FAN WAPENS, FLAGGEN EN WIMPELS YN FRYSLÂN

Transcriptie

1 BIBLIOGRAFYSKE FYNPLAKKEN FAN WAPENS, FLAGGEN EN WIMPELS YN FRYSLÂN FRYSKE RIE FOAR HERALDYK 3 de geheel herziene en aangevulde druk

2 BIBLIOGRAFYSKE FYNPLAKKEN FAN WAPENS, FLAGGEN EN WIMPELS YN FRYSLAN Samengesteld door C.E. Kuipers en drs. A.L. Kuipers voortgezet door R.J. Broersma 3 de geheel herziene en aangevulde druk 2012 uitgave van de Fryske Rie foar Heraldyk -1-

3 -2-

4 INHOUD INLEIDING GEINVENTARISEERDE BRONNEN OVERIGE WAPENBOEKEN ETC OVERHEIDSWAPENS Provinciewapen Gowapens Gemeentewapens Grietenijwapens Stadswapens Vleckewapens Dorpswapens Waterschapswapens Veenpolder- en veendistrictswapens Overige overheidswapens FAMILIEWAPENS Familiewapens Persoonlijke wapens Wapens vorstelijke personen Persoonlijke wapens met geslachtsnaam CORPORATIEWAPENS VLAGGEN Provincievlag Govlaggen Gemeentevlaggen Stadsvlaggen Vleckevlaggen Dorpsvlaggen Waterschapsvlaggen Familievlaggen Corporatievlaggen WIMPELS Gemeentewimpels Stadswimpels Waterschapswimpels dorpswimpels Familiewimpels ADENDA Familiewapens Persoonlijke wapens Persoonlijke wapens met geslachtsnaam

5 INLEIDING I have said it before and shall say it again, heraldry is a noble science, an interesting art and makes a fascinating hobby, but essentially it is fun. John P. Brooke-Little, CVO., MA., FSA Norroy and Ulster King of Arms Deze uitgave bestaat uit twee gedeelten: a. een bibliografie, zijnde een opsomming van handschriften, boeken, periodieken etcetera, waarin wapenafbeeldingen zijn opgenomen en die in openbare instellingen, zoals bibliotheken en archieven, zijn te raadplegen (de hoofdstukken 1 en 2); b. een opsomming van de in de bronnen van hoofdstuk 1 aangetroffen wapens (de hoofdstukken 3 t/m 7), overigens zonder dat is nagegaan of het wapen van een bepaald geslacht 'Fries' te noemen is. De opzet is zodanig dat de geïnteresseerde, die op zoek is naar de afbeelding van een Fries wapen of een Friese vlag bij een plaats- of familienaam, rechtstreeks naar de beschikbare bron wordt verwezen. Het vormt aldus één ingang op meerdere wapenboeken en -collecties. Talloze wapenboeken en heraldische en genealogische periodieken en publicaties die in een lange reeks van jaren zijn verschenen, werden niet bij het inventarisatie-project betrokken, omdat zij a. veelal terugvallen op oudere wapencollecties die wèl aandacht hebben gekregen, en b. omdat dit een immense inspanning zou hebben betekend. Er zijn geen hand- of huismerken geïnventariseerd. Er zijn evenmin wapens op gevelstenen, rouwkassen, grafzerken etcetera genoteerd, met uitzondering van die, waarvan een publicatie met afbeelding(en) is verschenen, zoals bijvoorbeeld in het Genealogysk Jierboek(je). Onbekende, niet te identificeren wapens zijn buiten de beschrijving gehouden, evenals die van wapenvoerders waarvan de naam ontbreekt of waarvan slechts de initialen bekend zijn. Aangezien de gebruiker toch op zoek is naar de volledige afbeelding van een wapen, wordt in deze uitgave evenmin verwezen naar foto's van grafstenen waarvan de wapens zijn afgesleten of afgehakt. Wapens waarvan, voor zover bekend, één afbeelding bestaat en waarvan de volledige voor- en achternaam bekend is, worden zowel onder paragaaf 4.1 Familiewapens, als onder paragraaf 4.4 Persoonlijke wapens met geslachtsnaam opgenomen. -4-

6 Aanwijzingen voor de gebruiker Alfabetisering Voor hoofdstuk 4 is de volgende alfabetiseringsmethode toegepast: - ae, uitgesproken als aa, zoals in Haersma, is gealfabetiseerd als aa; - de ae-ligatuur is gealfabetiseerd als ee; - c, uitgesproken als k, is gealfabetiseerd als k; - c, uitgesproken als s, is gealfabetiseerd als s; - ch, uitgesproken als g, is gealfabetiseerd als g; - i uitgesproken als j (zoals in Ian of Ielle), is gealfabetiseerd als j; - ph is gealfabetiseerd als f; - qu is gealfabetiseerd als kw; - x is gealfabetiseerd als ks; - Tz, aan het begin van een naam, is gealfabetiseerd als Tj; - U, aan het begin van een naam, uitgesproken als oe, is gealfabetiseerd als Oe; - v, aan het begin van een naam, is gealfabetiseerd als F, anders als v; - y of ij is gealfabetiseerd als ie, zoals in Bijlsma, of als i, zoals in Eysma; - z is gealfabetiseerd als s; - op letters die voor de uitspraak kunnen worden gemist, zoals de h, als deze niet aan het begin van een naam staat, is geen acht geslagen; - de umlaut, zoals in Von Lüchau, is genegeerd. Verwijzingen Steeds zijn bij verwijzingen naar de bronnen de bladzijdenummers aangegeven, met uitzondering van IBS (voor een deel), HvV, MvH, NdH, SFA en WFS (zie hoofdstuk 1). Soms zijn in verwijzingen cijfers tussen haakjes geplaatst. Dan gaat het altijd om het wapennummer. De cijfers die niet tussen haakjes staan, duiden op het bladzijdenummer. Nader onderzoek Gelijknamige geslachten met verschillende wapenafbeeldingen zijn in paragraaf 4.1 afzonderlijk vermeld. De gebruiker mag in deze publicatie geen nadere uitspraak daaromtrent verwachten. Heraldici en genealogen worden tot het uitvoeren van een nader onderzoek uitgenodigd. De Fryske Rie foar Heraldyk (FRfH) ziet resultaten daarvan met belangstelling tegemoet. Waarschuwing De lezer zij op zijn of haar hoede als hij/zij bij een familienaam een wapen zoekt en meent het daarbij behorende wapen gevonden te hebben. Het wil geenszins betekenen dat het aangetroffen blazoen aan dit geslacht toebehoort. Het bewijs kan slechts worden geleverd na een degelijk genealogisch onderzoek! Registratie familiewapens De registratie van nieuwe familiewapens is een activiteit van de FRfH, die voortvloeit uit zijn doelstellingen. De FRfH onderzoekt of een voorgelegd wapen al niet reeds door een ander -5-

