DE EFFECTIVITEIT VAN VLAAMSE BIBLIOTHEKEN

Transcriptie

1 Vakgroep Pleinlaan 2, Sociologie, 1050 Brussel Onderzoeksgroep TOR EEN ANALYSE OP BASIS VAN HET GEBRUIKERSONDERZOEK IN 2004 DE EFFECTIVITEIT VAN VLAAMSE BIBLIOTHEKEN TOR 2006 / 13 Ignace Glorieux Toon Kuppens Eindrapport van het Ministerie van het van onderzoek Cultuur van naar de de Vlaamse effectiviteit Gemeenschap van de Vlaamse bibliotheken in opdracht

2

3 Inhoudsopgave Inleiding Beschrijving van de Vlaamse bibliotheken De collectie Leengeld audio-visuele materialen Boete en uitleentermijn Lidgeld Openingsuren Computers Andere bibliotheekkenmerken Een typologie voor Vlaamse bibliotheken Drempels voor bibliotheekbezoek Laagopgeleiden in de bibliotheek Mannen in de bibliotheek Ouderen in de bibliotheek Het algemeen bereik van de bibliotheek Besluit Tevredenheid Vier dimensies in de tevredenheid van bibliotheekgebruikers Individuele achtergrondkenmerken en tevredenheid Gemeentekenmerken en tevredenheid Tevredenheid in de brede bibliotheek Welke bibliotheekkenmerken zijn geassocieerd met een hogere of lagere tevredenheid? Besluit Algemeen besluit De gemeente is belangrijk Ook bibliotheken maken het verschil Brede bibliotheken, een breed publiek? Tevredenheid van de bibliotheekgebruikers...65 Appendix 1: Hoe de resultaten van de multilevel-analyses interpreteren?...66 Appendix 2: Bibliotheken in clusters...68 Appendix 3: Procenten en procentpunten...71

4 Literatuur...72

5 Inleiding Dit bibliotheekgebruikers TOR voor rapport van de is Vrije gebaseerd Universiteit dat op in 2004 de Brussel gegevens uitgevoerd in opdracht van werd het van onderzoek door het Vlaams onderzoeksgroep naar Centrum Vlaamse al Glorieux, focussen tot Openbare publicaties Bibliotheken die de leners (VCOB). en de Dit uitleningen gebruikersonderzoek loep leidde namen eerder met we Van op Thielen het bibliotheekniveau. et al. 2005; Glorieux, We zoeken Vandebroeck factoren et die al. samengaan 2005). Hier (zie kennis De schets hoofdopgave het aanbevelingen succes van of de het voor effectiviteit gebruikersonderzoek het bibliotheekbeleid. van bibliotheken, was een zo volledig doen vanuit mogelijke die bibliotheken. individuele Glorieux maken In van eerste de actieve instantie bezoekers kregen van alle Vlaamse deelnemende en Brusselse bibliotheken openbare achtergrond et profielschets al. 2004). Via van een de bezoekers beschrijving van hun van bibliotheek sociale (Van culturele Thielen, een bibliotheek deelnemende en van bibliotheken hoe de ze bezoekers, de werking een eerste de van manier zicht hun waarop bibliotheek welke ze personen gebruik evalueren, er maken bij kregen hen van over de Bibliotheken tweede bibliotheekvloer die voor komen. opteerden fase voor toegang zo n uitgebreid tot een een uitgebreid interactieve onderzoek Aangezien onderzoek informatie webtoepassing er opteerden, bij werd bibliotheken (toegankelijk verzameld kregen in over een die op hun een gedetailleerdere groter aantal profilering bezoekers, op te was stellen. het Door mogelijk bepaalde om voor kenmerken hen een van nog een bibliotheekgebruikers bibliotheekgebruik, in werden verband analyses brengen voor met bepaalde bibliotheken aspecten die van de bibliotheekbezoeker, verschillende...). uitgebreid subpopulaties onderzoek maar opteerden konden (bv. naar niet we geslacht, enkel tevens beperkt leeftijd, analyses tot het opleidingsniveau, uitvoeren niveau van voor dé voornamelijk In wat? de De derde klemtoon fase op het van lag wie? rapportering van deze het eerste bibliotheekgebruik. verschoof twee fases de aandacht van het eerder onderzoek naar dus werd leners geanalyseerd van het Vlaamse en bibliotheekgebruik. verband gebracht Het met uitleengedrag andere kenmerken van individuen van het onderzoek immers (Glorieux, konden Vandebroeck hiervoor unieke et al. gegevens 2005). Dankzij gebruikt de worden. opzet Er van werd het de maar gedurende van niet zes alleen deze maanden mensen een enquête bijgehouden. werd afgenomen eveneens Op van die het meer manier effectieve dan werden uitleengedrag er gebruikers, stripverhalen uitleenrecords individuele en te historische koppelen uitleenrecords naslagwerken aan de verzameld tot achtergrondgegevens cd s. De gaande mogelijkheid van in van romans, totaal deze (1)

6 bibliotheekbezoekers bibliotheekonderzoek. Na bibliotheekniveau. gebruiker en was de een uitleningen primeur spitsen binnen we sociaal-wetenschappelijk bibliotheken We hebben immers ook een waaier van ons informatie nu toe op over het geaggregeerde officiële BIOS-gegevens die aan het gebruikersonderzoek over collectie van deelgenomen bibliotheken hebben. en Naast gebruikersonderzoek kenmerken van afkomstig bibliotheekgebruikers, van een enquête is er die ook vlak nog na veel het de informatie hun de over bibliotheken door de te bibliothecarissen koppelen aan informatie werd over ingevuld. de leners Door oefening, bibliotheek uitleengedrag, en de gaan kenmerken op zoek van naar de bezoekers. verbanden Dat tussen is een het zeer gedrag relevante en zowel kunnen schaal informatie we zowel nagaan wetenschappelijk hebben hoe deze over niveaus als gebruikers voor met elkaar beleidsvorming. als over interageren. de bibliotheken, Doordat De grote we ons Kenmerken gebracht kunnen van het van baseren, onderzoek het bibliotheekbeleid vormen de verschillende samen kunnen een informatiebronnen unieke rechtstreeks set van in waarop gegevens. verband we geval mogelijk discussie van geweest. worden Vlaamse met Ze kan bibliotheken de kenmerken dan ook is aanleiding een van dergelijke individuele geven analyse tot gebruikers. een nog fundamentele niet eerder In het haar De analyse hoofddoelstelling doelen over bereikt. de rol van van het de bibliotheek onderzoek dat en hier manier gerapporteerd waarop de wordt, bibliotheek term samenspraak die van aangeeft de effectiviteit in welke van mate Vlaamse een organisatie bibliotheken. haar Effectiviteit doel bereikt. is een belangrijke bezoekers doelen met geselecteerd de stuurgroep voor van analyse: het onderzoek, mate waarin werden bibliotheek hier twee In van dienstverlening gebruikersonderzoek bestaande uit alle bibliotheekgebruikers soorten bevolkingsgroepen over verschillende aantrekt, en aspecten tevredenheid met in hun gaan bibliotheek. we na welke Op bibliotheekkenmerken basis van gegevens samengaan van van het voor duidelijke om een zestig-plussers) lage resultaten drempel oplevert, (meer en met specifiek kunnen een hoge voor we laagopgeleiden, tevredenheid. van daaruit aanbevelingen Als voor deze mannen analyse doen, Dit Vlaamse bibliotheekkenmerken alle rapport bibliotheken bestaat effectiever uit drie delen. te maken. gebruikersonderzoek bibliotheeklandschap van aan bibliotheken In de hoofdstuk hand die van 1 deelnamen beschrijven een groot aan we aantal kunnen bevolkingsgroepen doen aan in ondervertegenwoordiging Hoofdstuk 2 onderzoekt van wat drie bibliotheken specifieke het hoe ze het algemeen (laagopgeleiden, meer mensen mannen, kunnen ouderen) aantrekken. bij In de hoofdstuk gebruikers, 3 (2) tenslotte, verbeterd bekijken worden. we hoe tevredenheid van de bibliotheekgebruikers kan

