De Nederlandse concurrentiepositie in de internationale dienstenhandel
|
|
- Matthias Adam
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Nederlandse concurrentiepositie in de internationale handel De Nederlandse architect die gebouwen ontwerpt in Frankrijk en Portugal is net zoals de Bulgaarse datatypist die vanuit Sofia werkt voor een Nederlands bedrijf een voorbeeld van de toenemende internationalisering van. Niet iedereen oordeelt even positief over de gevolgen van de internationalisering van de handel voor Nederland. De Nederlandse concurrentiepositie kan echter niet alleen worden beoordeeld door een vergelijking met de loonkosten in andere landen. Nederland is gunstig gepositioneerd om te profiteren van een verdere groei van de handel. Ten opzichte van haar belangrijkste handelspartners heeft Nederland een comparatief voordeel in kennis- en ICT-intensieve, waarvan het aandeel in de internationale handel toeneemt.
2 De Nederlandse concurrentiepositie in de internationale handel Toenemende verhandelbaarheid van Door technologische ontwikkelingen en liberalisatie van de handel worden steeds meer soorten verhandelbaar. In het verleden vereiste een transactie fysieke nabijheid van producent en consument, maar met de komst van het digitale tijdperk is deze restrictie in veel gevallen opgeheven. Voor sommige blijft het uiteraard noodzakelijk dat producent en consument zich op dezelfde plaats bevinden. Zo zal een Nederlandse fietsenmaker zijn niet snel aan consumenten in Italië kunnen aanbieden. Het aantal waarvoor dit geldt, neemt echter af. Ontwikkelingen in de ict hebben het mogelijk gemaakt informatie te codificeren en uit te wisselen over grote geografische afstanden. Hierdoor is het mogelijk en rendabel geworden ook complexe, kennisintensieve, zoals accountancy en softwareontwikkeling, internationaal te verhandelen. Omdat steeds meer sectoren in meer of mindere mate gebruik maken van ict, is de verhandelbaarheid van over de laatste vijftien jaar enorm toegenomen. De verdienstelijking van onze economie is een voortgaand proces, en de toenemende handel een onderdeel daarvan, dat zich naar het laat aanzien verder zal voortzetten. In Nederland groeit zowel de invoer als de uitvoer van vele malen sneller dan het bbp. Grafiek 1 toont aan dat er vooralsnog geen reden is aan te nemen dat Nederlandse over het geheel genomen uit de markt worden geprijsd. De netto uitvoer van heeft vanaf het midden van de jaren tachtig weliswaar een volatiel verloop gekend, maar er is geen sprake van een uitgesproken neerwaartse trend. Compositie van Nederlandse handel Het algemene beeld van de in- en uitvoer van verhult echter belangrijke verschillen tussen de afzonderlijke sectoren. Tabel 1 geeft de ontwikkelingen weer die zich de laatste tien jaar in de opbouw van de Nederlandse uitvoer hebben voorgedaan. Uit deze tabel blijkt dat in 199 het grootste deel van de Nederlandse uitvoer uit transport bestond, terwijl in 2 overige zakelijke de boventoon voerde. Deze categorie omvat diverse zakelijke en technische, zoals juridische, accounting, ingenieurs- en advies. Hoewel transport in 2 nog steeds de op één na belangrijkste component van de uitvoer was, ontwikkelt deze sector zich aanmerkelijk minder voorspoedig dan de overige zakelijke dienstverlening. De Balassa Index: maatstaf voor relatieve specialisatie Om de Nederlandse concurrentiepositie in de internationale handel te evalueren, is het zinvol te bepalen in welke sectoren Nederland een comparatief voordeel heeft ten opzichte van haar handelspartners. Grafiek 1 In- en uitvoer van In- en uitvoer van Procentuele mutaties Netto uitvoer Miljarden dollars Invoer Uitvoer Bron: imf bop Statistieken (26). 44 DNB / Kwartaalbericht december 27
3 De Nederlandse concurrentiepositie in de internationale handel Tabel 1 Aandeel sectoren in Nederlandse uitvoer in procenten van totaal Groei uitvoer zakelijke en licenties Computer en informatie e Cultuur en vermaak s 26, 39,2 14,3,2 1,4 1,3 7,1 2,8,8 1,,4 31, 34, 14,6 4,4 2,9 2,4,2 1,9 1, 1,1,4 37,4 26,8 13, 4,8 4,7 4,6 3,4 2,4 1,1 1,1,6 146, 19,1 8,8 63,2 493,,8-16, 49,7 6,1 93,1 164,6 Totaal ,4 Bron: imf en eigen berekeningen. De Balassa Index geeft het aandeel weer van een bepaalde sector in het totale exportpakket van een land ten opzichte van het aandeel van die sector in het exportpakket van een groep referentielanden. De Balassa Index neemt een waarde aan tussen nul en een oneindig groot percentage. Een waarde boven 1% voor een bepaalde