- Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites

Transcriptie

1 - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites Seksuele vorming bij kinderen en jongeren Auteur(s) Datum MOVISIE Marijke Lammers Utrecht, januari 2010

2 MOVISIE Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema's centraal: huiselijk & seksueel geweld, kwetsbare groepen, leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. We investeren in de kracht en de onderlinge verbinding van burgers. We doen dit door maatschappelijke organisaties, overheden, maatschappelijk betrokken bedrijven en burgerinitiatieven te ondersteunen, te adviseren én met hen samen te werken. Lokaal of landelijk, toegesneden op het vraagstuk en de organisatie. Zo kunnen deze organisaties en hun professionals hun werk voor de samenleving zo goed mogelijk doen. Kijk voor meer informatie op COLOFON Auteur(s): Marijke Lammers Projectnummer: PT1406 / M Grenzen voor veiligheid Datum: februari 2010 MOVISIE Bestellen:

3 Voorwoord In dit overzicht worden programma's, (les)pakketten en materialen rond relationele en seksuele vorming beschreven. Het gaat om zowel lesprogramma's en materialen voor het basisonderwijs en voortgezet onderwijs, als om programma's en materialen die zijn bestemd voor het jeugd- en jongerenwerk of de (residentiële) jeugdzorg- en hulpverlening. Het overzicht sluit aan bij de beleidsinstrumenten Veiligheid in de residentiële jeugdzorg van incident tot fundament (zie -> Veiligheidsbeleid in instellingen) waarin de vormgeving en implementatie van beleid rond bejegening, seksualiteit en de preventie en aanpak van seksueel misbruik wordt beschreven. Elk jaar verschijnen nieuwe programma's en materialen. MOVISIE vindt het belangrijk om up to date informatie te kunnen verstrekken. Vandaar dat dit overzicht niet in 'full colour' verschijnt, maar alleen via de website en is te downloaden. MOVISIE verneemt graag uw reacties op, en ervaringen met, de beschreven programma s en materialen en eventuele aanvullingen op dit overzicht. MOVISIE hoopt met dit overzicht professionals in zowel de (residentiële) jeugdzorg- en hulpverlening te stimuleren om preventieactiviteiten vorm te geven die aansluiten bij leeftijd, ontwikkelingsniveau, sekse en achtergrond van de kinderen en jongeren waar het om gaat. Marijke Lammers, MOVISIE, Utrecht, maart 2010 Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 3

4 Inhoudsopgave Deel 1 Literatuur en materialen seksuele vorming...1 A Verkrijgbaar bij de Rutgers Nisso groep ( Verkrijgbaar bij Sensoa België ( Verkrijgbaar bij Nino kinderboeken...2 Overal te koop...3 Elders verkrijgbaar...5 B 11 / Verkrijgbaar bij de Rutgers Nisso groep ( Verkrijgbaar bij Sensoa België ( Verkrijgbaar bij Eigentijdse jeugd ( 10 Elders verkrijgbaar Deel 2 Beeldmateriaal Deel 3 Preventie Deel 4 Websites A Seksualiteit (voor professionals) B Seksualiteit (voor jongeren) C Sociale vaardigheden D Weerbaarheid E Sociale veiligheid F Seksueel geweld en kindermishandeling G Zwangerschap Deel 5 Achtergrondinformatie Verkrijgbaar bij MOVISIE ( 24 Verkrijgbaar bij de Rutgers Nisso Groep ( 26 Verkrijgbaar bij Sensoa ( 27 Elders verkrijgbaar Utrecht, februari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites

5 Deel 1 Literatuur en materialen seksuele vorming A Leeftijd 12 - Verkrijgbaar bij de Rutgers Nisso groep ( Boek 'Ik vind jou lief' 'Ik vind jou lief' is een informatief prentenboek voor peuters en kleuters over geboorte en seksualiteit. Geschikt voor leerlingen van groep 1 en pagina s. Boek 'Ben jij ook op mij?' 'Ben jij ook op mij?' is een leuk en compleet voorlichtingsboek voor kinderen van 6 tot 11 jaar. Over verliefdheid, seksualiteit en voortplanting. Om zelf te lezen en te bekijken of samen met volwassenen. Auteur: Sanderijn van der Doef. 64 pagina s. Boek 'Kleine mensen, grote gevoelens' - # 'Kleine mensen, grote gevoelens' is een boek voor ouders over kinderen en seksualiteit. Een praktische handreiking voor iedereen met vragen over de seksuele opvoeding van kinderen tot 12 jaar. Seksuele vorming, een raamwerk voor opvoeders, docenten en voorlichters Marneth, A., Rutgers Nisso Groep, In het raamwerk is een lijst opgenomen met onderwerpen die in de verschillende leeftijds- en ontwikkelingsfasen kunnen worden besproken. Brochure Praten met je kind over relaties en seksualiteit Ouders vinden het niet altijd makkelijk om met hun kind over relaties en seksualiteit te praten. Wat moet een kind weten en wanneer? Hoe breng je het onderwerp ter sprake? In de brochure 'Praten met je kind over relaties en seksualiteit' staat informatie die ouders hierbij kan ondersteunen. De seksuele ontwikkeling van kinderen staat erin beschreven, met de vragen die kinderen op een bepaalde leeftijd hebben of onderwerpen waar ze aan toe zijn. Er staan voorbeelden en tips in die ouders in hun eigen situatie kunnen toepassen. Achterin staan boeken en websites voor meer informatie. Gratis downloadbaar. Draaiboek voor een ouderavond over relaties en seksualiteit In dit draaiboek de beschrijving van twee verschillende ouderavonden: één met de bedoeling ouders te informeren over de manier waarop de basisschool / organisatie relationele en seksuele vorming gaat behandelen en één behandelt seksuele opvoeding. Het draaiboek kan -met enige aanpassingook gebruikt worden om een project over het onderwerp af te sluiten. De bijlagen bevatten standaard uitnodigingsbrieven, een lesopzet, sheets, een kennisquiz, een situatiespel, een literatuur- en adressenlijst etc. Gratis downloadbaar. Lespakket Relaties & Seksualiteit - # Het lespakket Relaties & Seksualiteit biedt leerkrachten van groep 1 t/m groep 8 modern en bijdetijds lesmateriaal voor het geven van relationele en seksuele vorming. Behalve het algemeen schoolkatern is er een katern voor de onderbouw, middenbouw en bovenbouw, en een aanvullend katern voor gebruik in multiculturele klassen. Elk katern bevat lessuggesties over verschillende onderwerpen die te Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 1