7 Vooraleer en bibliotheekkenmerken 1 Beschrijving we kijken van naar de Vlaamse relatie bibliotheken om tevredenheid laagdrempeligheid tussen anderzijds, bibliotheekkenmerken is het nuttig enerzijds een verdere analyses in juist detail te te kunnen bespreken. interpreteren, Dat is niet maar alleen het belangrijk geeft om ook de ze De afkomstig. aanbieden. gegevens overzicht over van hoe de bibliotheekkenmerken de Vlaamse bibliotheken zijn eruit zien verschillende en welke diensten 2004 andere Voor de collectie baseren we ons op de BIOS-gegevens van bronnen bibliothecarissen. (het bibliotheekkenmerken moment dat het gebruikersonderzoek zijn afkomstig van van start een ging). enquête De meeste begin bibliotheken deelnemende in 2004 Op het (Glorieux, einde van Van het Thielen gebruikersonderzoek et al. 2005) werd in Vlaamse aan alle bij Daarin leengeld aantal werd onder bibliotheken andere gepeild een vragenlijst naar de openingsuren, voorgelegd over uitleentermijn bibliotheek. publieke faciliteiten. voor verschillende Tenslotte materialen, leverde het lidgeld, VCOB informatie de aanwezigheid over het van aantal een en Er bibliotheken bibliotheek namen PC s 165 in bibliotheken. die worden de bibliotheekkenmerken deel aan het gebruikersonderzoek. hier niet besproken. Van Voor vijf antwoorden van van Vlaamse Chaam bibliotheken. (Nederland) zijn Van de twee gegevens bibliotheken niet vergelijkbaar hebben we met Bibliotheek 2002 op Limburg de enquête de niet. Plaatselijke Voorts zijn Openbare de collecties Bibliotheek van de Provinciale Hasselt de bibliotheken collectie samengevoegd apart. We hebben bestaan dus er geen betrouwbare BIOS-gegevens informatie meer voor 160 bibliotheken van deze worden twee bibliotheken hieronder besproken. in het begin van De overblijvende gegevens De 1.1 gegevens De collectie gebruikersonderzoek. weer voor over begin collectie 2004, van de dat bibliotheken is dus zijn bij gebaseerd de start op van de BIOS- concentreren hoe groot hun aandeel Tabel in 1 geeft totale voor collectie de belangrijkste van de bibliotheken types materialen is. het gebruikersonderzoek, voor ons vooral maar op ter de vergelijking bibliotheken geven die we deelnamen ook het gemiddelde aan het We verschilt het materialen percentage alle minder Vlaamse zijn er tussen audio-visuele sterke bibliotheken. de verschillen bibliotheken materialen. Het tussen percentage dan de het Vooral bibliotheken. percentage fictie- voor en de non-fictiewerken jeugdboeken audio-visuele en (3)

8 TABEL 1: GEBRUIKERSONDERZOEK COLLECTIE VAN DE VLAAMSE BIBLIOTHEKEN EN VAN DE BIBLIOTHEKEN IN HET bibliotheken Gemiddelde Vlaamse bibliotheken Gemiddelde gebruikers- onderzoek Standaard- muziek-cd's 5,81 6,69 (gebruikersonderzoekafwijking 5,80 (gebruikersonderzoek) Minimum (gebruikersonderzoek) Maximum cd-roms video 0,50 0,81 0,54 0,87 0,87 0,64 27,99 dvd's jeugdboeken 29,03 34,07 0,24 28,48 33,71 0,32 0,39 4,43 7,64 17,00 14,37 0,00 42,71 55,20 5,45 1,97 3,49 Percentage Aantal non-fictie andere AVM versus nonfictiewerken Bron: BIOS ,19 1,18 0,30 0,50 2,12 iets bibliotheken. vergelijking meer audio-visuele die met deelgenomen cijfers materialen voor hebben alle Vlaamse aan (AVM) het bibliotheken gebruikersonderzoek hebben dan leert ons relatief andere dat percentage voor alle Vlaamse bibliotheken in Dat het wordt dat nog geen samen duidelijker AVM voor heeft. geen 30 wanneer procent enkele Zo heeft we muziek-cd, geldt één kijken (zie vierde Tabel terwijl naar van 2). het De dit 0,13; bibliotheken andere Vlaamse uit bibliotheken. het gebruikersonderzoek Het gemiddeld zijn aantal niet groter items of in kleiner de collectie dan de Totaal 25,38 100% 4,18 7,35 25,15 100% 4,25 8,40 3,20 6,30 4,75 12,98 0,38 0,00 22,91 28,90 40,24 De hebben respectievelijk en 81895, maar dit verschil is niet significant (t301 is zijn p aan = 0,90). het gebruikersonderzoek De verschillen tussen en de de bibliotheken andere Vlaamse die deelgenomen bibliotheken = gebruikersonderzoek bibliotheken. TABEL niet groot, maar niet ze helemaal wijzen er representatief wel op dat zijn de bibliotheken voor alle Vlaamse in het 2: HET PERCENTAGE BIBLIOTHEKEN gebruikersonderzoek Bibliotheken DAT GEEN AUDIO-VISUELE in MEDIA Alle bibliotheken IN Vlaamse HAAR COLLECTIE HEEFT Geen muziek-cd's cd-roms video's dvd's 40,6 38,8 24,4 7,5 50,2 12,9 40,3 30,0 Bron: audio-visuele BIOS 2004 media 3,8 7,9 (4)

9 voor Voor 1.2 Leengeld boeken moet audio-visuele in geen enkele materialen betreft, wordt AVM delen is we dat de vaak wel het geval. bibliotheek in vier Wat categorieën het leengeld leengeld in. betaald De voor eerste worden, muziek-cd s categorie maar leengeld gegevens muziek-cd s gevormd dus wel irrelevant muziek-cd s door bibliotheken is). hebben, Sommige die geven geen bibliotheken muziek-cd s in de enquête die hebben volgens aan (en dat de waar er BIOS- geen het van eerste tweede de bibliothecaris ter beschikking overgenomen, van de bezoekers deze bibliotheken staan. Hier werd komen het dus antwoord er categorie behoren terecht (dat de bibliotheken verklaart het die verschil wel muziek-cd s met Tabel hebben, 2). Tot in maar de eurocent staat geen leengeld. voor per De vragen. muziek-cd verdeling De van en derde bibliotheken laatste categorie categorie bibliotheken over vraagt de vier vraagt meer categorieën dan tot 40 het 6). uitlenen Zes leengeld in Tabel bibliotheken voor 3. Op cd-roms dezelfde begonnen (Tabel manier 4), tijdens videocassettes werden het vier gebruikersonderzoek categorieën (Tabel 5), en gecreëerd dvd s met (Tabel voor 2004, bibliotheken bij van de start dvd s. van We het kijken onderzoek, echter alleen deze bibliotheken naar situatie worden van dus januari bij het TABEL zonder dvd s gevoegd. de Geen 3: BESCHIKBAARHEID EN LEENGELD MUZIEK-CD S Wel bibliotheken Aantal 49 Percentage Meer 40 muziek-cd's, dan eurocent 40 eurocent leengeld geen leengeld per muziek-cd per muziek-cd ,6 14,4 45,6 9,4 TABEL Bron: Totaal Gebruikersonderzoek en BIOS ,0 Geen 4: BESCHIKBAARHEID EN LEENGELD CD-ROMS Wel bibliotheken Aantal 16 Percentage Meer cd-roms, geen leengeld 33 10,0 Totaal 1 euro leengeld per cd-rom 51 20,6 Bron: dan Gebruikersonderzoek 1 euro leengeld per en cd-rom BIOS ,0 31,9 37,5 (5)