sector geeft aan dan een land relatief gespecialiseerd is in die sector, en duidt op een zogeheten klaarblijkelijk comparatief voordeel ten opzichte van een referentiegroep. Voor Nederland worden als referentiegroep de oude eu lidstaten (eu-) plus de vs genomen. Deze groep vertegenwoordigt ruim tweederde van de Nederlandse handel. De Balassa Index wordt van oorsprong toegepast om de comparatieve voordelen van landen in de productie van verschillende goederen te meten. Voor de goederenhandel zijn zeer gedetailleerde gegevens beschikbaar, die productgroepen op een zeer verfijnd desaggregatieniveau onderscheiden. Voor de handel zijn dergelijke verfijnde data helaas niet beschikbaar. Het is daarom alleen mogelijk de Balassa Index van sectoren op een hoog aggregatieniveau te berekenen. Een andere kwalificatie is dat de handelsdata alleen grensoverschrijdende handel weergeven. Dit betekent dat bijvoorbeeld de handel in door een buitenlandse vestiging van een Nederlandse multinational niet in de statistieken wordt meegenomen. Comparatieve voordelen voor Nederland Tabel 2 toont de Balassa Index voor de verschillende Nederlandse sectoren. Enkele cijfers springen eruit. Ten eerste heeft Nederland in haar twee belangrijkste uitvoersectoren (overige zakelijke en transport) een Balassa Index van ruim boven de 1, hetgeen een duidelijk comparatief voordeel aangeeft. De hoogste Balassa Index wordt behaald in de sector communicatie, wat suggereert dat Nederland in deze (vooralsnog kleine) sector een sterk comparatief voordeel heeft ontwikkeld. Tenslotte heeft Nederland een comparatief voordeel in bouwgerelateerde. Nederland heeft een comparatief nadeel in de uitvoer van onder andere toerisme en royalty s en licenties. Bij de interpretatie van de zeer lage Balassa Index voor financiële en verzekerings moet in ogenschouw worden genomen dat die via buitenlandse filialen van Nederlandse ondernemingen op de buitenlandse markt aangeboden en verkocht worden, niet in de handelsstatistieken meegenomen zijn. Hierbij vinden immers geen grensoverschrijdende transacties plaats. Omdat deze vorm van handel een belangrijk deel van de internationale handel in financiële vertegenwoordigt, heeft de bi voor deze sectoren slechts betrekking op een zeer beperkt deel van de handel in financiële- en verzekerings. DNB / Kwartaalbericht december 27 4
4 De Nederlandse concurrentiepositie in de internationale handel Tabel 2 Balassa-index Nederlandse sectoren zakelijke en licenties Computer en informatie e Cultuur en vermaak s 126, 177, 43,2 8,7 89,3 116,9 23,2 6,6 17,3 112,6 21,8 139,7 172, 47,7 62,2 7,6 76,3 282,1 64,3 21, 7,4 2,7 147,9 139,9 1,7 72, 2,8, 176, 8,6 13,4 8,3 26,7 Bron: imf en eigen berekeningen. Analyse van de Nederlandse concurrentiepositie Grafiek 2 Analyse van de Nederlandse concurrentiepositie 2 1 question marks dogs 1 2 Balassa Index 2 stars cash cows Voor een analyse van de Nederlandse concurrentiepositie in de internationale handel zijn, naast de Balassa Index, twee andere factoren van belang. Dit betreft ten eerste het aandeel van de sector in de totale uitvoer van de referentiegroep, en ten tweede de groei van de internationale handel in die sector. Grafiek 2 vat deze elementen samen. Het formaat van de cirkels geeft het belang van de sector in het totale exportpakket van de referentiegroep weer. Om te illustreren welke sectoren relatief hard groeien, is de grafiek horizontaal in tweeën gedeeld langs de lijn die de gemiddelde groei van de totale handel binnen de referentiegroep tussen 2 en 2 (1,1%) weergeeft. Vooral de sectoren computer- en informatie, verzekerings en communicatie groeiden bovengemiddeld snel. Deze sectoren hebben sterk geprofiteerd van de vooruitgang in de ict, waardoor dergelijke makkelijker verhandelbaar werden, en tegelijkertijd de vraag ernaar toenam. De meer traditionele sectoren, die al langere tijd verhandelbaar zijn, zoals toerisme en transport, noteren een lagere groei. Vervolgens is de grafiek verticaal in tweeën gedeeld langs de lijn die een neutrale Balassa Index (waarde 1) aangeeft, waardoor vier kwadranten ontstaan. Een dergelijke verdeling vormt de basis voor de benadering van de Boston Consulting Group (bcg), afkomstig uit de literatuur over ondernemingsstategie. Vanuit de rechter bovenhoek met de klok mee onderscheidt deze benadering stars, cash cows, dogs en question marks. Het beste scenario is om een sterk marktaandeel te hebben in snel groeiende sectoren, dat wil zeggen in stars. Nederland kent drie sectoren die in deze categorie vallen: communicatie, computer- en informatie, en overige zakelijke. De grote omvang van deze laatste sector is hierbij een additioneel voordeel. Aan de andere kant staan in de linker onderhoek toerisme en royalty s, en cultuur en vermaak. In deze relatief langzaam groeiende sectoren heeft Nederland een comparatief nadeel. De volwassen sectoren transport en bouwgerelateerde kennen ook een lage groei, maar gezien de sterke Nederlandse specialisatie in deze sectoren kunnen zij gerekend worden tot de categorie cash cow. 46 DNB / Kwartaalbericht december 27
