LEIDEN De Europese sleutel tot ontdekkingen De wereldwijde sleutel tot ontdekkingen

Transcriptie

1 1 LEIDEN De Europese sleutel tot ontdekkingen De wereldwijde sleutel tot ontdekkingen

2 Bergen Oslo Stockholm Amsterdam Leiden Amsterdam Airport Schiphol The Hague Utrecht Rotterdam Rotterdam Airport Belfast Dublin Liverpool Amsterdam London Southampton Leiden Brussels Bonn Paris Luxembourg Munich Lyon Marseille Zurich Milan Berlin Vienna Warsaw Budepest 300 km Lisbon Madrid Rome Athens

3 Inhoud 1 LEIDEN 4 De Europese sleutel tot ontdekkingen De wereldwijde sleutel tot ontdekkingen 2 Innovatie in de stad Leiden innoveert Leiden Kennisstad Talent Kennis Ontmoeting Het innovatieve ecosysteem in Leiden 26 3 Innovatie door de stad De stad Leiden als facilitator van innovatie De aantrekkingskracht van Leiden De actieve rol en betrokkenheid van Leidenaren Leiden werkt samen 37 Colofon Uitgave Gemeente Leiden December 2013 Concept en realisatie: Campaigns&Results Tekst: Hezelburcht BV Copyright 2013 Gemeente Leiden. 4 Innovatie vanwege de stad Cultuur Musea De historische binnenstad Historie van Leiden Leiden inspireert 53 5 Leiden in portretten 54 6 Leiden: de toekomst van innovatie Kennis Talent Ontmoeting Leiden en de Europese Unie Leiden: de toekomst van innovatie 71 3

4 1De LEIDEN Europese sleutel tot ontdekkingen wereldwijde sleutel tot ontdekkingen

5 Leiden is talent Leiden is kennis Leiden is innovatie Innovatie zit in het DNA van Leiden. De stad is een internationale ontmoetingsplaats voor talent, kennis en innovatie. En juist om die reden, vestigingsplaats voor talloze excellente wetenschapsinstituten en bedrijven van wereldklasse. In de voetsporen van Albert Einstein, Descartes, Rembrandt en Armin van Buuren ontwikkelen studenten van over de hele wereld in Leiden hun talenten. Met vooraanstaande nationale en internationale partners werkt Leiden aan zowel toekomstbepalende als life changing innovaties. Burgers, bedrijven, kenniswerkers en -instellingen leveren vanuit verschillende disciplines wezenlijke bijdragen aan out of the box oplossingen voor relevante maatschappelijke vraagstukken. Niet voor niets vormt de historische stad met haar singelrand, rijke cultuur en vele musea al honderden jaren 5

6 een onuitputtelijke inspiratiebron voor kunstenaars en wetenschappers. Het Leidse bedrijfsleven ontwikkelt zonnepanelen, ruimtevaarttechnologie en medicijnen tegen Alzheimer. Leiden is dynamisch. Leiden is internationaal. Leiden is inspiratie. Leiden. Innovatiehoofdstad van Europa. Leiden is innovatief Nieuwe ideeën op ieder denkbaar gebied. Innovatie in de zorg; kennisinstellingen, zorgaanbieders en inwoners van de stad testen gezamenlijk baanbrekende concepten ter bevordering van active ageing. Om de woningbouw beter te laten aansluiten bij de woonbehoefte kregen huizenkopers de kans zelf hun eigen woning te ontwikkelen. Oude gebouwen krijgen nieuwe functies. Leidse bedrijven en kennisinstellingen zoeken continu nieuwe samenwerkingsverbanden met nationale en internationale partners om van elkaar te leren, kennis te delen en tot nieuwe innovaties te komen. Het Leidse onderwijs is van hoge kwaliteit op alle niveaus. Het onderwijs aanbod is uiterst divers. De Universiteit van Leiden is wereldwijd erkend als topinstituut, en behoort tot de League of European Research Universities. Leiden inspireert Leiden zet in op herkenning, erkenning en ontwikkeling van talent. Alle denkbare randvoorwaarden worden gecreëerd om talent aan te trekken, te ontwikkelen en te behouden voor de stad. Dat geldt zowel voor de denkers als de doeners. Juist de combinatie van cognitief en ambachtelijk talent maakt de propositie van Leiden zo sterk. Leiden is een stad met een complex karakter. Een bonte schakering van verschillende culturen, politieke, kunstzinnige en wetenschappelijke stromingen, a gateway of free spirits. Van zuur tot zoet. Feit is dat oude en nieuwe Leidenaren een groot hart hebben -of krijgen- voor zowel hun stad als haar toekomst. Ze zijn nauw betrokken bij de innovatie in de stad. Werken vaak samen met onderzoeksinstellingen, bedrijven en gemeente, of nemen zelf het initiatief. Veel van deze initiatieven worden omarmd door de stad: het langste stadspark van Nederland dat langs de Leidse singels wordt aangelegd, is een burgerinitiatief. De propositie van Leiden werkt, getuige het feit dat Universiteit Leiden substantiële bijdragen van het Europese subsidieprogramma s als European Research Council heeft gekregen op het gebied van excellent onderzoek. Daarnaast hebben diverse multinationals zich in Leiden gevestigd. De hoofdkantoren van Heerema Marine Services, IKEA en de European Aeronautic Defence and Space Company staan in Leiden.

