Softdrugsbeleid in Midden en West Brabant & Zeeland Een update

Transcriptie

1 Softdrugsbeleid in Midden en West Brabant & Zeeland Een update Politieacademie,

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Coffeeshops: omzetverlies en binnenlandse klandizie Inleiding Coffeeshops Algemeen Lokaal: per coffeeshopgemeente Onzekerheden Enquête onder coffeeshopbezoekers Tilburg: straatenquête bij vijf coffeeshops Straatenquête in vier coffeeshopgemeenten Van coffeeshopbezoek naar politieregistraties In cijfers: politieregistraties Inleiding Politiecijfers: een toelichting Geregistreerde drugsincidenten: Midden en West Brabant Regionaal gezien De trend sinds 1 mei 2012: daling na een piek Brabantse coffeeshopgemeenten Gemeenten met en zonder coffeeshop Geregistreerde drugsincidenten: Zeeland Regionaal gezien De trend sinds 1 mei 2012: tamelijk stabiel Zeeuwse coffeeshopgemeenten Gemeenten met en zonder coffeeshop Vervaardigen softdrugs Van cijfers naar het verhaal achter de cijfers Rondom coffeeshops: straatenquête Inleiding Een overzicht Terneuzen Goes Vlissingen Tilburg Etten-Leur Tot slot Illegale softdrugshandel Inleiding Straathandel rondom coffeeshops Algemeen 54 1

3 5.2.2 Lokaal: per coffeeshopgemeente Straathandel: mobiel en op locaties Algemeen Lokaal: per coffeeshopgemeente Softdrugspanden Algemeen Lokaal: per coffeeshopgemeente Doorverkoop Algemeen straatenquête: per coffeeshopgemeente Handel en teelt: naar het Zuiden Conclusies en aanbevelingen Antwoord op de onderzoeksvragen Wat zijn belangrijke patronen in het coffeeshopbezoek? Welke trends tekenen zich af in de geregistreerde drugsincidenten? Hoe ontwikkelt de drugsoverlast zich rondom coffeeshops? Wat zijn belangrijke patronen op de illegale (detailhandels)markt? Beleidsoverwegingen 82 Literatuur 84 Bijlage 1 Verantwoording (89) 86 Colofon (99) 99 2

4 1. Inleiding Beleid Het kabinet Rutte I heeft forse beleidswijzigingen doorgevoerd in het softdrugsbeleid. De regionale colleges van de politieregio s Midden en West Brabant & Zeeland hebben de Politieacademie gevraagd onderzoek te doen naar (de effecten van) het softdrugsbeleid. We rapporteerden in november 2012 over Tilburg, de gemeente met de meeste coffeeshops (11) in het onderzoeksgebied. In mei 2013 verscheen een overzichtsstudie van de gang van zaken in het gehele gebied. In dit rapport maken we een nieuwe tussenbalans op voor Midden en West Brabant & Zeeland. Het beleid is sinds november 2012 echter op enkele punten gewijzigd. Aanvullende gedoogcriteria per 1 mei 2012 Het kabinet Rutte I voerde een forse beleidswijziging door in het Nederlandse softdrugsbeleid. In twee brieven van 27 mei 2011 (TK , , nr. 259) en 26 oktober 2011 (TK , , nr. 265) werden de aanscherpingen uiteengezet. Het belangrijkste probleem dat wordt aangepakt zijn de ontwikkeling van coffeeshops tot moeilijk beheersbare grote cannabisverkooppunten. Coffeeshops in de grensstreek kennen een grote toestroom van buitenlandse drugstoeristen. Dit veroorzaakt overlast. De grote drukte aan de gedoogde voordeur van de coffeeshops resulteert in een grote vraag van coffeeshophouders naar goede softdrugs, die wordt aangevoerd via de criminele achterdeur. Zo bezien zijn de drukke coffeeshops een stimulans geweest voor de georganiseerde misdaad. Op basis van onderzoek door de Commissie van de Donk ( Geen deuren maar daden ), trekt het kabinet drie conclusies (TK , , nr. 259): - Het middelengebruik van minderjarigen moet sterker worden tegengegaan. Met name kwetsbare jongeren dienen beschermd te worden tegen drugs- en alcoholgebruik, daarmee samenhangend probleemgedrag, en tegen sociale marginalisering. - Coffeeshops zijn uitgegroeid tot moeilijk beheersbare grote cannabisverkooppunten. De coffeeshops moeten terug naar waar ze oorspronkelijk voor bedoeld waren: verkooppunten voor de lokale gebruikers (kleinschalige gelegenheden). - Versterking en verbreding van de strijd tegen de georganiseerde misdaad is nodig. Het nieuwe beleid kwam tot uitdrukking in aanpassing van de gedoogcriteria in de aanwijzing Opiumwet van het Openbaar Ministerie. De bekende AHOJG-criteria (geen Affichering, geen Harddrugs, geen Overlast, geen verkoop aan Jeugdigen, geen verkoop van Grote hoeveelheden per transactie), worden uitgebreid met twee criteria, te weten: - Het B-criterium: de coffeeshop als besloten club. Coffeeshops worden besloten clubs voor de lokale markt. Daartoe kunnen alleen meerderjarige ingezetenen van Nederland toegang krijgen tot een coffeeshop: op basis van lidmaatschap van de desbetreffende coffeeshop. Het lidmaatschap is duurzaam: dus niet op dagbasis bijvoorbeeld en voor tenminste één jaar. - Het I-criterium: coffeeshops zijn louter toegankelijk voor Nederlandse ingezetenen. Lidmaatschap van een coffeeshop is louter mogelijk voor ingezetenen van Nederland van 18 3