5 De Nederlandse concurrentiepositie in de internationale handel Grafiek 3 bcg-grafiek van België, Duitsland, Verenigd Koninkrijk en Verenigde Staten België Duitsland Balassa Index Balassa Index 2 Verenigd Koninkrijk Balassa Index 2 Verenigde Staten Balassa Index 2 Internationale vergelijking Voor een internationale vergelijking van de Nederlandse concurrentiepositie zijn dezelfde grafieken voor de belangrijkste handelspartners van Nederland (Duitsland, het vk en de vs) gemaakt. België is eveneens een belangrijke handelspartner, en is qua economisch gewicht beter vergelijkbaar met Nederland. Nederland komt relatief gunstig uit deze internationale vergelijking. Weliswaar zijn ook Duitsland en België gespecialiseerd in de belangrijkste sector van Nederland, overige zakelijke, maar een vergelijking van de grafieken maakt duidelijk dat Nederland een groter comparatief voordeel in deze sector heeft. Ook in communicatie is het Nederlandse comparatieve voordeel groter dan dat van de andere landen. Over het geheel genomen, is de grafiek van België het meest vergelijkbaar met die van Nederland, hoewel de Belgische sectoren zich iets meer rond het midden van de grafiek concentreren. Dit duidt erop dat België minder uitgesproken comparatieve voor- en nadelen heeft in de verschillende sectoren dan Nederland. Hetzelfde geldt, in nog sterkere mate, voor Duitsland. Het vk heeft een opvallender specialisatiepatroon, dat een grotere spreiding van sectoren langs de horizontale as kent. Het vk verkeert in de gunstige positie dat zij gespecialiseerd is in de alle sectoren die bovengemiddeld snel groeien, en dus een relatief groot aantal sectoren in het stars vak telt. De vs tenslotte staat er volgens de grafiek minder goed voor: geen enkele sector valt in het vak stars. Conclusie De internationale handel is door ontwikkelingen in de ict en handelsliberalisering snel toegenomen. De belangrijkste uitvoersectoren voor Nederland zijn transport en overige zakelijke. Berekening van de Balassa Index toont aan dat Nederland in deze belangrijke sectoren een klaarblijkelijk comparatief voordeel heeft. Ook in de opkomende sector communicatie heeft Nederland een DNB / Kwartaalbericht december 27 47
6 De Nederlandse concurrentiepositie in de internationale handel sterk comparatief voordeel ontwikkeld. De vooruitzichten van deze sectoren zijn echter verschillend: transport worden relatief minder belangrijk, terwijl de handel in overige zakelijke en communicatie snel groeit. Het aandeel van de Nederlandse export in deze sectoren vertoont een zelfde patroon. Hoewel het Nederlandse exportpakket van waarschijnlijk aan verdere sectorale verschuivingen onderhevig zal zijn, heeft Nederland, in vergelijking met zijn belangrijkste handelspartners, een redelijk gunstige concurrentiepositie in de handel. Er is daarom geen reden om de internationalisering van de handel louter als een bedreiging te zien. 48 DNB / Kwartaalbericht december 27
1.4 Factoren die bepalend zijn voor reële convergentie
Productiviteit, concurrentiekracht en economische ontwikkeling Concurrentiekracht wordt vaak beschouwd als een indicatie voor succes of mislukking van economisch beleid. Letterlijk verwijst het begrip
Nadere informatieStatistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012
Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren
Nadere informatieSterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten
Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier Nederlandse beleggers hebben in 21 per saldo voor bijna EUR 12 miljard buitenlandse effecten verkocht. Voor EUR 1 miljard betrof dit buitenlands
Nadere informatieWinstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel
Na de snelle daling van de bedrijfswinsten door de kredietcrisis, is er recentelijk weer sprake van winstherstel. De crisis heeft echter geen gat geslagen in de grote financiële buffers van bedrijven.