7 geslacht wordt gevoerd of dat de betreffende familie, zonder dit te beseffen, reeds een bekend wapen heeft. Voorts waakt de FRfH ervoor dat nieuw te ontwerpen wapens heraldisch correct, en historisch en artistiek verantwoord tot stand komen. De officiële registratie vindt plaats in het jaarlijks verschijnende Genealogysk Jierboek, uitgegeven door de Fryske Alademy. De registratievoorwaarden komen in grote lijnen overeen met die van het CBG te Den Haag, en zijn via de website van de Fryske Akademy te raadplegen. Verklaring gebruikte afkortingen BDD CBG EVC FM GAL HCL PBF RAF SBL SNF TRES. Bibliotheek Dongeradeel, Brokmui 62, Dokkum Website: Centraal Bureau voor Genealogie, Prins Willem-Alexanderhof 22, s-gravenhage Via de website is een heraldische databank te raadplegen Familiearchief Van Eysinga-Vegelin van Claerbergen (in TRES.) Fries Museum, Turfmarkt 11, Leeuwarden. LET OP per 2013 nieuw adres Website: Gemeentearchief Leeuwarden: heet nu Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) Historisch Centrum Leeuwarden, Groeneweg 1, Leeuwarden website: Provinciale Bibliotheek van Friesland, Boterhoek 1, Leeuwarden; heet nu Tresoar (TRES.) Ryksargyf yn Fryslân, Boterhoek 1, Leeuwarden; heet nu Tresoar (TRES.) Stedelijke Bibliotheek (in het HCL), Groeneweg 1, Leeuwarden; heet nu Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) Streekarchivariaat Noordoost-Friesland, Rondweg noord 28, Dokkum Website: Tresoar, Boterhoek 1, Leeuwarden. Website: -6-

8 1. GEINVENTARISEERDE BRONNEN * volledig geïnventariseerd Bron: Omschrijving: Aanwezig: AG J.B. Rietstap, Armorial Général, (Planches de l., door TRES V.H. Roland, 1926), Bevat ruim gearceerde wapenafbeeldingen zonder bronvermelding. De voorliggende publicatie vermeldt alleen wapens van geslachten met een Friese achtergrond. AIO Marieke van Zanten, Aldus is opgeschilderd, Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken , Groningen/Leeuwarden 1999 TRES. BW * Hotso Spanninga, De blauwe wezen van Leeuwarden, Geschiedenis van het Nieuwe Stadsweeshuis, Leeuwarden 1988, PBF-signatuurD bis TRES. Op de bladzijden staan de 150 gearceerde en genummerde wapens die op de wapenborden van het Nieuwe Stadsweeshuis voorkomen. Deze nummers zijn gebruikt bij de verwijzingen. CFH DDO * Catalogus der tentoonstelling van Friesche heraldiek in het Friesch Museum, dr. A.L. Heerma van Voss en dr. A. Wassenbergh, Leeuwarden 1942, PBF-signatuur D 3598 bis De tentoonstelling werd gehouden in de periode juli-september De catalogus bevat een tiental foto's van tentoongestelde objecten, waarop enkele wapens onduidelijk zijn en niet in de inventarisatie zijn opgenomen. Collectie wapenfiches verzameld door de genealoog Douwe Dirks Osinga ( ). De collectie is alfabetisch naar familienaam geordend op kaartjes met bronvermeldingen en vertoond overeenkomst met die van dr. Heerma van Voss (HvV). TRES. TRES. DS * De Sneuper, officieel orgaan van de Vereniging van archiefonderzoekers te Dokkum, Dokkum BDD/SNF DVF De Vrije Fries, Tijdschrift uitgegeven door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde en de Fryske Akademy, Leeuwarden 1839 Ook te raadplegen via: TRES./HCL EhF * Encyclopedie van het hedendaagse Friesland, twee delen, Leeuwarden 1975 Bevat afbeeldingen van overheidswapens en -vlaggen. De wapens in grijstinten, de vlaggen in kleur. TRES./HCL EvF * Encyclopedie van Friesland, Leeuwarden 1972 (1958) TRES./HCL FD Friesch Dagblad, Leeuwarden TRES. -7-

9 FGm * Klaas Jansma, Friesland en zijn 44 gemeenten, Friesch Dagblad 1981 De gekleurde wapens zijn getekend door C. Druif. TRES. FH Flaggeboek Hesman, Fryske Akademy nr. 477, Ljouwert Uitsluitend de Friese vlaggen zijn in hoofdstuk 6 opgenomen. Het wapen- en vlaggenboek Hesman is integraal te raadplegen via Beeldbank Leeuwarden: zoek: Hesman TRES. FK Friese Koerier, dagblad, Heerenveen TRES. FNN * Piet Bultsma, A.B. Dull, G.A. Brongersma, TRES. Familiewapens in Noord-Nederland, Uithuizermeeden 2000 Bevat gekleurde wapenafbeeldingen getekend door Piet Bultsma. Fr * D.J. van der Meer, Friens en de Van Sytzama s. TRES. Bevat afbeeldingen van rouwborden en grafzerken met wapens. Uitgeverij Canaletto, Alphen aan den Rijn FWb Fries wapenboek, midden 17 de eeuw, PBF-signatuur 5007 Hs. TRES. Bevat 267 gekleurde wapens van meest Friese geslachten. Zie ook: NL 1887, k. 2-5, en voor een opsomming van de familienamen: NL 1886, k Dit handschrift wordt in CFH Wapenboek Roorda genoemd. GJ * Jierboekje fan it Genealogysk Wurkforbân, Ljouwert ; Genealogysk Jierboekje, Ljouwert ; Genealogysk Jierboek, Ljouwert HCL/TRES. GN Gens Nostra, maandblad der Nederlandse Genealogische Vereniging, Amsterdam TRES. GsA * Grafschriften tussen Flie en Lauwers, deel I, Achtkarspelen, door dr. A.L. Heerma van Voss, Leeuwarden 1950, leeszaalbibliotheek RAF nr TRES. De wapens opgenomen in de vijf grafschriftenboeken hebben geen kleuraanduidingen. Deze boeken zijn ook te raadplegen via de website van de Fryske Akdemy: en/of: /genealogysk/grefskriften/grefskriften/view?set_language=fy GsB * Idem, deel II, Het Bildt, door H. Sannes, Leeuwarden 1952, leeszaalbibliotheek RAF nr Ook te raadplegen via de website van de Fryske Akdemy HCL/TRES. GsL * Idem, deel III, Leeuwarden (Galileeërkerk), door H.M. Mensonides, hist. drs., Leeuwarden 1952, leeszaalbibliotheek RAF nr HCL/TRES. Ook te raadplegen via de website van de Fryske Akdemy. GsM * Idem, deel IV, Menaldumadeel, door D.J. van der Meer, Leeuwarden 1959, leeszaalbibliotheek RAF nr Ook te raadplegen via de website van de Fryske Akdemy. HCL/TRES. -8-

