Redingeneiland, een watermolenpark
|
|
- Geert de Meyer
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Redingeneiland, een watermolenpark Etienne Franckx, Ramon Kenis, Paul Reekmans, Wim Platteborze In het kader van onze wandelingen De Dijle levend door Leuven in samenwerking met Natuurpunt, wordt bij gelegenheid van de ERFGOEDDAG op ZONDAG 26 APRIL 2015, het REDINGENEILAND, voormalig WATER- MOLENPARK historisch belicht door het LHG en cultuurlandschappelijk door Natuurpunt. Dit artikel vormt de aanzet voor een ruimer verhaal voor een doorlopend presentatie in de Dijlemolens vanaf 10u-18u. Voor de rondleidingen ben je uitgenodigd van 14u tot 15u30. Zie programma erfgoeddag. Ligging van het watermolenpark Als vervolg en deel drie van onze wandelingen De Dijle levend door Leuven komen we aan bij de noordelijke helft van het eerste Dijle-eiland binnen de stad, het Redingeneiland. Het is een ingesloten gebied met een oppervlakte van 2,1 hectare en een omtrek van ruim 600 meter. Het Redingeneiland ligt tussen beide ringmuren. Oostelijk was het de tuinzone langs de Begijnenstraete, de huidige Schapenstraat, en de lintbebouwing langs de Heverschestraete, de Naamsestraat van nu, die de grens vormde. Zuidelijk lag het Groot Begijnhof begrensd door de Goedenholenweghe, later de Molenstraete en nu de Zwartzustersstraat, met haar bijhorende landerijen. Westelijk de Rixksvonderen-, nadien de Begijnendijck, met de daarachter liggende velden van de patriciërs van Redingen. Vandaar de huidige Redingenstraat. De noordgrens werd gevormd door de eerste ringmuur. Via de Wolven- en de Fig. 1: Detail plan W. Bleau ca.1650 Redingenpoort kon men sinds de Middeleeuwen van en naar het gebied. Laat dit gebied nu net stroomafwaarts van de eerste woonkern ten Hove liggen. Niet alleen de oorsprong van onze stad maar ook de gedroomde plaats om een reeks molens neer te poten. Het werden er in totaal acht van de net meer dan twintig Leuvense watermolens, dus bijna de helft van het totale molenpark. De Dijle als krachtbron Vermits de Dijle een relatief groot verval en een behoorlijk minimumdebiet heeft was de rivier een ideale bron van waterkracht. Het realiseerbaar hoogteverschil tussen de vele opeenvolgende molens was echter klein waardoor er enkel onderslagmolens gebouwd konden worden. Hierdoor had iedere molen het recht om water op te stuwen, maar dit zonder de werking van de stroomopwaartse molen in het gedrang te brengen. Dit opstuwniveau noemde men de pegel 24
2 Fig. 2: Koppelwatermolen, voorbeeld, anonieme opname, internet hetgeen werd geregeld met schotbalken. Hoe hoger de pegel, hoe meer niveauverschil tussen in- en uitgang van het waterrad en hoe hoger het rendement. Deze pegel is in de loop van de geschiedenis dikwijls een twistpunt tussen de onderlinge molens geweest. Getuige daarvan zijn de verschillende processen en minnelijke schikkingen die via de schepenbank beslecht werden. Frauduleus aanpassen van de pegel heeft zelfs voor overstromingen gezorgd, onder andere in het Groot Begijnhof. Van de watermolens leveren onderslagmolens het kleinste koppel waardoor men de raderen ging verbreden om alzo het koppel op te drijven, maar daardoor werden de raderen minder rigide. Een andere mogelijkheid was meerdere smalle, maar sterkere, raderen in tandem te plaatsen. Deze laatste optie werd bij ons gekozen zodat er naast de molen nog een doorgang mogelijk bleef voor de scheepvaart. De molenaars waren hierdoor eveneens sasmeesters. Bovendien kon men bij vloedwater het overtollige water massaal naast de molen afleiden om overstromingen door opstuwing te vermijden en alzo schade aan het molenwerk te vermijden. Het beheer van de watermolens Van in het prille begin van het feodaal tijdperk waren de Leuvense molens eigendom van de heren van het desbetreffende gebied. Deze heren waren ten eeuwigen tijde eigenaar van de waterlopen. Voor het gebied hetgeen later onze stad zou worden waren dat dus de graven van Leuven en later, na hun opwaardering, de hertogen van Brabant. Zij besteedden, als leenheer, het beheer van een deel van hun molens uit aan leenmannen. Bij ons de heren van Heverlee en Rotselaar. Zij schonken nadien een deel van deze molens aan kloosters en instellingen. De resterende molens werden in erfpacht gegeven aan Leuvense patriciërs die dikwijls hun naam verbonden aan de molen zoals later zal blijken. Vandaar de 25
3 Fig. 3: Stadsplan 1581 door Hogenberg, detail, projectgebied titelkeuze. De heer kreeg een overeengekomen bedrag als pachtgeld en de winst was voor de pachter. Na de 14de eeuw werd het beheer van de molens één voor één afgestaan aan enerzijds de ambachten en anderzijds aan rijke Leuvense investeerders, de geldwisselaars. Het malen zelf werd uitbesteed aan molenaars die zich net voor 1360 verenigden in een molenaarsambacht. Langzamerhand werden de molenaars leenmannen van de heer en konden ze bestempeld worden als eigenaars van de molens. Zij dienden aan hem nog enkel het maalgeld te betalen. Het maalrecht en zeker de banmolens bleven tot aan de Franse Revolutie in bezit van de heren. De Dijle en zijn armen De beide armen van de Dijle, de brede hoofdloop en de smallere nevenloop vormen reeds decennia een twistpunt. Zijn het twee natuurlijke armen of is de nevenloop door de mens aangelegd? Als de nevenloop van natuurlijke origine is kan het beschouwd worden als een godsgeschenk voor de molens. Men kon zo op hetzelfde verval twee keer zo veel molens kwijt. Als deze zijloop er van oorsprong niet was zouden onze voorouders die zeker zelf aangelegd hebben. Enkel archeologisch