10 TABEL Geen 5: BESCHIKBAARHEID EN LEENGELD VIDEOCASSETTES Wel bibliotheken Aantal 75 Percentage Meer 1 videocassettes, dan euro 1 leengeld euro leengeld per geen videocassette leengeld per videocassette ,5 46,9 13,8 11,9 TABEL Bron: Totaal Gebruikersonderzoek ,0 Geen 6: BESCHIKBAARHIED EN LEENGELD DVD S Wel bibliotheken Aantal 48 Percentage Meer dvd's, geen 17 30,0 Totaal 1 euro leengeld per dvd 34 10,6 Bron: dan Gebruikersonderzoek 1 euro leengeld per 2004 dvd ,0 21,3 38,1 uitgeleende Voor 1.3 Boete het bespreken en uitleentermijn over Wat bibliotheken materialen: in van het boeken de gebruikersonderzoek boetes en muziek-cd s. beperken we staan De ons verdeling tot Tabel de van 7 twee Tabel boetes meest bibliotheken aan betreft de waar uitleentermijn boeken minstens van boeken vier maken weken we uitgeleend een onderscheid mogen worden tussen 8. zonder TABEL rekening ene kant, te houden alle andere met eventuele bibliotheken verlengingen). aan de andere kant (dat is Minder 7: Boete BOETE per PER boek BOEK en PER per WEEK dan 13 week bibliotheken Aantal 32 Percentage Vanaf tot eurocent boete ,9 27,5 20,0 Totaal Bron: Gebruikersonderzoek 30 eurocent boete ,0 25,6 (6)

11 TABEL Geen 8: BOETE PER MUZIEK-CD PER WEEK muziek-cd's bibliotheken Aantal 49 Percentage Boete minder 0,5 meer euro dan dan 0,50 0,50 euro euro ,5 30,6 20,6 26,3 TABEL Totaal Bron: Gebruikersonderzoek ,0 9: UITLEENTERMIJN BOEKEN Boeken Totaal minder dan vier weken bibliotheken Aantal 107 Percentage Bron: Gebruikersonderzoek minstens vier weken 2004 uitlenen ,0 33,1 66,9 gebruikers In 1.4 bijna Lidgeld enkele geneigd om één (zie meer op Tabel drie leengeld 10). bibliotheken Bibliotheken vragen wordt voor die er veel AVM. geen lidgeld Toch lidgeld vragen zijn gevraagd er zijn hierop ook van meer ook de AVM-collectie leengeld Het uitzonderingen. beschikken Er (minstens zijn acht bibliotheken tien procent die AVM), over maar een behoorlijke tegenover lidgeld vragen in voor deze het bibliotheken uitlenen van ligt muziek-cd s, wel hoger cd-roms, (gemiddeld dvd s 4,50 toch of video s. geen gebruikersonderzoek). hoofdstukken gemiddeld 2,40 euro voor alle bibliotheken in euro bibliotheken. ook apart Deze bekeken acht bibliotheken en vergeleken worden met in de alle volgende andere het TABEL Geen 10: LIDGELD PER JAAR VOOR VOLWASSENEN Van Meer lidgeld bibliotheken Aantal 48 Percentage Totaal 1 tot 71 30,0 Bron: dan Gebruikersonderzoek 3 euro lidgeld ,0 44,4 25,6 gemiddeld De 1.5 bibliotheken Openingsuren dan bibliotheken 22 uren 25 open, moesten uren uit open het één gebruikersonderzoek in (Tabel op de vier 11). bibliotheekenquête is De meer helft dan van zijn 30 tijdens uren bibliotheken ook per een aangeven week normale is open. minder welke week De (7)

12 voormiddagen, namiddagen, en avonden dat ze open zijn. Wat de avonden het controleerden betreft, wat als avond bleken beschouwd we de de bibliotheken openingsuren kan worden. nogal op verschillende Voor bibliotheekwebsite 80 procent criteria van te de hanteren en bibliotheken telden over als gecontacteerd aantal avonden dat de bibliotheek minstens tot 19u open is. Bij twijfel we bibliotheken openingsuren om uitsluitsel gewijzigd te werden geven. sinds Het 2004, aantal werd avonden bibliotheek dat de of Tabel TABEL 13 en de openingsuren zijn, staat tijdens in Tabel het 12. weekend Het aantal in Tabel voormiddagen 14. staat in Aantal 11: uren AANTAL open OPENINGSUREN tijdens TIJDENS Mediaan EEN NORMALE Gemiddelde WEEK Standaardafwijking Minimum Maximum TABEL normale Bron: Gebruikersonderzoek week 2004 en 21,8 bibliotheekwebsites 25,2 9,0 10,0 53,5 Eén 12: AANTAL AVONDEN TIJDENS DE WEEK DAT bibliotheken DE Aantal BIBLIOTHEEK Percentage MINSTENS TOT 19U OPEN IS Twee Drie Vier Vijf weekavonden weekavonden open open open ,8 32,5 22,5 26,3 5,0 TABEL Totaal Bron: Gebruikersonderzoek 2004 en bibliotheekwebsites ,0 Geen 13: AANTAL VOORMIDDAGEN TIJDENS DE WEEK bibliotheken Aantal DAT DE BIBLIOTHEEK Percentage OPEN IS Eén Twee Drie Vier enkele voormiddag open open ,4 11,3 33,8 Vijf voormiddagen open ,8 4,4 7,5 TABEL Totaal Bron: 14: Gebruikersonderzoek AANTAL VOORMIDDAGEN, 2004 NAMIDDAGEN, OF 160 AVONDEN OPEN 100,0 bibliotheken Aantal TIJDENS HET Percentage WEEKEND Totaal Eén weekend Meer tijdens voormiddag, dan weekend één voormiddag, namidag, namiddag, of avond open of avond tijdens open ,0 27,5 72,5 (8) Bron: Gebruikersonderzoek 2004

