FAN WAPENS, FLAGGEN EN WIMPELS YN FRYSLÂN

Transcriptie

1 BIBLIOGRAFYSKE FYNPLAKKEN FAN WAPENS, FLAGGEN EN WIMPELS YN FRYSLÂN FRYSKE RIE FOAR HERALDYK 2 de geheel herziene en aangevulde druk 2004

2 BIBLIOGRAFYSKE FYNPLAKKEN FAN WAPENS, FLAGGEN EN WIMPELS YN FRYSLAN Samengesteld door C.E. Kuipers en drs. A.L. Kuipers Aangevuld door R.J. Broersma 2 de geheel herziene en aangevulde druk 2004 uitgave van de Fryske Rie foar Heraldyk

3 INHOUD 1. GEINVENTARISEERDE BRONNEN OVERIGE WAPENBOEKEN ETC OVERHEIDSWAPENS Provinciewapen Gowapens Gemeentewapens Grietenijwapens Stadswapens Vleckewapens Dorpswapens Waterschapswapens Veenpolder- en veendistrictswapens Overige overheidswapens FAMILIEWAPENS Familiewapens Persoonlijke wapens Wapens vorstelijke personen Persoonlijke wapens met geslachtsnaam CORPORATIEWAPENS VLAGGEN Provincievlag Govlaggen Gemeentevlaggen Stadsvlaggen Vleckevlaggen Dorpsvlaggen Waterschapsvlaggen Familievlaggen Corporatievlaggen WIMPELS Provinciewimpel Gemeentewimpels Stadswimpels Waterschapswimpels Familiewimpels

4 INLEIDING I have said it before and shall say it again, heraldry is a noble science, an interesting art and makes a fascinating hobby, but essentially it is fun. John P. Brooke-Little, CVO., MA., FSA Norroy and Ulster King of Arms Deze uitgave vervangt de uitgave van 1996 en bestaat uit twee gedeelten: a. een bibliografie, zijnde een opsomming van handschriften, boeken, periodieken etcetera, waarin wapenafbeeldingen zijn opgenomen en die in openbare instellingen, zoals bibliotheken en archieven, zijn te raadplegen (de hoofdstukken 1 en 2); b. een opsomming van de in de bronnen van hoofdstuk 1 aangetroffen wapens (de hoofdstukken 3 t/m 7), overigens zonder dat is nagegaan of het wapen van een bepaald geslacht 'Fries' te noemen is. De opzet is zodanig dat de geïnteresseerde, die op zoek is naar de afbeelding van een Fries wapen of een Friese vlag bij een plaats- of familienaam, rechtstreeks naar de beschikbare bron wordt verwezen. Het vormt aldus één ingang op meerdere wapenboeken en -collecties. Talloze wapenboeken en heraldische en genealogische periodieken en publicaties die in een lange reeks van jaren zijn verschenen, werden niet bij het inventarisatie-project betrokken, omdat zij a. veelal terugvallen op oudere wapencollecties die wèl aandacht hebben gekregen, en b. omdat dit een immense inspanning zou hebben betekend. Er zijn geen hand- of huismerken geïnventariseerd. Er zijn evenmin wapens op gevelstenen, rouwkassen, grafzerken etcetera genoteerd, met uitzondering van die, waarvan een publicatie met afbeelding(en) is verschenen, zoals bijvoorbeeld in het Genealogysk Jierboek. Onbekende, niet te identificeren wapens zijn buiten de beschrijving gehouden, evenals die van wapenvoerders waarvan de naam ontbreekt of waarvan slechts de initialen bekend zijn. Aangezien de gebruiker toch op zoek is naar de volledige afbeelding van een wapen, wordt in deze uitgave evenmin verwezen naar foto's van grafstenen waarvan de wapens zijn afgesleten of afgehakt.

5 Aanwijzingen voor de gebruiker Alfabetisering Voor hoofdstuk 4 is de volgende alfabetiseringsmethode toegepast: - ae, uitgesproken als aa, zoals in Haersma, is gealfabetiseerd als aa; - de ae-ligatuur is gealfabetiseerd als ee; - c, uitgesproken als k, is gealfabetiseerd als k; - c, uitgesproken als s, is gealfabetiseerd als s; - ph is gealfabetiseerd als f; - qu is gealfabetiseerd als kw; - x is gealfabetiseerd als ks; - Tz, aan het begin van een naam, is gealfabetiseerd als Tj; - U, aan het begin van een naam, uitgesproken als oe, is gealfabetiseerd als Oe; - v, aan het begin van een naam, is gealfabetiseerd als F, anders als v; - y of ij is gealfabetiseerd als ie, zoals in Bijlsma, of als i, zoals in Eysma; - z is gealfabetiseerd als s; - op letters die voor de uitspraak kunnen worden gemist, zoals de h, als deze niet - aan het begin van een naam staat, is geen acht geslagen; - de umlaut, zoals in Von Lüchau, is genegeerd. Verwijzingen Steeds zijn bij verwijzingen naar de bronnen de bladzijdenummers aangegeven, met uitzondering van IBS (voor een deel), HvV, MvH, NdH, SFA en WFS (zie hoofdstuk 1). Soms zijn in verwijzingen cijfers tussen haakjes geplaatst. Dan gaat het altijd om het wapennummer. De cijfers die niet tussen haakjes staan, duiden op het bladzijdenummer. Nader onderzoek Gelijknamige geslachten met verschillende wapenafbeeldingen zijn in paragraaf 4.1 afzonderlijk vermeld. De gebruiker mag in deze publicatie geen nadere uitspraak daaromtrent verwachten. Heraldici en genealogen worden tot het uitvoeren van een nader onderzoek uitgenodigd. De Fryske Rie foar Heraldyk (FRfH) ziet resultaten daarvan met belangstelling tegemoet. Waarschuwing De lezer zij op zijn of haar hoede als hij/zij bij een familienaam een wapen zoekt en meent het daarbij behorende wapen gevonden te hebben. Het wil geenszins betekenen dat het aangetroffen blazoen aan dit geslacht toebehoort. Het bewijs kan slechts worden geleverd na een degelijk genealogisch onderzoek! Registratie familiewapens De registratie van nieuwe familiewapens is een activiteit van de FRfH, die voortvloeit uit zijn doelstellingen. De FRfH onderzoekt of een voorgelegd wapen al niet reeds door een ander geslacht wordt gevoerd of dat de betreffende familie, zonder dit te beseffen, reeds een -1-

6 bekend wapen heeft. Voorts waakt de FRfH ervoor dat nieuw te ontwerpen wapens heraldisch correct, en historisch en artistiek verantwoord tot stand komen. De officiële registratie vindt plaats in het jaarlijks verschijnende Genealogysk Jierboek. Verklaring gebruikte afkortingen BDD CBG EVC FM GAL PBF RAF SBL SNF Bibliotheek Dongeradeel, Brokmui 62, Dokkum Centraal Bureau voor Genealogie, Prins Willem-Alexanderhof 22, s-gravenhage Familiearchief Van Eysinga-Vegelin van Claerbergen (in RAF) Fries Museum, Turfmarkt 11, Leeuwarden Gemeentearchief, Grote Kerkstraat 29, Leeuwarden; heet nu Historisch Centrum Leeuwarden Provinciale Bibliotheek van Friesland, Boterhoek 1, Leeuwarden; heet nu Tresoar Ryksargyf yn Fryslân, Boterhoek 1, Leeuwarden; heet nu Tresoar Stedelijke Bibliotheek, Grote Kerkstraat 29, Leeuwarden; heet nu Historisch Centrum Leeuwarden Streekarchivariaat Noordoost-Friesland, Rondweg noord 28, Dokkum -2-