7 De Leidse aanpak is integraal Alle Leidse partijen werken samen aan innovatie. Burgers, bedrijven, kennisinstellingen en de gemeente werken gezamenlijk aan de oplossingen voor maatschappelijke problemen. De Leidse initiatieven sluiten aan bij het Europese streven naar een Innovatie Unie. Dat Leidse projecten in lijn zijn met de Europese agenda, blijkt uit de vele Europese projecten waar Leidse partijen in participeren. Leiden is interactief De stad stimuleert ontmoeting en multidisciplinaire samenwerking. Eén van de exponenten daarvan is Leiden Global, een samenwerking tussen wetenschappers en musea op het gebied van Global and Area studies. Deze samenwerking leidt tot een ongeëvenaarde kennis over en begrip van de diverse regio s en culturen in de wereld. Een ander voorbeeld is het Leiden Institute for Brains and Cognition (LIBC). Het LIBC verenigt sociale wetenschappen en geesteswetenschappen met de medische wetenschap. De sociale- en geesteswetenschappen dragen in dit verband bij aan medische ontwikkelingen. Ze leveren de kennis die nodig is om maatschappelijke problemen op te lossen, en borgen de menselijke kant van innovatie. De ontdekking van Leiden Ertoe doen. Blijvend toegevoegde waarde leveren. Kaderloos durven denken om vervolgens duurzaam verantwoord te doen. Kennisstad Leiden biedt het podium voor innovatieve onderzoekers en vrije denkers. Voortbouwend op het rijke verleden wordt gewerkt aan de toekomst van de stad, het land, Europa de wereld. 7

8 2Innovatie in de stad

9 Leiden heeft alles in zich om de innovatieve hoofdstad te zijn van het Europa van vandaag en morgen: een traditie van kennis en wetenschap, gecombineerd met een jonge, creatieve bevolking en toonaangevende instellingen. De innovatie in Leiden wordt gestimuleerd vanuit belangrijke kernwaarden: talent, kennis en ontmoeting. Met de wil tot vernieuwing en de moed experimenten aan te gaan, is Leiden de innovatieve hoofdstad van Europa LEIDEN INNOVEERT In Leiden staat innovatie al eeuwenlang hoog in het vaandel, onder meer dankzij de aanwezigheid van de oudste universiteit van Nederland en de vele kennisinstellingen en ondernemingen in en om de stad. Dat gebeurt in een eeuwenlange traditie van vrijheid, door excellente onderwijs- en onderzoeksfaciliteiten te faciliteren en door de jeugd te enthousiasmeren voor onderwijs en wetenschap. En door de directe betrokkenheid van burgers bij de ontwikkeling van hun stad en regio. Leiden ziet al eeuwenlang het belang van participerende samenleving als voedingsbodem voor innovatie, inspiratie, integraliteit en interactiviteit. Leiden innoveert door het stimuleren van vooraanstaand onderzoek en ontwikkeling en het opleiden van mensen op verschillende niveaus. Leiden brengt partijen bij elkaar om behoeften en ideeën om te zetten 9