5 jaar of ouder. Een ingezetene is een persoon met zijn woonadres in een Nederlandse gemeente. Buitenlandse drugstoeristen (m.n. uit België, Duitsland en Frankrijk) hebben dus geen toegang meer tot een coffeeshop. De beleidsverandering werd gefaseerd ingevoerd, zo bleek uit een brief van de minister van Veiligheid en Justitie d.d. 15 december 2011: - Per 1 mei 2012 werden in de gemeenten van de provincies Limburg, Noord-Brabant en Zeeland het Besloten Club- en het Ingezetenencriterium ingevoerd, met uitzondering van het maximumaantal leden van Het stond de gemeenten in andere provincies vrij deze criteria ook al toe te passen. - Per 1 januari 2013 zou het maximumaantal van leden van kracht worden. - Per 1 januari 2013 zouden het B- en I-criterium in het hele land gelden. Het B-criterium komt te vervallen Bij de kabinetsformatie van Rutte II wordt afgesproken het softdrugsbeleid te veranderen. Het nieuwe beleid komt er, kort door de bocht, op neer dat het B-criterium komt te vervallen. Het B- criterium, en daarmee dus de wietpas, wordt geschrapt. Het I-criterium blijft overeind, al is er ruimte voor fasering van de handhaving en voor lokaal maatwerk, zo blijkt uit de brief van de minister van Veiligheid en Justitie d.d. 19 november Met betrekking tot de beleidsruimte die de minister laat voor gemeenten bestaat er een bijzondere positie voor de coffeeshopgemeenten in Limburg, Brabant en Zeeland. In die gemeenten is het I-criterium immers reeds ingevoerd, waardoor gefaseerde invoering geen reële variant van lokaal maatwerk is. In deze brief wordt benadrukt dat een ander beleidsvoornemen overeind blijft. Het betreft het maximeren van het THC-gehalte (15%) in softdrugs die door coffeeshops verkocht mogen worden. Onderzoeksvragen In deze tweede rapportage over het softdrugsbeleid in de voormalige politieregio s Midden en West Brabant en Zeeland (inmiddels de regionale eenheid Zeeland West-Brabant) geven we een update van de stand van zaken. De oorspronkelijke hoofdvraag had betrekking op de effecten van de beleidsverandering per 1 mei Die vraag is deels achterhaald vanwege nieuwe beleidsveranderingen. We geven in deze rapportage antwoord op de volgende vragen: 1- Wat zijn belangrijke patronen in het coffeeshopbezoek? 2- Welke trends tekenen zich af in de geregistreerde drugsincidenten? 3- Hoe ontwikkelt de drugsoverlast zich rondom coffeeshops? 4- Wat zijn belangrijke patronen op de illegale (detailhandels)markt van softdrugs? We rapporteren over zes coffeeshopgemeenten: Tilburg, Breda, Etten-Leur, Vlissingen, Goes en Terneuzen. Deze gemeenten tellen bij elkaar 25 coffeeshops. Breda maakte (op verzoek van deze gemeente) niet van meet af aan deel uit van ons onderzoek, maar we hebben daar eind 2012 en in 2013 wel interviews afgenomen en documenten bestudeerd. In Breda zijn geen enquêtes 4

6 afgenomen, mede omdat deze gemeente zelf monitoronderzoek uitvoert naar de gang van zaken rondom coffeeshops. Waalwijk is behoudens het verzamelen van politiecijfers en een telefonisch interview met een gemeenteambtenaar buiten onze studie gebleven, omdat deze gemeente participeerde in een studie van het WODC. Tabel 1.1 Aantal coffeeshops in voormalige politieregio s Midden en West Brabant en Zeeland Gemeente Aantal coffeeshops Vml. Politieregio Midden en West Brabant Tilburg 11 Breda 8 Etten-Leur 1 [Waalwijk] 2 Vml. Politieregio Zeeland Vlissingen 2 Goes 2 Terneuzen 1 Totaal 27 Om de onderzoeksvragen te beantwoorden hebben we verschillende methoden van onderzoek gehanteerd. Zie bijlage 1. In Tilburg hebben we voor de rapportage over 2013 in totaal 28 respondenten geïnterviewd. Daarnaast hebben we in deze veldwerkronde veertien wijkagenten en taakaccenthouders jeugd een korte vragenlijst ingevuld. Ook belegden we bijeenkomsten met uitvoerders van andere relevante organisaties en met bewoners. We namen ook (straat)enquêtes af: onder bezoekers van vijf coffeeshops en onder bewoners en ondernemers in de directe omgeving van zes Tilburgse coffeeshops. Er zijn in totaal 656 respondenten in Tilburg ondervraagd: 395 coffeeshopbezoekers en 261 bewoners of ondernemers. Op vijf locaties waar we vorig jaar softdrugsgebruikers op straat aantroffen hebben we ook nog 127 personen gesproken. Het was de bedoeling een straatenquête af te nemen van personen die geen lid zijn geweest van een Tilburgse coffeeshop én die vandaag de dag nog steeds vaker illegaal softdrugs kopen dan in een coffeeshop. De personen die we op straat aanspraken gaven wel informatie, maar slechts vier personen konden en wilden de enquêtevragen beantwoorden. De meesten gingen namelijk weer - vaker - naar een coffeeshop. Ten slotte hebben we overzichten gemaakt van relevante politieregistraties. In vijf overige coffeeshopgemeenten (Breda, Etten-Leur, Vlissingen, Goes en Terneuzen) hebben we 39 personen geïnterviewd. We hebben daarnaast in Terneuzen, Goes, Vlissingen en Etten-Leur in totaal 315 enquêtes afgenomen onder coffeeshopbezoekers. We hebben in deze vier coffeeshopgemeenten ook burgers in de directe omgeving van coffeeshops ondervraagd door middel van een straatenquête. Hier werkten 304 burgers aan mee. We hebben ook gebruik gemaakt van de registraties van drugsincidenten in het politiesysteem BVH. We presenteren hier een overzicht van in hoofdstuk 3. Tot slot hebben we in zes coffeeshopgemeenten (alle coffeeshopgemeenten in het onderzoeksgebied, minus Waalwijk) observaties verricht rondom coffeeshops en op locaties met geconcentreerde drugsoverlast of handel. Daarbij voerden we ook straatgesprekken met burgers of ondernemers. We deden dit deels tussen interviews door. Maar we hebben los van dergelijke dagen in 2013 tenminste twee dagdelen 5

7 per coffeeshopgemeente (ongeveer 4 uren) geobserveerd. Dit leverde geen harde informatie op die we als zodanig hebben gebruikt, maar wel locatiekennis en daarmee gevoel voor de concrete situatie op straat. Dat helpt bij het voorbereiden van interviews, maar ook bij het begrijpen en interpreteren van verzameld bronmateriaal. We kunnen ons geregeld niet louter of goed baseren op uitspraken van respondenten. Dat komt doordat er stevige (private) belangen op het spel staan met de verandering van het softdrugsbeleid en doordat er respondenten zijn met stellige ideologische en normatieve opvattingen over het (nieuwe) softdrugsbeleid, die van invloed zijn op datgene wat ze tegenover ons presenteren als realiteit. Dit speelt wel vaker een rol, maar op dit dossier komt het naar onze inschatting vaker voor dan bij een doorsnee criminologisch onderzoek. Het was een reden te meer om verschillende onderzoeksmethoden met elkaar te combineren. We kampten in buiten Tilburg (daar namen we bij zeven coffeeshops een interview af) - wel met de weigering van coffeeshophouders of coffeeshop-personeel om een interview af te staan. We konden bij de meeste coffeeshops in Etten- Leur, Vlissingen, Goes of Terneuzen wel rekenen op medewerking bij het afnemen van enquêtes onder coffeeshopbezoekers, ook in de shop. Bij twee shops werd medewerking geweigerd en hebben we louter in de omgeving van de shops geënquêteerd. Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat in op de (klanten van de) coffeeshops. Het presenteert uitkomsten van de enquête onder coffeeshopbezoekers. In hoofdstuk 3 presenteren we relevante politieregistraties van drugsincidenten. Hoofdstuk 4 is gebaseerd op een straatenquête die we hebben afgenomen onder bewoners en ondernemers in de omgeving van coffeeshops. Hoofdstuk 5 beschrijft patronen op de illegale softdrugsmarkt. Hoofdstuk 6 beantwoordt de onderzoeksvragen en formuleert enkele beleidsoverwegingen. De bijlage bevat onder meer een verantwoording van dit onderzoek. 6