onderzoek van de bedding kan uitsluitsel brengen. Het ligt voor de hand dat de sterkste molens op de hoofdloop terug te vinden zijn, het werden er vijf, gegroepeerd op twee sites. De nevenloop bediende drie net kleinere molens waarvan er twee later ook een eenheid gingen vormen. Reeds voor het tekenen van de eerste stadskaart in 1550 bestond er tussen de beide armen een verbindingskanaal, de Vorde. Deze bypass zorgde ervoor dat de molens tijdens de zomerse lage waterstand toch konden blijven werken door water van de ene naar de andere arm om te leiden. Bij onderhoud aan de molens kon er daardoor ook de doorstroming verlegd worden zodat niet alle molens op de desbetreffende arm stil vielen als de bedding werd drooggelegd voor werken onder de waterlijn. Dit tussenkanaal is gedempt voor 1850 en ligt momenteel onder een parking. Eind 16de eeuw evolueerde het bijna volledig open gebied naar een randbebouwing. Het binnengebied bleef echter een volledig groene zone met weideen hoveniersgronden. In de 17de en begin 18de eeuw is het vooral het Zwartzusterklooster dat uitbreidt. Het binnengebied, samen met enkele molens, komt meer en meer in de handen van het Driutiuscollege waardoor er daar een grote binnentuin ontstond. Het is pas op het eind van deze eeuw dat de situatie gaat veranderen. 26
4 De Franse Revolutie zorgt er voor dat de kerkelijke- en adellijke eigendommen verkocht werden waardoor er klein ambachtelijke activiteiten in dit gebied voet aan de grond kregen. Het Zwartzusterklooster blijft wel functioneren omwillen van hun humanitair karakter. Zij zullen nog verder uitbreiden tot wat het nu is. De huidige Dijle die vandaag door een keurslijf stroomt was rond 1600, de vermoedelijk periode waarin de prent getekend werd, flink wat breder. Ze vormde na haar passage langs de molens een brede kom. Vooraan rechts, links van het wandelpad komt een stukje niemandsland aan de oppervlakte dat bij hoogwater de vloed kon opvangen. Fig. 4: Schors- en Graetmolen, ca. 1600, prentenatlas f 110, detail, inkleuring EF Zwanenzang van deze Leuvense watermolens Op het eind van de 17de eeuw was de Dijle niet meer in staat om nog meer watermolens te voeden zodat men genoodzaakt was om het tekort aan maalcapaciteit op te vangen door windmolens. Er werden er binnen de stadsmuren op verheven plaatsen twee gebouwd. Eén op de oude grafheuvel in de omgeving van de huidige Tomveldstraat aan de Tiensepoort. De andere op de fundatie van een vestingtoren van het hertogelijk kasteel op de Boelenberg, waar nu het Mariabeeld staat. Halfweg de Parkstraat kwam er ook een rosmolen in actie, waar met paard of os de maalstenen werden aangedreven. In de loop van de negentiende eeuw deed onder invloed van de industriële revolutie de stoommachine zijn intrede en werden eerst de wind- en nadien de watermolens één voor één buiten dienst gezet en verlaten. Soms werd het maalwerk ondersteunend aangedreven door stoomkracht. Vermits men dan de waterkracht van de Dijle en de Voer niet meer nodig had, verhuisde de maalactiviteiten naar de Vaartzone en ging men volledig over op de veel sterkere stoommachines als aandrijfkracht. 27
5 Een sfeerbeeld van rond het moleneiland Met een beetje goede wil kan men nu nog steeds ervaren hoe het binnengebied er ooit heeft uitgezien. Omgevingsfoto s uit begin van vorige eeuw versterken dit beeld nog. Het lijkt wel een weggelopen stukje Brugge in Brabant. Fig. 5: Redingenhoeve, samenloop Dijle, vooraan restant bebouwing Boemalemolen, SAL fotoarchief, inkleuring EF (zie plan F5) Fig. 6: Hoofdloop Dijle net voor samenvloeiing, SAL, fotoarchief (zie plan F6) 28
6 De molens in detail Een situatietekening van de site, uit 1830, maakt het allemaal net overzichtelijker. Links de hoofdloop, rechts de nevenloop. De Vorde, de verbinding tussen beide Dijlearmen is duidelijk te zien. Het binnengebied is nog volledig groen. F5 F6 Fig. 7: Kadasterkaart, 1830, detail projectgebied, inkleuring EF 29
7 F9 F12 F11 Fig. 8: Begijnenmolens, kadasterkaart 1830, inkleuring EF Orientatiekaartje Fig. 8a: Familiewapen, van den Graete, W. Boonen 1594, inkleuring EF Fig. 8b: Familiewapen, Uten- Brule, W. Boonen 1594, inkleuring EF Fig. 8c: Familiewapen, van Nethen, W. Boonen 1594, inkleuring EF Fig. 9: Molenwerk tussen Schors- en Graet, zicht vanop de Zwartzustersstraat, SAL Fig. 10: Reus Jan van Graetmolen, foto WP Groep 1 - Schorsmolen, Vorstemolen en Graetmolen Op de hoofdloop vinden we twee clusters van molens. De eerste is een groep van drie molens die in de loop van de tijd versmolten zijn tot één molengroep en die momenteel nog steeds bestaat. Op de hoek van de Zwartzusters- en de Redingenstraat stond voorheen de Schorsmolen (1), Vorstemolen (3) en de Graetmolen (2). In de omgangstaal werd deze groep de Begijnenmolens genoemd, hun ligging net over het Begijnhof verklaart deze naamgeving. De Graetmolen begon zijn loopbaan als de Nethenmolen naar het patriciërsgeslacht die hem reeds voor 1282 in leen had. Nadien pakten de stadsedelen van der Graet deze over, die er dan definitief hun naam aan verbonden. Na twee branden en evenveel heropbouwen bleef hij tot 1979 als molen in dienst waarna het een ecologisch wooncomplex werd. De Schorsmolen was in 1304 eigendom van het patriciërsgeslacht Uten-Brule. De huidenvetters hebben er jarenlang eikenschors gemalen voor hun looiactiviteiten. Het maalwerk ging in 1818 in de vlammen op en werd niet meer heropgebouwd. De site werd opgeslorpt door de grotere Graetmolen. De Vorstemolen was voor 1275 door de hertog geschonken aan het groot Begijnhof en werd in 1407 samengevoegd met de Graetmolen waardoor diens capaciteit een heel stuk groter werd. Uit Straat Histories Groot-Redingenhof: Reus, Jan Van der Graetmolen, is genaamd naar Jan vander Grate, die in 1430 eigenaar was van de molen. De reus ziet het levenslicht op 23 april 1988, als zinnebeeld voor de buurtgemeenschap en is een creatie van Leo Fabri. Zie onder de foto van de reus en de ontwerper. 30