10 in nieuwe samenwerkingsverbanden, in projecten voor meer innovatie, betere opleiding van mensen en in economische groei. Door het koppelen van onderwijsinstellingen aan industriële partners, het initiëren van spin-off bedrijven en het aantrekken van nieuwe bedrijven naar de regio, worden wetenschappelijke doorbraken omgezet in economische kansen. De betrokkenheid van de samenleving, kennisinstellingen en het bedrijfsleven stimuleert die innovatie. Cultuur versterkt de levendigheid en identiteit van de stad. Cultuur legt een verbinding met kennis en historie en de openbare ruimte heeft meer cultuurbestemmingen. Kennis zorgt voor het aantrekken van talenten, innovatieve organisaties en financiering. Het bieden van innovatieve cultuur zorgt voor de aantrekkelijkheid van Leiden als woon- en werkstad. Kennis en cultuur dragen bij aan het karakter van de stad. De stad wil deze kracht van Leiden optimaal benutten, zodat de stad, haar inwoners, (kennis) instellingen en bedrijven het beste uit zichzelf en uit elkaar naar boven halen. van innovatieve bedrijven en excellente kennisinstellingen in de stad. Daarom heeft de gemeente in 2012 het Programma Kennisstad vastgesteld, met als doel om de Leidse bedrijven en kennisinstellingen te laten floreren en tegelijkertijd de kennis ten goede te laten komen van de inwoners van de Leidse regio. Vanuit Programma Kennisstad stimuleert en faciliteert de gemeente innovatie op diverse manieren. De gemeente stuurt op ontmoeting en synergie tussen partijen, levert geregeld een financiële bijdrage aan 2.2. LEIDEN KENNISSTAD Gemeente Leiden onderkent het grote belang van innovatie in de stad en de aanwezigheid

11 innovatieve projecten en creëert platforms. Daarnaast wordt sterk ingezet op ruimtelijke kwaliteit van de openbare ruimte. Programma Kennisstad levert de basis om cross-overs mogelijk te maken tussen de verschillende disciplines en beleidsterreinen die bij innovatie, bedrijvigheid en onderwijs betrokken zijn. Leiden zet zich van oudsher in voor excellent onderwijs voor leerlingen en studenten op alle niveaus en is met recht een echte kennisstad. Dat draagt bij aan de economische ontwikkeling en daarmee aan de welvaartsgroei van stad en regio. Programma Kennisstad is door de gemeente opgesteld in samenspraak met partners zoals de Universiteit Leiden en het Leids Universitair Medisch Centrum. Het bouwt voort op de Ontwikkelingsvisie 2030 Leiden, Stad Van Ontdekkingen. Die visie is tot stand gekomen in samenwerking met burgers, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Het programma wordt dan ook breed gedragen in Leiden. Programma Kennisstad wordt continu ontwikkeld en geactualiseerd TALENT Talent is een belangrijke kernwaarde voor Leiden. Zonder talent geen innovatie. Daarom stimuleert Leiden op allerlei manieren het aantrekken van talent, het faciliteren van talent en het ontwikkelen van talent. 11