8 2. Coffeeshops: omzetverlies en binnenlandse klandizie 2.1 Inleiding De introductie van het B- en I-Criterium zorgde voor een fors omzetverlies van coffeeshops in de periode van mei tot en met november We maken opnieuw een balans op na het schrappen van het B-criterium, waardoor ingezetenen laagdrempelig softdrugs kunnen kopen in coffeeshops (zie 2.2). De klandizie en omzet liggen echter onder het niveau van voor 1 mei Dit komt mede door het wegvallen van de buitenlandse klanten (niet-ingezetenen). We namen een enquête af onder coffeeshopbezoekers (zie 2.3). 2.2 Coffeeshops Algemeen Het kabinetsbeleid streeft naar kleinschalige coffeeshops. De belangrijkste maatregel hiertoe in ons onderzoeksgebied is het zogenoemde I-criterium: alleen ingezetenen mogen in de coffeeshops kopen. De shops dienen zich dus te richten op de lokale of regionale markt. Tijdens het veldwerk van ons eerste onderzoek naar het aangepast softdrugsbeleid was het B-criterium nog van kracht tot en met november We trokken begin 2013 onder meer de volgende conclusies (Politieacademie, 2013 en zie ook Politieacademie, 2012) 1 : Bijna alle coffeeshops werden sinds 1 mei 2012 geconfronteerd met een forse teruggang in de klandizie en omzet. Er waren in 2012 tamelijke precieze cijfers bekend over het aantal geregistreerde coffeeshopleden in Tilburg en onderzoek door de gemeente Breda gaf tot op zekere hoogte inzicht in de klantenstromen van de coffeeshops in Breda en Etten-Leur. Deze informatie wees op een forse afname van de - ook binnenlandse - klandizie van deze coffeeshops. Het viel op dat er veel minder informatie voorhanden was over de Zeeuwse coffeeshops (zie Politieacademie, 2013), maar respondenten maakten ook daar melding van een forse daling van het coffeeshopbezoek. De buitenlandse coffeeshopklanten werden geweerd en bleven weg: uit de coffeeshops en voor het overgrote deel ook uit de coffeeshopgemeenten. Zie wel de onderstaande opmerkingen over lokale patronen. In het onderzoeksgebied is de buitenlandse klandizie van de coffeeshops sinds 2008 fors afgenomen. Dit kwam eerst door de sluiting van megacoffeeshop Checkpoint in Terneuzen (juni 2008) en daarna door de sluiting van acht coffeeshops in Roosendaal en Bergen op Zoom (september 2009). Vervolgens werd op 1 mei 2012 het I-criterium ingevoerd. De forse afname van buitenlandse coffeeshopklanten in het onderzoeksgebied reduceert op jaarbasis logischerwijs de criminele geldstroom via de achterdeur van coffeeshops naar het criminele circuit met tientallen miljoenen euro s. Die geldstroom had een ondermijnend effect, onder meer vanwege criminele investeringen in horeca en ander onroerend goed. Het 1 Tilburgse Taferelen, november 2012, Apeldoorn (Politieacademie i.s.m. LokaleZaken en Beke Advies). 7

9 is belangrijke winst dat deze ondermijning is afgenomen. Dit gunstige effect is overigens niet direct zichtbaar op straat en doet zich niet in elke gemeenten in dezelfde mate voor. Een grote categorie voormalige coffeeshopklanten zag in de periode van mei 2012 tot en met november 2012 af van het destijds verplichte lidmaatschap van een coffeeshop. Er bestond onder meer vrees voor (negatieve effecten van) het bekendraken van softdrugsconsumptie vanwege de registratie als lid van een coffeeshop. Dit werd versterkt door de verplichting een GBA-uittreksel te overhandigen en door een reeks negatieve berichten in de (social) media over de privacy-risico s van een wietpas. Het beperkte aantal leden bij coffeeshops was geen vaststaand gegeven. Veranderde omstandigheden en/of nieuwe inschattingen van softdrugsgebruikers resulteerden tijdens ons veldwerk in 2012 (van mei tot en met november 2012) in een toename van het aantal coffeeshopleden. Het betrof onder meer: minder politiecontroles in coffeeshops, geen verplichting meer om een GBA-uittreksel te overhandigen, slechte ervaringen op de illegale markt, gehamsterde voorraden die opraakten en prijsverlagingen in enkele coffeeshops. Er waren duidelijke verschillen onder de 25 coffeeshops in Tilburg, Etten-Leur, Breda, Vlissingen, Goes en Terneuzen. Er waren en zijn kleine coffeeshops (alleen een afhaalloket, sober ingericht of een povere bedrijfsvoering), maar ook shops met meer klanten en met een gezellige uitstraling. In 2013 is de situatie in de coffeeshops op enkele punten veranderd. Tegelijkertijd dienen zich vragen en onzekerheden aan wat betreft de bedrijfsvoering van coffeeshops (zie ook verder op). De volgende punten zijn belangrijk: Er waren en zijn geen precieze cijfers bekend over het aantal klanten van de coffeeshops. 2 We putten uit interviews en uit gesprekken tijdens enquêtes onder coffeeshopbezoekers. Het aantal coffeeshopklanten is sinds de afschaffing van het B-criterium (november 2012) toegenomen, maar niet teruggekeerd op het oude niveau. Een Tilburgse respondent schat het aantal klanten bij een coffeeshop op 65% van dat van voor 1 mei 2012; een andere respondent uit die gemeente schat dat de omzet van een shop op circa 65% ligt, maar dat hij minder dan 35% van de klanten kwijt is geraakt, omdat de weggevallen klanten uit het buitenland (door hem geschat op 10 tot 15%) meer gram softdrugs per bezoek kochten dan lokale klanten. Anderen wagen zich niet aan schattingen. Het lijkt er in elk geval op dat er vandaag de dag in de meeste coffeeshops minder coffeeshopklanten zijn dan de rekensom: [het aantal klanten voor 1 mei 2012] [het aantal buitenlandse drugsklanten voor 1 mei 2012] = klandizie van de coffeeshop in Het aantal klanten en de omzet liggen vooral lager als een coffeeshop voor 1 mei 2012 veel buitenlandse coffeeshopklanten telde. Op lokaal niveau (dat wil zeggen de klandizie onder bewoners in de coffeeshopgemeente of in de omgeving daarvan) schat een medewerker van een verslavingszorginstantie - op basis van ervaringen in de drugsscene, maar met een slag om de arm - het klantenverlies van coffeeshops als volgt in: Als ik toch een schatting moet maken. Voor de beleidswijziging ging 70% naar de coffeeshop en 30% regelde het op een andere manier. Ik schat in dat die 2 In Tilburg was ten tijde van het B-criterium wel bekend hoeveel leden de coffeeshops hadden en de gemeente Breda heeft tellingen uitgevoerd. 8