8 Fig. 11: Graet- en schorsmolen, na 1680, zicht vanuit binnengebied, anonieme prent, SAL Fig. 12. Molenwerk Schors- en Graetmolen, Zwartzusterstraat, SAL fotoarchief, inkleuring EF Fig. 13. Graet- en schorsmolen, net na WO III, zicht vanuit de Molenlaan, SAL fotoarchief Fig. 14: Graet- en Schorsmolen - ca 1960 met opgetekend dak - SAL fotoarchief Fig. 15: Dylemolens, voorheen Schors- en Graetmolen in 2015, foto EF 31
9 Groep 2 - Redingen- en Bomaelemolen F21 F19 F20 Fig. 16: Orientatiekaartje Redingenmolen, kadasterkaart 1830, inkleuring EF Fig. 16a: Familiewapen, Redingen, W. Boonen 1594, inkleuring EF Fig. 16b: Familiewapen, van Bomaele, W. Boonen 1594, inkleuring EF Fig. 17: Redingenmolen, prentenatlas f 10 detail F17 F18 Net voor de samenvloeiing met de nevenloop volgt terug een groep van twee molens. De grootste is de Redingenmolen (4) met er recht tegenover de Boemalemolen (5). Beide genoemd naar Leuvense patriciërsgeslachten. De Bomaelemolen was al actief in de 13de eeuw, maar werd in 1397 afgebroken zodat het Dijlewater van deze arm volledig voor de Redingenmolen beschikbaar kwam. De Redingenmolen was reeds in 1260 in de familie. Deze molensite was in 1920 nog steeds actief. Op een prent van de Leuvense Prentenatlas zien we de Redingenmolen als eenvoudig gebouw liggen. Het goed Redingen werd nadien aangebouwd tegen de Redingenmolen en breidde nadien uit tot een voornaam pand waar de Outgaardenaar Petrus Rega introuwde met de erfdochter Elisabetha Mertens. Met zijn tweede vrouw Christina Van Herberge werd hij de vader van de latere beroemde arts, professor en universiteitsrector Henricus Josephus Rega. Bij de wijktelling van 1726 heette het geheel Den Reghen Blijckhoff, er werden dus stoffen en lakens gebleekt op de achterliggende bleekweiden. In een latere fase zal het geheel vernieuwd worden tot een hoog molencomplex dat in het begin van 20ste eeuw nog te zien was op tekeningen en foto s. Bij de WO II werd de brug over de Dijle hier verwoest en bleef er van de gebouwen minder en minder over. Tenslotte werd het geheel afgebroken en is een nieuwe weg met aanpalende nieuwe gebouwen in de plaats gekomen. 32
10 Fig. 18: Woning rechts, plaats waar ooit de Boemalemolen stond, op de achtergrond de Redingenmolen, zicht Redingenstraat rug naar Schapenstraat, SAL fotocollectie Fig. 19: Redingenmolen, aquarel Herman Reekmans 1924, zicht richting Begijnhof Fig. 20: Links Redingenmolen, rechts restant Boemalemolen, centraal Sint-Antoniusschool, zicht Redingenstraat rug naar het Grpot Begijnhof, SAL Fig. 21: Redingenhoeven, anonieme prent, zicht vanuit achterliggende velden richting Schapenstraat SAL fotocollectie 33
11 Groep 3 - Gaffelmolen: Cropel en Corbekemolen F23 De nevenloop voedde eerst een losstaande molen, de Vliegmolen (6). Net voorbij de verbindingsarm stond nog een groep van twee molens tegenover elkaar. De linkse was de Cropelmolen (7), de rechtse heette de Corbekemolen (8). Samen werden ze meestal de Gaffelmolen genoemd. Het leen van de Corbekemolen was sinds begin 1200 van de patriciërs van Corbeke en dit tot 1420 wanneer de molen één geheel gaat vormen met deze op de andere oever, de Cropelmolen. De Cropel bestond met zekerheid voor 1140 onder zijn eerste naam de Wissecummolen. Nadien gingen ze samen als Gaffelmolen door hun maalleven. Deze bleef malen tot aan de Franse Revolutie waarna de zone getransformeerd werd in onder andere een koekjesfabriek Meurrens. Fig. 22: Oriëntatiekaartje Gaffelmolen, kadasterkaart 1830, inkleuring EF Fig. 22a: Familiewapen, van Corbeke, W. Boonen 1594, inkleuring EF Fig. 23: Nevenloop Corbekemolen (Gaffelmolen), prentenatlas f 11 detail 34
12 Groep 4 - Vliegmolen De Vliegmolen begon zijn loopbaan voor 1263 als leengoed van het geslacht van Nethen. De molen met molenrad is nog lang blijven bestaan en spijtig genoeg in recente tijden vervangen door een stijlloos appartementenblok, op exact dezelfde plaats en met het quasi zelfde casco, vandaar onze reconstructie van wat eens was, zij het in een draadfiguur. F25 F26 Fig. 24: Orientatiekaartje Vliegmolen, kadasterkaart 1830, inkleuring EF Fig. 25: Vliegmolen en kapel Zwartzusters, na 1680, zicht vanuit binnengebied, anonieme prent, SAL fotoarchief, inkleuring EF Fig. 26 a: Vliegmolen, SAL fotocollectie, inkleuring EF Fig. 26 b: Vliegmolen, simulatie ligging molen en vorm, foto en simulatie RK Bronnen: De Leuvense Watermolens, A. Meulemans, Eigen schoon en de Brabander De Leuvense Watermolens, Madeleine Tits, GOKLO 1986 De Maalders, Leuvense ambachten, A. Meulemans, Eigen schoon en de Brabander, jaar 47 Eigendommen Driutiuscollege, Wim Platteborze, onuitgegeven onderzoeksprokkel, 2015 Foto s en prenten, Stadsarchief Leuven, opname EF De Leuvense Prentenatlas, Evert Cockx en Gilbert Huybens, GOKLO jaargang 41 De Leuvense wijkboeken 1675 en 1726, Stadsarchief Leuven, selectie EF 35
de Dijle Levend door Leuven De molens van het Redingeneiland Leuvens Historisch Genootschap Natuurpunt Leuven
de Dijle Levend door Leuven De molens van het Redingeneiland Leuvens Historisch Genootschap Natuurpunt Leuven A 1550 Het Redingeneiland, water en molens Het Redingeneiland ligt tussen beide ringmuren.