7 1. GEINVENTARISEERDE BRONNEN * volledig geïnventariseerd Bron: Omschrijving: Aanwezig: AIO Marieke van Zanten, Aldus is opgeschilderd, Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken , Groningen/Leeuwarden 1999 PBF BW * Hotso Spanninga, De blauwe wezen van Leeuwarden, Geschiedenis van het Nieuwe Stadsweeshuis, Leeuwarden 1988, PBF-signatuurD bis PBF Op de bladzijden staan de 150 gearceerde en genummerde wapens die op de wapenborden van het Nieuwe Stadsweeshuis voorkomen. Deze nummers zijn gebruikt bij de verwijzingen. CFH DDO * Catalogus der tentoonstelling van Friesche heraldiek in het Friesch Museum, dr. A.L. Heerma van Voss en dr. A. Wassenbergh, Leeuwarden 1942, PBF-signatuur D 3598 bis De tentoonstelling werd gehouden in de periode juli-september De catalogus bevat een tiental foto's van tentoongestelde objecten, waarop enkele wapens onduidelijk zijn en niet in de inventarisatie zijn opgenomen. Collectie wapenfiches verzameld door de genealoog Douwe Dirks Osinga ( ). De collectie is alfabetisch naar familienaam geordend op kaartjes met bronvermeldingen en vertoond overeenkomst met die van dr. Heerma van Voss (HvV). PBF RAF DS * DVF EhF * De Sneuper, officieel orgaan van de Vereniging van archiefonderzoekers te Dokkum, Dokkum De Vrije Fries, Tijdschrift uitgegeven door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde en de Fryske Akademy, Leeuwarden Encyclopedie van het hedendaagse Friesland, twee delen, Leeuwarden 1975 Bevat afbeeldingen van overheidswapens en -vlaggen. De wapens in grijstinten, de vlaggen in kleur. BDD/SNF PBF PBF EvF * Encyclopedie van Friesland, Leeuwarden 1972 (1958) PBF FD Friesch Dagblad, Leeuwarden PBF FGm * Klaas Jansma, Friesland en zijn 44 gemeenten, Friesch Dagblad 1981 De gekleurde wapens zijn getekend door C. Druif. PBF FH Flaggeboek Hesman, Fryske Akademy nr. 477, Ljouwert

8 Uitsluitend de Friese vlaggen zijn in hoofdstuk 6 opgenomen. RAF/PBF FK Friese Koerier, dagblad, Heerenveen PBF FNN * Piet Bultsma, A.B. Dull, G.A. Brongersma, RAF Familiewapens in Noord-Nederland, Uithuizermeeden 2000 Bevat gekleurde wapenafbeeldingen getekend door Piet Bultsma FWb Fries wapenboek, midden 17 de eeuw, PBF-signatuur 5007 Hs. PBF Bevat 267 gekleurde wapens van meest Friese geslachten. Zie ook: NL 1887, k. 2-5, en voor een opsomming van de familienamen: NL 1886, k Dit handschrift wordt in CFH Wapenboek Roorda genoemd. GJ * Jierboekje fan it Genealogysk Wurkforbân, Ljouwert ; Genealogysk Jierboekje, Ljouwert ; Genealogysk Jierboek, Ljouwert RAF/GAL/PBF GN GsA * Gens Nostra, maandblad der Nederlandse Genealogische Vereniging, Amsterdam Grafschriften tussen Flie en Lauwers, deel I, Achtkarspelen, door dr. A.L. Heerma van Voss, Leeuwarden 1950, leeszaalbibliotheek RAF nr De wapens opgenomen in de vijf grafschriftenboeken hebben geen kleuraanduidingen. RAF RAF GsB * Idem, deel II, Het Bildt, door H. Sannes, Leeuwarden 1952, leeszaalbibliotheek RAF nr RAF GsL * GsM * GsV * Idem, deel III, Leeuwarden (Galileeërkerk), door H.M. Mensonides, hist. drs., Leeuwarden 1952, leeszaalbibliotheek RAF nr Idem, deel IV, Menaldumadeel, door D.J. van der Meer, Leeuwarden 1959, leeszaalbibliotheek RAF nr Idem, deel V, Vlieland, door D. Vermeulen, Leeuwarden 1969, leeszaalbibliotheek RAF nr RAF RAF RAF GtN * Reinder H. Postma en Mente Holwerda, Te Nijenhuis / De Friese Tak, Oudwoude / Metslawier 1993, RAF nr. GEN. 936 RAF/PBF GwN HvV * Gemeentewapens in Nederland, uitgave N.V. Bank voor Nederlandsche Gemeenten, 's-gravenhage 1989 Met gekleurde wapens. Uitsluitend de Friese gemeentewapens zijn in de inventarisatie opgenomen. Collectie wapenfiches verzameld door dr. A.L. Heerma van Voss ( , rijksarchivaris), drie delen: A-G, H-O en P-Z, leeszaalbibliotheek RAF nr. 192 De collectie is alfabetisch naar familienaam geordend Op ongenummerde bladzijden en voorzien van bron vermeldingen. Daar waar de geslachtsnaam ontbreekt, is op patronymicum -4- PBF RAF

9 gealfabetiseerd. In de verwijzing is derhalve geen nadere aanduiding opgenomen. De aanduiding 'ZT 1927' op sommige fiches heeft betrekking Op de tentoonstelling van antieke goud- en zilverwerken in 1927 (zie hoofdstuk 2 nr. 35). De bronvermelding 'MS Wapbk. v. Stolk Anno 1740' op andere fiches heeft betrekking op het handschrift nr. 23 van hoofdstuk 2. Bij deze collectie is door drs. Jacob Visser een identificatie-sleutel en een alfabetische lijst van de wapens vervaardigd, leeszaalbibliotheek RAF nr. 192a RAF IB It Beaken, Tydskrift fan de Fryske Akademy, Ljouwert PBF IBS * It Beaken, Tydskrift utjown fan de Fryske Akademy, Ljouwert desimber 1969 Buiten de gekleurde afbeeldingen van wapens en vlaggen van de gemeente Wûnseradiel, zijn in dit speciale nummer van de Fryske Rie foar Heraldyk de 178 (genummerde) wapens uit de Conscriptio Exulum opgenomen. Deze nummers zijn gebruikt bij de verwijzingen in hoofdstuk 4. (Voor alle andere wapens en vlaggen zijn de bladzijdenummers vermeld.) PBF IH It Heitelân, algemien Frysk moanneblêd, Snits , Bolswert PBF JCB JFA * Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie, 's-gravenhage Met vanaf 1972 een regelmatig terugkerende rubriek Wapenregister. Uitsluitend de in dit register gepubliceerde wapens van geslachten waarvan de herkomstplaats in Friesland ligt, zijn opgenomen. Jaarboekje van den Frieschen adel in verband tot de Ridderschap van Friesland, drie delen: I (1883), II (1884) en III (1885), Leeuwarden , PBF-signatuur s 18 G In deel II een door Heerke Wenning getekende grafsteen met wapens in de kerk van Wirdum, en in deel III een door dezelfde tekenaar getekende grafsteen met wapens in de kerk te Friens. Bevat verder slechts blazoeneringen. RAF PBF LC Leeuwarder Courant, dagblad, Leeuwarden PBF MvH * Nav Manuscript van mr. Arent van Halmael jr. ( ), leeszaalbibliotheek RAF nr. 191 Dit handschrift omvat 585 gearceerde en genummerde afbeeldingen van geslachtswapens. Deze nummers zijn gebruikt bij de verwijzingen. Voorts staan er op een ongenummerde bladzijde twaalf overheidswapens. "De Navorscher", Nederlands archief voor genealogie en heraldiek heemkunde en geschiedenis, Assen J. Wenning Yz., De Navorscher der Heraldiek, twee delen, -5- RAF GAL