10 GsV * Idem, deel V, Vlieland, door D. Vermeulen, Leeuwarden 1969, leeszaalbibliotheek RAF nr Ook te raadplegen via de website van de Fryske Akdemy. HCL/TRES. GtN * GwN HvV * Reinder H. Postma en Mente Holwerda, Te Nijenhuis / De Friese Tak, Oudwoude / Metslawier 1993, RAF nr. GEN. 936 Gemeentewapens in Nederland, uitgave N.V. Bank voor Nederlandsche Gemeenten, 's-gravenhage 1989 Met gekleurde wapens. Uitsluitend de Friese gemeentewapens zijn in de inventarisatie opgenomen. Collectie wapenfiches verzameld door dr. A.L. Heerma van Voss ( , rijksarchivaris), drie delen: A-G, H-O en P-Z, leeszaalbibliotheek RAF nr. 192 De collectie is alfabetisch naar familienaam geordend op ongenummerde bladzijden en voorzien van bronvermeldingen. Daar waar de geslachtsnaam ontbreekt, is op patronymicum gealfabetiseerd. In de verwijzing is derhalve geen nadere aanduiding opgenomen. De aanduiding 'ZT 1927' op sommige fiches heeft betrekking op de tentoonstelling van antieke goud- en zilverwerken in 1927 (zie hoofdstuk 2 nr. 35). De bronvermelding 'MS Wapbk. v. Stolk Anno 1740' op andere fiches heeft betrekking op het handschrift nr. 23 van hoofdstuk 2. Bij deze collectie is door drs. Jacob Visser een identificatie-sleutel en een alfabetische lijst van de wapens vervaardigd, leeszaalbibliotheek RAF nr. 192a. TRES. TRES. TRES. TRES. IB It Beaken, Tydskrift fan de Fryske Akademy, Ljouwert TRES./HCL IBS * It Beaken, Tydskrift utjown fan de Fryske Akademy, Ljouwert desimber 1969 Buiten de gekleurde afbeeldingen van wapens en vlaggen van de gemeente Wûnseradiel, zijn in dit speciale nummer van de Fryske Rie foar Heraldyk de 178 (genummerde) wapens uit de Conscriptio Exulum opgenomen. Deze nummers zijn gebruikt bij de verwijzingen in hoofdstuk 4. (Voor alle andere wapens en vlaggen zijn de bladzijdenummers vermeld.) TRES. IH It Heitelân, algemien Frysk moanneblêd, Snits , Bolswert TRES. JCB JFA * Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie, 's-gravenhage TRES./HCL Met vanaf 1972 een regelmatig terugkerende rubriek Wapenregister. Uitsluitend de in dit register gepubliceerde wapens van geslachten waarvan de herkomstplaats in Friesland ligt, zijn opgenomen. Jaarboekje van den Frieschen adel in verband tot de Ridderschap van Friesland, drie delen: I (1883), II (1884) en III (1885), Leeuwarden , PBF-signatuur s 18 G TRES./HCL In deel II een door Heerke Wenning getekende grafsteen met -9-

11 wapens in de kerk van Wirdum, en in deel III een door dezelfde tekenaar getekende grafsteen met wapens in de kerk te Friens. Bevat verder slechts blazoeneringen. LC Leeuwarder Courant, dagblad, Leeuwarden TRES./HCL Ook te raadplegen via website: MvH * Nav Manuscript van mr. Arent van Halmael jr. ( ), leeszaalbibliotheek RAF nr. 191 Dit handschrift omvat 585 gearceerde en genummerde afbeeldingen van geslachtswapens. Deze nummers zijn gebruikt bij de verwijzingen. Voorts staan er op een ongenummerde bladzijde twaalf overheidswapens. "De Navorscher", Nederlands archief voor genealogie en heraldiek heemkunde en geschiedenis, Assen. J. Wenning Yz., De Navorscher der Heraldiek, twee delen, Leeuwarden 1877 en 1882, PBF-signatuur 7672 Hs 1 TRES. HCL TRES. NedPat Nederland s Patriciaat, meerdere banden, aanvraagnummer A 2000 bis (Tresoar) TRES./HCL NdHa * NdHb * Eerste deel. Tweede deel. Een tweedelig handschrift vervaardigd door Johannes Ypes Wenning, een jongere broer van Heerke, met gekleurde en gearceerde wapenafbeeldingen voorzien van bronvermeldingen. De nummers van de afbeeldingen zijn bij de verwijzingen gebruikt. De wapens zijn ontleend aan Ferwerda, het Stamboek van den Frieschen Adel, de Conscriptio Exulum, het Friesch wapenboek (aangeduid met 'H.s. vd Laars'), het Lineageboek-Solckema, het Album Galama, het Album Ockama, wapenborden enzovoort. Het tweede deel wordt afgesloten met genealogische bijzonderheden betreffende de geslachten Ulenburgh en Ockema. NFw NL NNH * H.W.M.J. Kits Nieuwenkamp, Nederlandsche familiewapens, Arnhem 1975 (19..), PFB-signatuur E 635a Bevat gearceerde wapenafbeeldingen. De voorliggende publicatie vermeldt alleen wapens van geslachten met een Friese achtergrond. De Nederlandsche Leeuw, maandblad van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde, 's-gravenhage Noord-Nederlandse Heraldiek, Familiewapens Drenthe Friesland Groningen, redaktie G.A. Brongers [en] A.B. Dull tot Backenhagen, Hoogezand 1987 Bevat gekleurde wapenafbeeldingen getekend door Piet Bultsma. HCL/TRES. HCL/TRES. TRES. -10-

12 OGJ * J.J. Kalma, Om Gysbert Japiks hinne - Fryslân yn de 17e ieu, Boalsert 1963, PBF-signatuur 5114 fr. TRES. SAFT Stichting Alde Fryske Tsjerken, publicatiebanden v.a ; Keppelstok , daarna Alde Fryske Tsjerken. TRES./HCL SFA * Stamboek van den Frieschen, vroegeren en lateren Adel, door Jr Mr M. de Haan Hettema en Mr A. van Halmael, Jr, tweede deel, Leeuwarden 1846 Aan het einde van dit tweede deel bevinden zich 42 bladen met 252 genummerde en gekleurde wapenafbeeldingen. Deze nummers zijn gebruikt bij de verwijzingen. HCL/TRES. VBFa * B.F.W. von Brucken Fock, Friese familiewapens, deel 1 (1878), leeszaalbibliotheek RAF nr. 219 Dit handschrift omvat 103 bladen met ca. 700 grotendeels gekleurde wapenafbeeldingen. Het origineel bevindt zich in het CBG onder signatuur GHS 50A11. De opgegeven nummers zijn bladzijdenummers. TRES. VBFb * B.F.W. von Brucken Fock, Friesche Familiewapens. Wapens van oud-adellijke & geadelde, eigenerfde, & enkele patricische familiën van frieschen oorsprong in Friesland tusschen Fly & Eems waarbij gevoegd zijn wapens van enkele niet-friesche familiën die aldaar goederen bezaten & ampten bekleedden, deel 2 (Wiesbaden 1882), leeszaalbibliotheek RAF nr. 220 Het handschrift omvat 211 bladen met ca grotendeels gekleurde wapenafbeeldingen. Origineel in CBG, signatuur GHS 50A12. De nummers verwijzen naar de bladzijden. TRES. TRES. WFS * WFS2 * Liber Collegii Franequerensis Fundati MDCLXI Mense Julio, PBF-signatuur 413 Hs TRES. Een wapenboek van Franeker studenten met 46 gekleurde wapens op ongenummerde bladzijden. Voor een beschrijving zie NL , waar, op het wapen Jacobides na, blazoeneringen worden gegeven. De nummers uit NL zijn in de verwijzingen gebruikt. Te raadplegen via de website van Tresoar: Schatkamer / Digicollectie Wapenboek van het gezelschap van Geldersche en Overijselsche studenten aan de akademie van Franeker. Sign.: Hs 674 (ook via website Tresoar) Bevat 73 gekleurde wapens uit de periode op ongenummerde bladzijden. Te raadplegen via de website van Tresoar: Schatkamer / Digicollectie WH * Mr. O. Schutte, De wapenborden te Harlingen, Ljouwert 1984, PBF-signatuur Pc 8356 bis Van 395 (persoonlijke) wapens van vooraanstaande personen in Harlingen in de jaren zijn de blazoeneringen gegeven. Van 56 daarvan zijn bovendien foto's opgenomen. Alle wapens hebben evenwel een vermelding in hoofdstuk 4 gekregen. TRES. -11-