De Dijledelta van molens tot residenties
De Dijledelta van molens tot residenties Etienne Franckx Als verderzetting van onze samenwerking met de vrienden van Natuurpunt brengen we een nieuw deel in de De Dijle Levend door Leuven-saga. In de loop
6Plekjes met voelbare historie
6Plekjes met voelbare historie Waterwegen hebben in heel veel belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis een rol gespeeld. Voor aanval en verdediging tijdens oorlogen, voor het vervoer van goederen
De GROTE en CLEIJNE SPUIJE
De GROTE en CLEIJNE SPUIJE Etienne Franckx In het kader van de voordrachten en wandelingen over de ontwikkeling van het landschap rond de 2de ringmuur, vesten en huidige ring (zie nieuwsbrief 41) geven
WATERMOLENS IN BOXTEL EN LIEMPDE Hans Pel (auteur) Frank van Doorn (tweede lezer) 1 augustus 2015
WATERMOLENS IN BOXTEL EN LIEMPDE Hans Pel (auteur) Frank van Doorn (tweede lezer) 1 augustus 2015 Samenvatting Al in de middeleeuwen stonden langs veel beken in Noord-Brabant watermolens, meestentijds
Kopermolen of Rosendaelse molen
Kopermolen of Rosendaelse molen Reeks aan functies De Kopermolen begon zijn bestaan in de 16e eeuw als korenmolen, werd in 1706 een papiermolen, en in 1745 een kopermolen. Vervolgens werd het pad terug
ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR DE DOCENT OVER DE NOORDMOLEN
ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR DE DOCENT OVER DE NOORDMOLEN U leest meer informatie over de Noordmolen en slim gebruik van duurzame energie. Verder vindt u ook algemene informatie over molens: - Geschiedenis
den Blauwen Oijvaert : stadsbrouwerij en blauwververij in het Hertogensite-project
den Blauwen Oijvaert : stadsbrouwerij en blauwververij in het Hertogensite-project Etienne Franckx Waarom was er daar een brouwerij? Leuven en brouwerijen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hoever
De Rosmolen te Kampen
De Rosmolen te Kampen De geschiedenis van de Rosmolen in het kort. De maalderij, hierna genoemd rosmolen, is erg oud. Uit een akte uit het jaar 1699 blijkt, dat Jan Geertsen Storm en zijn vrouw Elisabeth
Zuukermolen Epe Zuukermolens
Zuukermolen Epe Zuukermolens De Zuukermolen bestaat eigenlijk uit twee tegenover elkaar op de Klaarbeek liggende watermolens die ieder een eigen geschiedenis hebben. Ter onderscheid wordt nu gesproken
Restauratievisie. Korenmolen + motorhuis te Goidschalxoord. Stichting Molencomplex Goidschalxoort. Datum: 16 november 2007
Stichting Molencomplex Goidschalxoort Restauratievisie Korenmolen + motorhuis te Goidschalxoord Datum: 16 november 2007 Opsteller: ir. J.B. van Steensel Versie: 2.0 Status: Definitief 1 1 Inleiding In
Archeologienota: Het archeologisch vooronderzoek aan de Hoorn te Leuven Vanessa Vander Ginst Maarten Smeets Marjolein Van Der Waa
Archeologienota: Het archeologisch vooronderzoek aan de Hoorn te Leuven Vanessa Vander Ginst Maarten Smeets Marjolein Van Der Waa Kessel-Lo, 2016 Studiebureau Archeologie bvba Archeologienota: Het archeologisch
Enkele opmerkingen naar aanleiding van een bijschrift over kasteel Crayenstein.
Enkele opmerkingen naar aanleiding van een bijschrift over kasteel Crayenstein. Uit: C. Baardman, Leo J. Leeuwis, M.A. Timmermans, Langs Merwede en Giessen (Den Haag 1961) Op de zuidelijke oever van de
Cursusdag 2: Les lokatie. Mola: Puyenbrug 5 9185 Wachtebeke
Cursusdag 2: Les lokatie. Mola: Puyenbrug 5 9185 Wachtebeke E17: Gent-Antwerpen. Neem afrit 11 Lochristi/Beervelde, en volg de N449 richting Beervelde. Volg de bordjes Puyenbroeck. Kruis de N70 en rij
EEN LANDSCHAPSKUNSTWERK IN OPDRACHT VAN HET WATERSCHAP BRABANTSE DELTA WASTELAND WARLAND PAUL DE KORT
EEN LANDSCHAPSKUNSTWERK IN OPDRACHT VAN HET WATERSCHAP BRABANTSE DELTA WASTELAND WARLAND PAUL DE KORT WETLAND Vanuit België en het Brabantse beekdallandschap vloeien de beekjes Mark en Aa of Weerijs bij
Wereldwaterdag leidraad voor een boeiende waterwandeling
Wereldwaterdag leidraad voor een boeiende waterwandeling Op 22 maart, Wereldwaterdag, gaan jullie met de kinderen op stap om een beker fris water te halen op het Blauwputplein. Net als heel wat kinderen
MOLENROUTE TUBBERGEN 30 KM
MOLENROUTE TUBBERGEN 30 KM ROUTE 33 km 20 18 Wind- en watermolens zijn verbonden met Tubbergen. Zij bepalen samen met het glooiende landschap in belangrijke mate het beeld van Twente. De molens getuigen
wie is eigenaar van de bedding van een waterloop?