10 NdHa * NdHb * NFw Leeuwarden 1877 en 1882, PBF-signatuur 7672 Hs 1 Eerste deel. Tweede deel. Een tweedelig handschrift vervaardigd door Johannes Ypes Wenning, een jongere broer van Heerke, met gekleurde en gearceerde wapenafbeeldingen voorzien van bronvermeldingen. De nummers van de afbeeldingen zijn bij de verwijzingen gebruikt. De wapens zijn ontleend aan Ferwerda, het Stamboek van den Frieschen Adel, de Conscriptio Exulum, het Friesch wapenboek (aangeduid met 'H.s. vd Laars'), het Lineageboek-Solckema, het Album Galama, het Album Ockama, wapenborden enzovoort. Het tweede deel wordt afgesloten met genealogische bijzonderheden betreffende de geslachten Ulenburgh en Ockema. H.W.M.J. Kits Nieuwenkamp, Nederlandsche familiewapens, Arnhem 1975 (19..), PFB-signatuur E 635a Bevat gearceerde wapenafbeeldingen. De voorliggende publicatie vermeldt alleen wapens van geslachten met een Friese achtergrond. PBF PBF NL NNH * OGJ * SFA * De Nederlandsche Leeuw, maandblad van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde, 's-gravenhage Noord-Nederlandse Heraldiek, Familiewapens Drenthe Friesland Groningen, redaktie G.A. Brongers [en] A.B. Dull tot Backenhagen, Hoogezand 1987 Bevat gekleurde wapenafbeeldingen getekend door Piet Bultsma. J.J. Kalma, Om Gysbert Japiks hinne - Fryslân yn de 17e ieu, Boalsert 1963, PBF-signatuur 5114 fr. Stamboek van den Frieschen, vroegeren en lateren Adel, door Jr Mr M. de Haan Hettema en Mr A. van Halmael, Jr, tweede deel, Leeuwarden 1846 Aan het einde van dit tweede deel bevinden zich 42 bladen met 252 genummerde en gekleurde wapenafbeeldingen. Deze nummers zijn gebruikt bij de verwijzingen. GAL/RAF RAF/PBF PBF RAF/PBF VBFa * B.F.W. von Brucken Fock, Friese familiewapens, deel 1 (1878), leeszaalbibliotheek RAF nr. 219 Dit handschrift omvat 103 bladen met ca. 700 grotendeels gekleurde wapenafbeeldingen. Het origineel bevindt zich in het CBG onder signatuur GHS 50A11. De opgegeven nummers zijn bladzijdenummers. RAF VBFb * B.F.W. von Brucken Fock, Friesche Familiewapens. Wapens van oud-adellijke & geadelde, eigenerfde, & enkele patricische familiën van frieschen oorsprong in Friesland tusschen Fly & Eems waarbij gevoegd zijn wapens van enkele niet-friesche familiën die aldaar goederen bezaten & ampten bekleedden, -6- RAF

11 WFS * deel 2 (Wiesbaden 1882), leeszaalbibliotheek RAF nr. 220 Het handschrift omvat 211 bladen met ca grotendeels gekleurde wapenafbeeldingen. Origineel in CBG, signatuur GHS 50A12. De nummers verwijzen naar de bladzijden. Liber Collegii Franequerensis Fundati MDCLXI Mense Julio, PBF-signatuur 413 Hs Een wapenboek van Franeker studenten met 46 gekleurde Wapens op ongenummerde bladzijden. Voor een beschrijving zie NL , waar, op het wapen Jacobides na, blazoeneringen worden gegeven. De nummers uit NL zijn in de verwijzingen gebruikt. RAF PBF WH * Mr. O. Schutte, De wapenborden te Harlingen, Ljouwert 1984, PBF-signatuur Pc 8356 bis Van 395 (persoonlijke) wapens van vooraanstaande personen in Harlingen in de jaren zijn de blazoeneringen gegeven. Van 56 daarvan zijn bovendien foto's opgenomen. Alle wapens hebben evenwel een vermelding in hoofdstuk 4 gekregen. PBF NB Door de samenvoeging van het Ryksargyf yn Fryslân en de Provinciale Bibliotheek van Friesland tot het nieuwe instituut Tresoar, kunnen de indexnummers en de verwijzingen (RAF en PBF) afwijken. Bijvoorbeeld: GsA is niet meer RAF nr , doch is te raadplegen onder het nummer van de voormalige PBF. Bij voorkomende gevallen kan het beste bij de balie worden geinformeerd. -7-

12 2. OVERIGE WAPENBOEKEN ETC. Naar de wapens in deze bronnen wordt niet direct verwezen. 1 Conscriptio Exulum, drie vrijwel gelijke wapenboeken ontstaan in de jaren , aangeduid met A, B en C (door dr. A.L. Heerma van Voss in De Vrije Fries 1928, ), EVC, toegang 323, inventarisnummers 791 J, 791 K en 791 L Een kopie hiervan, met gekleurde wapens, leeszaalbibliotheek RAF nr. 190 RAF Alle wapens zijn opgenomen in IBS. 2 Lineageboek-Solckema, aangeduid met D, ontstaan in het jaar 1584 FM Bevat een met vele gekleurde wapens verluchte verhandeling over het geslacht Van Solckema en aanverwante families, een verkorte conscriptio exulum en een reeks Groningse wapens. De wapens zijn opgenomen in NdH. 3 Conscriptio Exulum, vier handschriften ontstaan in de jaren , aangeduid met E, F, G en H, waaronder een afschrift met gekleurde wapens in 1719 vervaardigd door P.A.V. Aggama van Clant (F) 4 Regnerus Solckema, genealogie, 1584, handschrift FM 5 Album amicorum van Georg van Burmania, student te Franeker in 1592, exemplaar van Jost Amman's "Wappenbuch", 1579, Friesch Genootschap, inventarisnummer H.S. IIc 111 Handschrift met een aantal wapens ingevuld in kleuren, Upcke Heres van Burmania, "Frisicae nobilitatis genealogia", bestaande uit de onderdelen "Tractatus de nobilitate", "Genealogia ac series principum, ducum et regum Frisiae", "De situ, magnitudine et partitione Frisiae", gevolgd door de adelsgenealogieën, EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323b Het zogenaamde Burmaniaboek, ontstaan in de periode De wapens worden in afleveringen gepubliceerd in GJ Frankische adellijke wapens, ca. 1600?, familiearchief Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, toegang 326, inventarisnummer 226 Los vel met tien gekleurde wapens. FM RAF RAF 8 Album amicorum van Teth van Grovestins, aangelegd in 1604, familiearchief Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, toegang 326, inventarisnummer 3981 RAF Handschrift met wapens van Teth en aanverwante geslachten. 9 Een kerck-calender ofte dootboeck, waerin ghementioneert wort van ijttelijcke Friesche edelluyden ende jufferen, oock andere treffelijcke persoenen, die zeedert den jaere , door Ernestus Harinxma a Donia en anderen, , familiearchief Van Harinxma thoe Slooten, inventarisnummer 443 Bevat 96, deels onvolledige, ongekleurde familiewapens, bovendien wapens van Friesland, de kwartieren, twee steden en één grietenij. RAF 10 Album van Wybrand Simonsz. de Geest, , PBF-signatuur 506 Hs PBF Handschrift met o.a. de wapens van vele kunstbroeders van portretschilder -8-

13 De Geest (1592-ca. 1661), zowel in Nederland als in Rome en Parijs verzameld. 11 Album amicorum van Henricus Rhala, aangelegd in 1613? FM Handschrift met het wapen van de eigenaar en vier kwartierwapens. 12. Wapenboek van de familie Roorda, , PBF-signatuur Hs 1316 PBF Een handschrift met op twaalf bladen veertig gekleurde familiewapens van de familie Roorda en aanverwante geslachten (niet te verwarren met FWb, hierboven). 13 Album amicorum van Rombertus van Ockama, juridisch student, (aangelegd ), SBL-signatuur A351 Handschrift met inschrijvingen van hoogleraren en medestudenten in Franeker, Groningen en Leiden, sommige met getekende en handgekleurde wapens, met voorin genealogische aantekeningen van R. van Ockama over de geslachten Ulenburg en Ockama, achterin dertig gravures uit Deliciae Batavicae (door Jac. Marcus). De wapens zijn opgenomen in NdH. SBL 14 (Naar hoofdstuk 1, onder FWb.) 15 Stamboek van aanzienlijke Friese geslachten door Feye van Heemstra,? 17de eeuw. Dit vermeerderde en verfraaide handschrift is een kopie van het Burmaniaboek. Het bevond zich in 1942 in Fogelsanghstate te Veenklooster. (CFH) 16 Stamboek van aanzienlijke Friese geslachten, bewerking van het Burmaniaboek door F. en S. van Heemstra, 17de eeuw, EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323c Achterin kwartierstaten met gekleurde wapens, ontleend aan het verloren stamboek van Ebel Haytsma, en dito wapens van aanverwante families. 17 Album amicorum van Suffridus Saarda, student te Franeker, 1604-ca. 1675, PBF-signatuur 505 Hs Handschrift met acht wapens en biografische aantekeningen over de familie Staphorsius te Garijp, lopend van 1659 tot Beschreven door jhr. mr. Hobbe Baerdt van Sminia in DVF Album van Julius van Galama (aangelegd in 1672), Friesch Genootschap, inventarisnummer H.S. II c 121 Handschrift met gekleurde wapens van verwante, meest Friese families. De wapens zijn opgenomen in NdH. 19 Stamboek der oude Friesche edele geslachten, met groote moeyte opgesocht, eerst door Sybolt van Adelen van Cronenburgh ende naderhants door Pybo van Albada ende oock J[osias] R[ispens], tweede helft 17de eeuw, Friesch Genootschap, inventarisnummer 968 RAF PBF FM RAF 20 Verzameling van Friesche Wapenen (waarschijnlijk) door J. Moorman Bouwmeester Jakobszoon FM Een handschrift uit een onbekend jaar. 21 Familiewapens, ca. 1700?, familiearchief Van Beyma thoe Kingma, -9-