13 NB Door de samenvoeging van het Ryksargyf yn Fryslân (RAF) en de Provinciale Bibliotheek van Friesland (PBF) tot het nieuwe instituut Tresoar, kunnen de indexnummers en de verwijzingen (RAF en PBF) afwijken. Bijvoorbeeld: GsA is niet meer RAF nr , doch is te raadplegen onder het nummer van de voormalige PBF. De collectie wapenfiches van Heerma van Voss (HvV) is niet meer RAF 192, maar te vinden onder GEN heer. Bij voorkomende gevallen kan het beste bij de balie worden geinformeerd. -12-

14 2. OVERIGE WAPENBOEKEN ETC. Naar de wapens in deze bronnen wordt niet direct verwezen. 1 Conscriptio Exulum, drie vrijwel gelijke wapenboeken ontstaan in de jaren , aangeduid met A, B en C (door dr. A.L. Heerma van Voss in De Vrije Fries 1928, ), EVC, toegang 323, inventarisnummers 791 J, 791 K en 791 L Een kopie hiervan, met gekleurde wapens, leeszaalbibliotheek RAF nr. 190 TRES. Alle wapens zijn opgenomen in IBS. Ook te raadplegen via de website van Tresoar: Schatkamer / digicollectie 2 Lineageboek-Solckema, aangeduid met D, ontstaan in het jaar 1584 FM Bevat een met vele gekleurde wapens verluchte verhandeling over het geslacht Van Solckema en aanverwante families, een verkorte conscriptio exulum en een reeks Groningse wapens. De wapens zijn opgenomen in NdH. 3 Conscriptio Exulum, vier handschriften ontstaan in de jaren , aangeduid met E, F, G en H, waaronder een afschrift met gekleurde wapens in 1719 vervaardigd door P.A.V. Aggama van Clant (F) 4 Regnerus Solckema, genealogie, 1584, handschrift FM 5 Album amicorum van Georg van Burmania, student te Franeker in 1592, exemplaar van Jost Amman's "Wappenbuch", 1579, Friesch Genootschap, inventarisnummer H.S. IIc 111 Handschrift met een aantal wapens ingevuld in kleuren, Upcke Heres van Burmania, "Frisicae nobilitatis genealogia", bestaande uit de onderdelen "Tractatus de nobilitate", "Genealogia ac series principum, ducum et regum Frisiae", "De situ, magnitudine et partitione Frisiae", gevolgd door de adelsgenealogieën, EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323b Het zogenaamde Burmaniaboek, ontstaan in de periode De wapens worden in afleveringen gepubliceerd in GJ Te raadplegen via de website van Tresoar: Schatkamer / Digicollectie : 7 Frankische adellijke wapens, ca. 1600?, familiearchief Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, toegang 326, inventarisnummer 226 Los vel met tien gekleurde wapens. FM TRES. TRES. 8 Album amicorum van Teth van Grovestins, aangelegd in 1604, familiearchief Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, toegang 326, inventarisnummer 3981 TRES. Handschrift met wapens van Teth en aanverwante geslachten. 9 Een kerck-calender ofte dootboeck, waerin ghementioneert wort van ijttelijcke Friesche edelluyden ende jufferen, oock andere treffelijcke persoenen, die zeedert den jaere , door Ernestus Harinxma a Donia en anderen, , familiearchief Van Harinxma thoe Slooten, inventarisnummer 443 Bevat 96, deels onvolledige, ongekleurde familiewapens, bovendien wapens van Friesland, de kwartieren, twee steden en één grietenij. TRES. -13-

15 10 Album van Wybrand Simonsz. de Geest, , PBF-signatuur 506 Hs TRES. Handschrift met o.a. de wapens van vele kunstbroeders van portretschilder De Geest (1592-ca. 1661), zowel in Nederland als in Rome en Parijs verzameld. Te raadplegen via de website van Tresoar: Schatkamer / Digicollectie 11 Album amicorum van Henricus Rhala, aangelegd in 1613? FM Handschrift met het wapen van de eigenaar en vier kwartierwapens. 12. Wapenboek van de familie Roorda, , PBF-signatuur Hs 1316 TRES. Een handschrift met op twaalf bladen veertig gekleurde familiewapens van de familie Roorda en aanverwante geslachten (niet te verwarren met FWb, hoofdstuk 1). 13 Album amicorum van Rombertus van Ockama, juridisch student, (aangelegd ), SBL-signatuur A351 Handschrift met inschrijvingen van hoogleraren en medestudenten in Franeker, Groningen en Leiden, sommige met getekende en handgekleurde wapens, met voorin genealogische aantekeningen van R. van Ockama over de geslachten Ulenburg en Ockama, achterin dertig gravures uit Deliciae Batavicae (door Jac. Marcus). De wapens zijn opgenomen in NdH. HCL 14 (Naar hoofdstuk 1, onder FWb.) 15 Stamboek van aanzienlijke Friese geslachten door Feye van Heemstra,? 17de eeuw. Dit vermeerderde en verfraaide handschrift is een kopie van het Burmaniaboek. Het bevond zich in 1942 in Fogelsanghstate te Veenklooster. (CFH) 16 Stamboek van aanzienlijke Friese geslachten, bewerking van het Burmaniaboek door F. en S. van Heemstra, 17de eeuw, EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323c Achterin kwartierstaten met gekleurde wapens, ontleend aan het verloren stamboek van Ebel Haytsma, en dito wapens van aanverwante families. 17 Album amicorum van Suffridus Saarda, student te Franeker, 1604-ca. 1675, PBF-signatuur 505 Hs Handschrift met acht wapens en biografische aantekeningen over de familie Staphorsius te Garijp, lopend van 1659 tot Beschreven door jhr. mr. Hobbe Baerdt van Sminia in DVF Te raadplegen via de website van Tresoar: Schatkamer / Digicollectie : 18 Album van Julius van Galama (aangelegd in 1672), Friesch Genootschap, inventarisnummer H.S. II c 121 Handschrift met gekleurde wapens van verwante, meest Friese families. De wapens zijn opgenomen in NdH. 19 Stamboek der oude Friesche edele geslachten, met groote moeyte opgesocht, eerst door Sybolt van Adelen van Cronenburgh ende naderhants door Pybo van Albada ende oock J[osias] R[ispens], tweede helft 17de eeuw, Friesch Genootschap, inventarisnummer 968 TRES. TRES. FM TRES. -14-