13 1.6 Computers tien internet bibliotheken In de helft ter van beschikking de bibliotheken van de staan gebruikers. er één of twee Nog eens PC s met een toegang kwart van tot het omhoog procent bibliotheken heeft drie tot die vijf meer PC s dan met tien een PC s internetaansluiting. hebben, die het gemiddelde Het zijn de in gebruikersonderzoek bibliotheken Tabel halen 15 naar dat 4,3 de gemiddeld (zie bibliotheken Tabel 15). ook Net die iets zoals deelgenomen meer voor PC s het aantal hebben AVM aan dan zien het we TABEL 15: AANTAL die PUBLIEK niet TOEGANKELIJKE aan het onderzoek PC S IN DE BIBLIOTHEEK deelgenomen hebben. de bibliotheken Gemiddelde Vlaamse bibliotheken Gemiddelde gebruikersonderzoek Standaardafwijking 6,5 (gebruikersonderzoek) Minimum (gebruikersonderzoek) Maximum Aantal 7,0 7,3 (gebruikersonderzoek) toegang Bron: VCOB publieke tot internet PC's met 3,8 4,3 4, culturele Een 1.7 Andere doorsnee bibliotheekkenmerken van bibliotheken activiteiten in het jaar in er het voorafgaand vijf gebruikersonderzoek minder aan (zie Tabel bevraging; 16). organiseerde Tien helft procent van vijf verantwoordelijk TABEL 16: bibliotheken AANTAL CULTURELE voor organiseerde het ACTIVITEITEN hoge gemiddelde 20 of meer van culturele 9,5. activiteiten, en zij zijn Mediaan DAT DE BIBLIOTHEEK Gemiddelde HET AFGELOPEN Standaardafwijking JAAR Minimum ORGANISEERDE Maximum Ongeveer Aantal Bron: Gebruikersonderzoek culturele activiteiten ,0 9,5 12,4 0,0 100,0 plaatsingssystemen fictie-collectie helft voor van de materialen bibliotheken (Tabel maakt 17). gebruik Dit kan betekenen van alternatieve de niet puur alfabetisch, maar per genre in rekken staat. dat de plaatsing romantische van alle auteurs literatuur, gewoon... samengezet. alfabetisch Een te klasseren, andere vorm worden van alternatieve de thrilers, In materialen Iets bibliotheken drinken (boeken, in het geïntegreerd bibliotheek tijdschriften, is samenbrengen cd-roms) slechts mogelijk over één van in onderwerp. vijftien verschillende procent soorten daarentegen 17). is die redelijk aan het ingeburgerd gebruikersonderzoek en kan in deelnamen bijna alle bibliotheken (Tabel 17). Printen van (Tabel de meer Meer dan zeven dan negen op op tien tien is er bibliotheken een aparte heeft leeszaal ook voorzien dagbladen (Tabel in huis 17). (9)

14 TABEL Alternatieve 17: DIVERSE BIBLIOTHEEKKENMERKEN plaatsingssystemen 52,5% 84 Ja 47,5% Nee 76 Totaal Men drinken de 15,0% 24 85,0% 136 kan iets printen in de bibliotheek 95,0% Er zijn dagbladen de bibliotheek 91,9% 147 8,1% 13 Bron: is een Gebruikersonderzoek aparte leeszaal in de 2004 bibliotheek 71,3% ,8% onderzochte Uit 1.8 bovenstaand Een typologie overzicht voor Vlaamse blijkt dat bibliotheken analyseren, bibliotheken, bibliotheken krijgen we beschikken. weliswaar we een over Als we relatief gedetailleerd al deze veel informatie kenmerken beeld van over apart gebrek te aan algemeen maar overzicht grote hoeveelheid in de resultaten. informatie Daarom kan ook het leiden nuttig tot om een na de voorkomen. reduceren verloren gaan of tot Als verschillende een dat kleiner zo is, aantal, bibliotheekkenmerken kunnen zonder we de vele er echter bibliotheekkenmerken systematisch veel informatie samen verschillende gebruiken analyse. gaat. dimensies In statistische of taal factoren betekent in de dat bibliotheekkenmerken. dat we op zoek gaan naar typologie Met hiervoor behulp de van techniek deze statistische categorische techniek principale proberen componenten- we een We bibliotheekkenmerken. Voor hierboven de categorische van beschreven bibliotheken principale variabelen op componenten-analyse stellen gebruikt. op basis Het van aantal een (CATPCA) openingsuren brede worden waaier aan alle per kunnen week, het aantal het aantal PC s voormiddagen wordt wel eerst avonden uitgezuiverd dat de voor bibliotheek de grootte van is, relatief bibliotheek1; zijn en het meer is immers PC s hebben. logisch We dat zijn grote eerder bibliotheken geïnteresseerd langer in open het de regressie-analyse de bibliotheek. aantal PC s Om van of zo n grootte openingsuren, uitgezuiverde rekening te zuiveren maat houdend te variabele, bekomen met en de doen we grootte bewaren we van een 1 Hiervoor ongestandaardiseerde wordt het logaritme van residuelen factorschaal (restwaarden). grootte van de De bibliotheek variabelen gebruikt, die we op (10) omdat (uitschieters). de grootte sterk scheef verdeeld en er een paar heel grote bibliotheken zijn

15 die grootte Uit systematisch de manier resultaten van de bekomen met bibliotheek. van andere hangen CATPCA bibliotheekkenmerken op geen blijkt enkele dat veel manier bibliotheekkenmerken samen meer voorkomen; samen met niet we de kunnen bibliotheekkenmerken typologie logischerwijs ze van niet bibliotheken reduceren kunnen tot op we een te dus beperkt stellen. niet gebruiken aantal Sommige dimensies. om kenmerken een eenvoudige De meeste leengeld bibliotheken dat voor wel de met verschillende elkaar verbonden. audio-visuele Zo is materialen een verband gevraagd tussen wordt: zijn veel leengeld die vragen veel voor leengeld cd-roms vragen dvd s. voor muziek-cd s, zullen doorgaans ook het Uiteindelijk component bibliotheek. naar Deze komt voren, dimensie er uit die groepeert vooral de CATPCA-analyse te de maken volgende heeft bibliotheekkenmerken: met maar de één collectie belangrijke van de Groot Veel percentage muziek-cd s video en dvd in Klein non-fictie en weinig collectie, en vooral weinig fictie verhouding tot non-fictie Aanwezigheid percentage van jeugdboeken dagbladen muziek-cd s in de die voor maximum 40 eurocent Tabel kunnen worden uitgeleend aan 18 bevat de componentladingen van de CATPCA-analyse, deze geven bepaalde hoe sterk welke richting de variabelen correleren met een dimensie). numerieke componentladingen, principale Componentladingen variabelen. maar Voor de kunnen categoriekwantificaties of categorische dimensie alleen (in maar variabelen dit berekend geval worden berekend. is er worden maar er geen voor één categoriekwantificaties bepaalde Zo leert Tabel variabele 19 ons samenhangen dat zeggen bibliotheken ons met hoe mét de de principale verschillende dagbladen component niet categorieën speciaal of scoren dimensie. van De heel dimensie, lage score maar voor de dat dimensie het de bibliotheken hebben. zonder dagbladen zijn die een op (11)

