Rotterdam, 70 jaar later

Transcriptie

1 Stad verandert in enkele decennia ingrijpend Rotterdam, 70 jaar later Rotterdam heeft sinds de Tweede Wereldoorlog een ingrijpende metamorfose ondergaan. Een moderniseringsslag in de jaren 50 en 60, een relatief rustige periode in de jaren 80 en de hoogbouwhausse vanaf de jaren 90 hebben de stad een mondiale uitstraling gegeven. De redactie van Cement blikt terug op het tijdperk sinds het bombardement in Ook Reint Sagel en Dick Bezemer van Bouw- en woningtoezicht Rotterdam (ds+v) geven hun kijk op deze periode

2 1 1 De skyline is de afgelopen 20 jaar ingrijpend veranderd

3 In die periode worden in hoog tempo enkele nieuwe woonwijken uit de grond gestampt, zoals Pendrecht, Zuidwijk, Lombardijen, Ommoord en Zevenkamp. Richting zee worden nieuwe havengebieden aangelegd: het Botlekgebied, Europoort en de Maasvlakte. Hiermee wordt een begin gemaakt met de verwijdering van havenactiviteiten uit de stad. In 1962 wordt de Rotterdamse haven de grootste van de wereld. Vanaf 1960 begint de aanleg van de metro, die in 1968 wordt geopend als eerste metro in Nederland. In 1970 wordt Ahoy geopend. De jaren 80 worden gekenmerkt door wat meer sobere architectuur: de Peperklip van Carel Weeber, de schouwburg en het Maritiem Museum van Wim Quist en de kubuswoningen van Piet Blom (foto 3). De moderniteit staat in deze periode behoorlijk onder druk en ook de leefbaarheid van de stad gaat achteruit. Uit deze periode stamt ook de Willemsbrug. Voor Rotterdam verandert alles op 14 mei Het bombardement, dat slechts een kwartier duurt, verwoest grote delen van de stad. Na de oorlog begint de wederopbouw. In een drang naar vernieuwing en modernisering worden veel beschadigde gebouwen gesloopt, zoals het gebouw van de Bijenkorf van Dudok. In de jaren 50 is de wederopbouw in volle gang. Rotterdam krijgt het imago van werkstad en ontwikkelt zich tot een toonbeeld van moderniteit. Een van de projecten waarin zich dat in uit is de Lijnbaan (1953), de eerste autovrije winkelstraat in Europa, naar het ontwerp van Van den Broek en Bakema. Uit hetzelfde jaar stamt het dan hypermoderne Groothandelsgebouw (Maaskant). Het nieuwe Centraal Station (Van Ravesteyn) komt in 1957 gereed. In 1960 wordt het Shell-gebouw (Abspoel) opgeleverd (bij het Hofplein dat zelf uit 1950 is). In dat jaar wordt ook de Euromast (Maaskant) gebouwd, ter gelegenheid van de Floriade. Tien jaar later bereikt de Euromast zijn huidige hoogte van 185 m dankzij een extra Space Tower (foto 2). 2 Manhattan aan de Maas In de jaren 90 vindt een ommekeer plaats. In enkele jaren ondergaat de skyline van Rotterdam een ingrijpende verandering (foto 1). Een grote stap wordt gezet met de bebouwing van het Weena, met onder meer het hoofdkantoor van Unilever (Jan Hoogstad, 1992) en Delftse Poort (Abe Bonnema, 1992). Dat laatste gebouw is lange tijd het hoogste van Nederland, totdat vorig jaar de Maastoren die positie overneemt. Andere opvallende moderne gebouwen zijn de Kunsthal (Rem Koolhaas, 1992), het NAi (Jo Coenen, 1993), Kantoorgebouw KPN (Renzo Piano, 2000), Scheepvaart- en transportcollege (Neutelings Riedijk architecten, Maar het zijn vooral de nieuwbouw op de Kop van Zuid (vanaf 1994) en de Erasmusbrug (Ben van Berkel, 1996) waardoor de stad weer de nodige allure krijgt. De hoogste gebouwen van Rotterdam 1 Maastoren 165 m New Orleans 158 m Delftse Poort (Nationale Nederlanden) 151 m Montevideo 140 m 1 ) Millenniumtoren 132 m The Red Apple 127 m World Port Center 123 m Erasmus MC 114 m Waterstadtoren 110 m Blaak Office Tower (Fortis Bank) 109 m ) inclusief de M op het dak 152 m