6 maken hebben met relaties en seksualiteit, aansluitend bij de belevingswereld van kinderen van verschillende leeftijden. Zo wordt in de onderbouw aandacht besteed aan verschillen tussen jongens en meisjes en aan de vraag hoe een baby in de buik groeit. In de middenbouw gaat het om een eigen lichaamsbeeld, vriendschap, voortplanting en zwangerschap en de bewustwording van eigen en andermans grenzen. In de bovenbouw is er ook aandacht voor de puberteit, veilig vrijen en grenzen. Het lespakket houdt rekening met verschillende culturen en religies en heeft aandacht voor uiteenlopende leefvormen. Prijs 91,95 Multicultureel leskatern Relaties & Seksualiteit Aanvullend leskatern bij het lespakket Relaties & Seksualiteit met lessuggesties voor seksuele en relationele vorming in multiculturele klassen (onderbouw, middenbouw en bovenbouw). Verkrijgbaar bij Sensoa België ( Raamwerk seksuele vorming Een brochure met informatie over de seksuele ontwikkeling en die een structuur aanreikt om seksualiteit te bespreken volgens het ontwikkelingsniveau van kinderen en jongeren. Voor opvoeders, leerkrachten en voorlichters. Sensoa, Gratis downloadbaar via: Brochure - Gids voor ouders Informatie over hoe je als ouder met je kinderen over relaties en seksualiteit kan praten met praktijkvoorbeelden. Gratis downloadbaar via: Pakket - Educatieve map 'k Zag 2 beren... Een werkmap gericht naar leerkrachten, CLB-medewerkers, begeleiders, om met kleuters en kinderen van lagere schoolleeftijd op een interactieve manier rond seksualiteit en relaties te werken. Thema's zoals lichaam en hygiëne, lichamelijke veranderingen, voortplanting, anticonceptie, seksualiteit, relaties, gevoelens en gezinsvormen komen aan bod. Dit alles verpakt in spelmethodieken op maat van kinderen. Verkrijgbaar bij Niño kinderboeken ( In je blootje Melanie Meijer en Iva Bicanic - ISBN: pagina's - 1e druk, 2008 In je blootje is een verhaal over Luuk en zijn zusje Roos. Ze gaan naar het zwembad, onder de douche, doen een plas en gaan lekker slapen. Uitgangspunt bij 'In je blootje' is om met jonge kinderen op een natuurlijke manier te kunnen praten over hun lichaam en bloot zijn. Het verhaal over Luuk en Roos biedt aanknopingspunten om de geslachtsdelen te benoemen en hun functie te bespreken. Laura Neuhaus is illustratrice. Het is haar gelukt kinderen op een vanzelfsprekende manier bloot te laten zijn. Opvoeden is leren over het leven, en dat begint met je eigen lijf. Want je lijf is van jou en van niemand anders. Om hierover te kunnen praten, moet je er woorden voor hebben, en die moet je leren. Daar Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 2

7 kan dit boekje goed bij helpen. Ben Rensen (jeugdarts GGZ) 'De baas over je billen...' zong Ome Willem al jaren geleden in een preventieprogramma voor jonge kinderen. Maar net zo goed de baas over je plasser. Als je niet weet hoe je je plasser noemt, dan kan je er ook de baas niet over zijn. Ouders en kinderen moeten net zo gemakkelijk over plassers en spleetjes kunnen praten als over hun oren en hun neus. Met dit boekje wordt dat praten een stuk makkelijker en vrolijker. Francien Lamers-Winkelman (bijzonder hoogleraar en hulpverlening inzake kindermishandeling) Alles erop en eraan Martine Delfos - ISBN: pagina's - 1e druk vanaf 10 jaar Over zwangerschap en bevalling. Wat gebeurt er tijdens de bevruchting en zwangerschap? Wat gebeurt er in het lichaam van de vrouw, hoe groeit de baby in de baarmoeder en hoe is de geboorte mogelijk? In dit boek worden deze schijnbaar vanzelfsprekende zaken met respect en warmte uitgelegd. Met illustraties van Sjeng Schupp. Een vrolijke drukte Martine Delfos -ISBN: pagina's - 2e druk Over menstruatie. Wat gebeurt er allemaal in je lichaam als je ongesteld bent? Waarom voel je je soms anders? Martine Delfos legt duidelijk en met gevoel voor de emotionele veranderingen uit welke processen zich afspelen. Met illustraties van Sjeng Schupp. Kop en Staart Martine Delfos - ISBN: pagina's - 1e druk vanaf 10 jaar Over zaadlozing. Wat gebeurt er allemaal, fysiek en emotioneel, in je lichaam als je je eerste zaadlozing krijgt? De auteur legt de veranderingen op een sympathieke en begrijpelijke manier uit. Met illustraties van Sjeng Schupp (uitverkocht). Zin in jezelf Martine Delfos - ISBN: pagina's -1e druk Over masturbatie. Met respect voor verschillende standpunten en levensovertuigingen vertelt de auteur wat masturbatie is, hoe het lichaam werkt, en welke gevoelens een rol spelen. Met illustraties van Sjeng Schupp. Dat heb je van mij Martine Delfos - ISBN: pagina's - 1e druk - vanaf 10 jaar Over evolutie en erfelijkheid. Martine Delfos beschrijft heel duidelijk ingewikkelde begrippen als DNA, chromosomen en genen. Ze legt de evolutietheorie van Darwin uit en verklaart waarom sommige soorten uitsterven en waarom je blauwe of bruine ogen hebt. Een heldere kijk op het ontstaan van de wereld en de ontwikkeling van de soorten. Met illustraties van Sjeng Schupp. Overal te koop Over voorbehoedmiddelen. Martine Delfos - ISBN: pagina's - 1e druk - vanaf 10 jaar Verantwoorde en op een prettige manier geschreven informatie over de verschillende soorten voorbehoedsmiddelen. Met illustraties van Sjeng Schupp. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 3