wie is eigenaar van de bedding van een waterloop? Over de bedding van een waterloop en de eigendom ervan De vraag naar de eigenaar van een bedding is vooral relevant wanneer de waterloop zijn rangschikking
9Sommige stukken van beken en rivieren bieden nog extra charme, Prachtige oorspronkelijke stukken van beken
Prachtige oorspronkelijke stukken van beken 9Sommige stukken van beken en rivieren bieden nog extra charme, doordat daar de werking van de elementen goed zichtbaar is, of omdat de sfeer er gewoonweg sprookjesachtig
Archeo-rapport 41 Het archeologisch vooronderzoek aan de Kastanjedreef te Tervuren
Archeo-rapport 41 Het archeologisch vooronderzoek aan de Kastanjedreef te Tervuren Kessel-Lo, 2010 Studiebureau Archeologie bvba Archeo-rapport 41 Het archeologisch vooronderzoek aan de Kastanjedreef te
Het territorium Urk; van Almere naar Zuiderzee. Een reconstructie van het gebied tussen 800 en 1300. (Anne Post versie 01-02-2016)
Het territorium Urk; van Almere naar Zuiderzee. Een reconstructie van het gebied tussen 800 en 1300. (Anne Post versie 01-02-2016) Voor deze reconstructie is gebruik gemaakt van de kaarten uit de publicaties
Aan de afsluiting bij de brouwerij namen 20 personen deel.
Wandeling in Jabeek. Gehouden op donderdag12 juli 2018. De verzamelplaats was op de markt in Jabeek. De afsluiting vond plaats bij Dorpsbrouwerij De Maar. Aan de wandeling namen 15 personen deel. Aan de
Onder de Linden. Beheersplan beschermd dorpsgezicht Oud-Rekem
Juridische toestand Beschermd als DG bij M.B. van 28 september 1994: Oude kern Rekem Vastgestelde archeologische zone Historische stadskern van Oud-Rekem : ID 11915 Wetenschappelijke inventaris, houtige
What s up Zuiderzeeland? Natuurkunde, theoretische opdracht
What s up Zuiderzeeland? Natuurkunde theoretische opdracht kernmodule, 2HV Naam: Klas: Pompen of verzuipen Zoals de werktitel al doet vermoeden is het kernthema van deze module het afvoeren van overtollig
BRUSSELS MUSEUM VAN DE MOLEN EN DE VOEDING (BMMV)
BRUSSELS MUSEUM VAN DE MOLEN EN DE VOEDING (BMMV) Windmolenstraat, 21 / Lindestraat 189 P. Muylle M. Brilot Schepen van Toerisme Hoedemaekerssquare 10 Hoedemaekerssquare 10 Tel: 02/247.63.44 Tel: 02/247.62.16
06 WO II - Belgie in de greep 20 Alexianen in Leuven 36 Hertogendal en torenmania
l e u v e n P.B. / P.P. 3000 Leuven 1 2 / 2540 historisch 44 Leuvens Historisch Genootschap vzw driemaandelijks nieuwsbrief jaargang 11 maart 2015 04 In Leuven verdiept Prof. G. Roosemont 16 2de ringmuur
ARION een Griekse mythologische figuur als fameuze springbron in de tuinen van het Huys Ootmarsum
ARION een Griekse mythologische figuur als fameuze springbron in de tuinen van het Huys Ootmarsum ARION. ets van Albrecht Dürer Tekening Koepeltuin Huys Ootmarsum door Schoenmaker. 1723.Rijksarchief Zwolle
Wandelend langs de kerken en plaatsen van voormalige kerken van Gorredijk
Wandelend langs de kerken en plaatsen van voormalige kerken van Gorredijk Wandelroute van ongeveer een uur en een kwartier. Van de Ontmoetingskerk naar de voormalige Evangelische Gemeente Eben Haëzer Vanuit
Opdrachten De Korenmolen
Opdrachten De Korenmolen Geschiedenis Heb jij je wel eens afgevraagd hoe dat lekkere broodje in je hand gemaakt is? Vast wel. Heb jij je ook wel eens afgevraagd of mensen vroeger ook zulke lekkere broodjes
BOERMARKEN IN DRENTHE
BOERMARKEN IN DRENTHE Historie Geschiedenis gaat ver terug. Het begrip Boermarke, ook wel Marke genoemd, gaat in feite terug tot de tijd van de Germanen die zich op vaste plaatsen gingen vestigen. MARKE,
april Mededelingenblad 04 jaargang 46
april 2019 - Mededelingenblad 04 jaargang 46 heemkundige kring 'De Oude Vrijheid' Sint-Oedenrode Uitnodiging voor: maandag 01 april: heem-natuur dinsdag 16 april: heem Vooruitblik voor: zondag 05 mei:
FOCHPLEIN een geschiedenis als bijdrage LHG voor een archeologisch onderzoek
Leuvens Historisch Genootschap vzw INFO DOSSIER sept. 2009 FOCHPLEIN een geschiedenis als bijdrage LHG voor een archeologisch onderzoek Verantwoordelijke Uitgever: LHG - Paul Reekmans Brusselsestraat 46/05
de Hemmes, Zaandam in de 19 e eeuw
de Hemmes, Zaandam in de 19 e eeuw de Hemmes, Zaandam in de 19 e eeuw Zaanse Wind De Zaanse vindingrijkheid heeft weer de wind mee Aangestuurd door de tijdgeest en het geloof dat we echt anders met het
Nieuwbouwproject Wijdbosch in Geel
Nieuwbouwproject Wijdbosch in Geel Wijdbosch = het binnengebied begrensd door Diestseweg, Gasthuisstraat, Laar en Eikenvelden. Hetis een open gebied dat gekenmerkt wordt door het aanwezige groen, de watertoren
Cursusdag 4: Les lokatie. Brugge: Boeverbos, Leopold III laan, 41
Cursusdag 4: Les lokatie. Brugge: Boeverbos, Leopold III laan, 41 Lesdag 4 gaat door in Brugge. In de namiddag wordt de Zandwegemolen te Brugge en de Preetjesmolen (vlaszwingelmolen) te Heule bezocht.