Nadere informatieWijnimport Nederland naar regio
DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst
Nadere informatieConjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland
Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie groeit 3,5 procent in Economische groei vierde kwartaal liefst 4,4 procent
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-008 14 februari 2008 9.30 uur Economie groeit 3,5 procent in 2007 De Nederlandse economie is in 2007 met 3,5 procent gegroeid. Dit is de hoogste groei
Nadere informatieRegionaal-Economische Barometer
Regionaal-Economische Barometer Verwachtingen voor Assen-Beilen in 2011 Januari 2011 CONCLUSIES Groeiverwachting Nederlandse economie in 2011 1½ procent Overheid en zorg goed voor 40 procent van de werkgelegenheid
Nadere informatieDHZ BCG-matrix Maak zelf een portfolioanalyse
DHZ BCG-matrix Maak zelf een portfolioanalyse BCG-matrix Door gebruik te maken van de BCG-matrix kan een organisatie inzicht krijgen in de marktkenmerken van hun producten en diensten, en de evenwichtigheid
Nadere informatieNationale rekeningen voldoen aan nieuwe internationale richtlijnen
Nationale rekeningen voldoen aan nieuwe internationale richtlijnen De Nederlandse nationale rekeningen voldoen vanaf vandaag als één van de eerste lidstaten van de Europese Unie aan de nieuwe internationale
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie groeit 2,9 procent in Economische groei vierde kwartaal 2,7 procent
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB07-010 13 februari 2007 9.30 uur Economie groeit 2,9 procent in 2006 De Nederlandse economie is in 2006 met 2,9 procent gegroeid. Dit is bijna twee keer
Nadere informatieDe impact van concurrentie op de productmix van exporteurs
VIVES BRIEFING 2016/09 De impact van concurrentie op de productmix van exporteurs Koen Breemersch KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, VIVES 1 DE IMPACT VAN CONCURRENTIE OP DE PRODUCTMIX
Nadere informatieExportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler
Exportmonitor 2011 Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Uit de Exportmonitor 2011 blijkt dat het noordelijk bedrijfsleven steeds meer aansluiting vindt bij de wereldeconomie. De Exportmonitor
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 havo 2006-II
Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: kosten van politie-inzet
Nadere informatieProfit. Europa is een van s werelds meest welvarende regio s. en heeft een van de grootste interne markten. Deze
Profit Europa is een van s werelds meest welvarende regio s en heeft een van de grootste interne markten. Deze positie wordt echter bedreigd door de snelle opkomst van Azië, maar ook door het steeds groter
Nadere informatieBreuk in de tijdreeks internationale ale handel in diensten0t
07 Breuk in de tijdreeks internationale ale handel in diensten0t Publicatiedatum CBS-website: 24 november 2008 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer x = geheim
Nadere informatieDe softwaresector in Nederland
De softwaresector in Nederland Survey 2010 In opdracht van: ICT~Office Project: 2010.002 Publicatienummer: 2010.002-1018 Datum: Utrecht, 23 augustus 2010 Auteurs: Robbin te Velde Jaap Veldkamp Marijn Plomp
Nadere informatieInternationale handel visproducten
Internationale handel visproducten Marktmonitor ontwikkelingen 27-211 en prognose voor 212 Januari 213 Belangrijkste trends 27-211 Ontwikkelingen export De Nederlandse visverwerkende industrie speelt een
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE. 1. Printing & Document Management 2010. 2. De markt in cijfers. 3. Printing contracten. 4. Digitalisering. 5. Homogeen vs.