8 Dat is fijn Iva Bicanic en Melanie Meijer - ISBN: pagina's - 1e druk Kinderen van 2 t/m 5 jaar. In Dat is fijn spelen Luuk en zijn zusje Roos buiten met andere kindjes en hangen later thuis op de bank. Het gaat in dit verhaal over verschillende manieren van aanraken, fijn of niet fijn. Het boekje hoort bij In je blootje : daarin gaan Luuk en Roos naar het zwembad, onder de douche en doen ze een plas. De boekjes zijn ontwikkeld voor volwassenen om met jonge kinderen (2 t/m 5 jaar) zonder schroom te praten over hun lijf en bloot zijn. Praten over bloot en aanraken met jonge kinderen kan lastig zijn. Kinderen kunnen zich onbevangen en ongegeneerd uiten, terwijl volwassenen zich er soms ongemakkelijk bij kunnen voelen. Omgekeerd kunnen sommige kinderen juist geremd en gespannen zijn als het gaat over bloot en aanraken. Zonder schroom te kunnen praten over je lijf, draagt bij aan een positief lichaamsbeeld en vergroot de vaardigheden om grenzen aan te geven, waarmee het kind zijn weerbaarheid verhoogt. Melanie Meijer is moeder van Loek, bedrijfskundige, arts in opleiding en schrijfster. Iva Bicanic is moeder van David en Rosa en GZ-psycholoog-onderzoeker, deskundige op het gebied van seksueel misbruik van kinderen en jongeren. De dicht-bij-je-bed show Martine Delfos - ISBN: pagina's - 1e druk - vanaf 10 jaar Over geslachtsziekten. Met aandacht voor gevoelige, moeilijk bespreekbare aspecten legt de auteur uit wat een SOA is, hoe je een SOA kunt krijgen, wat je moet doen als je er een hebt en hoe je het kan voorkomen. Met illustraties van Sjeng Schupp. Zoek de verschillen Martine Delfos - ISBN: pagina's - 1e druk - vanaf 10 jaar Over verschillen tussen jongens en meisjes. Jongens zijn vaak veel technischer dan meisjes. Meisjes hebben meestal goed door wat er in een ander omgaat en kunnen daarom ook makkelijker voor een ander zorgen. Op een prettige manier gaat de auteur in op verschillen tussen jongens en meisjes en legt uit hoe deze verschillen ook dikwijls tot verbazing, onbegrip of conflicten leiden. Met illustraties van Sjeng Schupp Verliefd is verliefd Martine Delfos - ISBN: pagina's - 1e druk - vanaf 10 jaar Over homoseksualiteit. Over het je anders voelen, de reactie van de omgeving en over hoe je tot wederzijdse acceptatie kunt komen. Met illustraties van Sjeng Schupp (uitverkocht). Seksueel misbruik Martine Delfos heeft verschillende boekjes geschreven over seksueel misbruik voor jongere kinderen. Delfos, M.(2007) Blijf van me af, over seksueel misbruik bij meisjes. Amsterdam: Niño. (Voor meisjes vanaf 5 jaar). Delfos, M (2007) Blijf van me af, over seksueel misbruik bij jongens. Amsterdam: Niño. (Voor jongens vanaf 5 jaar). Delfos, M. (2001) Het is niet leuk, over kinderen die andere kinderen seksueel misbruiken. Amsterdam: Niño. Voor kinderen vanaf 5 jaar. Delfos, M., Dat nare gevoel - Over seksueel misbruik. Vanaf 10 jaar Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 4

9 Elders verkrijgbaar Themapakket Seksuele ontwikkeling en opvoeding (Mi no tin miedu) Bevat materialen waarmee een beroepskracht een ouderbijeenkomst kan organiseren over de seksuele en relationele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Bevat informatie, een programma opzet, werkvormen en oefeningen. Het pakket is ontwikkeld voor de Antilliaanse doelgroep, maar is ook goed te gebruiken voor andere groepen ouders. SJO, expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding. Kinderen en seksualiteit. De seksuele opvoeding van kinderen van 0-17 jaar. Doef, S., van der, Lifetime/Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 2004 Wanneer begin je met je kind te praten over seksualiteit? En welke onderwerpen zijn geschikt voor welke leeftijd? Wat doe je met een puber die geen zin meer heeft om met zijn ouders over dit onderwerp te praten? In dit boek geeft Sanderijn van der Doef veel voorbeelden van gesprekken die een ouder met een kind kan voeren. Zo laat ze zien dat praten met je kind over seksualiteit echt niet altijd moeilijk hoeft te zijn. Daarnaast legt zij uit welke onderwerpen ouders kunnen bespreken met kinderen tussen de twee en zestien jaar. Over baby's en zo Robie H. Harris, Gottmer Uitgevers Groep, jaar. Over baby s enzo is een boek dat op optimistische en betrokken wijze antwoord geeft op de vele vragen die zij hebben over baby's, het lichaam, de liefde, seks, voortplanting en de familie. In 22 korte hoofdstukken wordt ingegaan op liefde en seks, begin van zaadcel en eicel, ontstaan van een vrucht, groeien in de baarmoeder, verschillen jongens en meisjes, tweelingen, geboorte, gezin worden en chromosomen die jou tot jou maken. De informatie wordt op een grappige maar serieuze wijze verteld aan de hand van vele tweegesprekjes tussen Vogel en Bij. Tekst en illustraties gaan hand in hand. Het boek is afgestemd op het kind en goed om in gezinsverband te lezen. Kinderen en seksualiteit Channah Zwiep. Uitgeverij: SWP, Amsterdam. ISBN: Dit boek is bedoeld voor (aankomend) leidsters en leidinggevenden in de kinderopvang. Daarnaast is het geschikt voor alle anderen die beroepshalve omgaan met kinderen tussen 0 en 12 jaar. Het biedt professionals praktische handvatten om de seksuele ontwikkeling van kinderen te begeleiden. Daarnaast biedt het boek oefeningen om seksualiteit ook te bespreken met collega's en ouders. Zo kom je gezamenlijk tot een pedagogische visie en beleid rondom seksualiteit. Met Kinderen Praten Over Seks. Over Opvoeding Gesproken Bos-Meeuwsen, Dijkstra-Algra, M., Jansen, A., (ill.). Boekencentrum BV, 2001 Het boekje beschrijft hoe ouders vanuit een christelijke visie met hun opgroeiende kinderen kunnen 'praten over seks'. De schrijfster gaat er daarbij vanuit dat de seksuele opvoeding ingebed moet zijn in de hele opvoeding en kan worden gegeven vanuit normen en waarden die horen bij een christelijke cultuur. Het boekje bestaat uit vijf hoofdstukken. Hierin wordt onder meer ingegaan op de vraag wat seksualiteit eigenlijk is en wat dit voor kinderen betekent, op de ontwikkeling naar een duidelijke eigen sekse-identiteit en communicatie over seks. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 5