14 toegang 319, inventarisnummer 2115 Een katern met 31 gearceerde wapens. 22 Gerrit Hesman, Wapen- en Vlaggeboek, omstreeks 1708, SBL-signatuur F 192 Dit door de bekende wapentekenaar Gerrit Hesman ( /16) getekende wapenboek, bevat voor het merendeel gekleurde wapens en vlaggen. Alle wapens zijn opgenomen in HvV, de 341 wapens uit het gedeelte "Borgerlijke Wapenen" in GJ 1993 en alle vlaggen in FH. 23 Adelijke, Eigen-erfde en andere Wapens van de Provintie van Friesland, anno 1740, PBF-signatuur Hs 1799 Een handschrift met gekleurde wapens, in 1936 in het bezit van mr. A.P. van Stolk. 24 Nobiliario y Libro de Armeria de la Ciudad Guadalaxara y Linajes de su Palaçio, door Don Alonso Nuñez de Castro, coronista de su Majestad, en Don Luis Zapata en su Carlos Famoso, opgedragen aan "Al Rei Nuestro Señor", 18de eeuw, EVC, toegang 323, inventarisnummer 1332e Een band met 161 gekleurde wapens. RAF SBL PBF RAF 25 Familiewapens, 18de eeuw, EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323 g RAF Een katern met 94 voorgedrukte, gekleurde wapens. 26 Stamboek van aanzienlijke Friese geslachten van de hand van Schelte Hessel Roorda van Eysinga ( ), EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323d Handschrift met genealogische tabellen betreffende de Friese adel en familiewapens, alle in kleuren, getekend door Jacob Romein. 27 Abraham Ferwerda, Adelyk en aanzienelyk wapen-boek van de Zeven Provincien, waer by gevoegt zyn een groot aantal genealogien van voornaame adelyke en aanzienelyke familien. Uit veele oude stukken in deeze order gebragt, Leeuwarden , drie delen Met gekleurde wapens, waarvan een aantal in NdH. 28 Familiewapens: 67 uit de hand geteekende en gekleurde familiewapens: de familiewapens uit: A. Ferwerda, Adelijk en aanzienlijk wapenboek, 1760, PBF-signatuur Hs 504 In tegenstelling tot de omschrijving bevat dit handschrift 45 bladen met daarop 398 wapens. 29 Familiewapens, 18de eeuw (vóór 1780), EVC, toegang 323, inventarisnummer 1323g Een katern met 286 meest gekleurde wapens. "Dit behoort thans anno 1780 aan de ondergetekende grietman van Leeuwarderadeel, gekogt in de auctie van wijlen mevrouw Andreas Dijkstra. U[lbo] van Burmania". 30 Familiewapens, 19de eeuw, familiearchief Van Beyma thoe Kingma, toegang 319, inventarisnummer 2115 Twee losse vellen met 23 wapens, kleuren bij de wapens vermeld. 31 Wapens van grafstenen te Buitenpost, 19de eeuw, familiearchief Van Sminia, toegang 327, inventarisnummer 2295 RAF PBF PBF RAF RAF RAF -10-

15 Vier bladen met 22 ongekleurde wapens. 32 J.B. Rietstap, Armorial Général, Gouda 1884, twee delen PBF 33 A.A. Vorsterman van Oijen, Stam- en Wapenboek van aanzienlijke Nederlandsche Familiën, Groningen De Friesche Adelaar, Bladen aan Geslacht- en Wapenkunde gewijd, redactie: Heerke Wenning, Leeuwarden (acht nummers), PBF-signatuur s 19 G Bevat blazoeneringen, géén wapentekeningen. 35 Catalogus der tentoonstelling van antieke goud- en zilverwerken in het Friesch Museum te Leeuwarden, Leeuwarden 1927, PBF-signatuur C 8235 De tentoonstelling werd gehouden van 15 augustus tot 15 september De catalogus bevat geen afbeeldingen. De wapenafbeeldingen op de objecten zijn opgenomen in HvV. 36 Bijlage behoorende bij Provinciaal Blad, 1936 nr.17 en 1940 nr.3, PBF-signatuur 1134 R Hierin zijn Friese waterschapswapens opgenomen die ook in NL a en EvF 199, 713 staan afgebeeld. 37 Wapenboek van Gerlich Doys, Libri quatuor continentes deductiones genealogicas variarum familiarum nobilium, PBF-signatuur Hs Doys Een uit twee foliodelen bestaand handschrift met gekleurde wapens samengesteld door Gerlich Doys ( ). Zie de Friesche Volksalmanak Wapenboek bestaande uit 600 wapenschilden, so van Friesche edelen, eijgenerfden als andere voorname personen, bijeenvergadert en geteekent door Jakob Romein Anno 1753, CBG-signatuur GHS 50D05 Handschrift met door Jacob Romein ( ) getekende wapens. Collectie Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde, geheel in kleur gefotografeerd en ter inzage bij het CBG. Voor Jacob Romein zie GJ PBF PBF PBF PBF PBF CBG -11-

16 3. OVERHEIDSWAPENS 3.1 Provinciewapen Onderstaand uitsluitend het in EhF, GJ, IB en NNH aangetroffen provinciewapen. Fryslân, oud...ib Fryslân, nieuw...ehf 407; GJ ; GJ ; GJ ; GJ ; IB ; NNH 15; FNN Gowapens Oostergo...IH ; FK Westergo...IH Zevenwouden...IBS 153; MvH; GJ ; IH Gemeentewapens Achtkarspelen...GsA omslag,16a; EhF 407; FGm 2; GwN 57 Ameland...EvF 671; EhF 407; FGm 4; GwN 57 Baarderadeel...EhF 408; FGm 7 Barradeel...EhF 408; FGm 9 Het Bildt...GsB omslag; EhF 409; FGm 36; GwN 57 Boarnsterhim...GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Bolsward, nieuw...ehf 408; EvF 599; GJ ; GJ ; 81; FGm 10; DVF ; GwN 61 Bolsward, oud...ehf 408 Dantumadeel...EhF 408; FGm 12; GwN 57 Dongeradeel...GJ ; DVF ; NL ; GwN 61 Doniawerstal...EhF 408; FGm 17 Engwirden...GJ ; FK ; EhF 407 Ferwerderadiel...EhF 408; FGm 19; GwN 57 Franekeradeel, nieuw...gj ; DVF ; NL ; GwN 63 Franekeradeel, oud...ehf 408; FGm 22 Gaasterland...EhF 408; FGm omslag,24; LC Gaasterlân-Sleat...GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Harlingen, nieuw...ehf 408; EvF 599; DVF ; FGm 26; GwN 57; WH omslag(253) Harlingen, oud...ibs 180(129) Haskerland...EhF 408; FGm 29 Heerenveen...EhF 408; FGm 30; GwN 61; EvF,599; FK ; FK ; FK Hemelumer Oldeferd, nieuw...nl ; EhF 408; FGm 32 Hemelumer Oldeferd, oud...ehf 408 Hennaarderadeel...EhF 409; FGm 34 Idaarderadeel...EhF 409; FGm 41 Kollumerland en Nieuw-Kruisland...EhF 409; FGm 43; GwN 57 1 De term oud en nieuw achter Fryslân, slaat op het feit dat men eertijds meende dat het wapen met de schuinbalken en de harten (of plompebladen) het aloude wapen van de provincie was. Dit is echter altijd het wapen met de leeuwen geweest ( nieuw ). Het wapen met de schuinbalken en de harten is het wapen van de Groninger Ommelanden. -12-