Whitepaper INHOUDSOPGAVE 1. Printing & Document Management 2010 2. De markt in cijfers 3. Printing contracten 4. Digitalisering 5. Homogeen vs. heterogeen 6. Printing authorisaties 1. Printing & Document
Nadere informatieHANDELSBETREKKINGEN VAN BELGIË MET SURINAME
HANDELSBETREKKINGEN VAN BELGIË MET SURINAME De handelsbetrekkingen van België met Suriname 0 Bron: CIA World Factbook De handelsbetrekkingen van België met Suriname 1 1 Enkele economische indicatoren -
Nadere informatieHoeveel dragen onze bedrijven bij aan de schatkist en de sociale zekerheid?
vbo-analyse Hoeveel dragen onze bedrijven bij aan de schatkist en de sociale zekerheid? September 2014 I Raf Van Bulck 39,2% II Aandeel van de netto toegevoegde waarde gegenereerd door bedrijven dat naar
Nadere informatieLANDEN ANALYSE DENEMARKEN
LANDEN ANALYSE DENEMARKEN Algemeen LANDEN ANALYSE ALGEMEEN De Landen Analyse gee6 de sector (cijferma?g) inzicht in de huidige (2013) en toekoms?ge (2018) waarde van de consump?e van snijbloemen en potplanten
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een voorbeeld van een
Nadere informatieGemengde verwachtingen institutionele beleggers over vastgoed
Centraal Bureau voor de Statistiek Divisie Macro-economische Statistieken en Publicaties 3 november 24 Gemengde verwachtingen institutionele beleggers over vastgoed Drs. J.L. Gebraad De Stichting Leerstoel
Nadere informatieUIT groei en conjunctuur
Economische groei. Economische groei drukken we uit in de procentuele groei van het BBP op jaarbasis. De groei van het BBP heeft twee oorzaken. Het BBP kan groeien omdat de prijzen van producten stijgen
Nadere informatieConjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1
Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 11 Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1 3-5-11 :36 Economisch herstel zet door Horeca en detailhandel haken aan Na een lichte afzwakking in het eerste kwartaal
Nadere informatieJuni Economische Barometer Bollenstreek. Verwachting voor 2011 en 2012
Verwachting voor 2011 en 2012 Juni 2011 CONCLUSIES Geleidelijk herstel van Nederlandse economie in 2011 en 2012. Regionale groei van werkgelegenheid in zakelijke dienstverlening was in 2010 sterker dan
Nadere informatieMei Economische Barometer Weerterland en Cranendonck. Verwachting voor 2010 en 2011
Verwachting voor 2010 en 2011 Mei 2010 CONCLUSIES Productiesectoren landbouw, industrie en bouw goed voor een derde van de werkgelegenheid in. Afname van de werkgelegenheid doet zich in 2010 vooral voor
Nadere informatieDe handel tussen België en de Verenigde Staten: enkele cijfers. http://economie.fgov.be
De handel tussen België en de Verenigde Staten: enkele cijfers De goederenuitvoer naar de VS in 2014 De Belgische goederenuitvoer naar de VS bedroeg 19,18 miljard euro, een toename in lopende prijzen met
Nadere informatieBetalen in het eurogebied: nog niet alle wensen vervuld
ers zijn over het algemeen positief over de bestaande betaalmogelijkheden, maar toch betaalt men in of naar het buitenland niet altijd zoals men zou willen. Zo is de tevredenheid over de acceptatie van
Nadere informatieDecember 2014 Betalen aan de kassa 2013
December 2014 Betalen aan de kassa 2013 Betalen aan de kassa 2013 Betalen aan de kassa 2013 Uitkomsten DNB/Betaalvereniging Nederland onderzoek naar het gebruik van contant geld en de pinpas in Nederland
Nadere informatieKwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM
Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind september 2017 is 117,8% en is gestegen ten opzichte
Nadere informatieDEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus BRUSSEL T F
DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus 40 1030 BRUSSEL T 02 552 77 05 F 02 552 77 01 www.vlaanderen.be VERSLAG BEHEERSCOMITÉ VARKENS 19 SEPTEMBER 2018 ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieVeranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken
Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen
Nadere informatieDemografische trends binnen de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt): Een analyse van de ontwikkelingen van de ledentallen van de GKv
Trendanalyse GKv, drs. M.J. Wijma, Praktijkcentrum, Zwolle, mei 216. Demografische trends binnen de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt): Een analyse van de ontwikkelingen van de ledentallen van de GKv Auteur:
Nadere informatieEindexamen economie 1 vwo 2007-I
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 Een antwoord waaruit
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Gelderland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Gelderland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Utrecht. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Utrecht Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Noord-Brabant. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Noord-Brabant Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke
Nadere informatieOnderwijs: kiezen voor en leren in de techniek
Horizontale as: % +/- t.o.v. jaar eerder Onderwijs: kiezen voor en leren in de Ontwikkeling instroom mbo 24, 25, 26 4% 24 3% 2% % 25 % -4% -3% -2% -% % -% % 2% 3% 4% 26-2% -3% -4% Verticale as: afwijking
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Overijssel. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Overijssel Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda
Nadere informatieLANDEN ANALYSE NEDERLAND
LANDEN ANALYSE NEDERLAND Algemeen LANDEN ANALYSE ALGEMEEN De Landen Analyse gee5 de sector (cijferma>g) inzicht in de huidige (2013) en toekoms>ge (2018) waarde van de consump>e van snijbloemen en potplanten
Nadere informatie2015 was een sterk jaar voor de Belgische voedingsindustrie,
2015 was een sterk jaar voor de Belgische voedingsindustrie, maar 2 een opeenstapeling van uitdagingen bedreigt de competitiviteit van de sector 3 Hoe kunnen we de competitiviteit van de voedingsindustrie
Nadere informatieDe inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken
Bron: K. Caminada & K. Goudswaard (2017), De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken, Geron Tijdschrift over ouder worden & maatschappij jaargang 19, nummer 3: 10-13. De inkomensverdeling
Nadere informatieLANDEN ANALYSE ITALIË
LANDEN ANALYSE ITALIË Algemeen LANDEN ANALYSE ALGEMEEN De Landen Analyse gee7 de sector (cijferma@g) inzicht in de huidige (2013) en toekoms@ge (2018) waarde van de consump@e van snijbloemen en potplanten
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Inflatie
Praktische opdracht Economie Inflatie Praktische-opdracht door een scholier 1658 woorden 20 juni 2005 6,9 44 keer beoordeeld Vak Economie Wat is Inflatie? Wat is inflatie en wat is een prijsindexcijfer?
Nadere informatieOntwikkeling bijstandsuitkeringen Drechtsteden 2014 en ,0% -7,5% -5,0% -2,5% 0,0% 2,5% 5,0% 7,5% 10,0%
Horizontale as: % +/- t.o.v. jaar eerder Bijstandsuitkeringen Ontwikkeling bijstandsuitkeringen 24 en 25 - -7,5% - 2% 5% % 5% 25-2,5% % -5% -% -5% -2% 24 2,5% 7,5% Verticale as: afwijking t.o.v. landelijk
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 vwo 2005-II
4 Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Een voorbeeld van een juist antwoord
Nadere informatieVoortgangsrapportage Onderwijs en Opleiding 2010 Beschrijving prestaties Nederland en andere lidstaten op EU benchmarks
ANNEX Voortgangsrapportage Onderwijs en Opleiding 21 Beschrijving prestaties Nederland en andere lidstaten op EU benchmarks 1. Deelname voor- en vroegschoolse educatie (VVE) De Nederlandse waarde voor
Nadere informatieEindexamen economie havo I
Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat
Nadere informatieSamenvatting Twente Index 2016
Samenvatting Twente Index 2016 Kijk voor regionale en lokale data op www.twenteindex.nl INLEIDING De Twente Index wordt door Kennispunt Twente samengesteld in opdracht van de Twente Board. De Board wil
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek
Overzicht van bijstellingen op de ramingen van de economische groei in 2008 Actualisering van de uitkomsten van eerder gepubliceerde kwartaalramingen is noodzakelijk omdat na verloop van tijd de kwaliteit
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 vwo 2007-II
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 0,15 0,12 100% = 25%
Nadere informatie2.2. EUROPESE UNIE Droogte remt groei melkaanvoer af. Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) % 18/17
2.2. EUROPESE UNIE 2.2.1. Droogte remt groei melkaanvoer af Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) 2005 2015 2017 2018 % 18/17 België 3 022 3 988 4 025 4 190 4,1 Denemarken 4 451 5 278 5
Nadere informatieMarktontwikkelingen varkenssector
Marktontwikkelingen varkenssector 1. Inleiding In de deze nota wordt ingegaan op de marktontwikkelingen in de varkenssector in Nederland en de Europese Unie. Waar mogelijk wordt vooruitgeblikt op de te
Nadere informatieZA6284. Flash Eurobarometer 413 (Companies Engaged in Online Activities) Country Questionnaire Belgium (Flemish)
ZA8 Flash Eurobarometer (Companies Engaged in Online Activities) Country Questionnaire Belgium (Flemish) FL - Companies engaged in online activities BEN A Doet uw bedrijf aan online verkoop en/of maakt
Nadere informatieWerkloosheid in de Europese Unie
in de Europese Unie Diana Janjetovic en Bart Nauta De werkloosheid in de Europese Unie vertoont sinds 2 als gevolg van de conjunctuur een wisselend verloop. Door de economische malaise in de jaren 21 23
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei derde kwartaal 2008 vertraagt tot 1,8 procent
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-077 14 november 2008 9.30 uur Economische groei derde kwartaal 2008 vertraagt tot 1,8 procent Bijna een halvering in vergelijking met eerste halfjaar