10 Babyzaadjes - Waar komen de kinderen vandaan? Serge Bloch, T. le Nain & Thierry Lenain. NBD/Biblion (co-productie met Clavis) ISBN vanaf 4 jaar Met dit speelse voorlichtingsboek komen jonge kinderen van alles aan de weet. De uitgave bestaat uit twee delen: de eerste helft laat zien hoe mama zwanger raakt. Door het boek om te draaien, verschijnt deel twee. Hierin kunnen kinderen ontdekken hoe baby's geboren worden. De informatie wordt weergegeven aan de hand van grappige teksten en leuke illustraties. Zo wordt duidelijk verteld en gevisualiseerd dat een zaadje niet in een cadeautje zit dat papa aan mama geeft, en ook niet in een bord spaghetti. En ook hoe het dan wel gaat! Kunnen papa's ook kindjes krijgen? Sylvia Schneider. Centrale Uitgeverij Deltas. ISBN: Eerste vragen over liefhebben en seksualiteit voor kleuters vanaf vier jaar. Waarom zien meisjes er anders uit dan jongens? Wat is verliefd zijn? Wat doen baby s in de buik? Kleine kinderen stellen voortdurend vragen. Het is niet altijd eenvoudig om een antwoord te geven, en zeker niet wanneer het gaat om het `moeilijke thema seksualiteit. In dit boek formuleert de schrijfster behoedzaam een antwoord op alles wat kleuters willen weten over liefhebben en een baby krijgen. Hun vragen vormen de leidraad door het tedere verhaal van Nico en zijn mama- en babybeer. Alles erop en eraan: seksuele voorlichting over zwangerschap en bevalling Delfos, M., Uitgeverij Pereboom, Bussum, Wat gebeurt tijdens de bevruchting en de zwangerschap? Wat verandert er in het lichaam van een vrouw? Hoe groeit een baby in de baarmoeder groeit en hoe wordt het geboren? Het kleine piemelboek Auteur Dan Höjer. Gottmer Uitgevers Groep b.v. ISBN vanaf 9 jaar Dit boek is ideaal voor alle jongens (en meisjes natuurlijk) die meer willen weten over de piemel. Op humoristische wijze, zowel wat tekst als illustraties betreft, kom je van alles te weten over dit belangrijke orgaan: over de visie op de piemel door de eeuwen heen; fabeltjes en mythen rond de piemel; over piepkleine en enorm grote piemels; over schuttingtaal; over erecties en zaadlozingen; over de anatomie van de piemel en nog veel meer. Ik + jij = wij. Alles over vriendschap, liefde en geboorte M. Baseler, illustrator Stam, D., House of Books, 2002 Hoe maak je vrienden? En hoe maak je het na een ruzie weer goed? Waarom zien jongens en meisjes er anders uit? En hoe wordt een baby gemaakt? Een leer-, doe- en ontdekboek voor nieuwsgierige kinderen vanaf zes jaar. Seks, hoe voelt dat? K. Janssen. NBD/Biblion. ISBN Kriebels in de buik en meer vragen dan antwoorden over de bloemetjes, de bijtjes, de puberteit en liefde? Een grappig geïllustreerd boek vol eerlijke, stoute en gevoelige antwoorden op de vele vragen van kinderen over verliefdheid, seksualiteit en vrijen. De 'technische' en emotionele kant van de kriebels in de onderbuik worden op een leuke manier uitgelegd. Geschikt voor kinderen vanaf tien jaar. Maar ook ouders zullen veel ideeën opdoen om dat ingewikkelde verkeer tussen mensen bespreekbaar te maken. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 6

11 Het opgroeiboek voor meisjes. Alles wat jonge meisjes moeten weten over hun veranderende lichaam en gevoelens Lynda en Area Madaras, Elmar-Standaard, 2002 Het boek geeft informatie over fysieke en psychologische veranderingen die meisjes in de pubertijd nodig hebben. Op een eenvoudige en directe manier worden menstruatiecyclus, (ongewenste) seksuele aandacht, eetgewoonten, geslachtsziekten en voorbehoedsmiddelen besproken. Het boek bevat vele levendige illustraties. Het opgroeiboek voor jongens. Alles wat jongens moeten weten over hun veranderende lichaam en gevoelens Lynda en Area Madaras, Elmar-Standaard, 2003 Een boek voor jongens in de puberteit en hun ouders. In een directe stijl worden onderwerpen besproken. Zoals de groei en de veranderingen in het lichaam, voortplanting, de kikker in de keel, lichaams- en aangezichtshaar en de puberteit bij meisjes. Het boek bespreekt vragen die jongens kunnen hebben, zoals over de lengte van de penis, acné, aids, geslachtsziekten en voorbehoedsmiddelen. Werkboek - Meer om het lijf De Sikkel: Een reeks van vier handleidingen voor de leerkracht basisonderwijs met concreet lesmateriaal en ideeën voor lessen over relationele en seksuele vorming. De set praatplaten is vooral bedoeld voor de kleuters, maar is ook bruikbaar voor de eerste graad lager onderwijs. De platen kunnen worden gebruikt om een thema uit de mappen in te leiden, maar kunnen ook los worden gebruikt Het neemannetje Schreiber-Wicke, E (2002) Het neemannetje. Uitgeverij: De Vries-Brouwers, Antwerpen / Rotterdam, voor kinderen vanaf 6 jaar. Over weerbaarheid. Rik is boos omdat zijn tante hem te stevig knuffelt; het mannetje dat hij daarna tekent leert hem dat er situaties zijn waarin het nodig is om NEE te zeggen. Prentenboek met grote schilderingen in levendige kleuren. Blijf van me af: over seksueel misbruik bij meisjes en Blijf van me af: over seksueel misbruik bij jongens Delfos, M., Uitgeverij Pereboom, Bussum, 2001 Therapeutische voorleesverhalen voor meisjes of jongens van zes tot twaalf jaar die te maken hebben met seksueel misbruik. Het boek is een hulpmiddel bij het uitleggen en bespreekbaar maken van het probleem. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 7