16 TABEL 18: Bibliotheekkenmerk PRINCIPALE COMPONENTLADINGEN COMPONENTEN-ANALYSE VOOR DE Componentlading NUMERIEKE (CATPCA) BIBLIOTHEEKKENMERKEN IN DE CATEGORISCHE muziekcds videocassettes dvds in collectie in collectie 0,578 0,682 Aantal fictie jeugdboeken versus in collectie non-fictie in collectie -0,614-0,739-0,673 0,522 TABEL Proportie Bron: 19: Gebruikersonderzoek non-fictie CATEGORIEKWANTIFICATIES in collectie 2004 en BIOS VOOR DE 0,557 CATEGORISCHE BIBLIOTHEEKKENMERKEN IN DE Dagbladen CATEGORISCHE PRINCIPALE COMPONENTEN-ANALYSE (CATPCA) Leengeld muziek-cd's Dagbladen dagbladen bibliotheken Aantal Kwantificatie Wel Geen 49-1,537-0,995 0,136 Tot 40 muziek-cds, eurocent leengeld geen per cd ,894 0,741 Op Bron: Gebruikersonderzoek Meer 2004 dan 40 eurocent leengeld per cd 73 0,251 berekend Bibliotheken bibliotheken. basis van op deze die bibliotheekkenmerken hoog dimensie, scoren die op in deze verdere wordt dimensie, er analyses per bibliotheek noemen gebruikt we een brede wordt. score van afleiding bibliotheek van De de dimensie grootte (r=0,37), van brede maar bibliotheek toch bibliotheek. is de hangt De variabelen samen zeker met niet die louter de gebruikt grootte een ander worden bibliotheek. grootte, betekent in de Dat CATPCA dat de grote gevonden zijn bibliotheken immers dimensie gecontroleerd niet dan alleen toch groter voor nog de zijn, correleert grootte maar ook met van een de bibliotheken, hoog brede soort beleid maar voeren. zijn relatief Dit soort gezien beleid wel is meer niet grote beperkt bibliotheken tot de grote bibliotheek, scoren bibliotheek voor brede niet bibliotheek. zomaar het Het gevolg is belangrijk is van de begrijpen grootte van dat een die bibliotheken maar kan teruggevonden dat het een type worden. bibliotheekbeleid is dat in alle soorten de (12)

17 In aan competentie 2 het Drempels Vlaamse voor cultuurbeleid bibliotheekbezoek negen cultuur een belangrijk is streefdoel. de Het verhogen van alle bevolkingsgroepen en het verlagen van de participatiedrempels van zijn de twee culturele geldt strategische (Anciaux doelstellingen 2004). Volgens van de het beleidsnota cultuurbeleid van minister voor Anciaux periode van wordt: Toegang dit zeker voor de cultuur die met gemeenschapsgeld ondersteund door de overheid tot cultuur gesubsidieerde is een universeel cultuur recht en a elk fortiori individu waar heeft het cultureel gaat om Ook potentieel. cultuurbeleid Deze dat zoveel twee mogelijk uitgangspunten drempels die schragen toegang het tot Vlaamse cultuurcompetentie belemmeren, in een wil recentere opruimen. beleidsbrief (Anciaux 2004: herhaalde 16) de minister cultuur behoren andere van zijn beleid participatie (Anciaux 2005). tot de Om belangrijkste dit bereiken, aandachtspunten moeten onder dat sociaal-artistieke armoede implementatie financiële, sociale, van deze en algemene culturele doelstellingen drempels overwonnen rekent het worden. beleid Voor volgens initiatieven en op ondersteuning voor mensen die op bibliotheek, de leven beleidsnota (Anciaux 2004). vooral Voor werk de bibliotheken gemaakt worden in het bijzonder van moet digitale er in laagdrempelige Het de publiek dat de informatiebemiddelaar. de bibliotheek bibliotheek als bezoekt een is plaats geen perfecte van ontmoeting weerspiegeling en van als bibliotheekbezoekers. (Glorieux, bepaalde bevolking. Van Sommige Thielen In bevolkingsgroepen et een al. 2005) vorig rapport werd zijn de over ondervertegenwoordiging ondervertegenwoordigd het gebruikersonderzoek bij van ondervertegenwoordigde bevolkingsgroepen. sociale groepen groepen geanalyseerd bleken de en laagopgeleiden, besproken. De belangrijkste bibliotheekbezoekers zestig-plussers Het zijn. Daarom is nuttig gaan op we in dit merken rapport dieper dat mannen, er in op bij deze en laag bevolkingsgroep inkomen (Glorieux, geen Van ondervertegewoordiging Thielen et al. 2005: is van 17), mensen hoewel met dit een aandacht zou genoten het alvast verdient beter is (Anciaux die zijn volgens te 2004). focussen Wat beleidsnota op de mensen toegang die van tot geen bibliotheken de minister hoge opleiding betreft, extra financiële We onderscheiden gaan hebben. in aspect dit hoofdstuk niet Dit uit. sluit na uiteraard of we een initiatieven bepaald die type zich bibliotheken toespitsen kunnen het Dat samengaan ondervertegenwoordiging moet leiden met waar een tot een wél bibliotheekpubliek degelijke veel beperkt. mannen, Die kennis kennis ouderen, dat van kan bevolking of factoren dan laagopgeleiden eventueel weerspiegelt, die betekenisvol leiden komen. (13) tot

18 uitgesproken verband bibliotheek. aanbevelingen is. voor Op bibliotheken het einde van waar dit de hoofdstuk ondervertegenwoordiging bekijken we ook sterker vertegenwoordiging tussen bibliotheekkenmerken en het algemene bereik van het bibliotheken De vraag van één is dan bepaalde niet bevolkingsgroep welk soort bibliotheek heeft, maar een wel goede of achtergrond Wanneer van zijn deze die bezoekers. relatief veel bezoekers hebben, ongeacht er bibliotheek sociale enerzijds groepen, we mogelijk met statistische het heeft belangrijk op analyses de om ondervertegenwoordiging op invloed gaan van naar gemeentekenmerken invloed van bepaalde die een Sommige andere weinig en bibliotheekkenmerken tellen meer laagopgeleiden anderzijds van onder elkaar hun onderscheiden. met bibliotheken. Daar kan een eenvoudige verklaring voor bezoekers bestaan, dan niet te gemeente maken heeft waarin met de bibliotheek werking van gelegen bibliotheek is. Zo zou zelf, het maar bijvoorbeeld eerder die wonen, percentage niet onlogisch ook weinig zijn laagopgeleiden dat er in een naar gemeente de waar weinig gaan. laagopgeleiden gevolg laagopgeleiden onder de bibliotheekbezoekers kan in Het dat kleiner waar op rekening van bibliotheek geschreven worden, het is gewoon geval door de van bibliotheek omgeving op zich waarin niets de mee te maken gelegen heeft, is. nemen Deze we invloeden, acht het gemeentekenmerken. De Instituut gegevens in de voor analyses de gemeentekenmerken steeds controleren zijn afkomstig voor van het zogenaamde voor de Statistiek: Nationaal Gemiddeld een diploma hoger onderwijs (1991) met minstens diploma secundair onderwijs (1991) inkomen (1998) Percentage zonder klein comfort (1991) Verstedelijking inwoners met alleen klein comfort (1991) verstedelijking, niet-belgen (1991): matige onderscheid verstedelijking, (1991) tussen zwakke agglomeratie, verstedelijking sterke of ruraal. De Er zijn aparte classificaties voor morfologische en functionele laagopgeleiden invloed verstedelijking; van deze beide gemeentekenmerken worden in analyses op het gebruikt. aantal ouderen, mannen, of gemeentekenmerken vraag ondervertegenwoordiging is dan dat ook kan bibliotheek wat de bibliotheek een bibliotheek bezoekt, niets is veranderen. wel zelf interessant, kan De doen belangrijkste maar om aan dit bibliotheek van sommige bevolkingsgroepen tegen gaan. Om (14) weten een invloed komen, hebben onderzoeken op laagdrempeligheid we welke eigenschappen van de bibliotheek van de