10 percentages nu liggen op 60% die weer in de coffeeshop koopt en 40% die gebruik maakt van andere wegen (respondent, verslavingszorg). De coffeeshopmarkt lijkt zich in die zin te hebben hersteld dat een winstgevende exploitatie van een coffeeshop mogelijk is: Een teken aan de wand is ( ) dat een coffeeshop die toen vrijwillig sloot, omdat het niet meer rendabel was, nu weer zijn deuren heeft geopend. Kennelijk is het toch rendabeler geworden. Hij is kort na het vervallen van het B- criterium weer geopend (respondent, gemeente). In Breda zijn tellingen uitgevoerd (op drie dagen van de week) van het aantal coffeeshopklanten door de gemeente. Het valt op dat in februari 2013 méér Nederlandse coffeeshopklanten worden geteld dan in juni 2011: versus Onze onderzoeksopzet voorziet niet in vergelijkbare harde cijfers in de andere gemeenten; toen we werden gevraagd dit onderzoek te doen was een nulmeting niet meer mogelijk. Het is interessant om te bezien wat op dit punt de uitkomsten zijn van een lopend onderzoek door en in opdracht van het WODC. Tijdens het B-criterium lag de omzet per coffeeshopklant vaak hoger dan daarvoor, mede omdat leden coffeeshopdrugs doorverkochten. Door invoering van het I-criterium zijn buitenlandse coffeeshopklanten (niet-ingezetenen) weggevallen, die vaak meer grammen softdrugs per coffeeshopbezoek kochten dan lokale klanten. Dit betekent dat door het schrappen van het B-criterium (met wel een I-criterium) het aantal coffeeshopklanten hoogstwaarschijnlijk sneller naar het niveau van 1 mei 2012 toegroeit dan de coffeeshopomzet. Een categorie vaste klanten, die wegbleef vanwege de wietpas, is weer teruggekeerd in de coffeeshops. Een respondent: Het afschaffen van het B-criterium heeft direct effect gehad. De Nederlandse softdrugsklanten zijn weer teruggekeerd naar de coffeeshop. Qua percentages is het weer op het oude niveau. De coffeeshophouders klagen overigens nog wel. Zij geven aan dat vooral de jongeren onder de 25 jaar nog niet zijn teruggekeerd. Omdat zij alternatieve circuits hebben gevonden, via internet en dergelijke. Maar als ik kijk naar de aantallen Nederlandse klanten, wat wij meten, en waar we vandaan komen, dan is het weer op het oude niveau. De buitenlandse drugsklanten komen uiteraard niet meer. Dat was ook de verwachting. Ook op straat zien wij die aantallen niet meer terug (respondent, gemeente). Jongvolwassenen onder de 25 jaar zijn in mindere mate teruggekeerd of zijn op de illegale markt gebleven. Een goed geïnformeerde respondent denkt wel dat ook de meeste jongvolwassenen de weg naar de coffeeshop (weer) weten te vinden: Het grootste gedeelte van de jongeren had de coffeeshop na de invoering van het B-criterium de rug toegedraaid, maar zijn nu, na afschaffing van het B-criterium, weer terug in de coffeeshop (respondent, verslavingszorg). Een andere respondent brengt de (volgens hem) sinds 1 mei 2012 afgenomen coffeeshopklandizie van jongvolwassenen in verband met een maatschappelijke trend, namelijk de toename van internetverkoop: De coffeeshophouders klagen nog wel over het feit dat de groep onder de 25 jaar nog niet terug is. ( ) Bij de jongeren kun je je ook afvragen of dat een effect is van het I-criterium of dat het gewoon een maatschappelijke trend is, waarbij met bijvoorbeeld meer het internet opgaat. Waarbij ze zoeken naar alternatieve wegen in plaats van de traditionele winkel (respondent, gemeente). Een andere respondent neemt onder jongeren en jongvolwassenen een andere 9

11 trend waar, namelijk een voorkeur voor XTC-gebruik en daardoor verminderde softdrugsconsumptie: Het gebruik van cannabis [is] het afgelopen jaar ook behoorlijk afgenomen. Jongeren kijken op dit moment ook anders aan tegen het blowen. Dat staat toch langzaam een beetje te boek als oubollig. XTC daarentegen is op dit moment helemaal hot (respondent, verslavingszorg). Waarom bezoeken nu minder lokale en regionale ingezeten de coffeeshops dan voor 1 mei 2012? Respondenten geven de volgende verklaringen: o Coffeeshopklanten hebben inmiddels (beter) hun weg gevonden op de illegale markt en dat biedt extra of nieuwe mogelijkheden, deels dichterbij huis. o De prijs bevalt op de illegale markt, want die ligt onder het prijsniveau van de coffeeshops. o Vanwege de economische crisis hebben coffeeshopklanten minder te besteden: ze gebruiken daardoor minder softdrugs en/of nemen de matige kwaliteit bij veel illegale dealers eerder op de koop toe. o Softdrugs is voor een categorie ex-coffeeshopklanten eerder een luxeproduct dan een must have. Een bescheiden categorie komt niet meer in de shops en gebruikt mogelijk geen softdrugs meer. 3 o Een categorie illegale handelaren is onbetrouwbaar en levert slechte kwaliteit (en motiveert zo coffeeshopbezoek); een kleinere categorie zou beter gestalte geven aan de illegale handel en zo klanten binden. o Het I-criterium maakt voor velen de coffeeshops toegankelijk, maar niet voor alle inwoners van stad en regio, zoals arbeidsmigranten die niet over een Nederlands IDbeschikken. Sommige coffeeshops hebben overigens een flink aantal Poolse klanten op basis van een GBA-uittreksel. Als ze ingezetene zijn, dan kunnen ze op basis van een GBA toegang krijgen, maar ze nemen niet altijd die moeite. Anderen staan niet ingeschreven in de GBA. Onder Polen is sprake van doorverkoop van softdrugs die door (Poolse) ingezetene in een coffeeshop worden gekocht Lokaal: per coffeeshopgemeente Op lokaal niveau valt een aantal zaken op. We gaan eerst kort in op de Zeeuwse coffeeshopgemeenten en dan op de drie Brabantse. In Terneuzen had de meest invloedrijke overheidsinterventie niet plaats in mei 2012 (introductie B- en I-criterium), maar in juni Toen werd de megacoffeeshop Checkpoint namelijk gesloten. In 2007 werd het gemiddelde aantal coffeeshopbezoekers geschat op per dag (Intraval, 2007) 4. Begin 2012 wordt het aantal klanten geschat op 200 per dag, waaronder ongeveer 150 Belgen en enkele Fransen. Na 1 mei 2012 telt de coffeeshop nog maar circa 20 klanten per dag, met naar schatting rond de 350 leden eind oktober 2012, die bovendien maximaal 2 gram softdrugs mogen kopen (Politieacademie, 2013). Dit betekent dat er op jaarbasis vele miljoenen euro s minder via de 3 Hierover hadden we vorig jaar enige hardere informatie op basis van een enquête onder ex-coffeeshopklanten c.q. gebruikers die niet meer in de coffeeshop kwamen. Dit jaar baseren we ons met name op gesprekken met coffeeshopbezoekers over deze categorie. 4 In 2006 is dit gedaald naar 470 per dag (voorjaar 2009) en naar 600 per week in het najaar van 2009 (Intraval, 2009). Ongeveer een kwart van de bezoekers is Nederlander. 10