12 B Leeftijd 11 / 12 + Verkrijgbaar bij de Rutgers Nisso groep ( Puberkwartet Het Puberkwartet is een leuk en leerzaam kwartetspel over relaties en seksualiteit, geschikt voor leerlingen van groep 6, 7 en 8. Thema's zijn onder meer: gevoelens in de puberteit, meisjes in de puberteit, jongens in de puberteit, voorbehoedmiddelen, uitmaken, grenzen en verkering vragen. Het spel kan ook prima thuis gespeeld worden. Prijs 14,95. Spel 'Girls' Choice' - # Het bordspel 'Girls' Choice. Wensen en grenzen in intimiteit' is gericht op empowerment van meiden van jaar (basisspel) en ouder. Het spel moedigt meisjes aan om na te denken over vragen als: hoeveel weet je over seks en veilig vrijen? Welke rol speelt ouderschap in de toekomst voor je? Hoe gedraag jij je naar vriendjes/vriendinnen toe? Hoe goed kun je opkomen voor jezelf? Het spel bestaat uit opdrachten, zoals een rollenspel, een algemene vraag, een persoonlijke vraag of een non-verbale oefening. Het spel is ontwikkeld om te gebruiken als aanvulling op voorlichtingsprogramma's of lessen seksuele en relationele vorming en kan ook worden gebruikt in buitenschoolse settings zoals in club- of buurthuizen. Prijs 35,00. Spel 'Boys R Us' - # Jongens doen vaak alsof ze alles al weten over seks, maar stiekem hebben zij er ook vragen over en weten ze echt niet alles. Ze weten bijvoorbeeld vaak weinig over meisjes en het vrouwelijk lichaam. 'Boys R Us' is een bordspel voor jongens tussen de 10 en 16 jaar en kent twee spelniveaus. Het spel is gericht op kennis, zelfreflectie, het begrijpen van de invloed van vrienden en de media, het omgaan met relaties, communiceren met meisjes, voorkeuren, wensen en grenzen en het leren praten over intimiteit, seksualiteit en relaties. Prijs 35,00. Puberboek - # - # - # Het Puberboek gaat over veranderingen in de puberteit en is bedoeld voor jongeren vanaf 11 jaar. Over veranderingen in het lichaam, omgaan met leeftijdgenoten, over ouders en over zoenen, verkering en seks. Auteur: Sanderijn van der Doef. 120 pagina s. Anticonceptiekoffer De anticonceptiekoffer is geschikt om te gebruiken in de voorlichting aan jongeren over anticonceptie. Alle in Nederland verkrijgbare anticonceptiemiddelen zitten er in, plus glijmiddel en een zwangerschapstest. De koffer bevat ook een brochure voor de docent/voorlichter, met uitgebreide informatie over de verschillende anticonceptiemiddelen. Voor de jongeren zit er een flyer bij met foto s van de middelen, de voor- en nadelen, de risico s en de verkrijgbaarheid. Deze flyers kunnen apart bijbesteld worden. Prijs 62,50. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 8

13 Boek '101 vragen over jongeren en seks' - # Dit boekje geeft antwoord op de 101 meest gestelde vragen over jongeren en seks. Het is een handig naslagwerk voor docenten, ouders, jongerenwerkers, huisartsen en iedereen die meer wil weten over de seksuele gezondheid van jongeren. De informatie is afkomstig uit het onderzoek Seks onder je 25e van de Rutgers Nisso Groep en Soa Aids Nederland. '101 Vragen over jongeren en seks' laat zien dat jongeren tegenwoordig seksueel actiever zijn dan tien jaar terug. 75 pagina s. Let op: Dit boekje is niet meer via website van RNG te bestellen maar via de website van Soa Aids Nederland. Verkrijgbaar bij Sensoa België ( Pakket Goede Minnaars Dit pakket bevat een werkmap Goede Minnaars (inclusief de gids Een lief), de video Wegwijs in de seks en bijbehorend boekje, de cd-rom sexplorer en 10 exemplaren van de brochure 'Boekske vol goesting'. Brochure Goede minnaars In deze brochure vindt u achtergrondinformatie over het concept Goede Minnaars in het Nederlands. Gratis downloadbaar via: Werkboek Goede Minnaars (inclusief de gids 'Een lief') Vertrekkend vanuit de invalshoek 'Goede minnaars' - een nieuw concept dat binnen het CGSO Trefpunt werd uitgewerkt om aan relationele en seksuele vorming bij jongeren te doen - worden in de werkmap ruim tachtig diverse werkvormen beschreven (denkoefeningen, associatieoefeningen, gespreksvormen, spelvormen, rollenspel, dramatechnieken en andere spelvormen) om actief met jongeren aan de slag te gaan. De werkvormen zijn verder opgedeeld in enkele grotere rubrieken: starters, verliefd/versieren, ontdek de seks, ikzelf, handen thuis, veilig vrijen en afsluiters - Gent: CGSO Trefpunt, 2000 Pakket Het lespakket Communicatie Het lespakket Communicatie en seks is uitgewerkt als een extra zevende hoofdstuk van de werkmap Goede Minnaars. Dit gratis materiaal is bedoeld voor leerkrachten van het secundair onderwijs en bestaat uit een zestiental oefeningen met achtergrondinformatie over communicatie en seks. Er wordt ingegaan op taalgebruik en seks, het herkennen en gebruiken van lichaamstaal, culturele verschillen, vaardigheden als luisteren en helder praten, feedback geven. Gratis downloadbaar via : Video (Weg)wijs in de seks Vrijen en seks moet je leren. Jongeren mogen dan al veel zelf ontdekken, er zijn ook zaken die ze via anderen te weten moeten komen. En als het even kan, liefst niet via goedkope porno. De tekenfilm '(Weg)wijs in de seks' maakt het jongeren makkelijker om met elkaar over seks te praten. Achtergrondinformatie voor begeleiders in een bijhorend boekje (duur: 20 minuten). Pakket Seks en internet Connected Lespakket voor leerkrachten van het secundair onderwijs om met jongeren te werken rond de thema s Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 9