19 voor vragenlijst bibliotheekkenmerken invullen; ondervertegenwoordigde zijn afkomstig van bevolkingsgroepen. BIOS-gegevens en van Deze De ze die werden bibliotheken uitgebreid besproken na het afronden in het vorige van het hoofdstuk. onderzoek moesten de percentage middel verschillende effecten van mannen, regressie-analyse. van gemeentekenmerken laagopgeleiden, Deze techniek of ouderen, bibliotheekkenmerken staat worden toe om onderzocht invloed op door van het van mannen, we sterkte variabelen van haar onafhankelijke tegelijkertijd na relatie gaan. (gecontroleerd Voor elke variabele voor het krijgen gemeentekenmerken andere laagopgeleiden, variabelen) met of ouderen). afhankelijke We variabele gaan eerst (het percentage na welke effect bibliotheekkenmerken (bovenop werken het effect van een nog de invloed een gemeentekenmerken). bijkomende hebben, verklarende daarna Door kijken deze kracht manier we hebben of van de te bibliotheekkenmerken Bijvoorbeeld: wijten zijn we zijn zeker aan dat in eventuele gemeenten het differentieel effecten met bepaalde van bibliotheekkenmerken voorkomen gemeentekenmerken. van deze niet openingsuren bibliotheek wordt stel van dat de bibliotheek er een positief en het verband percentage is tussen mannen het dat aantal dat door het bezoekt. feit dat Het bibliotheken zou kunnen in dat grote dit gemeenten verband eigenlijk meer open veroorzaakt zijn, de het openingsuren geval een percentage ander kenmerk het mannen aantal van grote verklaart. mannen gemeenten dat Het de de bibliotheek relatie tussen bezoekt de het grootte is aantal in dat en doordat Door interpretaties. geen beide echt kenmerken verband, maar samenhangen een schijnverband: met grootte het wordt van de veroorzaakt Wegens controleren voor gemeentekenmerken vermijden we dit soort gemeente. van dezelfde reden moeten we ook steeds controleren voor de grootte foute bibliotheekkenmerken) bibliotheek. basis de bibliotheek. We willen die onafhankelijk immers uitspraken zijn doen van de over grootte de effecten van (van leners, van het We aantal berekenen personeelsleden een maat voor (voltijdse de grootte equivalenten), van de bibliotheek het aantal op de fictieboeken, werd 5,6 een het factor-analyse aantal en het jeugdboeken, totaal gedaan; aantal die het items geeft aantal in één de fictieboeken, sterke collectie. factor Met met het deze eigenwaarde aantal variabelen non- factorlading variabelen de en 93% een verklaarde van zeer minstens sterke variantie onderlinge 0,92). (alle Dat zes samenhang betekent variabelen vertonen. dat hebben de We zes een berekenen zeer gebruikte hoge (zie voor factorscores appendix grootte van 2) op is de basis deze bibliotheek. maat van geen In zes tegenstelling categorische, variabelen en tot maar gebruiken de indeling een continue die als clusters maat bibliotheken we hier de grootte maken in een van op basis beperkt bibliotheek. van aantal een factor-analyse, groepen Bij clustering delen, krijgt is het maar elke bedoeling bibliotheek bij de maat om een die de (15)

20 eigen aantal score fictiewerken toegewezen enz. op basis van het aantal leners, aantal jeugdboeken, 2.1 Laagopgeleiden in de bibliotheek doen. tijdsbesteding 19e Sinds eeuw, het ontstaan waren deze van er volksbibliotheken expliciet op gericht en om openbare aan volksontwikkeling bibliotheken in de klassen) Lezen wordt en door bibliotheek de oprichters moet van de bibliotheken burgers (of gezien specifiek als een nuttige lagere te participatie volksbibliotheken van informatie te bevorderen leveren (De om Cock de 2000). professionele, In Engeland, sociale, waar en de politieke samenleving. het begin problemen openbare met bibliotheken het bereiken ontstonden, van lagere waren klassen er echter eerste (handen oorspronkelijke wassen!), Er kwamen die als voorspelbaar al gauw regels gevolg voor hadden stilte, dat orde, een deel netheid van in de beleidsnota veel bevolkingsgroepen, cultuur doelgroep (Anciaux het 2004) liet afweten wordt (Muddiman (zoals eerder 1999). al besproken In Vlaamse verwezen, aandacht gegeven aan een gelijke participatie van werd) De wel naar mensen maar die er in wordt armoede niet leven. expliciet naar laagopgeleiden alle naar Analyses Muddiman lage bibliotheekbezoek participatie van (White de lagere 1955; klassen Nederlands is een Centrum constante voor onderzoek evaluatie-onderzoek en Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek 1975; Hinnekint Marketing lagere 1999; Smith 1999; Lievens, Waege et al. 2005). Een 1995; versnipperd van de pogingen van bibliotheken om ook mensen Brits middelen klassen aan te trekken, kwam tot het besluit de inspanningen uit gebruikersonderzoek ingezet zijn worden niet volgehouden (Muddiman, Durrani worden, et en al. dat 2001). er geen Uit het structurele Vlaams te ondervertegenwoordigde Van of Thielen et al. 2005). in 2004 bevolkingsgroep In Vlaanderen bleek dat heeft laagopgeleiden zijn bijna in één op de vijf meest geen (Glorieux, opvallend dit diploma alleen diploma lager onderwijs, maar de bibliotheekbezoekers diploma de nog geen hoger vijf onderwijs procent. heeft, En terwijl is dit in bij Vlaanderen bibliotheekbezoekers ongeveer één op meer vier dan een is meer 2005). helft non-fictie (zie Tabel en 20). audio-visuele Laagopgeleiden materialen lenen meer (Glorieux, fictie uit, Vandebroeck hoogopgeleiden et al. (16)

21 TABEL Geen 20: of lager (OVERGENOMEN OPLEIDINGSNIVEAU UIT GLORIEUX, BIBLIOTHEEKBEZOEKERS Vlaanderen MOENS 18,62001 ET AL. 2004) EN Bibliotheekbezoekers BEVOLKING 4,6 IN PERCENTAGES Lager Hoger Hogeschool Totaal secundair of universiteit onderwijs 100,0% 23,8 26,5 31,2 100,0% 12,1 53,5 29,8 een Voor onze analyses definiëren we laagopgeleiden als personen (N = 27188) komt groep, diploma van het secundair onderwijs hebben2. Zoals blijkt die uit hoogstens vertegenwoordigen. 46,5 terwijl procent ze van 73,5 procent bezoekers van van alle Vlaamse volwassenen bibliotheken in Vlaanderen Tabel uit deze 20 Om en twee die bibliotheken een extreme eerste groepen idee die te weinig krijgen met elkaar. van We verschillen selecteren tussen de 25 procent bibliotheken vergelijken bibliotheken die veel deze het bibliotheken laagste percentage met de 25 laagopgeleide procent bibliotheken bezoekers die hebben, het hoogste en percentage vergelijken we laagopgeleide algemene gemeente, percentage gemeente- het bezoekers percentage en hebben. bibliotheekkenmerken: van We de vergelijken inwoners dat deze het ouder twee aantal groepen is inwoners dan voor 60, in acht inkomen in inwoners de gemeente, dat een het diploma aantal hoger voltijdse onderwijs equivalenten heeft, het dat gemiddeld het de bibliotheek normale collectie, week en werkt, open het het is, aantal aantal het percentage publiek uren dat toegankelijke audio-visuele de bibliotheek materialen PC s gedurende met in een de internetaansluiting (zie Tabel 21). 2 de lager De laagopgeleiden resultaten secundair en onderwijs. conclusies definiëren van als deze personen analyse met veranderen maximum nauwelijks een diploma wanneer van het we (17)