De brouwerij en stijfselfabriek bij de Gouden Berg te Tegelen
De brouwerij en stijfselfabriek bij de Gouden Berg te Tegelen Voorlopige conclusies bouwhistorisch onderzoek, oktober 2013 Historie De voormalige brouwerij en stijfselfabriek aan de Sint Martinusstraat
23 oktober 2011 Daguitstap regio Oudenaarde
23 oktober 2011 Daguitstap regio Oudenaarde Na één jaartje afwezigheid knoopt de VDK Vriendenkring terug aan bij de traditie om haar leden jaarlijks een daguitstap aan te bieden. Onze ondervoorzitter,
Een andere mogelijke betekenis is dat het zou gaan over een verheffing naast de Zenne
Heffen: Verklaring naam Heffen: Eerste maal vermelding in 1088 Heffena = Heffe en A Wil zeggen bezinksel en water Mogelijke betekenis: modderbeek of moerasgebied Een andere mogelijke betekenis is dat het
De D13 gaat enkel over de Vlaamse Kaai en de situatie rond de brug naar Ledeberg
De D13 gaat enkel over de Vlaamse Kaai en de situatie rond de brug naar Ledeberg Schelde Sluis aan de Brusselsepoort rond 1920 De stadsgracht was niet bevaarbaar tssn deze hier en de st- Lievenspoort.
St Niklaaskerk, Klein Turkije en Cata. Rond 1822
St Niklaaskerk, Klein Turkije en Cata A5 Rond 1822 Monteryfort/Kortrijksepoort Kaart van 1708 Brugse Vaart Brugse Poort St Niklaaskerk Vrijdagsmarkt St Pietersabdij /Kouter/ Reep /St Baafs/ Belfort /St
Een korte wandeling op de Vredehofstraat. Echter niet in 1990, maar in En die straat heette toen de Soestdijkerstraatweg.
en Achter den Engh. En even zóó zal het nog wel zijn, en zal het blijven, zoolang aldaar de boekweit en de heide bloeien, en honig en was, als handelsartikelen, begeerd worden. 6. Ganzen 20 In Art. 13
Rondrit naar Groede 94.99 km
Rondrit naar Groede 94.99 0 2.04 0 Lissewege Het zeer landelijke Lissewege hoort sinds de gemeentefusies bij Brugge. De naam van het dorp duikt op in de 11de eeuw en zou afkomstig kunnen zijn van 'liswega',
Bijlage 1 fotoreportage plangebied en omgeving. Het plangebied in detail
Bijlage 1 fotoreportage plangebied en omgeving Het plangebied in detail De overgang van het echte dorpscentrum van Gingelom naar de directe omgeving van Dorpskouter wordt gemarkeerd door een oude vierkantshoeve.
Het territorium Urk; van Almere naar Zuiderzee. Een reconstructie van het gebied tussen 800 en (Anne Post versie )
Het territorium Urk; van Almere naar Zuiderzee. Een reconstructie van het gebied tussen 800 en 1300. (Anne Post versie 16-04-2016) Voor deze reconstructie is gebruik gemaakt van de kaarten uit de publicaties
Cursusdag 9: Locatie. Ename (Oudenaarde): Erfgoedcentrum Lotharingenstraat
Cursusdag 9: Locatie. Ename (Oudenaarde): Erfgoedcentrum Lotharingenstraat Lesdag 9 gaat door in Ename. In de namiddag worden de staakmolens van Mere (Erpe-Mere) en Sint Antelinks (Herzele) bezocht. Aanvang:
A11, Graslei. Grasbrug zit bij Koornlei b15
A11, Graslei Grasbrug zit bij Koornlei b15 Voor de expo van 13 heeft men dan vele gevels terug aangepast hoe ze vroeger zouden hebben uitgezien. Nog iets, het metsers huis van deze gilde stond in de
VOORSTELLING WERKEN OMGEVING SCHIJNPOORT
VOORSTELLING WERKEN OMGEVING SCHIJNPOORT In het najaar van 2015 staan er werken gepland in de omgeving van Schijnpoort, de parking Ten Eekhove en de Noordersingel. Deze werken bereiden de omgeving voor
Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon
Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon les 1: Wie waren de graven van Loon Na deze les kan je de geschiedenis van het graafschap Loon aanduiden op je tijdbalk; kan je informatie opzoeken
Hendriksbosch. Het Hendriksbosch is bezit van de gemeente Nunspeet. Het dennenbos ligt op een steenworp afstand van het station.
Hendriksbosch door Peter Kwant Het Hendriksbosch is bezit van de gemeente Nunspeet. Het dennenbos ligt op een steenworp afstand van het station. In het Hendriksbosch gaan natuur en recreatie samen. Het
Koningsstraat 20. Brussel
Koningsstraat 20 Brussel De Koningsstraat nr. 20 is gelegen in de nabijheid van het Koninklijk Paleis en het Parlement in Brussel. Hier zijn de Directie en enkele afdelingen van de bank gevestigd en op
VAN BRON TOT DELTA. Paul de Kort. een studie naar landschapskunst in de Blaricummermeent. Eemmeer. Eem. Amersfoort.
Eemmeer een studie naar landschapskunst in de Blaricummermeent Eem VAN BRON TOT DELTA Amersfoort Gelderse vallei Paul de Kort Utrechtse heuvelrug stuw gemaal Een Deltarivier in De Blaricummermeent De rivier
Kijfhoek Aan de Devel.