14 nieuwe media, relaties en seksualiteit. Dit onderdeel omvat een 15-tal werkvormen rond het aanmaken van een internetprofiel, wat kan en niet kan binnen een chatgesprek, omgaan met ongewenste voorstellen, risico s inschatten, privacy, de invloed van nieuwe media. Gratis downloadbaar via: Praktische gids 'Weerbare Kinderen' Deze praktische gids geeft je de nodige informatie en tips om de veiligheid van je kinderen te verhogen. Achteraan in de gids staan adressen waar je terecht kan voor verdere informatie, advies en hulp. Gratis downloadbaar via: Boek Aan de man brengen In de voorlichting over seks en veilig vrijen blijven jongens al te vaak in de kou staan, omdat die zich vooral richt naar meisjes. Om dit te verhelpen, schreef Stephan Cremer dit handboek voor seksuele voorlichting aan jongens. Het boek schetst een theoretisch kader en bevat tal van werkbladen met praktische oefeningen om met jongens te werken rond psychologische en lichamelijke ontwikkelingen, veilig vrijen en goed minnaarschap. Boek Voorlichten dat het een lust is. Ideeënboek voor seksuele voorlichting. Geactualiseerde editie van het succesvolle ideeënboek voor seksuele voorlichting. Het boek bevat een groot aantal concrete werkvormen, ingedeeld in de thema's taalgebruik, seks, aids, anticonceptie, soa, seksueel geweld. Voor jongeren van 12 tot 18 jaar. Brochure Zwijgen = Zonde Deze brochure geeft handige achtergrondinformatie voor iedereen die relationele en seksuele vorming aan een multiculturele jongerengroep geeft. Naast informatie over de betekenis van seksualiteit binnen de verschillende culturen worden er praktische en bruikbare tips vanuit de praktijk aangereikt. Spel Shalimar Shalimar is een educatieve spelvorm om de interculturele dialoog over relaties en seksualiteit te bevorderen. Leerlingen krijgen de rol van relatieadviseur voor twee fictieve leeftijdgenoten. Shalimar kan gebruikt worden als herhaling of uitloper van een RSV-traject maar kan ook op zichzelf gebruikt worden. Pakket Gender in de blender Deze educatieve bundel presenteert 23 oefeningen waaruit de leerkracht kan kiezen naargelang de doelstelling, de doelgroep en de context. Ligt het accent op informatie of zelfreflectie? Geeft men les in het ASO, TSO of BSO? Zijn er in de klas jongeren met verschillende (etnische) culturen of achtergrond? Geeft men de voorkeur aan beeld (portretten), taal (getuigenissen) of film (documentaire)? En ga zo maar door. De bundel is zo samengesteld dat alle leerkrachten hun gading kunnen vinden. Gratis downloadbaar via: Verkrijgbaar bij Eigentijdse jeugd ( Eigentijdse jeugd is sinds Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 10

15 'Lief, liever, liefst' Verzameling van 101 relatievragen van eigentijdse jongeren met antwoordideeën door prof. Roger Burggraeve en Eigentijdse Jeugd. Als je lijf je lief is Groeien in tederheid: Een eerste boekdoel waarin de vragen van jongeren over zichzelf, eigen lichaamsbeleving, schoonheidsideaal en machotrend, diëten en magerzucht, seksuele zelfontdekking en identiteit (hetero- en homoseksualiteit), gevoelens en toekomstbeeld centraal staan. Van Jou mogen houden Groeien in tederheid: Een tweede boekdeel beschrijft de manieren waarop jongeren relaties verkennen en beleven: van vriendschap en verliefdheid, over groeien in erotiek en tederheid, relatievorming en relatiebreuk, naar de keuze voor vaste relatie. Hemels is de aarde Over liefde met toekomstmuziek; Een derde boekdeel vertrekt van de hunker van jongeren naar krachtige en innige liefde, met het oog op 'relatie met toekomstmuziek'. Bijzondere aandacht gaat uit naar de kansen en uitdagingen van het huwelijk als levensrelatie vandaag (inclusief massa's tips en materiaal om zelf je huwelijksviering uit te werken). Elders verkrijgbaar Oh, zit dat zo! Jorg Muller, Van Holkema en Warendorf - ISBN: vanaf circa 11 jaar Over liefde, seks, voorbehoedsmiddelen en andere belangrijke dingen. Een uitgave over seksuele voorlichting in de ruimste zin van het woord. Aan de orde komen onder meer anatomie, seks, verliefdheid en voorbehoedmiddelen. De schrijver richt zich in gemoedelijke, populaire doch eveneens zakelijk - informatieve taal rechtstreeks tot jonge tieners en schuwt daarbij geen enkel onderwerp. Integendeel, zelfs onderwerpen waar de meeste kinderen van die leeftijdsgroep niet naar zullen vragen, worden uitvoerig behandeld, zoals abortus, de gebruiksaanwijzing voor condooms en de onderlinge verschillen tussen diverse soorten maandverband. Het boek is geïllustreerd en heeft een aantrekkelijke lay-out. Vele stripachtige, geestige tekeningen begeleiden de tekst; soms schematisch en informatief, dan weer aanvullend en vol grapjes ertussendoor. De geboden informatie is correct; de tekeningen kunnen vanwege hun karikaturale karakter soms shockerend, onesthetisch en lachwekkend overkomen. Met nuttige (web)adressen en register. Let's talk about boys and girls M. Baseler. House of Books B.V - vanaf circa 13 jaar Er is geen periode in je leven waarin je met zoveel nieuwe ervaringen te maken krijgt als de puberteit. Let's talk about boys and girls helpt pubers op weg in deze spannende maar soms ook verwarrende tijd. Wat gebeurt er allemaal met mijn lichaam? Hoe kan ik die vet coole gozer of dat mooie hippe ding versieren? Waarom voel ik me de ene dag geweldig en de andere dag zwaar niets? En...zie ik daar weer een pukkel die er gisteren niet zat? Dit boek staat vol handige tips en informatie om tieners door deze spannende maar ook verwarrende tijd te helpen. Let's talk about love Marja Baseler, House of Books B.V., vanaf 13 jaar Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 11