16 20 Verzameling van Friesche Wapenen (waarschijnlijk) door J. Moorman Bouwmeester Jakobszoon FM Een handschrift uit een onbekend jaar. 21 Familiewapens, ca. 1700?, familiearchief Van Beyma thoe Kingma, toegang 319, inventarisnummer 2115 Een katern met 31 gearceerde wapens. 22 Gerrit Hesman, Wapen- en Vlaggeboek, omstreeks 1708, SBL-signatuur F 192 (nu in het HCL). Dit door de bekende wapentekenaar Gerrit Hesman ( /16) getekende wapenboek, bevat voor het merendeel gekleurde wapens en vlaggen. Alle wapens zijn opgenomen in HvV, de 341 wapens uit het gedeelte "Borgerlijke Wapenen" in GJ 1993 en alle vlaggen in FH. Dit werk is integraal te raadplegen via de website van het HCL en via trefwoord: Hesman. 23 Adelijke, Eigen-erfde en andere Wapens van de Provintie van Friesland, anno 1740, PBF-signatuur Hs 1799 Een handschrift met gekleurde wapens, in 1936 in het bezit van mr. A.P. van Stolk. 24 Nobiliario y Libro de Armeria de la Ciudad Guadalaxara y Linajes de su Palaçio, door Don Alonso Nuñez de Castro, coronista de su Majestad, en Don Luis Zapata en su Carlos Famoso, opgedragen aan "Al Rei Nuestro Señor", 18de eeuw, EVC, toegang 323, inventarisnummer 1332e Een band met 161 gekleurde wapens. TRES. HCL TRES. TRES. 25 Familiewapens, 18de eeuw, EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323 g TRES. Een katern met 94 voorgedrukte, gekleurde wapens. 26 Stamboek van aanzienlijke Friese geslachten van de hand van Schelte Hessel Roorda van Eysinga ( ), EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323d Handschrift met genealogische tabellen betreffende de Friese adel en familiewapens, alle in kleuren, getekend door Jacob Romein. 27 Abraham Ferwerda, Adelyk en aanzienelyk wapen-boek van de Zeven Provincien, waer by gevoegt zyn een groot aantal genealogien van voornaame adelyke en aanzienelyke familien. Uit veele oude stukken in deeze order gebragt, Leeuwarden , drie delen Met gekleurde wapens, waarvan een aantal in NdH. 28 Familiewapens: 67 uit de hand geteekende en gekleurde familiewapens: de familiewapens uit: A. Ferwerda, Adelijk en aanzienlijk wapenboek, 1760, PBF-signatuur Hs 504 In tegenstelling tot de omschrijving bevat dit handschrift 45 bladen met daarop 398 wapens. Te raadplegen via de website van Tresoar: 29 Familiewapens, 18de eeuw (vóór 1780), EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323g Een katern met 286 meest gekleurde wapens. "Dit behoort thans anno 1780 aan de ondergetekende grietman van Leeuwarderadeel, gekogt in de auctie van wijlen mevrouw Andreas Dijkstra. U[lbo] van Burmania". TRES. TRES. TRES. TRES. -15-

17 30 Familiewapens, 19de eeuw, familiearchief Van Beyma thoe Kingma, toegang 319, inventarisnummer 2115 Twee losse vellen met 23 wapens, kleuren bij de wapens vermeld. 31 Wapens van grafstenen te Buitenpost, 19de eeuw, familiearchief Van Sminia, toegang 327, inventarisnummer 2295 Vier bladen met 22 ongekleurde wapens. TRES. TRES. 32 J.B. Rietstap, Armorial Général, Gouda 1884, twee delen (verw) TRES. 33 A.A. Vorsterman van Oijen, Stam- en Wapenboek van aanzienlijke Nederlandsche Familiën, Groningen De Friesche Adelaar, Bladen aan Geslacht- en Wapenkunde gewijd, redactie: Heerke Wenning, Leeuwarden (acht nummers), PBF-signatuur s 19 G Bevat blazoeneringen, géén wapentekeningen. 35 Catalogus der tentoonstelling van antieke goud- en zilverwerken in het Friesch Museum te Leeuwarden, Leeuwarden 1927, PBF-signatuur C 8235 De tentoonstelling werd gehouden van 15 augustus tot 15 september De catalogus bevat geen afbeeldingen. De wapenafbeeldingen op de objecten zijn opgenomen in HvV. 36 Bijlage behoorende bij Provinciaal Blad, 1936 nr.17 en 1940 nr.3, PBF-signatuur 1134 R Hierin zijn Friese waterschapswapens opgenomen die ook in NL a en EvF 199, 713 staan afgebeeld. 37 Wapenboek van Gerlich Doys, Libri quatuor continentes deductiones genealogicas variarum familiarum nobilium, PBF-signatuur Hs Doys Een uit twee foliodelen bestaand handschrift met gekleurde wapens samengesteld door Gerlich Doys ( ). Zie de Friesche Volksalmanak Wapenboek bestaande uit 600 wapenschilden, so van Friesche edelen, eijgenerfden als andere voorname personen, bijeenvergadert en geteekent door Jakob Romein Anno 1753, CBG-signatuur GHS 50D05 Handschrift met door Jacob Romein ( ) getekende wapens. Collectie Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde, geheel in kleur gefotografeerd en ter inzage bij het CBG. Voor Jacob Romein zie GJ TRES. TRES. TRES. TRES. TRES. CBG -16-

18 3. OVERHEIDSWAPENS 3.1 Provinciewapen Onderstaand uitsluitend het in EhF, GJ, IB en NNH aangetroffen provinciewapen. Fryslân, oud... IB Fryslân, nieuw... EhF 407; GJ ; GJ ; GJ ; GJ ; IB ; NNH 15; FNN Gowapens Oostergo... IH ; FK Westergo... IH Zevenwouden... IBS 153; MvH; GJ ; IH Gemeentewapens Achtkarspelen... GsA omslag,16a; EhF 407; FGm 2; GwN 57 Ameland... EvF 671; EhF 407; FGm 4; GwN 57 Baarderadeel (opgeheven)... EhF 408; FGm 7 Barradeel (opgeheven)... EhF 408; FGm 9 Het Bildt... GsB omslag; EhF 409; FGm 36; GwN 57 Boarnsterhim... GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Bolsward, nieuw (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Bolsward, oud (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Dantumadeel... EhF 408; FGm 12; GwN 57 Dokkum (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Dongeradeel... GJ ; DVF ; NL ; GwN 61 Doniawerstal (opgeheven)... EhF 408; FGm 17 Engwirden (opgeheven)... GJ ; FK ; EhF 407 Ferwerderadiel... EhF 408; FGm 19; GwN 57 Franeker (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Franekeradeel, nieuw... GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Franekeradeel, oud... EhF 408; FGm 22 Gaasterland (opgeheven)... EhF 408; FGm omslag,24; LC Gaasterlân-Sleat... GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Harlingen, nieuw... Zie bij 3.5 Stadswapens Harlingen, oud... Zie bij 3.5 Stadswapens Haskerland (opgeheven)... EhF 408; FGm 29 Heerenveen... EhF 408; FGm 30; GwN 61; EvF,599; FK ; FK ; FK Hemelumer Oldeferd, nieuw (opgeheven) NL ; EhF 408; FGm 32 Hemelumer Oldeferd, oud (opgeheven)... EhF 408 Hennaarderadeel (opgeheven)... EhF 409; FGm 34 Hindeloopen (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Idaarderadeel (opgeheven)... EhF 409; FGm 41 Kollumerland en Nieuw-Kruisland... EhF 409; FGm 43; GwN 57 1 De term oud en nieuw achter Fryslân, slaat op het feit dat men eertijds meende dat het wapen met de schuinbalken en de harten (of plompebladen) het aloude wapen van de provincie was. Dit is echter altijd het wapen met de leeuwen geweest ( nieuw ). Het wapen met de schuinbalken en de harten is het wapen van de Groninger Ommelanden. -17-