4 2 In 1960 wordt ter gelegenheid van de Floriade de Euromast gebouwd 3 De kubuswoningen zijn een resultaat van de iets soberdere jaren 80 4 Het beursgebouw moest over het oude beursgebouw heen worden gebouwd 3 De gemeente ziet toe Alle projecten die in Rotterdam worden gerealiseerd komen langs bij Bouw- en Woningtoezicht (ds+v, afdeling vergunningen). Als geen ander hebben de hier werkzame ambtenaren dus zicht op wat er in de stad gebeurt. Van een nieuwbouwwijk in Nesselande tot hoogbouw in het centrum. Van industrie op de Maasvlakte tot de tweede Brienenoordbrug. Het is een stad waarin voortdurend wordt gebouwd, aldus Dick Bezemer. En in onze functie kom je een groot scala aan projecten tegen. Je kunt daardoor heel goed je constructieve ei kwijt. Voortrekkersrol Rotterdam loopt in veel opzichten voorop. Heel veel nieuwe constructieve oplossingen worden in Rotterdam uitgeprobeerd, ligt Reint Sagel toe. Zo werden de eerste staalvezelbetonvloeren op palen en de eerste bollenplaatvloeren (Millenniumtoren) in Rotterdam toegepast. Ervaringen die hier zijn opgedaan zijn later weer bruikbaar, bijvoorbeeld in CUR-Aanbevelingen of NPR s. Die voortrekkersrol geldt ook nu weer bij de Markthal. Hier wordt een gewapende onderwaterbetonvloer toegepast op een schaal die nog niet eerder is voorgekomen. nog maar uit negen mensen, zo n vijf minder dan in de jaren 70. En dat terwijl de hoeveelheid bouwactiviteiten alleen maar is toegenomen. Er verandert volgens Bezemer nog veel meer: We zitten nu in een omslag naar een meer adviserend orgaan. Dat past in het streven naar een terugtredende overheid. Diversiteit Het type projecten waarmee Bouw- en Woningtoezicht te maken krijgt is altijd aan verandering onderhevig. Een van de eerste werken van Sagel zijn de LNG-opslagtanks op de Maasvlakte. Dat was een verademing. Het was toen vooral sociale woningbouw dat de klok sloeg. Niet echt interessant voor een constructeur. Bij de tanks ging het om beton bij een temperatuur van -170 C. Hier was nog erg weinig over bekend. We hebben toen samen met mijn toenmalige collega wijlen Dirk Binnekamp (zie In Memoriam elders in deze uitgave) en prof. Bruggeling proeven gedaan om uit te zoeken hoe het beton en de wapening zich onder die omstandigheden zouden gedragen. Ook begint Rotterdam stilaan met hoogbouw, zoals het Beursgebouw/WTC (foto 4). Dit moet over het bestaande Sagel: Bij dit soort innovatieve toepassingen is het nodig dat je je nek uitsteekt. Dat doen wij graag. Het heeft ook met instelling te maken. We leren hier niet om dingen af te keuren maar juist om ze goed te keuren. Om met creatieve oplossingen verder te komen. Samen met de constructeur en niet tegen de constructeur. Het is wel belangrijk dat je een goede constructeur als gesprekspartner hebt en geen jurist. Helaas zie je dat laatste steeds vaker. 4 Sagel begint in 1971 bij Bouw- en woningtoezicht en heeft daardoor tot zijn afscheid in 2005 veel zien veranderen. In het begin waren we veel meer bezig met toezicht houden. Er liepen veel mensen buiten op de bouwplaats. We hadden zelfs een eigen laboratorium. Van elk werk beproefden we zelf het betonstaal en de betonkubussen. In dat opzicht is er veel veranderd. Bezemer: De afdeling Constructies (OBC) bestaat nu