Nadere informatieMigrerende euromunten
Migrerende euromunten Inleiding Op 1 januari 2002 werden in vijftien Europese landen (twaalf grote en drie heel kleine) euromunten en - biljetten in omloop gebracht. Wat de munten betreft, ging het in
Nadere informatieMacro-economische Ontwikkelingen
Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Overall conclusie De Nederlandse economie groeit naar verwachting met 1¾% in 1 en met 1½% in 11. De toename van het bbp komt bijna volledig voor
Nadere informatiePanelonderzoek Europese interne markt
Panelonderzoek Europese interne markt Highlights resultaten onderzoek KvK-ondernemerspanel naar de Europese interne markt juni 2016 In december 2015 /januari 2016 is via het KvK online ondernemerspanel
Nadere informatieGeen Europese verkoudheid door niezend Amerika
De samenhang van conjunctuurcycli in de Verenigde Staten (VS) en het eurogebied en Nederland suggereert dat een groeivertraging in de VS van invloed is op de economische groei in het eurogebied en Nederland.
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 vwo I
Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 nivellering 38,2 : 9,6 = 3,98 : 1 2 maximumscore
Nadere informatieInstitutionele beleggers verwachten meer te beleggen in vastgoed
Publicatiedatum CBS-website Centraal Bureau voor de Statistiek 18 januari 25 Institutionele beleggers verwachten meer te beleggen in vastgoed Drs. J.L. Gebraad Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen,
Nadere informatieArbeidsmarktontwikkelingen 2016
- Arbeidsmarktontwikkelingen 2016 Factsheet maart 2017 Het aantal banen van werknemers en zelfstandigen in Amsterdam nam het afgelopen jaar toe met bijna 14.000 tot bijna 524.000 banen, een groei van bijna
Nadere informatieEerste Kamer der Staten-Generaal
Eerste Kamer der Staten-Generaal I Vergaderjaar 2017-2018 CXXV Europees Semester 2018 B BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIEN Aan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 16 februari
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Weser-Ems. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio Weser-Ems Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda
Nadere informatieStudie over uitvoerpotentieel agrovoedingssector
Studie over uitvoerpotentieel agrovoedingssector Brussel, 20 januari 2016 Uit een studie van de FOD Economie over de Belgische agrovoedingsindustrie blijkt dat de handel tussen 2000 en 2014 binnen de Europese
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opgave 1 1 maximumscore 1 oligopolie Voorbeelden van een juiste verklaring zijn: Er is sprake van een beperkt aantal (twee) aanbieders. Toetreding tot deze markt is moeilijk. 2 maximumscore 2 Prijs bij
Nadere informatieSamenvatting Economie Toetsweek 2
Samenvatting Economie Toetsweek 2 Samenvatting door E. 1301 woorden 3 december 2016 10 1 keer beoordeeld Vak Economie VERKOOPWAARDE 2000 INKOOPWAARDE: (INTERMEDIAIR VERBRUIK) GRONDSTOFFEN 1100 DIENSTEN
Nadere informatieEindexamen vwo economie 2014-I
Opgave 1 1 maximumscore 2 De kredietcrisis in de VS leidt ertoe dat Nederlandse banken verlies lijden op hun beleggingen in de VS en daardoor minder makkelijk krediet verstrekken aan bedrijven. Hierdoor
Nadere informatieExamen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt
Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Door: F. De Smyter en P. Holvoet 1. Geef een correcte omschrijving van de volgende economische begrippen: a) Globalisering:.
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 vwo 2007-I
Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 q v = 200 1,25 + 450 = 200 q a
Nadere informatieEindexamen vwo economie II
Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat de particuliere
Nadere informatieRegionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten,
PERSCOMMUNIQUÉ 2014-07-18 Links BelgoStat On-line Algemene informatie Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten, 1995-2011. De drie Gewesten en de Nationale Bank van
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Samenvatting: dalende euro en dalende rente Nominale dekkingsgraad gedaald van 117,4% naar 115,1%
Nadere informatieEconomie en financiële markten
Economie en financiële markten Bob Homan ING Investment Office Den Haag, 11 oktober 2013 Vraag 1: Begraafplaats Margraten gesloten vanwege. 1. Bezuinigen bij de Nederlandse overheid 2. Op last van Europese
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Noord-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Noord-Holland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Drenthe. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Drenthe Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda
Nadere informatieUitleg theorie AS-AD model. MEV Wat betekent AS-AD. Aggregated demand: de macro-economische vraag.