12 achterdeur van een coffeeshop in Terneuzen in het criminele milieu verdwijnt. In oktober 2012 telde de coffeeshop weinig klanten. In 2013 gaan er meer klanten naar de coffeeshop gaan, maar de klandizie blijft op een laag peil liggen volgens respondenten (politie, gemeente). De bedrijfsvoering van de zaak ligt volgens respondenten op een laag niveau en het is de vraag of de exploitatie winstgevend is. De twee coffeeshops in Goes liggen tegen en in het centrum: High life (aan de rand van het centrum, tegenover een parkeerterrein) en Aarden, op de Grote Markt. De omzetdaling wordt in het najaar van 2012 geschat op respectievelijk 80% en 70%. Het aandeel buitenlandse klanten werd voor 1 mei 2012 geschat op een derde voor Aarden en bij High Life werd dit door verschillende respondenten wat hoger ingeschat. Sinds 1 mei 2012 zijn de buitenlandse coffeeshopklanten weggevallen. De reductie van de criminele geldstroom van de achterdeur van de twee coffeeshops naar het criminele circuit - vanwege het wegvallen van buitenlandse coffeeshopklanten - wordt mondjesmaat gezien en gewaardeerd in Goes, onder meer omdat de stroom softdrugstoeristen voor 1 mei 2012 niet groot was: Terneuzen had tweeduizend [buitenlandse, red.] klanten per dag en Goes misschien vijfentwintig of dertig (respondent, gemeente). Er wordt meer gewezen op overlast vanwege illegale softdrugshandel met buitenlandse softdrugsklanten (vooral Duitsers worden genoemd) in de directe omgeving van de coffeeshops. Het gaat om een bescheiden aantal buitenlandse klanten, maar de overlast van straathandel springt op zo n centrale locatie in het oog, te meer omdat dit voor de beleidswijziging niet zo was: we hadden geen probleem en nu wel (respondent, gemeente). De drugsoverlast kon voortbestaan, omdat de politie hier in 2013 lang niet of nauwelijks tegen optrad. Zie verder hoofdstuk 5. Sinds december 2012 keren langzaamaan meer lokale klanten terug in de twee Goese coffeeshops, maar de lokale klandizie ligt onder het niveau van voor 1 mei De situatie in Vlissingen lijkt op hoofdlijnen op die in Goes. Er zijn twee coffeeshops: Aarden en Purple. De overlast van softdrugstoeristen was voor 1 mei 2012 gering, sinds december 2012 keren de binnenlandse klanten langzaamaan terug (maar het blijft onder het niveau van voor 1 mei 2012) en er is rondom de twee shops overlast vanwege illegale straathandel. De klanten van de illegale handelaren zijn met name Duitse toeristen en in mindere mate Belgen. Die illegale handel is nogal overzichtelijk: er staan bij elke shop ongeveer vier bekende dealers. Er zijn enkele gebiedsverboden opgelegd, maar de strafrechtelijke handhaving schiet tekort om de overlast weg te nemen, ook tegenover enkele zeer bekende daders die soms profiteren of profiteerden van verschillende opvangtrajecten. Coffeeshop Aarden is in augustus 2013 verhuisd: van de Kerkstraat naar het Bellamypark. Een groep omwonenden maakte (in het najaar van 2013) bezwaar tegen (de gevolgen van) deze verhuizing. Tilburg telt elf coffeeshops. Begin oktober 2012 telden deze coffeeshops gezamenlijk leden (Politieacademie, 2012). Coffeeshop The Grass Company was koploper met leden. Er waren nog drie coffeeshops met meer dan duizend leden, namelijk: Crackers (1.174), De Muze (1.064) en Toermalijn (1.065). Coffeeshop Level (406) en Casa (385) sloten de rij. De bedrijfsvoering van de coffeeshops dreigde in de knel te raken. Voor de kleinste coffeeshops, zoals Level, schoot het ledenaantal tekort. Maar dat gold ook voor The Grass Company: een grote coffeeshop met kenmerken van een (lux) eetcafé, op een goede locatie (een mooi pand vlakbij het treinstation) en 11

13 hoge exploitatiekosten. Als de bovengrens van coffeeshopleden zou zijn ingevoerd (per 1 januari 2013), dan had winstgevende exploitatie nagenoeg onmogelijk geweest voor deze grote coffeeshop. Er zijn echter versoepelingen doorgevoerd in het strenge drugsbeleid dat op 1 mei 2012 van kracht werd. Lokaal werd niet meer gecontroleerd of er van alle coffeeshopleden GBA-uittreksels aanwezig waren in de shops. Het aantal politiecontroles werd verminderd en kreeg een vriendelijker karakter. In december 2012 werd het B-criterium geschrapt. Sindsdien keren er langzaamaan Nederlandse klanten terug in de coffeeshops en is het ook weer mogelijk om ingezeten als nieuwe klant te ontvangen. De klandizie van een Tilburgse coffeeshops wordt door een respondent geschat op circa 65% van de klantenstroom voor 1 mei 2012; een andere respondent schat de omzet van een andere coffeeshop op 65% van voor 1 mei Andere respondenten durven zich niet aan schattingen te wagen. Er zullen ook verschillen per coffeeshop bestaan. Het aantal buitenlandse coffeeshopklanten werd voor 1 mei 2012 geschat op 18%, op basis van onderzoek bij drie coffeeshops (Dufec, 2012). Volgens respondenten verschilde dit percentage echter per coffeeshop, inclusief mogelijk forse verschillen. De overlast van straathandel rond Tilburgse coffeeshops blijft binnen de perken. De illegale klanten zijn arbeidsmigranten zonder Nederlands ID en zonder GBA-uittreksel. Enkele respondenten zien weer wat vaker Belgische drugsklanten bij de coffeeshops, maar anderen zien dit niet of ontkennen het. Zie hoofdstuk 5. Breda telt acht coffeeshops. De stad kampte in 2009 met een toenemende druk op de openbare orde vanwege het (buitenlandse) drugstoerisme. Er worden door de gemeente tellingen uitgevoerd van het aantal coffeeshopbezoekers, voor het eerst kort voor de sluiting van acht coffeeshops in Roosendaal en Bergen op Zoom (september 2009). Er wordt dan geteld op zaterdag (van uur tot uur en van uur tot uur) en op woensdag en vrijdag (van tot uur). Het aantal coffeeshopbezoekers groeit in het half jaar na de sluiting van de coffeeshops in Roosendaal en Bergen op Zoom met 30%: van naar Het aantal buitenlandse coffeeshopklanten groeit met 60%: van naar De Nederlandse klantstroom groeit met 16%. Bij een telling in juni 2011 worden Nederlandse bezoekers geteld. Na invoering van het B-criterium zijn dat er in juni 2012 precies en in september 2012 komt de teller uit op Er worden dan dus 800 Nederlandse bezoekers minder geteld dan een jaar eerder. In februari 2013 komt de teller uit op ongeveer Nederlandse coffeeshopbezoekers. Dat is een forse toename (60%) ten opzichte van september 2012 (gemeente Breda, april 2013). Het is zelfs méér dan bij de telling in juni 2011, dus voor invoering van het nieuwe softdrugsbeleid op 1 mei In juni 2011 werden buitenlandse bezoekers geteld. Deze klantenstroom is logischerwijs opgedroogd bij de tellingen na mei Dit betekent dat hun drugsuitgaven niet meer via de achterdeur in de onderwereld van Breda en omgeving terechtkomen. Het totaal aantal coffeeshopklanten ligt in februari 2013 op 61% van het aantal bezoekers dat in juni 2011 werd geteld, dus vóór de beleidsverandering op 1 mei De coffeeshop in Etten-Leur ligt als het ware verscholen tussen rijtjeshuizen. De shop telde voor 1 mei 2012 veel lokale en regionale vaste klanten. Bij een meting in 2010 was circa driekwart van de coffeeshopklanten afkomstig uit Nederland. In 2012 wordt geschat dat het aantal Nederlandse bezoekers, na invoering van het B-criterium, met ruim 70% is afgenomen (Gemeente Breda, 2012). Er 12