17 Leeuwarden...GsL omslag; EhF 409; EvF 445,599; GJ ; DVF , ; FGm omslag,44; GwN 59; GN Leeuwarderadeel...EhF 409; FGm 46; GwN 59 Lemsterland...EhF 409; FGm 49; GwN 59 Littenseradiel...GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Menaldumadeel, nieuw...gsm omslag; DVF a,38b; EhF 409; FGm 51; GwN 61 Menaldumadeel, oud...ehf 409 Nijefurd...GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Oostdongeradeel...EhF 409; FGm 52 Ooststellingwerf...EhF 409; FGm 55; GwN 59 Opsterland...FK ; GJ ; EhF 409; FGm 56; GwN 59 Rauwerderhem...EhF 409; FGm 59 Schiermonnikoog, nieuw...evf 671; EhF 409; FGm 60; GwN 61 Schiermonnikoog, oud...ehf 409 Schoterland...EhF 410 Skarsterlân...GJ ; DVF ; NL ; GwN 63 Smallingerland...GtN 30; EhF 410; FGm 65; GwN 59 Sneek...EhF 410; IBS 132; EvF 599; DVF ; FGm 66; GwN 59 Terschelling...EvF 671; GsV 44; DVF a,124b,125; EhF 410; FGm 70; GwN 61 Tytsjerksteradiel...NL ; EhF 410; FGm omslag,72; GwN 63 Utingeradeel...EhF 410; FGm 74 Vlieland, nieuw...evf 671; GsV omslag; EhF 410; FGm omslag,76; GwN 61; LC Vlieland, oud...fk Westdongeradeel...EhF 410; FGm 78 Weststellingwerf...EhF 410; FGm 80; GwN 59 Wonseradeel...FK Wûnseradiel...IBS 150a; EhF 410; FGm 83; GwN 61 Wymbritseradeel, nieuw...ibs 132; GJ ; NL ; EhF 410; FGm 86 Wymbritseradeel, oud...ehf 410 Wymbritseradiel...GJ ; DVF ; NL ; GwN Grietenijwapens 2 Achtkarspelen...EvF 330; IH Baarderadeel...EvF 330 Barradeel...EvF 330; DVF b Het Bildt...EvF 330 Dantumadeel...EvF 330 Doniawerstal...EvF 330; GJ ; MvH Engwirden...EvF 330; MvH Ferwerderadeel...EvF 330 Franekeradeel...EvF 330; DVF a Gaasterland...EvF 330 Haskerland...EvF 330; MvH 2 Een grietenij is een plattelandsgemeente. De naam is met de invoering van de Gemeentewet in 1851 vervallen. De wapens van de grietenijen zijn dezelfde als die van de gelijknamige gemeenten. -13-

18 Hemelumer Oldeferd...EvF 330 Hennaarderadeel...EvF 330 Idaarderadeel...EvF 330 Kollumerland en Nieuw-Kruisland...EvF 330 Leeuwarderadeel...EvF 330 Lemsterland...EvF 330; MvH Menaldumadeel...EvF 330; DVF Oostdongeradeel...EvF 330; IH Ooststellingwerf...EvF 330; MvH; IH Opsterland...EvF 330 Rauwerderhem...EvF 330 Schoterland...EvF 330; MvH Smallingerland...EvF 330 Tietjerksteradeel, nieuw...evf 330; IH Tietjerksteradeel, oud...ih Utingeradeel...EvF 330; MvH Westdongeradeel...EvF 330; IH Weststellingwerf...EvF 330; MvH; IH Wonseradeel...EvF 330 Wymbritseradeel...EvF Stadswapens Bolsward...zie bij gemeentewapens Dokkum...EvF 599; GJ ; DVF ; EhF 408; FGm 14; GN Franeker...EvF 297,599; DVF ; EhF 408; FGm 21; GJ Harlingen...zie bij gemeentewapens Hindeloopen...MvH; EvF 599; DVF ; EhF 409; FGm 38 Leeuwarden...zie bij gemeentewapens Sloten...EvF 599; GJ ; DVF ; EhF 410; FGm 62; FK Sneek...zie bij gemeentewapens Stavoren...MvH; EvF 599; DVF ; EhF 410; FGm omslag,69 Workum...MvH; FK ; EvF 599; DVF ; EhF 410; FGm 84; GJ IJlst...EvF 599; GJ ; IBS 124a; DVF ; EhF 410; FGm Vleckewapens Een vlecke is in Friesland een dorp met meer rechten dan de doorsnee dorpen, zoals recht van waag en rechtspraak. Vlecken zijn te laat tot ontwikkeling gekomen om nog voor stadsrechten in aanmerking te komen. De provincie telt vijftien vlecken (EvF 603). Aldeboarn...EvF 263; GJ Balk...GJ Berlikum...FK ; EvF 263; GsM 24a, 88a; GJ ; GJ Drachten...FK ; EvF 263; GJ ; IH

19 Gorredijk...GJ ; GJ Grou...EvF 263; GJ , GJ ; IH ; IH ; FK ; LC Heerenveen...EvF 263; FK ; FK Joure...FK ; EvF 263; GJ ; IH Kollum...FK ; FK ; EvF 263; GJ ; IH Lemmer...FK ; FK ; EvF 263 Makkum...FK ; FK ; EvF 263; IBS 150a; IH Molkwerum...GJ ; FK ; FK ; EvF 263,318; IH Surhuisterveen...GJ West-Terschelling Woudsend...GJ Dorpswapens Aalsum...GJ Akkrum...FK ; EvF 263; GJ Aldtsjerk...GJ Allingawier...IBS 150a Anjum...GJ Appelscha...GJ Arum...IBS 150a Augsbuurt...GJ Augustinusga...GJ Baard...GJ Baijum...GJ Bakkeveen...GJ Bartlehiem...GJ Beers...GJ Beetsterzwaag...GJ Blauwhuis...GJ Boelenslaan...GJ Bontebok...FK ; GJ Bornwird...GJ Bozum...FK ; EvF 263; GJ ; GJ ; LC Brantgum...GJ Britswerd...GJ Broeksterwoude...GJ Buitenpost...GJ Burgum...GJ Burgwerd...GJ , GJ ; IBS 150a Burum...GJ Cornwerd...IBS 150a Dearsum...GJ Dedgum...IBS 150a Dongjum...GJ Donkerbroek...GJ Drachtstercompagnie...GJ

20 Driesum...GJ Drogeham...GJ Dronrijp...GJ ; EvF 263; IH ; FK Eagum...GJ Earnewâld...FK ; EvF 263; GJ ; IH Eastermar...GJ Edens...GJ , GJ Ee...GJ Elahuizen...FK ; EvF 263; IH ; LC ; GJ Engwierum...GJ Exmorra...IBS 150a Ferwoude...IBS 150a Folsgare...GJ Foudgum...GJ Friens...GJ Frieschepalen...GJ Gaast...IBS 150a Gaastmeer...GJ Garyp...GJ Gerkesklooster-Stroobos...GJ Gersloot...GJ , GJ ; LC ; FK Goutum...GJ Greonterp...GJ ; IBS 150a Gytsjerk...GJ Hallum...GJ Hantum...GJ Hantumhuizen...GJ Harkema...GJ Hartwerd...IBS 150a Haulerwijk...GJ Heeg...GJ Hempens...GJ Hemrik...GJ Hennaard...GJ Hiaure...GJ Hichtum...IBS 150a Hidaard...GJ Hieslum...IBS 150a Hijum...GJ Hilaard...GJ Holwerd...GJ Hommerts...FK ; FK ; EvF 263 Houtigehage...GJ Huins...GJ Huizum...GJ Hurdegaryp...GJ Idaerd...GJ Idsegahuizum...IBS 150a Itens...GJ Jellum...GJ Jirnsum...GJ Jistrum...GJ