Kijfhoek Aan de Devel. ?????? Kijfhoek aan de Devel? Een nieuwe plaats?. Nooit van gehoord. We gaan op zoek. Want we kennen wel o.a. Capelle a/d. IJssel, Krimpen a/d. IJssel, Alphen a/d. Rijn, Noordwijk
Archeologisch vooronderzoek op de hoek Naamsestraat-Verkortingstraat
Archeologisch vooronderzoek op de hoek Naamsestraat-Verkortingstraat Maarten Smeets, Studiebureau Archeologie bvba Naar aanleiding van een nieuwbouw op een terrein van ongeveer 0,13 ha aan de Naamsestraat-Verkortingstraat
DE CACHE MEER POLDER. De volgende attributen zul je zeker nodig hebben: - natuurlijk een GPS (al dan niet in de vorm van een smartphone),
Met de cache Meer Polder beleef je het heden en verleden van de Meerpolder. Het is een prachtige tocht van ca. 9 km die je lopend of met de fiets kunt doen. Bij Zoetermeer ligt een polder die is heel bijzonder
Bierbrouwerij De Star
Bierbrouwerij De Star Gesticht in 1824 door Jan van Boxtel en Gerard van Schijndel Verkocht en afgebroken in 1907 P a g i n a 1 23 In 1823 was er, zoals we op onderstaand minuutplan kunnen zien, nog geen
TASTBARE TIJD, LEIDSCHE RIJN
TASTBARE TIJD, LEIDSCHE RIJN WERKBLAD Tijdlaag tot 1000 Thema: verdwenen rivieren en de Limes 1. Ligt landgoed De Haar binnen het projectgebied? o ja o nee 2. Wat is zavel? 3. Zet de woorden zand, zavel
ARCHEOLOGIENOTA. LEUVEN HERTOGENSITE SINT-RAFAEL (prov. VLAAMS-BRABANT) PROGRAMMA VAN MAATREGELEN
ARCHEOLOGIENOTA LEUVEN HERTOGENSITE SINT-RAFAEL (prov. VLAAMS-BRABANT) PROGRAMMA VAN MAATREGELEN Auteurs: Bert ACKE, Bart BARTHOLOMIEUX, Lisa VAN RANSBEECK Monument Vandekerckhove nv Oostrozebekestraat
Waterkracht. Innovatief, simpel en effectief. Een watermolen, Meindert Hobbema, 1665
Waterkracht Innovatief, simpel en effectief Een watermolen, Meindert Hobbema, 1665 D66 Statenfractie Kees de Wit Oktober 2007 Inhoudsopgave 1. Inleiding p. 3 2. Stroomgebied de Dommel p. 4 3. Stroomgebied
LESMAP CONTACT LOCATIE. Lees verder meer:
LESMAP Bezoek aan de archeologische site Hoge Wal in Ertvelde. Voor leerlingen van het 1ste en 2de leerjaar. p de archeologische site Hoge Wal ligt een grote berg aarde. Deze berg zou zoveel kunnen zijn:
sluiscomplex eefde cultuurhistorische verkenning
sluiscomplex eefde cultuurhistorische verkenning BiermanHenketarchitecten juli 2012 COLOFON Opdrachtgever totale project: Opdrachtgever projectnota-fase: Architect: Rijkswaterstaat Grontmij Bierman Henket
Inspiratiedag nieuw wonen op oude plekken. Gemeenschappelijk wonen in de kern Kortrijk: Kop van Prado
Inspiratiedag nieuw wonen op oude plekken Gemeenschappelijk wonen in de kern Kortrijk: Kop van Prado Ben Mertens, manager stadsontwikkelingsbedrijf Kortrijk 20/05/2016 Kop van Prado cohousing Info site
ADDENDUM 10. Werkput 5
Asse-Kalkoven, / en /3 Rapporten Agilas vzw / ADDENDUM. Werkput.. Inleiding Enkele dagen na het indienen van het conceptrapport, deelden de nutsmaatschappijen mee dat de sleuven voor de aansluiting van
hij qua positie onderdeel van
Bouwhistorische en Archeologische b e r i c h t e n i Archeologisch onderzoek in het Tolbrugkwartier(9) In de maanden januari en februari van dit jaar is het archeologisch onderzoek in het Tolbrugkwartier
What s up Zuiderzeeland? Natuurkunde, theoretische opdracht
What s up Zuiderzeeland? Natuurkunde theoretische opdracht kernmodule, 4vmbo Naam: Klas: Pompen of verzuipen Zoals je aan de titel al kunt zien is het onderwerp van deze module het afvoeren van overtollig
Wandeling n 26 : La Passerelle Hotton Bewegwijzering :
Wandeling n 26 : La Passerelle Hotton Bewegwijzering : Deze rustige en kronkelende wandeling leidt u langs de Ourthe. U ontdekt wellicht ongekende aspecten van deze rivier. De stroom, die het leven van
DEEL 3: PROGRAMMA VAN MAATREGELEN
Gent UZ Parking De Pintelaan 43 DEEL 3: PROGRAMMA VAN MAATREGELEN 1. Gemotiveerd advies voor het al dan niet moeten nemen van maatregelen Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek kan een advies
IOURNEE "''ARCHEOLOGIE ROMAINE
IOURNEE "''ARCHEOLOGIE ROMAINE t CONFERENCE AN NU ELLE BELGE D t ARCHEOLOGIE ROMAINE ', RO INENDAG. ' JAARLIJKS BELGISCH CONGRES VOOR ROMEINSE ARCHEOLOGIE NAMUR -04-007 NAMEN I l RÉGION WALLONNE JOURNÉE
Wandeling n 20 : De toeristische weg : Durbuy Bewegwijzering :
Wandeling n 20 : De toeristische weg : Durbuy Bewegwijzering : Deze wandeling neemt je mee van Barvaux naar Durbuy langs de kronkelingen van de Ourthe. Deze meanders hebben zich een weg gebaand tussen
Raakvlak Rapport Archeologisch onderzoek op het Hof van Praet te Oedelem
Pakhuizen Komvest 45 8000 Brugge www.raakvlak.be info@raakvlak.be Raakvlak Rapport Archeologisch onderzoek op het Hof van Praet te Oedelem Brugge 2009 1 Inleiding: Het hof van Praet is vandaag gelegen
Schoolgebouw, peuterspeelzaal en kinderdagverblijf Slot Haverleij
Schoolgebouw, peuterspeelzaal en kinderdagverblijf Slot Haverleij Bestuur Jenaplanschool Antonius Abt Mw. en dhr. Van Rooij, Kinderdagverblijf Dribbel Schoolgebouw, peuterspeelzaal en kinderdagverblijf
De Brabantse Wal. Verbelgd, niet verbolgen
De Brabantse Wal Verbelgd, niet verbolgen Mattemburgh 14 1. Mattemburgh 2. Lindonk 3. Groot Molenbeek 4. Lievensberg 5. Bieduinenhof 6. Zoomland 7. Boslust 8. Wouwsche Plantage 9. Groote Meer 10. Putsche
Wandelen - Achel - Soerendonk - Achelse Kluis
Route informatie Een mooi startpunt voor deze route is de Achelse Kluis. Dit is een prachtig monument gelegen op de Belgisch-Nederlandse grens. Proef een trappistenbiertje of doe informatie op over de
Nieuwsbrief 1 maart 2012
Nieuwsbrief 1 maart 2012 De Heemshof Het gebied rond De Heemshof in Heemskerk wordt bedreigd door nieuwbouwplannen van de gemeente. Op verzoek van Lambert Koppers, eigenaar van De Heemshof en deelnemer
Brugge, Sint-Salvatorskathedraal
Komvest 45 8000 Brugge T +32 [0]50 44 50 44 F +32 [0]50 61 63 67 E info@raakvlak.be www raakvlak.be Brugge, Sint-Salvatorskathedraal Dossiernr. 2010/067 onderzoek t.h.v. het koorgestoelte Elisabeth Van
handleiding leerkracht!