19 Leeuwarden... Zie bij 3.5 Stadswapens Leeuwarderadeel... EhF 409; FGm 46; GwN 59 Lemsterland... EhF 409; FGm 49; GwN 59 Littenseradiel... GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Menaldumadeel, nieuw... GsM omslag; DVF a,38b; EhF 409; FGm 51; GwN 61 Menaldumadeel, oud... EhF 409 Nijefurd (opgeheven)... GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Oostdongeradeel (opgeheven)... EhF 409; FGm 52 Ooststellingwerf... EhF 409; FGm 55; GwN 59 Opsterland... FK ; GJ ; EhF 409; FGm 56; GwN 59 Rauwerderhem (opgeheven)... EhF 409; FGm 59 Schiermonnikoog, nieuw... EvF 671; EhF 409; FGm 60; GwN 61 Schiermonnikoog, oud... EhF 409 Schoterland (opgeheven)... EhF 410 Skarsterlân... GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Sloten (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Smallingerland... GtN 30; EhF 410; FGm 65; GwN 59 Sneek (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Stavoren (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Terschelling... EvF 671; GsV 44; DVF a,124b,125; EhF 410; FGm 70; GwN 61 Tytsjerksteradiel... NL ; EhF 410; FGm omslag,72; GwN 63 Utingeradeel (opgeheven)... EhF 410; FGm 74 Vlieland, nieuw... EvF 671; GsV omslag; EhF 410; FGm omslag,76; GwN 61; LC Vlieland, oud... FK Westdongeradeel (opgeheven)... EhF 410; FGm 78 Weststellingwerf... EhF 410; FGm 80; GwN 59 Wonseradeel (opgeheven)... FK Workum (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens Wûnseradiel (opgeheven)... IBS 150a; EhF 410; FGm 83; GwN 61 Wymbritseradeel, nieuw (opgeheven)... IBS 132; GJ ; NL ; EhF 410; FGm 86 Wymbritseradeel, oud (opgeheven)... EhF 410 Wymbritseradiel (opgeheven)... GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 IJlst (opgeheven)... Zie bij 3.5 Stadswapens 3.4 Grietenijwapens 2 Achtkarspelen... EvF 330; IH Baarderadeel... EvF 330 Barradeel... EvF 330; DVF b Het Bildt... EvF 330 Dantumadeel... EvF 330 Doniawerstal... EvF 330; GJ ; MvH Engwirden... EvF 330; MvH Ferwerderadeel... EvF 330 Franekeradeel... EvF 330; DVF a Gaasterland... EvF 330 Haskerland... EvF 330; MvH Hemelumer Oldeferd... EvF Een grietenij is een plattelandsgemeente. De naam is met de invoering van de Gemeentewet in 1851 vervallen. De wapens van de grietenijen zijn dezelfde als die van de gelijknamige gemeenten. -18-

20 Hennaarderadeel... EvF 330 Idaarderadeel... EvF 330 Kollumerland en Nieuw-Kruisland... EvF 330 Leeuwarderadeel... EvF 330 Lemsterland... EvF 330; MvH Menaldumadeel... EvF 330; DVF Oostdongeradeel... EvF 330; IH Ooststellingwerf... EvF 330; MvH; IH Opsterland... EvF 330 Rauwerderhem... EvF 330 Schoterland... EvF 330; MvH Smallingerland... EvF 330 Tietjerksteradeel, nieuw... EvF 330; IH Tietjerksteradeel, oud... IH Utingeradeel... EvF 330; MvH Westdongeradeel... EvF 330; IH Weststellingwerf... EvF 330; MvH; IH Wonseradeel... EvF 330 Wymbritseradeel... EvF Stadswapens Bolsward, nieuw... EhF 408; EvF 599; GJ ; GJ ; 81; FGm 10; DVF ; GwN 61 Bolsward, oud... EhF 408 Dokkum... EvF 599; GJ ; DVF ; EhF 408; FGm 14; GN Franeker... EvF 297,599; DVF ; EhF 408; FGm 21; GJ Harlingen, nieuw... EhF 408; EvF 599; DVF ; FGm 26; GwN 57; WH omslag(253) Harlingen, oud... IBS 180(129) Hindeloopen... MvH; EvF 599; DVF ; EhF 409; FGm 38 Leeuwarden... GsL omslag; EhF 409; EvF 445,599; GJ ; DVF , ; FGm omslag,44; GwN 59; GN Sloten... EvF 599; GJ ; DVF ; EhF 410; FGm 62; FK Sneek... EhF 410; IBS 132; EvF 599; DVF ; FGm 66; GwN 59 Stavoren... MvH; EvF 599; DVF ; EhF 410; FGm omslag,69 Workum... MvH; FK ; EvF 599; DVF ; EhF 410; FGm 84; GJ IJlst... EvF 599; GJ ; IBS 124a; DVF ; EhF 410; FGm Vleckewapens Een vlecke is in Friesland een dorp met meer rechten dan de doorsnee dorpen, zoals recht van waag en rechtspraak. Vlecken zijn te laat tot ontwikkeling gekomen om nog voor stadsrechten in aanmerking te komen. De provincie telt vijftien vlecken (EvF 603). -19-

21 Aldeboarn, Oldeboorn... EvF 263; GJ Balk... GJ Berlikum, Berltsum... FK ; EvF 263; GsM 24a, 88a; GJ ; GJ Drachten... FK ; EvF 263; GJ ; IH Gorredijk, De Gordyk... GJ ; GJ Grou, Grouw... EvF 263; GJ , GJ ; IH ; IH ; FK ; LC Heerenveen, Hearrenfean... EvF 263; FK ; FK Joure, De Jouwer... FK ; EvF 263; GJ ; IH Kollum... GJ Kollum (oud)... FK ; FK ; EvF 263; IH Lemmer... FK ; FK ; EvF 263 Makkum... FK ; FK ; EvF 263; IBS 150a; IH Molkwerum, Molkwar... GJ ; FK ; FK ; EvF 263,318; IH Surhuisterveen, Súrhústerfean... GJ West-Terschelling Woudsend, Wâldsein... GJ Dorpswapens Aalsum, Ealsum... GJ Akkrum... FK ; EvF 263; GJ Aldeboarn, Oldeboorn... Zie bij vleckewapens Aldtsjerk, Oudkerk... GJ Allingawier... IBS 150a Anjum... GJ Appelscha, Appelskea... GJ Arum... IBS 150a Augsbuurt, Lytsewâld... GJ Augustinusga, Stynsgea... GJ Baard... GJ Baijum, Baaium... GJ Bakkeveen, Bakkefean... GJ Balk... Zie bij vleckewapens Bartlehiem... GJ (is officieel geen dorp) Beers, Bears... GJ Beetsterzwaag, Beetstersweach... GJ Berlikum, Berltsum... Zie bij vleckewapens Blauwhuis, Blauhûs... GJ Boelenslaan, Boelensloane... GJ Boer... GJ Bontebok... FK ; GJ Bornwird, Boarnwert... GJ Bozum, Boazum... FK ; EvF 263; GJ ; GJ ; LC Brantgum... GJ Britswerd, Britswert... GJ Broeksterwoude, Broeksterwâld... GJ Buitenpost, Bûtenpost... GJ Burgum, Bergum... GJ