14 is meer klandizie in 2013, maar respondenten durven zich niet aan schattingen te wagen. Er is over deze coffeeshop - op basis van het veldwerk voor de drugsmonitor - verder niet veel bekend geraakt bij ons. De coffeeshop stond nooit een interview toe. De meest betrokken gemeenteambtenaar richt zich op harddrugs. Vooral GHB wordt beschouwd als een groter lokaal probleem dan softdrugs. Dit laatste plaatst de coffeeshop(exploitant) beleidsmatig in de luwte Onzekerheden Er zijn onzekerheden omtrent de toekomstige bedrijfsvoering van coffeeshops, onder meer vanwege lokale en nationale beleidsopties of voornemens. Bijvoorbeeld omtrent het reguleren van de achterdeur en over het THC-gehalte. Als we de laatste hand leggen aan dit onderzoek (begin mei 2014) buigt de Raad van State zich nog over het I-criterium. De kans bestaat dat door regulering en THC-regels (maximaal 15% THC) de kwaliteit en diversiteit van het softdrugsaanbod van coffeeshops afneemt. Dat creëert kansen voor illegale handelaren die hun zaken op orde hebben, mogelijk omdat ze al leverden aan de achterdeur van een coffeeshop. Het is ook nog maar de vraag of gereguleerde teelt, mocht dat realiteit worden, kan voorzien in een goed en breed assortiment. Op de illegale markt zijn grosso modo de prijs, kwaliteit en betrouwbaarheid lager dan in de coffeeshops. 5 Het lijkt er echter op dat een aantal illegale handelaren het bedrijfsproces beter op orde aan het brengen is. Dit is waarschijnlijk niet alleen een reactie op het bestaande beleid of op de economische crisis, maar het lijkt ook te gaan om anticipatie op (mogelijk) nieuw beleid. Een andere onzekerheid voor coffeeshophouders bestaat uit de noodzaak om aan de achterdeur zaken te doen met drugscriminelen over de inkoop van softdrugs. Het gaat onder meer om zware en georganiseerde drugscriminelen. Dit is een bedrijfsvoering vol risico s. Is het mogelijk voor een coffeeshophouder om, zonder negatieve repercussies, afscheid te nemen van een softdrugsleverancier, om te onderhandelen over de prijs of deels over te stappen naar concurrerende leveranciers? In de praktijk zou dit kunnen gaan om het verruilen van de ene gewelddadige club voor de andere. Kunnen coffeeshophouders dit? En welke eigenschappen vergt dit van een coffeeshophouder om dit te kunnen doen? Zijn dit het soort eigenschappen dat de basis legt voor samenwerking met de gemeente? En zijn de coffeeshophouders helemaal de baas in hun zaak of wordt er invloed uitgeoefend door de criminelen aan de achterdeur? Of maakt de coffeeshophouder wellicht deel uit van een netwerk dat softdrugs teelt of geld wit wast? Coffeeshophouder is een beroep met onzekerheden. Coffeeshophouders kregen te maken met een opeenstapeling van beperkende maatregelen: veel sluitingen, het (alweer geschrapte) B-criterium en het I-criterium. Een categorie coffeeshops schikt zich, vaak met tegenzin, naar het beleid. Er zijn coffeeshops die (zeer) professioneel worden gerund, onder andere met aandacht voor sfeer, productkwaliteit en de openbare orde rondom de shop. Het valt te begrijpen als coffeeshophouders in ons onderzoeksgebied er op wijzen dat zij niet-ingezetenen moeten weren, terwijl andere coffeeshops elders in het land - ook in een grensstreek of in een stad met veel toeristen - dit niet hoeven te doen. Als het netwerk rondom een coffeeshop niet bereid is zich te schikken naar het gevoerde beleid, dan zijn er volgens respondenten verschillende gedragsreacties mogelijk, waaronder mogelijkerwijs strafbare feiten of overtredingen van gedoogcriteria. Respondenten vermoeden het profiteren van doorverkoop, parallelle illegale drugsverkoop op de illegale softdrugsmarkt in Nederland, drugshandel of -teelt in het buitenland, het aankopen van horeca of 5 Bij op winst gerichte doorverkoop van coffeeshop-softdrugs ligt de illegale prijs hoger dan in de coffeeshop. 13

15 onroerend goed met zwart (misdaad)geld en witwasserij. Respondenten zijn ook bezorgd als een coffeeshop een slechte bedrijfsvoering heeft en klaarblijkelijk klanten laat lopen. Dat roept namelijk vragen op over de motieven van een coffeeshopexploitant om actief te zijn op de gedoogde softdrugsmarkt. 2.3 Enquête onder coffeeshopbezoekers We hebben enquêtes afgenomen van coffeeshopbezoekers in Tilburg, Etten-Leur, Terneuzen, Goes en Vlissingen. Daarbij waren we geïnteresseerd in de gedragingen en motieven van klanten die in 2013 de coffeeshops bezochten en ook al voor 1 mei 2012, maar die ten tijde van het B-criterium geen lid waren van een coffeeshop. Waarom zijn ze teruggekeerd en in welke mate, want kopen ze ook op de illegale markt? En zo ja, hoe vaak? In Tilburg leverde het geen problemen op om dergelijke coffeeshopklanten aan te treffen. In de vier andere coffeeshopgemeenten bleek dit lastig. Dit kwam soms mede door geringe klandizie (Terneuzen), maar ook door een hogere non-respons dan in Tilburg en doordat veel klanten die wij benaderden ook tijdens het B-criterium (wel eens) in de coffeeshop kochten. Het viel daarbij op dat een categorie klanten ongevraagd meldde destijds ook zonder lidmaatschap - of met een gemakkelijk verkregen lidmaatschap, bijvoorbeeld zonder GBA of ID te overhandigen - (weleens) softdrugs in de coffeeshop te kopen of daar omtrent niet geheel duidelijk waren. Het kostte zoveel moeite om minimaal 50 respondenten per coffeeshop te ondervragen dat we de eis (coffeeshopklant voor 1 mei 2012, geen lid en klant tijdens het B-criterium en teruggekeerd na het schrappen van het B- criterium) hebben laten varen bij de enquêtes in Etten-Leur, Terneuzen, Goes en Vlissingen. De resultaten van de enquête-cijfers dienen te worden gelezen als een indicatie van wat er speelt onder (al dan niet teruggekeerde) coffeeshopbezoekers. Het is nu eenmaal een enquête met een beperkte steekproef per coffeeshop. We presenteren in deze paragraaf belangrijke uitkomsten Tilburg: straatenquêtes bij vijf coffeeshops Er zijn 397 enquêtes afgenomen onder bezoekers van vijf coffeeshops: Crackers, The Grass Company, Level, Maximillian en Ochtendgloren. Een aantal respondenten bleek wel een wietpas te hebben (8), kwam voor invoering van de wietpas niet in de coffeeshop (19 respondenten) of gaf geen antwoord op tenminste één van deze twee vragen (4 respondenten). Deze respondenten zijn niet meegenomen in de analyses die zijn gebaseerd op 366 respondenten. Het is interessant om te bezien waarom deze categorie nu naar de coffeeshop (terug)komt. Waarom naar een Tilburgse coffeeshop? De redenen die respondenten noemen om vandaag de dag softdrugs te kopen in een Tilburgse coffeeshop, wijken niet noemenswaardig af van de beweegredenen vóór 1 mei Gewoonte (48,6%) en de kwaliteit van de softdrugs (48,6%) worden thans het meest genoemd. De sfeer in de coffeeshops is ook een belangrijke reden (voor ongeveer een kwart) voor respondenten om in 2013 softdrugs in deze shops te kopen. Het gedoogaspect was en is voor ongeveer een vijfde een motief om naar de coffeeshop te komen. Koopgedrag Een groot deel van de respondenten koopt verschillende keren per week softdrugs in een Tilburgse 14