22 TABEL 21: BEZOEKERS BESCHRIJVING HEBBEN VAN (BEZOEKERS DE BIBLIOTHEKEN ZONDER DIE DIPLOMA HET MEEST HOGER EN HET MINST LAAGOPGELEIDE Gemiddelde minste 25% bibliotheken laagopgeleiden Standaardafwijking met ONDERWIJS) Gemiddelde meeste 25% bibliotheken laagopgeleiden Standaardafwijking met Gemiddeld Aantal inwoners van ouder gemeente dan * 24, , * 25, BFR Percentage onderwijs inwoners met diploma hoger 18,7* 5,0 10,7* 2,9 Personeel: Aantal (1998) voltijdse inkomen equivalenten per persoon in ,8* 11,0 17,5 68,5 387,3* 5,5 48,2 3,3 2,4 Percentage Publiek * verschil uren toegankelijke tussen AVM open in de per de groepen PC's week collectie met is significant internet (p < 0,01) 25,8 8,4 4,3 10,0 6,6 6,2 22,3 6,9 3,2 6,8 3,8 7,3 gemeenten behaald bibliotheken Bibliotheken hebben, met met relatief en veel met laagopgeleide weinig een iets inwoners lager bezoekers gemiddeld die een liggen inkomen diploma doorgaans hoger (Tabel in onderwijs 21). kleinere visuele zijn materialen zijn ook en minder kleiner, PC s, minder maar vaak de verschillen open, hebben voor deze minder kenmerken audio- Deze Er waar die komen niet significant dus meer (Tabel laagopgeleiden 21). geavanceerde weinig mensen met een diploma naar hoger bibliotheek onderwijs wonen. kleine In gemeenten testen volgt, gaan we na of we deze verbanden ook terugvinden met de een analyse eventuele statistische techniek (meervoudige regressie-analyse), meer Concreet we relatie ook vele met andere gemeente- en bibliotheekkenmerken bibliotheekbezoekers. op hun en model goed We te proberen bouwen dat we het door percentage middel van laagopgeleiden regressie-analyse in de een statistisch een gaan mogelijk eerst verklaart. na of het percentage laagopgeleiden in de bibliotheek voor bibliotheekbezoekers inwoners deel verklaard gelegen kan is. zonder worden Er is diploma door een sterk kenmerken hoger verband onderwijs van tussen gemeente het percentage waarin de betekent voor gemeente dat zonder het percentage diploma hoger laagopgeleiden onderwijs onder in gemeente bibliotheekbezoekers (r = 0,70). Dat verschillen de helft (R² wordt = 0,49). verklaard We zijn door eigenlijk het percentage alleen geïnteresseerd laagopgeleiden in al nadat Om meer het percentage tussen laagopgeleiden bibliotheken in voor de gemeente het percentage in acht genomen laagopgeleiden, komen hiervoor of minder laagopgeleiden verdere analyses in een controleren bepaalde bibliotheek berekenen over we de hoeveel wordt. laaopgeleiden het dan we zouden verwachten op basis van vloer (18) percentage in laagopgeleiden gemeente. Concreet in de doen gemeente we een regressie-analyse op het percentage van

23 (restwaarden) percentage verschillen laagopgeleide van bibliotheekbezoekers, deze analyse. Deze waarden bewaren zijn de we verschillen de residuelen In laagopgeleiden tussen bibliotheken, uitgezuiverd voor in het variabele de volgende in het stap percentage gaan we laagopgeleiden na of er een verband in de gemeente. is tussen deze nieuwe de percentage In bibliotheekbezoekers gemeenten (percentage laagopgeleiden met meer laagopgeleiden in inwoners gemeente) in blijken de bibliotheek, andere minder gemeentekenmerken. uitgezuiverd laagopgeleide voor zonder bibliotheek. hangt klein comfort te zien zijn ook (Tabel beduidend 23). En gemeenten minder laagopgeleiden met veel woningen we niet samen Dat laatste met het is aantal waarschijnlijk laagopgeleiden een effect de van gemeente armoede, (ook want niet het als veel laagopgeleiden de laagstopgeleiden wonen huizen inwoners zonder zonder klein comfort, diploma en in bekijken). gemeenten Vooral die huizen zonder naar de klein bibliotheek. comfort (lees: Dit effect veel suggereert armoede) dat komen laagopgeleiden er minder met bibliotheek Het gemeente, met percentage armoede binnen laagopgeleiden te stappen. kampen hebben, de gemeente, nog minder het aantal geneigd inwoners zijn om in de samen laagopgeleide het al meer bibliotheekbezoekers. het dan percentage zestig procent woningen De van verschillen zonder variantie klein tussen in comfort bibliotheken het percentage verklaren voornamelijk bibliotheek aantal laagopgeleiden verklaard door dat kenmerken ze over de van vloer de gemeente krijgen, worden waarin dus in Bibliotheken laagopgeleiden bibliotheekkenmerken gelegen met is. percentage aan een brede dan collectie andere trekken bibliotheken. niet meer Voor of minder gemeentekenmerken). is er wél een statistisch significant verband met drie financiële laagopgeleide bezoekers (na controle voor het gebruikers kant van Twee het bibliotheekgebruik. van deze kenmerken In hebben bibliotheken te maken waar met gemiddeld betekenis (bezoekers 2,1 jaarlijks procentpunten meer dan (zie drie Appendix euro lidgeld 3 voor moeten meer betalen, uitleg zien over we effect met van een procenten diploma secundair en procentpunten) onderwijs of minder) (Tabel laagopgeleiden 22). Een betalen laagopgeleiden zevenentwintig dat voor hierbij boeken komen. aansluit, die Concreet is dat laat in bibliotheken teruggebracht hebben bibliotheken waar worden, men hoge die er ook boetes meer minder moet procentpunten bibliotheken. eurocent boete per boek per week aanrekenen dan Deze minder twee laagopgeleiden effecten overlappen onder enigszins hun bezoekers met elkaar dan de aangezien andere 2,1 zijn aanrekenen, bibliotheken vooral de die die bibliotheken veel deze minder lidgeld twee laagopgeleide die vragen kenmerken zowel ook veel vaker combineren, bezoekers lidgeld hoge vragen boetes aantrekken. hebben aanrekenen. als hoge significant boetes Alleen Het (19)

