IOURNEE "''ARCHEOLOGIE ROMAINE

Transcriptie

1 IOURNEE "''ARCHEOLOGIE ROMAINE t CONFERENCE AN NU ELLE BELGE D t ARCHEOLOGIE ROMAINE ', RO INENDAG. ' JAARLIJKS BELGISCH CONGRES VOOR ROMEINSE ARCHEOLOGIE NAMUR NAMEN I l RÉGION WALLONNE

2 JOURNÉE D'ARCHÉOLOGIE ROMAINE - ROMEINENDAG 2007 HET ARCHEOLOGISCH ONDERZOEK IN DE O.L.V.-BASILIEK TE TONGEREN ANNICK ARTS, PETER VAN DEN HOVE, VANESSA VANDER GINST, ALAIN VANDERHOEVEN & GEERT VYNCKIER Reeds jaren, van 999 tot 200 en van september 2004 tot nu, wordt in de O.L.V.- Basiliek in Tongeren een noodopgraving uitgevoerd. Deze kadert in geplande restauratiewerken en de aanleg van vloerverwarming en een museumkelder. Voor de realisatie van deze kelder moet de volledige oppervlakte van de basiliek tot min 3 m onder het vloerniveau verdiept worden. Het archeologisch onderzoek en de bouwwerken verlopen gefaseerd. De opgraving van de westelijke helft van de kerk (fase ) en de oostelijke helft van de kerk met het zuidtransept en de ingang van de kloosteromgang (fase 2) is afgerond. De huidige 3 de en laatste fase van de opgraving omvat het koor en een put in de kloostertuin. De werken worden gefinancierd door het Agentschap R-0 Vlaanderen, entiteit Onroerend Erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap (voorheen Monumenten en Landschappen), door de provincie Limburg en door de stad Tongeren (respectievelijk 60%, 20% en 20%). Het zeer rijke bodemarchief onder de basiliek bevat sporen van 20 eeuwen ononderbroken Romeinse bewonings- en middeleeuwse kerkgeschiedenis. Samengevat werden resten aangetroffen van de vroegste Romeinse stadsgeschiedenis uit de ste en 2de eeuw, van een uitgestrekte, luxueuze Romeinse stadswoning, van 4 pre-romaanse kerken en van een romaanse kerk waarop de huidige gotische kerk in 2 grote bouwfases is opgetrokken.!, l '. l ) -.,_J,--. r- _J..-:. ( l I -- --= Fig.: Voorlopig plan Romeinse stadswoning (z -:J eeuw) Onder de basiliek strekt zich een grote, luxueuze Romeinse stadswoning uit (fig.). Deze lag centraal binnen de 2 de _eeuwse stadsomwalling. De woning dateert uit de 2 d e eeuw en kende zeker 3 bouwfases, vooraleer ze in de loop van de 3 de eeuw door brand verwoest werd. Talrijke stenen muren en mortelvloeren bleven uitstekend bewaard. De kamers waren rond een centrale open binnenplaats aangelegd. De oostzijde van de woning bevindt zich onder het koor van de huidige kerk en wordt nog vrijgelegd. De uitzonderlijk grote hoeveelheid fragmenten van wandschildering en de resten van verschillende hypocausta getuigen van de rijkdom van de stadswoning. Eén kamer bleef uitzonderlijk goed bewaard. Ze werd op een meter diepte onder het huidige toegangsportaal naar de kloostergang aangetroffen. Het gaat om een kamer met houtlemen wanden op stenen sokkelmuurtjes. De lemen wanden, die aan beide zijden MIN/STÈRE DE LA RÉGION WALLONNE 5