16 coffeeshop. Vóór 1 mei 2012 deed 52,2% meer dan één keer per week een softdrugsaankoop in de coffeeshop. Vandaag de dag koopt nog steeds 47,8% van de respondenten meer dan eens per week softdrugs in een Tilburgse coffeeshop: 13,6% bijna dagelijks softdrugs en 34,2% enkele keren per week. Ongeveer zes op de tien ondervraagde coffeeshopbezoekers (59,2%) kochten vóór 1 mei 2012, per bezoek aan een Tilburgse coffeeshop, gemiddeld 1 gram softdrugs of minder (waaronder gedraaide joints). Dit is vandaag de dag vergelijkbaar: 62,9%. Aankoop van softdrugs op de illegale markt Respondenten is gevraagd of zij voor de invoering van de wietpas of vandaag de dag wel eens softdrugs buiten de coffeeshops om kochten of kopen: 33,6% deed dit vóór 1 mei 2012 en een vijfde (21,9%) vandaag de dag. Van de respondenten die vandaag de dag wel eens buiten de coffeeshop om zeggen softdrugs te kopen, doet ongeveer vier op de tien dit enkele keren per jaar (41,6%). Ruim tien procent (11,7%) doet dit eens per week en hetzelfde percentage zelfs vaker dan eens per week. De gemiddelde hoeveelheden softdrugs die per transactie op de illegale markt worden gekocht liggen hoger dan in coffeeshops: 45,5% koopt gemiddeld 5 gram of meer per illegale transactie. Waar(om) softdrugs kopen op de illegale markt? Een groot deel van de respondenten, die ook illegaal softdrugs koopt, noemt de (lagere) prijs van softdrugs als reden om op de illegale markt te kopen: 46,2% vóór 1 mei 2012 en vandaag de dag zelfs bijna zestig procent (60,8%). Op afstand volgen vandaag de dag: de goede bereikbaarheid of beschikbaarheid en het gemak van aan huis geleverde softdrugs (beide 12,7%). Meer dan de helft van de respondenten die anno 2013 wel eens softdrugs op de illegale markt kopen, doet dat via familie, vrienden of bekenden (54,4%). Daarnaast wordt gebruik gemaakt van thuisdealers (personen die vanuit de eigen woning softdrugs verkopen; 12,7%) en van zelftelers (11,4%). Verder zegt 8,9% te kopen bij straatdealers en 7,6% bij pizzadealers 6 (waarbij mondeling of via telecommunicatie bestellingen worden geplaatst die vervolgens worden afgeleverd). 6 Dit is straattaal voor dealers die bestelde softdrugs bezorgen, bijvoorbeeld op een scooter. 15

17 2.3.2 Straatenquête in vier coffeeshopgemeenten Koopgedrag in coffeeshops Algemeen We hebben in Terneuzen (36), Goes (131), Vlissingen (98) en Etten-Leur (50) in totaal 315 enquêtes afgenomen onder coffeeshopbezoekers. Het is voor ruim twee vijfde van de ondervraagde coffeeshopbezoekers (44%) gemakkelijk of gewoonte om een lokale coffeeshop te bezoeken. In alle vier de gemeenten staat dit argument voor coffeeshopbezoek in de top-3: op de eerste of tweede plaats. Die gewoonte is vaak mede gebaseerd op de kwaliteit van de softdrugs en op de sfeer, al bestaan er wat dit betreft lokale verschillen. In de vier gemeenten komt 49% enkele keren per week of dagelijks in de coffeeshop. Er wordt vaak (70%) 1 of 2 gram per bezoek aangeschaft. Terneuzen In Terneuzen valt op dat weinig van de in totaal 36 respondenten zich tevreden tonen over de sfeer in de shop. Slechts 8% kiest (in antwoord op de vraag: Wat zijn voor U belangrijke redenen om vandaag de dag softdrugs te kopen in de coffeeshop?) de antwoordoptie vanwege de goede sfeer (die score ligt in de andere gemeenten veel hoger) en 0% kiest de optie omdat de coffeeshop een fijne/nette gelegenheid is. Er mag in Terneuzen 2 gram softdrugs per persoon per transactie (en per dag) worden gekocht. Het valt op dat bijna een derde (29,9%) van de respondenten - weliswaar van slechts dertig respondenten die antwoord gaven op deze vraag - zegt gemiddeld tenminste drie gram softdrugs per bezoek aan te schaffen. Vanwege de grens van 2 gram lijkt het voor de hand te liggen dat veel bezoekers frequent (frequenter dan in coffeeshopgemeenten met een ruimere grens) naar de coffeeshop komen. Toch ligt het percentage respondenten dat enkele keren per week of bijna dagelijks komt lager dan in andere gemeenten waar we coffeeshopbezoekers hebben ondervraagd. Goes In Goes zijn respondenten onder de coffeeshopbezoekers goed te spreken over de twee shops: voor 47% is de kwaliteit van de softdrugs een belangrijke reden om een shop te bezoeken en de sfeer is dit voor 31%. Precies 60% komt er minstens eens per week. De enquête levert wel een belangrijk aandachtspunt op. Er mag maximaal 3 gram softdrugs per persoon per transactie (per dag) worden gekocht in een Goese coffeeshop. Niet minder dan 32% van de respondenten zegt dat ze 4 gram softdrugs of meer heeft gekocht: 26% zegt 5 gram of meer te hebben gekocht. Vorig jaar viel ook al op dat 18,5% claimde 5 gram te hebben gekocht. Vlissingen In Vlissingen zijn de productkwaliteit (39%) en sfeer in de coffeeshops (25%) onder respondenten belangrijke motieven voor coffeeshopbezoek. Het valt op dat goede locatie (24%) veel vaker wordt genoemd dan in de andere drie gemeenten. De ene coffeeshop ligt aan een plein bij een bushalte en de ander, sinds kort, in het uitgaansgebied. De shops worden hoogfrequent bezocht door respondenten: 68% meer dan één keer per week. 90% koopt 1 of 2 gram, met een bovengrens van 3 gram. 16