21 Jonkerslân...GJ Jorwert...GJ Jouswier...GJ Kimswerd...IBS 150a Kollumerpomp...GJ Kollumerzwaag...GJ Kootstertille...GJ Kornwerderzand...GJ ; IBS 150a Koten...FK ; FK ; EvF 263 Koudum...FK ; FK ; EvF 263; GJ Kubaard...GJ Langezwaag...GJ Langweer...EvF 263; GJ ; LC Lioessens...GJ Lions...GJ Lippenhuizen...GJ Lollum...GJ ; IBS 150a Longerhouw...IBS 150a Luinjeberd...EvF 263; GJ ; GJ ; LC Lutkewierum...GJ Luxwoude...GJ , GJ Mantgum...GJ Marrum Westernijkerk...GJ Metslawier...GJ Minnertsga...GJ Morra...GJ Mûnein...GJ Munnekezijl...GJ Nes (Boarnsterhim)...GJ Nes (Dongeradeel)...GJ Niawier...GJ Nij Beets...GJ Nijland...GJ Nijega (Smallingerland)...GJ Noardburgum...GJ Oentsjerk...GJ Olterterp...GJ Oosterend...GJ Oosterlittens...GJ Oosternijkerk...GJ Oosterwierum...GJ Oosterwolde...EvF 263; FK ; FK Oostrum...GJ Oost-Vlieland...GsV 8b Oude Bildtzijl, voorstel...lc Oudega (Gaasterlân-Sleat)...GJ Oudega (Smallingerland)...GJ Oudega (Wymbritseradiel)...GJ Oudehaske...GJ Oude Leije, voorstel...lc Oude Leije (definitief)...gj Oudwoude...GJ Paesens-Moddergat...GJ

22 Parrega...GJ ; IBS 150a Piaam...GJ ; IBS 150a Pingjum...GJ ; IBS 150a Poppenwier...GJ Raard (Dongeradeel)...GJ Raerd (Boarnsterhim)...GJ Reduzum...GJ Ried...GJ Rien...GJ Rinsumageest...GJ Roodhuis...GJ Roodkerk...GJ Rottum...GJ Ryptsjerk...GJ Scharnegoutum...GJ Schettens...IBS 150a Schraard...IBS 150a Sibrandabuorren...GJ Siegerswoude...GJ Sijbrandahuis...GJ Sint-Annaparochie, voorstel...lc Sint-Annaparochie (definitief)...gj Sint-Jacobiparochie, voorstel...lc Sint-Jacobiparochie (definitief)...gj Spannum...GJ ; GJ Sumar...GJ Surhuizum...GJ Suwâld...GJ Swichum...GJ Teerns...GJ Terband...EvF 263; GJ ; GJ ; LC Terherne...EvF 263; GJ Ternaard...GJ Tersoal...GJ Terwispel...GJ Tijnje...GJ ; GJ Tjalleberd...EvF 263; GJ ; GJ ; LC Tjerkwerd...IBS 150a Triemen...GJ Twijzel...GJ Twijzelerheide...GJ Tytsjerk...GJ Ureterp...GJ Uwtgong...IH De Valom...GJ Veenklooster...GJ Veenwouden...GJ Vrouwenparochie, voorstel...lc Waaxens (Dongeradeel)...GJ Waaxens (Littenseradiel)...GJ Warfstermolen...GJ Warns...FK ; FK ; EvF Is Berlikum -18-

23 Warstiens...GJ Warten...EvF 263; GJ ; GJ ; IH Weidum...GJ Welsrijp...GJ Wergea...GJ Westergeest...GJ Westhoek...GJ Westvlieland...FK ; EvF 263; GsV 13 Wetsens...GJ Wierum...GJ Wieuwerd...GJ Wijckel...GJ Wijnjewoude...GJ Wijtgaard...GJ Winsum...GJ Wirdum...FK ; EvF 263; GJ Witmarsum...FK ; EvF 263; GJ ; IBS 150a Wommels...GJ Wons...IBS 150a Wouterswoude...GJ Wyns...GJ IJsbrechtum...GJ Zandbulten...GJ Zurich...IBS 150a Zwaagwesteinde...GJ Zwagerbosch...GJ Zwagerveen...GJ Waterschapswapens De Amelander Grieën, nieuw...nl De Amelander Grieën, oud...evf 713; NL a(A5) Anjumer- en Lioessenerpolder...EvF 713; NL a(A17) De Bildtpollen...EvF 713; NL a(A9) Boarn en Klif...GJ Boarnferd...NL Het Buitenveld...EvF 199; NL a(C1) De Contributie Zeedijken van Oostdongeradeel EvF 713; NL a(A2) De Contributie Zeedijken van Westdongeradeel EvF 713; NL a(A3) Eastergoa's Sédiken...NL De Engwierumerpolder...EvF 713; NL a(A12) Fryslân...NL De Groote Noordwolderpolder...EvF 199 Heeg...EvF 199; NL a(C13) Hommerts-Sneek...EvF 199; NL a(C14) Kollumerland-Oostdeel...EvF 199 Het Koningsdiep...NL Lauwerswâlden...GJ Samengevoegd met Kollumerzwaag. Wapen als zodanig niet meer in gebruik. 5 Idem -19-

24 De Linde...EvF 199; NL a(C4) Lits en Lauwers, nieuw...nl Lits en Lauwers, oud...nl Luchtenrek...DVF Ludinga...EvF 199; NL a(C11) De Luts...EvF 199; NL a(C17) It Marnelân...NL Marne-Middelsee...GJ De Middelsékrite...GJ ; NL Nes-Buren, op Ameland...EvF 713; NL a(A6) Het Nieuw-Bildt...EvF 713; NL a(A8) Noardlik Westergo...NL Oldelamer...EvF 199; NL a(C10) De Ontginning...EvF 199; NL a(C6) Oosterpolder-Zeedijken onder Holwerd..EvF 713; NL a(A14) De Oosterwierumer Oudvaart...EvF 199; NL a(C3) Het Oud-Bildt...EvF 713; NL a(A7) De polder van Oost- en Westdongeradeel EvF 199; NL a(C12) De Riedpolder...EvF 199; NL a(C8) Scharnegoutum c.a....evf 199; NL a(C9) De Schoterlandsche Compagnonsvaart EvF 199; NL a(C16) Sevenwolden...GJ De Sneeker Oudvaart...EvF 199; NL a(C2) De Stellingwerven...NL Súd-Winninghe...NL Ternaarderpolder...EvF 713; NL a(A15) De Terschellinger Polder...NL Tietjerk...EvF 199; NL a(C5) Tjonger-Compagnonsvaarten...NL Tusken Mar en Klif...NL Tusken Waed en Ie...NL Der Vijfdeelen Zeedijken Binnendijks...EvF 173; NL a(A10) Der Vijfdeelen Zeedijken Buitendijks...EvF 713; NL a(A11) De Waadkant...GJ De Waarborg...EvF 199 De Wâlden, nieuw...nl De Wâlden, oud...nl Westergo's IJsselmeerdijken...EvF 713 Westerpolder-Zeedijken onder Holwerd.EvF 713; NL a(A13) Ymedam...EvF 199; NL a(C7) Zeedijken Contributie Kollumerland en Nieuwkruisland EvF 713; NL a(A16) De Zeedijken van Ferwerderadeel...EvF 713; NL a(A4) De Zeven Grietenijen en de stad Sloten.EvF 713; NL a(A1) De Zuiderpolder bij Franeker...EvF 199; NL a(C15) Het Zwettegebied...NL Veenpolder- en veendistrictswapens De Deelen...EvF 642; NL a(B7) -20-