3 JOURNÉE D'ARCHÉOLOGIE ROMAINE - ROMEINENDG 2007 bepleisterd waren, klapten tengevolge van een brand integraal om en bleven over elkaar gevouwen in de vulling van de kelder liggen (fig.2). Fig.2: Lemen wand in situ De pleister werd gelicht en een groot deel van de wandschildering werd opnieuw ineengepuzzeld door specialisten van het Centre d'étude des Peintures Murales Romaines (CNRS) in Soissons (Frankrijk). Nadat de woning in onbruik raakte, werd ze gedeeltelijk overbouwd door de 4 de _eeuwse stadsomwalling en gedeeltelijk door een apsis die rechtstreeks op de resten van de woning werd opgetrokken (fig.3 en 4)... _.', -- i~;:,(.::,.-j> \,' - \. 'r.) ' I_ ) l,,-, Il r I ',.i l i- (' ;_,, \ ( > / ',, ; d ~-' - " ' () ) l(l) -,:( Tr, î -'. / '--:::':. ) l./ -,.i - ' I. -.,. ---., L ( T,I {"'_- ' --=-- il \'\ -i,-\ - -- J.:::- -:, -,, Fig.3: Voorlopig plan,t e eeuwse kerk MIN/STÈRE DE LA RÉGION WALLONNE 6

4 JOURNÉE D'ARCHÉOLOGIE ROMAINE - ROMEINENDG 2007 Fig. 4: De apsis van de,tt e eeuwse kerk op de Romeinse stadswoning gebouwd Zowel deze stratigrafie als de vondst van een 4 de _eeuwse munt, laten toe deze apsis in de laat Romeinse periode ( 4 de eeuw) te situeren. De aangetoonde bewoningscontinuïteit tussen de laat-romeinse periode en de vroege middeleeuwen is ongetwijfeld een belangrijk resultaat van de opgravingen. De apsis bestaat uit een apsismuur met aan de binnenzijde een rij bepleisterde, tufstenen blokken met 2 bijhorende vloeren en 3 chronologisch opeenvolgende noordzuid georiënteerde binnenmuren. Deze apsis vormde de oostzijde van een basilica, mogelijk aanvankelijk een profaan gebouw. Diverse elementen wijzen erop dat de basilica als vroegmiddeleeuwse kerk is ingericht. Zo situeert de apsis zich exact in de as van alle latere kerken, kan men de tufstenen aan de binnenzijde als een priesterbank beschouwen en is de verhoogde koorzijde (ca. 50 cm) door de opeenvolgende binnenmuren van het schip gescheiden. De basilica was hoogstwaarschijnlijk driebeukig. Een hergebruikte muur in de fundering van de noordelijke buitenmuur van de romaanse kerk, komt eveneens als buitenmuur van de basilica in aanmerking. Enkele funderingen van pijlers onder de huidige zuidelijke zijbeuk vormen dan de afscheiding van de middenbeuk. De apsis van de laat-romeinse basilica werd hergebruikt en verbreed voor de bouw van een eerste vroegmiddeleeuwse kerk die in de 5 de of 5 de eeuw gedateerd wordt (fig.5 en 6). Het gaat om een eenbeukige kerk, waarvan de westingang onder de overgang van de huidige tweede naar derde travee werd aangesneden. De noordelijke zijmuur van deze kerk werd fragmentarisch aangetroffen, maar is grotendeels door de noordelijke kettingmuur van de Romaanse kerk oversneden. De lichtroze mortelvloer van deze kerk bleef in de apsis redelijk goed bewaard. In het schip bleven enkele eilandjes witte mortelvloer bewaard, die allicht ook bij deze kerkfase horen. MIN/STÈRE DE LA RÉGJON WALLONNE 7

5 JOURNÉE D'ARCHÉOLOGJE ROMAINE - ROMEINENDG 2007 r C\ n " lh LrltlnJif - J' 'v-0ö O ' " -= ::_J O O L [j_jljljuljlj Fig.5: Voorlopig plan S' e -fl e eeuwse kerk Fig.6: Koor van de S' e -fl e eeuwse kerk Bibliografie VAN DEN HOVE P., VANDERHOEVEN A. & WNCKIER G., Het archeologisch onderzoek in de O.L.V.-Basiliek van Tongeren. Fase : , Monumenten en Landschappen, 2, 4, MIN/STÈRE DE LA RÉGION WALLONNE 8