24 minder vragen gemiddeld (zie laagopgeleiden. én 4,4 meer procentpunten dan Bibliotheken 27 eurocent minder die boete laagopgeleiden meer per dan boek drie onder euro per lidgeld hun week, bezoekers per hebben jaar TABEL Tabel 22: 22). LAAGOPGELEIDEN BIBLIOTHEEKKENMERKEN Bibliotheekkenmerk ONDER DE WAARVOOR BIBLIOTHEEKBEZOEKERS EEN RELATIE Aantal meer WERD laagopgeleiden procentpunten GEVONDEN MET indien Procentpunten HET PERCENTAGE model samen in Eén Meer eurocent Lidgeld dan meer boete drie 27 eurocent dan per drie boek lidgeld euro boete per én per week per meer jaar boek dan per 27 week 4,4 2,1 4,1 - uitgebreide Tenslotte procentpunt komen meer video s er minder collectie laagopgeleiden - 1,5 bibliotheken - die 1,4 Het kunnen is niet gemakkelijk videocollectie om voor huis dit hebben verband (het een gaat verklaring hier over te VHS-cassettes). geven. Het zou een aandacht slechts ter dat hebben bibliotheken voor de die noden een VHS-collectie laagopgeleiden, opgebouwd maar deze hebben, verklaring minder staan verklaring speculatief3. van het De percentage details van laagopgeleide het eindmodel bezoekers van de regressie-analyse in bibliotheek is Uit beïnvloed gelegen deze Tabel analyse 23. onderzoek is. wordt We moeten blijkt door dus kenmerken besluiten duidelijk dat van dat de het bibliotheekkenmerken gemeente percentage waarin laagopgeleiden bibliotheek die in sterk percentage we laagopgeleiden werden opgenomen dat maar bibliotheek weinig bezoekt. invloed De uitoefenen kleine effecten op het die dit (lidgeld drempel echter vinden, boetes) gaan wel is in blijkbaar dezelfde voor richting. laagopgeleide De financiële mensen kant toch van nog de zaak bezoeken. ook om gewoon de bibliotheek wijzen binnen op een te lage stappen. motivatie Deze financiële om de bibliotheek drempel kan een ondervertegenwoordigd rijmen Het is immers zijn zo bij dat de mensen bibliotheekbezoerks, met een laag wat inkomen moeilijk niet laagopgeleiden verklaring dat valt is met dat om het sommige naar feit dat de bibliotheken het bibliotheek financiële het te de lidgeld komen. grootste bewust Nog drempel een laag alternatieve houden, vormt voor laagopgeleide precies deze bezoekers bibliotheken aan te trekken. ook andere initiatieven nemen om meer en 3 de Bovendien laagopgeleiden is het verband definiëren met het als percentage mensen met video-cassettes maximum afwezig een diploma wanneer lager we (20) secundair daarentegen, onderwijs. blijft wel bestaan. Het verband met hoog lidgeld en een hoge boete

25 TABEL 23: BIBLIOTHEEK EINDMODEL VAN (AFHANKELIJKE DE REGRESSIE-ANALYSE VARIABELE VAN IS HET HET PERCENTAGE PERCENTAGE LAAGOPGELEIDEN LAAGOPGELEIDEN IN Intercept UITGEZUIVERD VOOR HET PERCENTAGE Regressiecoëfficiënt LAAGOPGELEIDEN Standaard -fout IN DE GEMEENTE) Aantal Percentage 19,007 7,668 Bèta waarde 2,479 t- Significantie comfort inwoners gemeente (log) -6,487 1,763-0,266-3,680 Hoog lidgeld (log) woningen hoge boete zonder voor klein boeken -9,267-4,095 2,034 1,536-0,188-0,310-2,665-4,556 0,009 0,014 0,000 Om Proportie Verklaarde videocassettes variantie: 27,4% in collectie -140,339 57,833-0,172-2,4270,016 aantrekken bezoekers beter te dan begrijpen andere waarom bibliotheken, sommige hebben bibliotheken we om meer uitleg laagopgeleiden en de dertien (na controle bibliotheken voor het met percentage het hoogste laagopgeleiden percentage in de gemeente gevraagd legden alle we variabelen uit dat uit in onze Tabel cijfers 23). Via bleek een dat hun bibliotheek aan bibliothecarissen opvallend veel in antwoorden laagopgeleiden, of wist en zij of een aan zij speciale te verklaring trekken. acties hadden We voor vroegen deze voor doelgroep hen het om hoge hadden per percentage gevoerd te Tien tien het bibliotheken van verleden. dertien konden bibliotheken geen De vijf verklaring stuurden andere vinden bibliotheken ons een voor het konden terug. hoger echter percentage Vijf van wel de Eveneens relevante laagopgeleide interessante bezoekers. Drie redenen van opnoemen de vijf bibliotheken voor het groot wezen aantal aan vriendelijkheid drie bibliotheken van het personeel menen aan dat als het een organiseren drempelverlagende van klasbezoeken factor4. de van vertrouwd bibliothecarissen de bibliotheek in op alle lange lagen termijn van de bevolking. leiden tot Als een kinderen betere via bekendheid kinderen raken met melden bibliotheek, bovendien kan dat de dit ouders een drempel op die wegnemen manier de school via en de In Men naar komt lagere de hier scholen bibliotheek met de zitten klas komen. zowel naar de toekomstige Eén bibliotheek van laag- bibliothecarissen sinds als meer hooggeschoolde dan 30 zegt: jaar. Hierbij kinderen. klasbezoeken. Ik (...) geloof Kinderen heel brengen sterk in hun het ouders, drempelverlagend broers, zussen effekt mee van leggen komen aansluitend later ook met vermelden hun kinderen. twee bibliotheken ook dat ze de en 4 op een gedecentraliseerde werking, met dus veel aandacht voor nadruk de laagopgeleiden tevredenheid Naar aanleiding van in van de de bibliotheek. deze laagopgeleiden suggestie We vonden gingen over hiervoor het na personeel, of geen bewijs een verband en in onze het is gegevens. percentage tussen de (21)

26 filialen. wegnemen immers bibliotheekmedewerkers Al als bij deze lager een maatregelen geschoolde vreemde, onbekende bezoekers. kunnen mogelijke Voor omgeving hen culturele kan overkomen. de bibliotheek drempels weinig vertrouwd onderwijs genoten behoren hebben tot is het goed middenklasse mogelijk dat en voor ze helemaal mensen niet die De enzovoort). als misschien niks voor zijn Als mij. gevolg met De daarvan hierboven werking kan genoemde van bibliotheek een maatregelen bibliotheek snel geklasseerd (catalogus, kunnen dit worden genres materiële problemen afzwakken. Een gedecentraliseerde werking kan echter proces De drempels van mobiliteit. verlagen, waarbij we in eerste plaats denken aan ook percentage vermoeden lagere bibliothecarissen dat laagopgeleiden bekendheid geven ook in van nog hun hun enkele bibliotheek. andere redenen mee Twee heeft bibliothecarissen op voor geleid het tot hoge veelvuldig samenwerking drempel voor laagopgeleiden. Concreet benadrukken ze de rol een aan verschijnen van berichten in de lokale pers, en van het bibliothecarissen de bibliotheek met andere en haar lokale activiteiten. verenigingen Aansluitend om meer bekendheid hierbij zeggen te geven twee de bibliotheek is Om dan een plaats te doorbreken om ook boeken dat door ze uit proberen te te benadrukken lenen. om het dat traditionele de bibliotheek imago veel van meer de het onderzocht verhogen verlagen te kunnen moeten van beoordelen drempel worden. of voor deze Voor laagopgeleiden, kenmerken ons lijkt echt zou tweede een dit invloed verder component kwantitatief hebben (het op laagopgeleiden. gevoel binnen van de Zelfs bekendheid) als bibliotheek minder belangrijk bekend is, voor moeten het mensen aantrekken nog van vertrouwd hebben stappen. dat Dat ze er kan iets bereikt te zoeken worden hebben, door en mensen moeten ze van er jongsaf durven door Meer hebben, gedecentraliseerd te maken met te de werken bibliotheek, en voor of een door vriendelijk drempel onthaal laag te houden laagopgeleiden bekendheid maar in dat het voor geldt bijzonder. bibliotheek voor alle bevolkingsgroepen zal waarschijnlijk ook en wel niet een voor zorgen. effect de slechts Mannen 2.2 Mannen zijn in sterk de bibliotheek TABEL iets meer dan een ondervertegenwoordigd derde van bezoekers bij is de een bibliotheekbezoekers: man (zie Tabel 24). Man Vrouw 24: PERCENTAGE Vlaanderen MANNEN EN 49,1 50,9 + VROUWEN Brussel IN 2004 DE BEVOLKING Bibliotheekbezoekers EN IN DE 35,1 64,9 BIBLIOTHEEK (22) Totaal 100,0% 100,0% (N=31966)