25 Delfstrahuizen...EvF 642; NL a(B4) De Groote Sint-Johannesga'ster Veenpolder EvF 642; NL a(B8) De Groote Veenpolder in Opsterland en Smallingerland EvF 642; NL a(B9) Groote Veenpolder in Weststellingwerf..EvF 642; NL a(B3) Hasker Veenpolder...EvF 642; NL a(B6) Veenpolder van Echten...EvF 642; NL a(B5) Veenpolder onder Ter Idzardt en Oldeholtwolde EvF 642; NL a(B2) Vierde en Vijfde Veendistrict...EvF 642; NL a(B1) Zesde en Zevende Veendistrict...EvF 642; NL a(B10) 3.10 Overige overheidswapens Burgumer Fjarndiel...FK Drenthe...NNH 13; FNN 17 Goude...GJ Garypster Fjarndiel...FK Groningen (provincie)...nnh 17; FNN 21 Nederland...GJ ; NNH 7; FNN 15 Trynwâlden...FK Wapen heeft nooit een officiële status gehad. (is een onderdeel van het gevierendeelde gemeentewapen van Tytsjerksteradiel) 7 Idem 8 Ibidem -21-

26 4. FAMILIEWAPENS 4.1 Familiewapens 9 van der Aa...HvV; DDO Aecxma...IBS 97; NdHa 22; VBFa 1; VBFb 2 Aecxma...MvH 429 Aernsma...GsL 95; GsM 151; MvH 13; SFA 24; HvV; JFA 1885; DDO Aarsen van Beijem...NdHa 1; VBFa 8 Aesterfal...GsM 160 Aesterfal...HvV; DDO Abbama...GJ ; VBFa 2; VBFb 6 Abbama...MvH 16; HvV; DDO; VBFa 2; VBFb 6 Abbama...HvV; DDO Abbema...HvV; DDO; VBFb 25 Abbema, Abbinga, van Huizum...MvH 292; SFA 20; HvV; NdHa 2; DDO; GJ ; VBFa 1; VBFb 3 Abbring, van Zeerijp...NNH 25 Abdinga...VBFa 2 (zie Æbinga, van Hallum) Abinga...MvH 10 Abma, van Ee...GJ ; HvV Abma, van Wons...GJ ; NNH 25 Abrahami...DDO Abrahami de Melverda...GJ Abrahamij...GJ Achelom...zie Van Achlen van Achlen...IBS 10; NdHa 3,75; VBFb 6 Adama...GJ ; MvH 18; DDO; VBFb 25, 30 Adama...HvV; DDO Adama, van Sneek...IBS 96; NdHa 4; VBFa 1; VBFb 2 Addinga...NdHa 60; VBFa 1; VBFb 7 Addinga...VBFb 7 Adelaar...HvV; VBFb 6 Adelburg...MvH 508 Adelen...MvH 508; DDO Adelen, oud...mvh 1; SFA 1; HvV; NdHa 5; VBFa 3; VBFb 3 van Adelen van Cronenburgh...MvH 2; SFA 2; WFS 30; NdHa 6; VBFa 3; VBFb 3 Adema...GJ , GJ ; HvV; DDO; FNN 25 Adius...SFA 218; HvV; NdHa 7,485; DDO; VBFa 10; VBFb 3 Adriani...VBFa 10; VBFb 9 Adriani, van Midwolda...GJ Agema...WH 41(27,311,385) Aggama, van Witmarsum...SFA 209; NdHa 14; VBFa 2; VBFb 2 Aggama, van Woudsend...MvH 379; VBFb 24 Aggama van Walta...MvH 3; SFA 210; HvV; NdHa 15; DDO; VBFa 99; VBFb 2 Aggema...IBS 74; NdHa 16; VBFa 1; VBFb 2 Agricola...HvV; DDO Aijckema...MvH 510; NdHa 67; VBFa 7; VBFb 7 Aicxma...zie Aecxma Aylewa, Aylema...VBFb 30 9 Zie voor de alfabetiseringsmethode van deze paragraaf pagina

27 Aylkema...VBFb 9 Aylsem...VBFb 24 Aylva...GJ ; GsM 156,162; IBS 47; MvH 423; HvV; NdHa 18; DDO; VBFb 5, 30 Aylva...SFA 187; VBFa 7; VBFb 5 Aylva...MvH 476; HvV; DDO; VBFa 8 van Aylva...SFA 11a; NdHa 21 Aylva, van Bornwird...GJ ; GsM 157; MvH 291; SFA 10; HvV; NdHa 19; DDO; VBFa 8; VBFb 5 Aylva, van Witmarsum...GJ ; MvH 290; SFA 11; HvV; NdHa 20; VBFa 8 Aylva van Burmania...HvV van Aylva Rengers...MvH 401; SFA 157; VBFa 78 Aynga...GsL 40a,99; MvH 22; NdHa 73; VBFb 8 Aysma...MvH 357; VBFa 8; VBFb 5 van Aysma van Lauta...GJ , , ; GsA 64; GsL 95; GsM 151; MvH 14; SFA 124; HvV; NdHa 24; JFA 1885; DDO Aissema...HvV; VBFb 8 Aitzema...HvV; DDO Aitsma...VBFa 10 Aytta, van Swichem...GsL 98; MvH 358; SFA 12; HvV; NdHa 25,26; DDO; VBFa 8; VBFb 5 Akye...zie Van Kee Ackema...VBFb 9 van den Acker...HvV; DDO Acker Stratingh...NNH 179 Akkerboom...WH 108 Ackinga...VBFb 3 Acronius...GsA 16a,24a,62; HvV; DDO; VBFa 10 Acronius...GsM 154; HvV; NdHa 61; BW 1; DDO; VBFa 1; VBFb 4 Axma...NdHa 74; VBFb 8 Albada...IBS 90; NdHa 27; DDO; VBFa 5; FNN 25 Albada...MvH 475; VBFa 4; VBFb 17; FNN 29(H) Albada...HvV; DDO Albada...SFA 17; NdHa 35; VBFa 4,5; VBFb 17,25 Albada...DDO Albada, oud...mvh 511 Albada, van Burgwerd...MvH 474; HvV; DDO; VBFa 4; VBFb 17,25; FNN 28(G) Albada, van Goënga...GJ , ; IBS 98; MvH 325; SFA 13,14,15; NdHa 28,29,32,33,62; VBFa 5; VBFb 17 Albada, van Poppingawier...MvH 354; SFA 16,18,19; NdHa 34,36,37; VBFa 4,5; VBFb 17,18; FNN 26(B) Albada, van Sneek...MvH 470; VBFa 4; VBFb 18; FNN 27(D) Albada, van Terkaple...MvH 471; VBFa 4; VBFb 18; FNN 29(I) Albada van Heslinga...MvH 469; VBFa 4; VBFb 18; FNN 26(C) Albada Jelgersma...FNN 25 Albada van Sijthiema...MvH 473; VBFa 4; VBFb 18; FNN 27(F) Albada van Wijburg...MvH 472; HvV; VBFa 4; VBFb 18; FNN 27 (E) Albarda...GJ ; GsB 55; HvV; NNH 26; WH 173,239; DDO Alberda...HvV; DDO; VBFa 9; VBFb 7 Alberda...VBFb 7 Alberda van Ekenstein...NNH 27 Albertsma...HvV; DDO -23-

