminbi (1.430 US dollar). Verwacht wordt dat de loonkosten de komende jaren verder zullen stijgen. De Chinese regering wil collectieve loononderhandelingen verder stimuleren. Dit zal naar verwachting leiden tot hogere lonen. De loonkosten zullen verder toenemen door tekorten aan opgeleid personeel, met name in de kustgebieden. De grote vraag naar personeel leidt ook tot een groter personeelsverloop, met name in human resources, ICT en de financiële dienstverlening. Het gemiddelde verloop in China was 10,3 procent in Volgens de Chinese regering lag het werkloosheidspercentage aan het eind van 2009 op 4,2 procent. Het opleidingsniveau van werknemers varieert per regio. In Beijing en Shanghai is het gemakkelijk om werknemers met technische opleidingen te vinden. Werknemers met gespecialiseerde technische vaardigheden of kennis van zakelijke dienstverlening zijn echter schaars. Het sterke economische herstel in Hong Kong heeft in 2010 tot meer vacatures geleid in tal van sectoren, zoals de bouw, financiën en verzekeringen, de detailhandel en de kledingindustrie. In de loop van 2011 zal een bedrag voor het minimumloon worden vastgesteld. Het opleidingsniveau van werknemers in Hong Kong is relatief hoog. 17

20 Arbeidsomstandigheden China staat bekend om zijn grote arsenaal aan goedkope arbeidskrachten. Desondanks dreigt in de geïndustrialiseerde oostkust schaarste aan personeel. Dit wordt opgevangen met grote aantallen zogenoemde migrant workers, afkomstig van de armere plattelandsregio's. In het verleden was China berucht om de slechte werkomstandigheden en arbeidsverhoudingen (contracten, salariëring). Dit is op vele plaatsen nog steeds het geval. Managers van Chinese bedrijven zijn vaak onvoldoende op de hoogte van de eigen nationale wet- en regelgeving. Chinese arbeiders kennen vaak ook hun rechten niet of zijn niet in de positie of mondig genoeg om ze aan de orde te stellen. Maar veranderingen zijn waarneembaar. Het Ministry of Human Resources and Social Security heeft in recente jaren de wetgeving aangepast om de ernstigste misstanden te verminderen. Zo zorgt de nieuwe wet op de arbeidscontracten ervoor dat veel meer mensen een geschreven contract hebben. Op internationale schaal zijn vele arbeidsrechten vastgelegd in conventies. De bekendste daarvan zijn die van de International Labour Organization (ILO). China is lid van de ILO en heeft de meeste conventies geratificeerd, met uitzondering van de internationale arbeidsconventies over dwangarbeid en de vrijheid tot vakbondsvorming. Naleving van deze arbeidsverdragen laat echter in de praktijk en in de wetgeving te wensen over. Kansrijke sectoren In China liggen kansen voor Nederlandse ondernemers in de sectoren logistiek, infrastructuur, creatieve industrie, ICT-outsourcing, auto-industrie, duurzame energie en milieu, machines, gaming en scheepsbouw. De massale verstedelijking van China heeft geleid tot een razendsnelle opkomst van winkelketens, eerst aan de rand van de grootste steden en daarna in die van de steden op tweede en derde rij. Nieuwe detailhandelskanalen ontstaan: webwinkels en gemakswinkels hebben zich snel ontwikkeld en dragen bij aan het aanbod. Deze ontwikkeling biedt kansen aan buitenlandse bedrijven die toe willen treden tot de Chinese markt. Het overwinnen van ernstige milieuvervuiling is een grote opgave voor de Volksrepubliek China. Het besparen van energie en het beheersen van vervuiling zijn prioriteiten in het twaalfde Vijfjarenplan. Het geeft speciale aandacht aan de Pearl River Delta vanwege de industrialisatie en snelle verstedelijking van het gebied. De grote vraag naar diensten op het gebied van het milieu is gunstig voor bedrijven in Hong Kong die kennis hebben van het integreren van milieutechnologieën en het ontwikkelen van financieringsmodellen. Hong Kong gaat de komende jaren ruim tien miljard euro investeren in twee grote spoorwegprojecten. Dit biedt kansen aan Nederlandse bouwbedrijven. De eerste bouwwerkzaamheden beginnen in Prekwalificatie van bouwbedrijven vindt eind 2011 plaats. Daarnaast is ook de (elektrische!) auto-industrie momenteel bijzonder kansrijk. De Nederlandse export naar Hong Kong steeg 12,9 procent in het eerste kwartaal van 2011, vergeleken met dezelfde periode in Zo blijft bijvoorbeeld de vraag naar melk- en vleesproducten groot. 18