22 Burgwerd, Burchwert... GJ , GJ ; IBS 150a Burum, Boerum... GJ Dearsum, Deersum... GJ Dedgum, Dedzjum... IBS 150a Dongjum, Doanjum... GJ Donkerbroek... GJ Drachten... Zie bij vleckewapens Drachtstercompagnie, De Kompenije... GJ Driesum, Driezum... GJ Drogeham, Droegeham... GJ Dronrijp, Dronryp... GJ ; EvF 263; IH ; FK Eagum, Ægum... GJ Earnewâld, Eernewoude... FK ; EvF 263; GJ ; IH Eastermar, Oostermeer... GJ Easthim, Oosthem... GJ Edens, Iens... GJ , GJ Ee, Ie... GJ Elahuizen, Ealahuzen... FK ; EvF 263; IH ; LC ; GJ Engwierum, Ingwierrum... GJ Exmorra, Eksmoarre... IBS 150a Ferwoude, Ferwâlde... IBS 150a Folsgare, Folsgeare... GJ Foudgum... GJ Friens... GJ Frieschepalen, Fryske Peallen... GJ Gaast... IBS 150a Gaastmeer, De Gaastmar... GJ Garyp, Garijp... GJ Gerkesklooster-Stroobos, Gerkeskleaster-Stroobos... GJ Gersloot, Gersleat... GJ , GJ ; LC ; FK Gorredijk, De Gordyk... Zie bij vleckewapens Goutum... GJ Greonterp... GJ ; IBS 150a Grou, Grouw... Zie bij vleckewapens Gytsjerk, Giekerk... GJ Hallum... GJ Hantum... GJ Hantumhuizen, Hantumhuzen... GJ Harkema, De Harkema... GJ Hartwerd, Hartwert... IBS 150a Haskerhorne, Haskerhoarne... GJ Haulerwijk, Haulerwyk... GJ Heeg, Heech... GJ Heerenveen, Hearrenfean... Zie bij vleckewapens Hempens, Himpens... GJ Hemrik, De Himrik... GJ Hennaard, Hinnaard... GJ Hiaure, De Lytse Jouwer... GJ Hichtum... IBS 150a Hidaard... GJ Hieslum... IBS 150a Hijum... GJ

23 Hilaard, Hijlaard... GJ Holwerd, Holwert... GJ Hommerts, De Hommerts... FK ; FK ; EvF 263; Hommerts, nieuw... GJ Houtigehage, De Houtigehage... GJ Huins, Húns... GJ Huizum, Huzum... GJ Hurdegaryp, Hardegarijp... GJ Idaerd, Idaard... GJ Idsegahuizum, Skuzum... IBS 150a Itens... GJ Jellum... GJ Jirnsum, Irnsum... GJ Jistrum, Eestrum... GJ Jonkerslân, Jonkersland... GJ Jorwert, Jorwerd... GJ Joure, De Jouwer... Zie bij vleckewapens Jouswier... GJ Jutrijp, Jutryp... Zie Hommerts nieuw Kimswerd, Kimswert... IBS 150a Kollum... Zie bij vleckewapens Kollumerpomp... GJ Kollumerzwaag, Kollumersweach... GJ Kootstertille, Koatstertille, nieuw... GJ Kootstertille, Koatstertille, vervallen... GJ Kornwerd, Koarnwert... IBS 150a Kornwerderzand, Koarnwertersân... GJ ; IBS 150a Koten, De Koaten... FK ; FK ; EvF 263 Koudum... FK ; FK ; EvF 263; GJ Kubaard, Kûbaard... GJ Langezwaag, Langsweagen... GJ Langweer, Langwar... EvF 263; GJ ; LC Lemmer... Zie bij vleckewapens Lioessens, Ljussens... GJ Lions, Leons... GJ Lippenhuizen, Lippenhuzen... GJ Lollum... GJ ; IBS 150a Longerhouw, Longerhou... IBS 150a Luinjeberd, Lúnbert... EvF 263; GJ ; GJ ; LC Lutkewierum, Lytsewierrum... GJ Luxwoude, Lúkswâld... GJ , GJ Makkum... Zie bij vleckewapens Mantgum... GJ Marrum Westernijkerk, Marrum-Westernijtsjerk... GJ Metslawier, Mitselwier... GJ Mildam... GJ Minnertsga, Minnertsgea... GJ Molkwerum, Molkwar... Zie bij vleckewapens Morra, Moarre... GJ Mûnein, Moleneind... GJ Munnekezijl, Muntsjesyl... GJ Nes (Boarnsterhim)... GJ Nes (Dongeradeel)... GJ

24 Niawier, Nijewier... GJ Nieuweschoot, Nijeskoot... GJ Nij Altoenae, Nij Altena... GJ Nij Beets... GJ Nijega, Nijegea (Smallingerland)... GJ Nijland, Nijlân... GJ Noardburgum, Noordbergum... GJ Oentsjerk, Oenkerk... GJ Olterterp... GJ Oosterbierum, Easterbierrum... GJ Oosterend, Easterein... GJ Oosterlittens, Easterlittens... GJ Oosternijkerk, Easternijtsjerk... GJ Oosterwierum, Easterwierrum... GJ Oosterwolde, Easterwâlde... EvF 263; FK ; FK Oosterzee, Eastersee... GJ Oostmahorn De Skâns... GJ Oostrum, Eastrum... GJ Oost-Vlieland, East-Flylân... GsV 8b Opeinde, De Pein... GJ Oudebildtzijl, Aldebiltsyl, voorstel... LC Oudebildtzijl, Aldebiltsyl, definitief... GJ Oudega, Aldegea (Súdwest-Fryslân)... GJ Oudega, Aldegea (Smallingerland)... GJ Oudega, Aldegea (Wymbritseradiel)... GJ Oudehaske, Aldehaske... GJ Oude Leije, Aldeleie, voorstel... LC Oude Leije, Aldeleie, definitief... GJ Oudwoude, Aldwâld... GJ Paesens-Moddergat, Peazens-Moddergat GJ Parrega, Parregea... GJ ; IBS 150a Piaam... GJ ; IBS 150a Pingjum, Penjum... GJ ; IBS 150a Poppenwier, Poppingawier... GJ Raard (Dongeradeel)... GJ Raard, Rauwerd (Boarnsterhim)... GJ Reduzum, Roordahuizum... GJ Ried, Rie... GJ Rien... GJ Rinsumageest, Rinsumageast... GJ Roodhuis, Reahûs... GJ Roodkerk, Readtsjerk... GJ Rottum... GJ Ryptsjerk, Rijperkerk... GJ Scharnegoutum, Skearnegoutum... GJ Schettens, Skettens... IBS 150a Schraard, Skraard... IBS 150a Sibrandabuorren, Sijbrandaburen... GJ Siegerswoude, Sigerswâld... GJ Sijbrandahuis, Sibrandahûs... GJ Sint-Annaparochie, St. Anne, voorstel... LC Sint-Annaparochie, St. Anne, definitief... GJ Sint-Jacobiparochie, St. Jabik, voorstel... LC Dit wapen is NIET het dorpswapen van het Friese dorp Oosterwolde, doch van de familie van Oostenwold(e)! -23-