Uitleg theorie AS-AD model. Het AS-AD model is een theoretisch model over de werking van de economie. Het model is daarmee een macro-economisch model. Het model maakt sterk gebruik van het marktmodel uit
Nadere informatieUIT de arbeidsmarkt
Verandering van de werkloosheid. Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt zijn onderhevig aan continue veranderingen. Als gevolg daarvan verandert de omvang van de werkloosheid in een land ook continue. Werkloosheid
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zeeland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Zeeland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda
Nadere informatieKoopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn.
Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. 1. De Wereldbank berichtte onlangs dat de Chinese economie binnen afzienbare tijd de grootste economie van
Nadere informatieENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA
ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Limburg (NL) Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Limburg (NL) Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke
Nadere informatieVoorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag
> Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde havo 2002-II
Politiek en Ruimte bron 10 Aandeel van de lidstaten in de handel van de Europese Unie in procenten, 1998 30 % 25 20 22 25 Legenda: invoer uitvoer 15 10 8 8 15 15 10 11 9 9 15 12 5 0 6 5 2 2 1 0 België
Nadere informatieGeef een voordeel van exporteren. Geef een voordeel van importeren.
Vraagkaarten - blauw & groen De verhouding tussen de euro en de dollar gaat van 1 EUR = 1, 5508 dollar naar 1 EUR = 1, 25 dollar. Is de dollar dan in waarde gedaald of gestegen? De dollar is in waarde
Nadere informatieRabobank Food & Agri. Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? Kwartaalbericht Varkens Q3 2015
Rabobank Food & Agri Kwartaalbericht Varkens Q3 2015 Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? De Rabobank verwacht een moeizaam derde kwartaal voor de Nederlandse varkenssector. Aan het einde
Nadere informatieDe agrarische handel van Nederland in 2012
De agrarische handel van Nederland in 2012 1. Opvallende ontwikkelingen Totale wereldhandel in agrarische producten groeit voor tweede opeenvolgende jaar met ruim 10% Nederlandse agrarische export groeit
Nadere informatieEconomische visie op 2015
//5 Economische visie op 5 Nieuwjaarsbijeenkomst VNO-NCW regio Zwolle Björn Giesbergen januari 5 Inhoud Visie op 5 Europa: toekomstige koploper of eeuwige achterblijver? (conjunctuur/financiële markten)
Nadere informatieImpact van gesubsidieerde tewerkstelling op de tewerkstelling van werknemers met een buitenlandse nationaliteit
Impact van gesubsidieerde tewerkstelling op de tewerkstelling van werknemers met een buitenlandse nationaliteit Periode 2008-2017 Directie Statistieken, budget en studies Stat@rva.be Inhoudstafel: 1 INLEIDING
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zuid-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Zuid-Holland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke
Nadere informatieOlie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard
Olie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard Date : december 29, 2014 De olieprijs stortte dit jaar in elkaar als gevolg van de volatiliteit op de meeste markten en een tijdelijke onbalans tussen
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 havo 2002-I
4 Antwoordmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Voorbeelden van een juist antwoord zijn:
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Vooral opwaartse bijstelling overheidsconsumptie. Kwartaal-op-kwartaalgroei 0,6 procent
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB05-144 21 december 2005 9.30 uur Groei economie derde kwartaal 2005 hoger dan eerder geraamd De Nederlandse economie is in het derde kwartaal van 2005 met
Nadere informatieDe internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Trier. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen
De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio Trier Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda
Nadere informatieHet HERMREG-project De modellering van de regionale economieën
Het HERMREG-project De modellering van de regionale economieën Frédéric Caruso, IWEPS 20 november 2018 Studiedag : de modellering van de regionale economieën in België Sessie 1 : Het HERMREG-project Verschillende
Nadere informatieOpnieuw toename winst en omzet bij Limburgse bouwondernemingen
Vlnr. Chris Slaets (gedelegeerd bestuurder Confederatie Bouw Limburg), Jean Biesmans (gedelegeerd bestuurder Tectum Group) en Johann Leten (gedelegeerd bestuurder Voka KvK Limburg). Opnieuw toename winst
Nadere informatie