5 5 De stabiliteit van het KPN-gebouw is zo berekend dat de pyloon weg kan vallen beursgebouw heen worden gebouwd. Dat dak was gemaakt van een speciale, unieke constructie. Daar mochten we niets aan veranderen. Dat heeft wel voor de nodige hoofdbrekens gezorgd. Het is ook de tijd van grote industriële projecten zoals Hycon (Shell) en de Flexikoker (Esso). Toch ook bouwwerken van 100 m hoog. Ook hier ging het om extreme belastingen, bijvoorbeeld in geval van calamiteiten. Sinds een jaar of 10 worden ook werken van Rijkswaterstaat en de Spoorwegen door Bouw- en woningtoezicht gecontroleerd. Voor die tijd is dat niet het geval. Enerzijds omdat de interne controle daar zo streng is, dat de noodzaak voor controle wat minder is, anderzijds vanwege tijdsgebrek. Sagel: De Erasmusbrug is een van de laatste projecten die wij niet hebben gecontroleerd. Mede vanwege de trend van Design&Construct-contracten zijn wij ook deze werken gaan controleren. De werken die worden ingediend wordt steeds complexer. Op de kop van Zuid staan daar enkele mooie voorbeelden van. Bezemer: Bijvoorbeeld Montevideo en New Orleans. Hier worden complexe koppelingen toegepast tussen stalen spanten en de betonnen constructie. De verbindingen zijn heel kritisch. We hebben daarom strenge kwaliteitscontrole geëist en die is er ook gekomen. Tweede draagweg Uitgangspunt bij het beoordelen van projecten is het waarborgen van de veiligheid van de mensen. Sagel: Wij zijn daardoor heel kritisch. Wij gaan bijvoorbeeld altijd na wat er mis kan gaan. Zo zijn we gebrand op een tweede draagweg. In de praktijk wordt de noodzaak daarvan helaas regelmatig bewezen. Meestal bij bouwfouten. Want hoewel je het niet zou denken, blijkt dat misschien nog wel het belangrijkste motief voor een tweede draagweg. Bezemer: Die tweede draagweg wordt door veel constructeurs wel eens als lastig ervaren. Ook bestaat de neiging om het vanwege de kosten achterwege te laten. Maar als je er op tijd rekening mee houdt, zijn de extra maatregelen vaak maar heel beperkt. Als voorbeeld noemt Bezemer de Kuip. Dankzij een iets sterkere verbinding blijft het dak hangen als er een element, om wat voor reden dan ook, tussenuit zou vallen. Ook bij de KPN-toren op de Kop van Zuid (foto 5) is erg veel aandacht besteed aan de tweede draagweg. Het gebouw is zo ontworpen dat als de grote pyloon aan de voorkant wegvalt, de standzekerheid van het gebouw blijft voldoen met een veiligheid van ten minste 1. constructies extra streng. We zijn haast berucht om de robuustheid die wij nastreven. Maar inmiddels weten constructeurs het en houden ze er rekening mee. Commissiewerk Door de vooraanstaande rol van het Rotterdamse Bouw- en woningtoezicht zijn medewerkers vaak betrokken bij landelijke activiteiten. In de (norm)commissies van de belangrijkste constructiematerialen zit bijvoorbeeld altijd iemand uit Rotterdam. Dat wordt ook gestimuleerd. Zo word je pas een senior als je voldoende van dit soort nevenactiviteiten ontplooit. Rotterdam is ook erg actief in het regionale overleg van de Bouwtoezichten, de regionale ROB s, en het landelijke COBc. Daar worden vaak bruikbare resultaten geboekt. Het meest recente voorbeeld zijn de indieningsvereisten EEM-berekeningen die ROB zuid-west en noord-west in samenwerking met prof. Blaauwendraad hebben opgesteld (zie elders in deze uitgave). Juist dit soort extra werkzaamheden maakt het werk boeiend. Jacques Linssen 5 Het gaat niet alleen om de tweede draagweg. Ook wateraccumulatie is zo n onderwerp waarop Rotterdam altijd heel alert is. Bezemer: Toen VROM in 2003 met de inspectie van platte daken begon, hadden wij het probleem al min of meer onder de knie. Ook daarin liepen wij voorop. Dat geldt ook voor de tanden- en nokkendiscussie. Nog voordat Cees Kleinman met zijn artikelenserie startte in Cement, beoordeelden wij deze 12