25 Sint-Jacobiparochie, St. Jabik, definitief... GJ Smalle Ee, Smelle Ie... GJ Spannum... GJ ; GJ Sumar, Suameer... GJ Surhuisterveen, Súrhústerfean... Zie bij vleckewapens Surhuizum, Surhuzum... GJ Suwâld, Suawoude... GJ Swichum... GJ Teerns, Tearns... GJ Terband, Terbant... EvF 263; GJ ; GJ ; LC Terherne, Terhorne... EvF 263; GJ Ternaard... GJ Tersoal, Terzool... GJ Terwispel... GJ Tijnje, De Tynje... GJ ; GJ Tjalleberd, Tsjalbert... EvF 263; GJ ; GJ ; LC Tjerkwerd, Tsjerkwert... IBS 150a Triemen... GJ Twijzel, Twizel... GJ Twijzelerheide, Twizelerheide... GJ Tytsjerk, Tietjerk... GJ Tzum, Tsjom... GJ Ureterp, Oerterp... GJ Uwtgong (Berlikum, Berltsum)... IH Valom, De Falom... GJ Veenklooster, Feankleaster... GJ Veenwouden, Feanwâlden... GJ Vrouwenparochie, Froubuorren, voorstel... LC Vrouwenparochie, Froubuorren, definitief. GJ Waaxens, Waaksens (Dongeradeel)... GJ Waaxens, Waaksens (Littenseradiel)... GJ Warfstermolen, Warfstermûne... GJ Warns, nieuw... GJ Warns, oud... FK ; FK ; EvF 263 Warstiens... GJ Warten, Wartena... EvF 263; GJ ; GJ ; IH Weidum... GJ Welsrijp, Wjelsryp... GJ Wergea, Warga... GJ Westergeest, Westergeast... GJ Westhoek... GJ Westvlieland... FK ; EvF 263; GsV 13 Wetsens... GJ Wier... GJ Wierum... GJ Wieuwerd, Wiuwert... GJ de Wilgen, De Wylgen... GJ Wijckel, Wikel... GJ Wijnjewoude, Wynjewâld... GJ Wijtgaard, Wytgaard... GJ Winsum... GJ Wirdum, Wurdum... FK ; EvF 263; GJ Witmarsum, Wytmarsum... FK ; EvF 263; GJ ; IBS 150a 4 Is Berlikum -24-

26 Wommels... GJ Wons, Wûns... IBS 150a Woudsend, Wâldsein... Zie bij vleckewapens Wouterswoude, Wâlterswâld... GJ Wyns, Wijns... GJ IJsbrechtum, Ysbrechtum... GJ Zandbulten, Sânbulten... GJ Zurich, Surch... IBS 150a Zwaagwesteinde, De Westerein... GJ Zwagerbosch, Sweagerbosk... GJ Zwagerveen, Sweagerfean... GJ Waterschapswapens 7 De Amelander Grieën, nieuw... NL ; LC De Amelander Grieën, oud... EvF 713; NL a(A5) Anjumer- en Lioessenerpolder... EvF 713; NL a(A17) De Bildtpollen... EvF 713; NL a(A9) Boarn en Klif... GJ Boarnferd... NL ; LC Het Buitenveld... EvF 199; NL a(C1) De Contributie Zeedijken van Oostdongeradeel... EvF 713; NL a(A2) De Contributie Zeedijken van Westdongeradeel... EvF 713; NL a(A3) Eastergoa s Sédiken... LC ; NL De Engwierumerpolder... EvF 713; NL ª(A12) Fryslân... NL De Groote Noordwolderpolder... EvF 199 Heeg... EvF 199; NL a(C13) Hommerts-Sneek... EvF 199; NL a(C14) Kollumerland-Oostdeel... EvF 199 Het Koningsdiep... NL Lauwerswâlden... GJ De Linde... EvF 199; NL a(C4) Lits en Lauwers, nieuw... NL ; LC Lits en Lauwers, oud... NL Luchtenrek... DVF XLV 210 Ludinga... EvF 199; NL ª(C11) De Luts... EvF 199 ; NL a(C17) It Marnelân... NL ; LC Marne-Middelsee... GJ De Middelsékrite... GJ ; NL Nes-Buren, op Ameland... EvF 713; NL a(A6) Het Nieuw-Bildt... EvF 713; NL a(A8) Noardlik Westergo... NL ; LC Oldelamer... EvF 199; NL a(C10) De Ontginning... EvF 199; NL a(C6) Oosterpolder-Zeedijken onder Holwerd. EvF 713; NL a(A14) 5 Samengevoegd met Kollumerzwaag. Wapen als zodanig niet meer in gebruik. 6 Idem 7 Inmiddels zijn alle waterschappen opgeheven en bestaat er alleen nog maar een waterschap met de naam Fryslân. Dit waterschap voert het oude wapen van het voormalige kleinere waterschap Fryslân. -25-

27 De Oosterwierumer Oudvaart... EvF 199; NL a(C3) Het Oud-Bildt... EvF 713; NL a(A7) De polder van Oost- en Westdongeradeel... EvF 199; NL a(C12) De Riedpolder... EvF 199; NL a(C8) Scharnegoutum c.a.... EvF 199; NL a(C9) De Schoterlandsche Compagnonsvaart... EvF 199; NL a(C16) Sevenwolden... GJ De Sneeker Oudvaart... EvF 199; NL a(C2) De Stellingwerven... NL ; LC Súd-Winninghe... NL ; LC Ternaarderpolder... EvF 713; NL a(A15) De Terschellinger Polder... NL ; LC Tietjerk... EvF 199; NL a(C5) Tjonger-Compagnonsvaarten... NL Tusken Mar en Klif... LC ; NL Tusken Waed en Ie... NL ; LC Der Vijfdeelen Zeedijken Binnendijks... EvF 173; NL a(A10) Der Vijfdeelen Zeedijken Buitendijks... EvF 713; NL a(A11) De Waadkant... GJ De Waarborg... EvF 199 De Wâlden, nieuw... LC ; NL De Wâlden, oud... NL ; LC Westergo s IJsselmeerdijken... EvF 713 Westerpolder-Zeedijken onder Holwerd. EvF 713; NL a(A13) Ymedam... EvF 199; NL a(C7) Zeedijken Contributie Kollumerland en Nieuwkruisland... EvF 713; NL a(A16) De Zeedijken van Ferwerderadeel... EvF 713; NL a(A4) De Zeven Grietenijen en de stad Sloten. EvF 713; NL a(A1) De Zuiderpolder bij Franeker... EvF 199; NL a(C15) Het Zwettegebied... NL Veenpolder- en veendistrictswapens De Deelen... EvF 642; NL a(B7) Delfstrahuizen... EvF 642; NL a(B4) De Groote Sint-Johannesga ster Veenpolder... EvF 642; NL a(B8) De Groote Veenpolder in Opsterland en Smallingerland... EvF 642; NL a(B9) Groote Veenpolder in Weststellingwerf.. EvF 642; NL a(B3) Hasker Veenpolder... EvF 642; NL a(B6) Veenpolder van Echten... EvF 642; NL a(B5) Veenpolder onder Ter Idzardt en Oldeholtwolde... EvF 642; NL a(B2) Vierde en Vijfde Veendistrict... EvF 642; NL a(B1) Zesde en Zevende Veendistrict... EvF 642; NL a(B10) -26-