18 Etten-Leur Respondenten gaan vooral uit routine naar de coffeeshop (58%). Een laag percentage (22%) gaat naar de shop vanwege de kwaliteit. Tóch komt meer dan de helft (54%) er vaker dan eens per week. Ook meer dan de helft (52%) koopt per bezoek 1 gram softdrugs. 17

19 Tabel 2.1.: Straat-enquête: koopgedrag in coffeeshops voor 1 mei 2012 en anno 2013 [ n slaat op aantal respondenten dat de vraag heeft beantwoord] Opties Terneuzen CS-bezoekers anno 2013 Vlissingen CS-bezoekers anno 2013 Goes CS-bezoekers anno 2013 Etten-Leur CS-bezoekers anno 2013 Totaal CS-bezoekers ann Was U tijdens de wietpas lid van tenminste één coffeeshop in.. Ja,50% n =36 Ja, 67% n=95 Ja, 48% n=130 Ja, 58% n=50 Ja, 56% n=311 Wat zijn voor U belangrijke redenen om vandaag de dag softdrugs te Gewoonte / gemakkelijk 44% n=36 31% n=98 48% n=131 58% n=50 44% n=315 kopen in een coffeeshop in Top 3 [tussen haakjes staan scores die in deze gemeente niet in de top-3 staan] ] Kwaliteit softdrugs 28% 39% 47% [22%] 38% N.B: Respondenten konden maximaal drie opties kiezen Sfeer in coffeeshop [8%] 25% 31% 22% 25% Het is legaal / gedoogd 39% [14%] [23%] 30% [23%] Hoe vaak kocht U vóór 1 mei 2012 (vóór invoering van de wietpas) softdrugs in een coffeeshop in? Goede locatie [8%] [24%] [13%] [18%] [17%] Eens per maand of minder 19% n=31 9% n=94 17% n=120 11% n=46 13% n = 291 Enkele keren per maand 32% 6% 10% 11% 11% Eens per week 36% 17% 33% 22% 26% Enkele keren per week 0% 37% 23% 38% 27% Bijna dagelijks 13% 31% 18% 20% 22% Hoe vaak koopt U vandaag de dag softdrugs in coffeeshops X in? Eens per maand of minder 29% n=35 9% n=98 19% n=129 12% n=50 16% n=312 Hoeveel gram softdrugs kocht U vóór 1 mei 2012 (vóór invoering van de wietpas) gemiddeld per bezoek aan een coffeeshop in? Hoeveel gram softdrugs koopt U vandaag de dag gemiddeld per bezoek aan een coffeeshop in? Enkele keren per maand 17% 8% 9% 10% 10% Eens per week 31% 15% 33% 24% 26% Enkele keren per week 14% 38% 27% 44% 32% Bijna dagelijks 9% 30% 12% 10% 17% 1 gram 40% n=30 50% n=93 37% n=118 40% n=47 42% n=288 2 gram 30% 40% 20% 21% 28% 3 gram 3% 1% 8% 23% 8% 4 gram 3% 3% 4% 4% 4% 5 gram 20% 4% 28% 11% 17% >5 gram 3% 2% 2% 0% 2% 1 gram 52% n=33 50% n=97 34% n=130 52% n=50 44% n = gram 40% 36% 26% 16% 29% 3 gram 3% 7% 8% 18% 9% 4 gram 3% 1% 6% 8% 5% 5 gram 3% 3% 23% 6% 12% >5 gram 0% 3% 3% 0% 2% 18

20 Coffeeshopbezoekers op de illegale softdrugsmarkt Algemeen In deze sub-paragraaf hebben de percentages steeds enkel betrekking op coffeeshopbezoekers in Goes, Terneuzen, Etten-Leur en Vlissingen die vandaag de dag (ook) wel eens softdrugs kopen op de illegale markt. Het percentage ondervraagde coffeeshopbezoekers dat vandaag de dag ook wel eens illegaal softdrugs koopt verschilt per gemeente: 22% in Goes; 27% in Terneuzen; 22% in Etten-Leur en 40% in Vlissingen. Het gaat bij illegaal kopende respondenten om kleine aantallen, zeker in Terneuzen (9) en Etten-Leur (11). Dit geeft uiteraard geen representatief beeld. We hebben in de shops wel (door)gepraat met blowers, maar dat levert een kwalitatief beeld op en geen cijfers. In deze vier coffeeshopgemeenten ondervraagden we in totaal 84 respondenten: coffeeshopbezoekers die vandaag de dag ook softdrugs op de illegale markt kopen. In de vier gemeenten is de prijs overall het belangrijkste motief om illegaal softdrugs te kopen: 45%. De frequentie van aankoop ligt illegaal duidelijk lager dan in coffeeshops: 46% koopt in deze gemeenten eens per maand of minder illegaal softdrugs. De illegaal gekochte hoeveelheden liggen juist hoger: 46% koopt 5 gram of meer. Het valt op dat overall 30% ook vanwege de kwaliteit van de softdrugs illegaal koopt. Het gaat daarbij wel onder meer om doorverkoop van softdrugs die elders in een coffeeshop is gekocht of die (volgens enkele blowers die we spraken) bestemd zou zijn of kunnen zijn voor een coffeeshop, dus met coffeeshopkwaliteit. Illegale dealers komen vooral uit de sociale omgeving van de kopers: familie, vrienden of bekenden (51%). Het gaat daarbij waarschijnlijk vaak om zachte handel, dat wil zeggen zonder winst of met geringe winst. Veel respondenten hebben al jaren één of enkele vaste dealers, dus al voor 1 mei 2012: 50%. Terneuzen In Terneuzen kopen vijf van de negen respondenten vanwege de kwaliteit illegaal. Goes In Goes koopt 65% van de 26 respondenten vanwege de prijs illegaal. Bijna dertig procent (27%) ook vanwege de kwaliteit. In Goes valt op dat 70% vijf gram of meer koopt bij een illegale transactie. Bijna zestig procent (58%) koopt zelfs meer dan vijf gram. De illegale aankopen zijn vaak wel laagfrequent: 48% doet dit eens per maand of minder. Ruim een kwart (27%) van de illegaal kopende coffeeshopbezoekers zegt sinds 1 mei 2012 illegaal te kopen. In de drie andere gemeenten gaat het om 0% of 8% (Vlissingen). Vlissingen In Vlissingen wordt prijs minder vaak (32% van 38 respondenten) genoemd dan in de andere drie gemeenten als motief om illegaal softdrugs te kopen. De goede bereikbaarheid of beschikbaarheid van illegale dealers wordt door bijna een kwart genoemd. Ongeveer een derde koopt illegaal één gram per transactie (30%) of juist meer dan vijf gram (30%). Etten-Leur We ondervraagden in Etten-Leur (slechts) elf illegaal kopende coffeeshopbezoekers. Kwaliteit is voor hen een belangrijke reden om illegaal te kopen (46%): vaak één gram (46%). 19