28 Aldershof, Aldershoff...NNH 28 Aldringa...HvV; NdHa 66; DDO; VBFa 10; VBFb 7 Aldringa...VBFb 24 Algera...HvV; NNH 150; DDO Algera...DDO; HvV; VBFb 54 Algera...NNH 79 Algera Fontein...NNH 74 Algra...HvV; NNH 28 Alingh, van Gasselte...FNN 30; NFw IV 88 Alkema, van Veenklooster...GJ ; FNN 31 Allershof, Allershoff...NNH 28 Allersma...VBFb 3 Allersma...FNN 32 Allerts...VBFb 19 Allinga...MvH 15; VBFb 19 Alma...GJ ; HvV; DDO Alma...FNN 32 Alma...VBFb 9 van Alma...IBS 72; NdHa 39; VBFa 3; VBFb 4 Alma, van Groningen...NdHa 65; VBFb 4 Almersum...VBFb 9 Alsem...GJ ; NNH 29 Alta, van Dokkum...GJ Alta, van Harlingen...WH 43(104) Alta, van Makkum...FNN 31; NFw III 96 van Altena...DDO Althaan...GsM 162; HvV; DDO Althusius...WFS 19 Alting, van Groningen...GJ ; HvV; NNH 29 Alting van Groningen...NNH 30 Altinga...HvV; DDO Ambrosius...VBFb 19 Amelander...WH 218 Amija...VBFa 2; VBFb 19 Ammama...GsM 156; MvH 8; SFA 22; HvV; NdHa 42; DDO; VBFa 6; VBFb 7 Ammema...HvV Amminga...GJ ; HvV Amsingh...HvV; DDO Amsinga, onder Oterdoom...FNN 33 Aemstel...NdHb Amsweer, Amswer...VBFb 24 Anama...GJ ; MvH 46; VBFb 89 Andela...GJ Andeles, van Leeuwarden...BW 2,3; VBFb 31a Andersen, Anderson...VBFb 25 Andla...VBFb 19 Andla...MvH 21; DDO Andla, van Buitenpost...GsA 63; HvV; NdHa 72; VBFb 6 Andla, van Rien...MvH 9; VBFb 155 Andle...NdHa 76; VBFb 6 Andreae, van Sint-Annaparochie...GsB 56; HvV; JCB ; WH 171; DDO 10 NdHb 82 geeft foutief Borselen aan. -24-

29 Andrée, nieuw...sfa 43; HvV; NdHa 48; DDO; VBFa 3 Andrée, oud...sfa 42; NdHa 47; VBFa 3 Andringa...VBFb 3 van Andringa...HvV Andringa, van Aldeboarn...GJ ; GsM 159; IBS 115; MvH 12; SFA 23; HvV; NNH 30; NdHa49,50; VBFa 6; VBFb 4; DDO van Andringa de Kempenaer...MvH 396; SFA 123; NdHa 447; VBFa 59; FD Anema...HvV Ankringa...HvV; DDO Annemm...HvV Annius...HvV, DDO Annocqué...NNH 31 Anthonides...HvV Antonides, van Britsum...GJ , Apol...NNH 31 Appeldoorn...WH 42(87) Appeldoorn...WH 50(329) Appius...FNN 34 Ardingius...HvV; DDO Arenbergh...NdHa 51; IBS 57 Arends...WH 249 Arends, van Ezinge...FNN 34 Arensma...MvH 512 Arents...VBFb 9 Arentsma...GsL 95; GsM 151; MvH 13; SFA 24; NdHa 52; VBFa 3; VBFb 5 Arentsma van Idsinga...VBFb 95 Arnoldi...HvV; NdHa 64; BW 4; DDO; VBFb 6 Arnoldi...DDO; VBFb 25 van Arssen...MvH 19; SFA 162; NdHa 53; VBFa 8; VBFb 9 Arum...IBS 29; NdHa 55; VBFa 1; VBFb 2 van Arum...BW 5 Arundaeus...WFS 43 van Asbeck, op Luillema...MvH 385; SFA 25; NdHa 56; VBFa 10 Aschwede, van Westfalen...VBFb 9 Asema...GsM 151 Asgama...HvV; DDO Asjes...NNH 32 Asma...GsA 64 van Asperen...GJ ; HvV; DDO; NFw I 59 Assema...GJ van Assen...DDO van Assen...HvV; DDO van Asten...HvV; DDO Atsma...GJ , ,49; HvV; DS ; GtN 66; NdHa 71; DDO Atsma...VBFb 8 Atsma...NdHa 70 Atzonis...HvV; DDO Attema, Attama...HvV; NNH 33; DDO; NFw I 114 Attiema...HvV; DDO Athonides...DDO Attonis...HvV -25-

30 von und zu Aufsess...GsM 16a,149 Augustus...HvV Auckama...NdHa 57; VBFa 3; VBFb 7 Auckama, van Leeuwarden...GsL 96; MvH 11; SFA 27; NdHa 63; VBFa 3; VBFb 7 Auckama...NdHa 57; VBFa 3; VBFb 7 Aukema, van Roden...NNH 33 d Aulnis de Bourouill...FNN 35 Ausema...MvH 20; VBFb 25 Ausma, Ausum...VBFb 7 Auwema...VBFb 24 Auwema...VBFb 24 van der Baan...NL Baarda...WH 26 Baarda...HvV; DD0 Baarda, van Oosterend...NdHb 86; VBFb 15 Baerdt, Baarda...GJ ; GsM 152; MvH 47; HvV; NdHa 135; DDO; VBFb 10 Baert...HvV Baerdt van Sminia...HvV; DDO Baertma...NNH 34 Baertouts...HvV Baeuwma...HvV Bacherag...HvV; DDO Bay Andersen...GJ Baijens...NdHa 387; VBFb 14 Baintema...VBFa 13; VBFb 22 Bakema...FNN 36; NFw III 34, NFw IV 143 Backer...GJ Bakker...GJ Bakker...WH 18; DDO Bakker...WH 20,291 Bakker...WH 41(2,277) Bakker...HvV; DDO Bakker, van Noordlaren...FNN 36 Backerus...GJ ; GN Balgooijen...NdHb 91 van Ballegoyen de Jong...NFw I 53 Balk...HvV; DDO Balk...BW 6 van Ballem...IBS 73; MvH 458; NdHa 81; VBFa 18b; VBFb 20 Bama...HvV; DDO Bandsma...VBFb 22 Banga...GsM 161 Banga...HvV; DDO Banga, van Barradeel...NNH 35 Banga, van Dokkum...GJ ; HvV Banga, van Franeker...IBS 140; MvH 439; NdHa 128; VBFb 10 Bangama, Banga, van Sers in Tjerkwerd.MvH 380; HvV; DDO; VBFb 23 Banier...VBFb 26 Banier, Barnier...NdHa 82; VBFa 16; VBFb 20; IBS 56 Bannier...VBFb 19 Bannier...VBFb 26 Banning...NFw IV

31 Bantert...GsM 158 Bants, van Franeker...GsM 112a,155; MvH 46; NdHb 94; VBFb 15 Barel...HvV; DDO Barels, Barelds, van Norg...FNN 37 Bargsma...zie Bergsma Barmentloe...NdHa 127; VBFa 18b Barnier...zie Banier Baron...HvV; DDO Barssens...NdHa 379; VBFb 12 Basunik...GJ ; HvV Baudartius...HvV; DDO Bauckema...HvV; DDO Baukema, van Sneek...GJ Bauwema...DDO Bavius...HvV; BW 7; DDO a Bawert...HvV; DDO Beaubois...FNN 37 Beaufort...HvV Bebingh...FNN 38 Bechius...NdHb 87; VBFb 15 Bedum...VBFb 30 Beekhuis...GJ ; HvV; NNH 36; DD0; DS Beekkerk...GJ Beekkerk van Ruth, van Leeuwarden...JCB Beena...HvV Beenthiema, Beentsema...MvH 35; VBFb 28 de Beer...HvV; DDO Beerwouts...HvV; DDO Beetzius...BW 8 Beyem...zie Beima, van Arum Beyer...VBFb 31a Beilanus...GJ ,34, ; HvV; DDO; VBFa 13; VBFb 28; FNN 38 van Beyma...MvH 495; SFA 30; HvV; NdHa 85; NdHb 81; DDO; VBFa 14; VBFb 16 Beima...HvV; DDO Beima, van Arum...MvH 30; HvV; SFA 29; NdHa 84; DDO; VBFa 14; VBFb 16 Beima, van Dantumadeel...NNH 36; GJ van Beyma thoe Kingma...SFA 31; NNH 40; NdHa 86; VBFa 14; VBFb 16; FD Beintema...HvV; DDO Beintema van Peima...VBFb 133 Beitschat...WH 137 Beitschat...WH 154 Bekkema...GJ ; NNH 37 de Becker...HvV; DDO Beckeringh...NNH 35; GN Becx...GsL 103 Belgrave of Cockfield...HvV; DDO van den Belt...NNH 37 van Beemen...WH Dit wapen vertoont overeenkomsten met het wapen van Bauckema in HvV en DDO -27-