16 Informatie en raadgevingen voor pubers over verliefdheid, liefde en seks. Versiertips, waar kun je iemand ontmoeten, hoe flirt je of hoe laat je iemand merken dat je hem/haar aardig vindt, je eerste date, hoe weet je dat je verliefd bent, hoe houd je het spannend, gespreksonderwerpen, ruzies uitpraten, van verliefdheid naar 'echte' liefde, hoe maak je het uit en wat als iemand het uitmaakt met jou, loverboys, jaloezie, zoenen, vrijen, hoe ver ga je, seks, je geloof en seks, de eerste keer, veilig vrijen, condooms kopen en gebruiken, soa's, homoseksualiteit, vakantieliefdes etc. Tussendoor staan testjes (passen jullie bij elkaar etc., hoe staat je relatie ervoor), weetjes, opdrachten, vragenlijstjes, een relatiethermometer, tips enzovoort. Tot slot een flink aantal adressen, telefoonnummers en websites. Het menselijk lichaam Williams, F., Brightling, G., (ill.), De Ballon,1997, serie: binnenstebuiten. Lees- en kijkboek. Informatie met veel foto s over hoe het lichaam werkt. Met woordenlijst en register. Leeftijd twaalf jaar. Het wonder van geboorte en groei. Kijk, dat ben ik! Teerds-Gertenbach, A., Uitgever Groen, Heerenveen, 2000/ voor jongens en meisjes van jaar. Een (voor)leesboek voor jongens of meisjes over hoe je lichaam en je gevoelens veranderen als je volwassen wordt. Het boek heeft een bijbelse context. Zin in jezelf: seksuele voorlichting over masturbatie, Delfos, M., Uitgeverij Pereboom, Bussum, Met respect voor verschillende standpunten en levensovertuigingen wordt verteld wat masturbatie is, hoe het lichaam werkt en welke gevoelens een rol spelen. Tevens wordt verteld welke problemen kunnen ontstaan. Het puberboek. Over zoenen, zeuren, veranderen en verliefd zijn Doef, S., van der, Uitgeverij Ploegsma, Boek voor (beginnende) pubers (11+) dat aandacht schenkt aan thema s als het veranderende lichaam, het uiterlijk, omgang met vrienden, omgang met thuis, gevoelens, verkering, vrijen, en dergelijke. Feiten en ervaringen van kinderen zelf worden op genuanceerde wijze gebracht. Seks, puberteit en al dat gedoe John Bailey, Van Goor, juli 2004, Ongewijzigde herdruk - vanaf ca. 11 jaar Allerlei onderwerpen die te maken hebben met seks en puberteit, zoals puistjes, zoenen en vriendschap, komen aan de orde, ondersteund door veel, soms grappige, stripachtige kleurentekeningen. In gekleurde kaders worden begrippen uitgelicht met tips en weetjes, zoals kromme penissen, haar op je benen en het uitrekenen van de menstruatie. De informatie is verdeeld over acht hoofdstukken, waaronder een 'Survivalgids' waarin aandacht wordt besteed aan alle mogelijke voorbehoedsmiddelen en seksueel overdraagbare aandoeningen. Seks, hoe voelt dat? Eerlijke antwoorden over vrijen en zo Kolet Janssen, NBD/Biblion, juli kinderen tussen 11 en 14 jaar Prangende vragen staan steeds in ovale kadertjes met het betreffende antwoord. Wat is leuk en wat minder, de verschillen tussen de seksen, menstruatie, verliefdheden, het voor het eerst 'doen', wel of moeilijk vertrouwen en vooral over relateren. Maar ook over echtscheiding, misbruik en prostitutie, anticonceptie, bevruchting, zwangerschap en bevallen. Daarnaast komen thema's als erfelijkheid, ziektes, SOA's en culturele achtergrondverschillen t.o.v. seks aan de orde en homo- en biseksualiteit. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 12

17 Alles over sex - product_images#product_images Inez van Eijk en Willeke Bezemer, het Spectrum, juni vanaf 12 jaar Hoe doe je het? Hoe praat je erover? Hoe word je niet ziek of zwanger? Informatie aan jonge/oudere starters en aan ieder met vragen over seks. Diverse aspecten van seksualiteit: lichamelijke ontwikkeling, versieren, afwijzen, vrijen, neuken, voorbehoedmiddelen, masturbatie, homoseksualiteit, seksuele voorkeuren, seksueel overdraagbare aandoeningen, ongewenste zwangerschap komen aan de orde. En diverse problemen en mogelijkheden om deze op te lossen. Naast de technische kant is er aandacht voor gevoel, gedachtes en reacties van de omgeving. De nadruk ligt op het feit dat je je niet moet schamen om hulp in te schakelen en evenmin om je eigen grenzen te bepalen. Deze druk is geheel herzien en geactualiseerd en voorzien van nieuwe zwarttekeningen. Is zoenen ook seks? Dirk Musschoot, NBD/Biblion april jaar Over lichamelijke verschillen tussen meisjes en jongens, verliefd zijn, lichamelijke beleving, plezier, ongemak en gevaren van seksualiteit, homoseksualiteit, zwangerschap etc. Grappige tekeningen ondersteunen de tekst. Per onderwerp staat in een gekleurd kader aanvullende informatie.ieder onderwerp beslaat een dubbele pagina waarbij de illustraties in de tekst staan. OUT! : Alles over homoseksualiteit Sanderijn van der Doef, Bas Maliepaard. Tekeningen van Floor de Goede. Lannoo, In Out! wordt zo n beetje alles behandeld waar een jongere die er net achter is gekomen dat hij of zij homoseksueel is, tegenaan loopt. Zo wordt uitgelegd hoe je er achter komt of je nu wel echt homo/lesbisch bent, wat er komt kijken bij een coming out en hoe je je coming out het best kunt aanpakken, waar en hoe je andere hojo s (homojongeren) ontmoet, verder de ins en outs van de homoscene, de mogelijkheden van internet, en natuurlijk worden verliefdheid en seks uitgebreid en gedetailleerd uitgelegd. Lesbische seks Mirjam Hemker & M. Hermans Mets en Schilt Uitgevers, november 2003 Handboek voor vrouwen die met vrouwen (willen) vrijen. De informatie en de tekeningen leren je alles over soloseks, zoenen, lekker vrijen en de fijne kneepjes van het klaarkomen. Behalve over seks gaat het boek ook over flirten, versieren en verliefd zijn, over je lichaam, over relaties, jaloezie en vreemdgaan, over je identiteit en over communicatie in en buiten bed. Bevat vele citaten van les/bi vrouwen. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 13

18 Deel 2 Beeldmateriaal Let s Talk Door de komst van de nieuwe media worden jongeren overspoeld met allerlei beelden en boodschappen over seksualiteit. Het denken, praten en handelen van jongeren wordt niet alleen beïnvloed door hun eigen waarden en normen, maar ook door deze boodschappen. Op de DVD 'Let's talk' staan beeldfragmenten met situaties waarin jongeren zich kunnen herkennen of die ze misschien juist afwijzen. Docenten en andere professionals die werken met jongeren tussen de 12 en 19 jaar kunnen aan de hand van de DVD met jongeren in gesprek gaan over verschillende aspecten van seksualiteit, rolopvattingen en weerbaarheid. Er zit een handleiding bij met aandachtspunten en werkvormen. Begrijp me goed DVD met beeldfragmenten over misverstanden tussen jongens en meisjes bij versieren en flirten, daten, verkering willen én uitmaken en handleiding. Veel jongeren zijn op jonge leeftijd seksueel actief, maar zij missen soms de communicatieve vaardigheden om respectvolle en prettige contacten aan te gaan. Het is belangrijk dat jongeren inzicht hebben in het ontstaan van misverstanden en dat zij vaardigheden aanleren om miscommunicatie te voorkomen. Begrijp me goed is te gebruiken als handvat voor intermediairs die werken met jongeren in de leeftijd van 14 tot 18 jaar. Just like U In de film 'Just like U. Love & sex in 11 true stories' vertellen elf meiden en jongens van Surinaamse, Antilliaanse en Afrikaanse afkomst (14 20 jaar) over hun keuzes in seks, liefde en relaties. Door het zien van voorbeelden van andere jongeren krijgen jongeren meer zelfvertrouwen om ook eigen keuzes te maken, bijvoorbeeld rond maagd willen blijven of niet, veilige seks, waar je het wel en niet met je ouders over hebt, tienerouderschap en prostitutie. De film kan gebruikt worden in het jongerenwerk en het onderwijs. Op de dvd staan behalve de Nederlandstalige film ook de elf losse filmverhalen en de Engels ondertitelde versie van de film. Just like U is een uitgave van de Rutgers Nisso Groep, geproduceerd door Ejed productions. De afzonderlijke films zijn ook te bekijken op Youtube. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 14