leerkracht! handleiding de Steenovens HET STEENOVEN-ARCHIEF Educatief project rond de Steenovens in Sint-Amands, voor vijfde en zesde leerjaar. leerkracht1 handleiding de Steenovens Deel 1: in de klas.
J.J. Allanstraat 63 van Simon Jacobszn Schoen en zijn zoon Gerrit Simonszn Schoen
Een vervolg van het verhaal over de boerderijen van de familie Schoen uit juni. J.J. Allanstraat 63 van Simon Jacobszn Schoen en zijn zoon Gerrit Simonszn Schoen Simon boerde met zijn vrouw Elisabeth de
De Hoogkale. De huidige Durmbrug over de Brugse Vaart in de Durmen(wijk) zonder woningen.
De Hoogkale. De Hoogkale had haar brongebied in Sint-Joris-Beernem aan de waterscheiding tussen het Scheldebekken en het IJzerbekken waar twee beekjes, de Mizeriebeek en de Slabbaertbeek, samenvloei(d)en
Dag van het Kasteel 2012
Dag van het Kasteel 2012 wandelen rond Zeeuwse kastelen en buitenplaatsen Schouwen-Duiveland Slot Moermond, Renesse Zuid-Beveland De Hellenburg, Baarland Walcheren Westhove, Oostkapelle Zeeuws-Vlaanderen
PROJECTPLAN VERVANGEN GEMAAL HERBAIJUM
PROJECTPLAN VERVANGEN GEMAAL HERBAIJUM (besluit tot aanleg of wijziging van een waterstaatswerk; artikel 5.4 Waterwet) Datum : 8 oktober 2014 Cluster : Projecten OW nummer : ow.25206 Auteur : Ir. T.J.
Restauratie voor monument de Kleine Sikkel in de Nederpolder
Restauratie voor monument de Kleine Sikkel in de Nederpolder Het monument de Kleine Sikkel in de Nederpolder is volledig uitgeleefd en toe aan een dringende totaalrenovatie. Met respect voor de historische
ObJectnummer: 4.01/13040/261.1 Dossiernummer: 4.001/13040/ OmschriJVIng:
Bijlage 2. Fotoregistratie van de fysieke toestand bij het ministerieel besluit tot voorlopige bescherming als monument van het bruggenhoofd met Duitse bunkers 'Turnhoutkanalstellung' uit de Eerste Wereldoorlog
Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden. Datum 2 mei 2011
Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Datum 2 mei 2011 Colofon Projectnaam Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Auteur Willem de Bruin Datum 2 mei 2011 1. Inleiding 1.1
Objectbeschrijving sluiscomplex Heumen (Pepijn van Aubel, november 2016)
Objectbeschrijving sluiscomplex Heumen (Pepijn van Aubel, november 2016) Het sluiscomplex Heumen (km. 1,4) bestaat uit de volgende onderdelen met bijbehorende kentallen: 1) De oude sluis (west) met 3 puntdeuren
S C.F.
Ref. 0635 Lionard Luxury Real Estate Via dei Banchi, 6 - ang. Piazza S. Maria Novella 50123 Firenze Italia Tel. +39 055 0548100 Fax. +39 055 0548150 Milaan INDRUKWEKKEND KASTEEL BIJ MILAAN TE KOOP BESCHRIJVING
LANDGOED VILSTEREN - GRANDTOUR
LANDGOED VILSTEREN - GRANDTOUR ROUTE 14 km Flinke wandeling op landgoed Vilsteren, met onderweg o.a. het graf van de kluizenaar, een fraai uitzichtpunt en een kijkje achter de schermen van het beleid en
Gent A19. Vervolg van de Kouter en-dreef en de Universiteitsstraat
Gent A19 Vervolg van de Kouter en-dreef en de Universiteitsstraat Deze 2 prenten bevinden zich in een museum in Amerika. De bovenste prent, de man die in de vuilbak zit of tenminste erin word gestopt is
Oudste landschap van Nederland Natuurparel De Vilt
Oudste landschap van Nederland Natuurparel De Vilt Deze oude Maas-arm is 10.000 jaar geleden gevormd en afgesloten geraakt van de huidige Maas. In de loop van de tijd is hier een uniek natuurlandschap
Archeologie West-Friesland, Nieuwe Steen 1, 1625 HV Hoorn, Postbus 603, 1620 AR Hoorn
Plangebied: Restaurant Koekenbier in het Koningin Emmapark, gemeente Medemblik Adviesnummer: 151 Opsteller: C. Schrickx, C. Soonius & M. H. Bartels Datum: 03-09-2012 Op verzoek van de gemeente Medemblik
BESCHRIJVING VAN DE IMPACT VAN DE WERKEN OP DEZE ERFGOEDELEMENTEN EN -KENMERKEN
ONDERWERP VAN DE AANVRAAG: Verbouwingen aan Stadsvilla: vernieuwen schrijnwerk en vergroten dakkapel Ligging: Onze-Lieve-Vrouwstraat 46, 3000 Leuven Kadastrale gegevens: LEUVEN afdeling 4, sectie D, perceel
Brugge, Langestraat Verbrand Nieuwland 10
Komvest 45 8000 Brugge T +32 [0]50 44 50 44 F +32 [0]50 61 63 67 E info@raakvlak.be www raakvlak.be Brugge, Langestraat 39-47 Verbrand Nieuwland 10 Dossiernr. 2008/86 en 2008/276 Proefonderzoek Jan Huyghe