19 Deel 3 Preventie Jongens. Lespakket Voorkomen grensoverschrijdend gedrag. Centrum ISBN: jaar: 2008 Jongens is een lespakket is ontwikkeld voor jongens uit de tweede klas van het (speciaal) voortgezet onderwijs. Het lespakket bestaat uit vijf lessen. 1. seks, 2. man-zijn, 3. meisjes, 4. liefde, 5. grenzen. Elke les begint met korte gefilmde portretten. Deze portretten zijn gemaakt door filmmaakster Anneke de Lind van Wijngaarden. Zeven jongens in de leeftijd van 14 tot 18 jaar komen aan het woord over bovengenoemde thema s. Ze vormen de inleiding op de rest van de les waarin door middel van gevarieerde werkvormen de thema s aan de orde komen. De toon van het project is niet die van het opgeheven vingertje. De samenstellers gaan uit van vertrouwen in jongeren en willen op die manier jongens stimuleren zich te verdiepen in hun rol als jongen nu en man straks in relatie tot meisjes en vrouwen. Omdat het project gericht is op jongens is het belangrijk dat de uitvoering wordt begeleid door een man. Dit werkt in belangrijke mate mee om een veilige situatie te creëren, waarin de jongens makkelijker over het onderwerp kunnen praten. Girls Talk Girls' Talk is een seksespecifieke groepscounseling-methodiek voor kwetsbare meiden in de leeftijd van 14 tot 18 jaar. In 8 bijeenkomsten krijgen meiden kennis en vaardigheden aangereikt om (op latere leeftijd) veilige, prettige en gewenste seksuele contacten en relaties aan te gaan. Het programma is erop gericht meiden relationeel en seksueel weerbaar te maken. Meisjes leren hoe ze meer regie krijgen over hun seksuele - relaties met jongens. Hoe zij zelf zorg kunnen dragen voor hun eigen seksuele gezondheid en welzijn. De methodiek is op effectiviteit onderzocht. Training De Rutgers Nisso Groep biedt jaarlijks vijfmaal een tweedaagse scholing aan voor vrouwelijke professionals uit het jongerenwerk, maatschappelijk werk, jeugdzorg of onderwijs. U krijgt tijdens de cursus actuele informatie over het seksuele gedrag en seksuele risico s van jongeren. U krijgt informatie over een gender- en cultuurspecifieke invalshoek. U leert hoe u Girls Talk met verschillende werkvormen en opdrachten uitvoert. Tijdens de scholing ontvangen de deelnemers een handleiding met het programma en een dvd. De Aanpak. Systeemgerichte hulp bij geweld in relaties Outsem, R. van Presentatie van een seksespecifieke en systeemgerichte aanpak van geweld in relaties - De Aanpak - die als doel heeft het geweld in de relatie te stoppen en te bevorderen dat beide ouders actief participeren in de opvoeding en verzorging van hun kinderen. In het eerste deel wordt achtergrondinformatie gegeven over De Aanpak en over geweld in relaties. Deel 2 gaat concreet in op de opzet van het project, de individuele hulpverlening aan mannen en vrouwen en de systeemgerichte hulpverlening. Deel 3 bevat keuzemodules die kunnen worden gebruikt in de aanpak. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 15

20 Jongerenwerk en homoseksualiteit Boekje bedoeld om de bespreekbaarheid van homoseksualiteit te vergroten en grensoverschrijdend gedrag naar homojongeren te voorkomen. Voor meer informatie over dit project of het bestellen van het boekje Jongerenwerk en homoseksualiteit kun je contact opnemen met: Jolanda Sonneveld, Youth Spot (HvA): - tel: Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 16

21 Deel 4 Websites A Seksualiteit (voor professionals) Een gezamenlijke site van TransAct en Rutgers Nisso Groep die een databank bevat met materialen over seksualiteit en de preventie, signalering en behandeling van seksueel misbruik bij mensen met een beperking. Dit is een website waar seksuele voorlichtingsmaterialen verkocht worden. Al deze artikelen zijn uitermate geschikt bij het gebruik van seksuele voorlichting voor mensen met een verstandelijke handicap en/of een autisme spectrum stoornis (ASS). Belgische informatie- en vormingsdienst over relaties en seksualiteit voor kinderen, jongeren en hun begeleiders. De focus van de werking ligt op de vrije tijd. Jongereninformatie, vormingen, publicaties en informatiecentrum zijn de 4 pijlers van de organisatie. Jeugddienst Informatie en Preventie, met onder andere informatie en producten rond relaties en seksualiteit. Site voor iedereen die professioneel of als vrijwilliger betrokken is bij de seksuele gezondheidsbevordering van allochtone groepen, met materialen, dvd s en spellen voor groepsbijeenkomsten voor kinderen van 0-12 jaar, jongeren van jaar, ouders en volwassenen. De site van Martine Delfos, met veel verwijzingen naar literatuur en (downloadbare) artikelen, onder andere over seksualiteit. De site van het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering bevat onder meer informatie over seksualiteit, preventie van SOA, weerbaarheid e.d. Site van de Rutgers Nisso Groep met informatie over seksualiteit, seksuele ontwikkeling, seksuele voorlichting en aanverwante onderwerpen. Site van deze auteur die veel over seksualiteit heeft geschreven, met o.a. ook veel verwijzingen naar audiovisueel materiaal voor kinderen. Site van de Rutgers Nisso Groep die in januari 2007 is gelanceerd. De website biedt betrouwbare informatie voor professionals, maar ook voor jongeren en volwassenen. Utrecht, januari 2010 * - Werkdocument - Overzicht programma's, materialen, literatuur en websites 17