12 Leiden zet zich actief in voor kenniswerkers in haar stad, met name vanuit Programma Kennisstad. Talent ontdekken in de stad, talenten aantrekken naar de stad en het ontwikkelen van talent in de stad zijn de sleutel. Leiden doet dit onder meer door het creëren van uitmuntende faciliteiten voor studenten, jonge onderzoekers en jonge ondernemers. De Universiteit Leiden is als oudste universiteit van Nederland een belangrijke stuwende kracht achter de ontwikkeling van Leiden als kennisstad. Op diverse disciplines behoort de Universiteit tot de wereldtop. De universiteit blinkt onder andere uit in Geesteswetenschappen, Geneeskunde en bètawetenschappen. Dat nodigt uit om te onderzoeken of er meer kansen zijn om een verdergaande kennisvalorisatie mogelijk te maken. Innovatief is de integratie van universiteit en bedrijvigheid, die mooi tot zijn recht komt met de nieuwe bètacampus op het Leiden Bio Science Park (LBSP). In het gebied waar de campus komt te staan bevinden zich, naast de gebouwen van de faculteit, bedrijven uit met name bio- en lifescience, de Hogeschool Leiden en NCB Naturalis. Kennisstad Leiden biedt een dekkend en eigentijds onderwijsaanbod van hoge kwaliteit. Het aanbod bevat primair, speciaal en voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs (MBO), hoger beroepsonderwijs (HBO) en Universiteit. Het onderwijsaanbod behoort tot de top van Nederland. Er wordt continu geïnvesteerd in het Leidse onderwijs om het excellente aanbod nog verder te versterken. De gemeente investeert jaarlijks miljoenen in huisvesting voor het primair, speciaal en voortgezet onderwijs. De Universiteit, MBO- en HBO-instellingen investeren zelf fors in hun huisvesting. Ook wordt geïnvesteerd in studentenhuisvesting om aan de immer groeiende vraag te kunnen voldoen. Een keten van techniektalent In Leiden worden jongeren al vroeg enthousiast gemaakt voor technische vakken in het Technolab. Het Technolab inspireert kinderen en jongeren op het gebied van techniek. Het Technolab organiseert workshops en projecten voor het basisonderwijs en voorgezet onderwijs en helpt kinderen en jongeren om hun talenten te ontdekken. Bovendien biedt het Technolab leerwerkplekken voor studenten van het MBO en HBO. Op die manier wordt op innovatieve wijze gepoogd de tekorten op de arbeidsmarkt op het gebied van technologie omlaag te brengen. Technolab is op een inspirerende locatie gehuisvest: in Museum Boerhaave. Jongeren worden tevens enthousiast gemaakt voor de Leidse Instrumentenmakersschool (LIS). De LIS verzorgt MBO-opleidingen precisietechniek, met specialisaties op de terreinen metaal, glas, optiek, lasertechnologie en

13 mechatronica. Veel wetenschappelijk onderzoek zou onmogelijk zijn zonder de door de instrumentenmakers gemaakte apparaten of meetopstellingen. Daarom is deze unieke school cruciaal onderdeel van het DNA van Leiden. Leidse Instrumentmakers School (LIS) Het natuurkundig laboratorium van de Leidse universiteit wist door het onderzoek van Prof. Dr. Heike Kamerlingh Onnes ( ) een wetenschappelijke voorsprong op heel de wereld te creëren op het gebied van onderzoek bij lage temperaturen. Kamerlingh Onnes slaagde er als eerste in gasvormige helium zover af te koelen dat het vloeibaar werd. Daarvoor kreeg hij in 1913 de Nobelprijs voor natuurkunde. Het is aan Kamerlingh Onnes te danken dat de Leidse Instrumentmakers school (LIS) bestaat. Hij heeft de opdracht gegeven talentvolle jonge mensen te gaan opleiden tot bekwaam instrumentenmaker. In de directe nabijheid liggen universiteitslaboratoria en wetenschappelijke bedrijven. De school heeft goede banden met deze bedrijven. In 2011 vierde de LIS haar 110-jarig bestaan. Toplaboranten Een van de kernproblemen waar de sector Life Science mee kampt is het toekomstig tekort aan gekwalificeerd personeel. Om dit probleem op te lossen zal in 2014 op het Leiden Bio Science Park de nieuwe Bio Simulation Factory worden gerealiseerd. Deze proeffabriek wordt een unieke plek waar laboranten getraind kunnen worden. De Bio Simulation Factory wordt een fabriek waar de productieprocessen uit de farmaceutische en biotechnologische industrie worden uitgevoerd bij wijze van oefening. Ieder detail zal kloppen. Het eindproduct is niet bestemd voor de markt, de fabriek is een oefenruimte voor studenten, nieuw personeel en werknemers die moeten worden bijgeschoold. Het concept van de Bio Simulation Factory past perfect in de aandacht van Leiden voor onderwijs en arbeidsmarkt. De aanwezigheid van dit onderscheidende concept zal de aantrekkingskracht van Leiden als vestigingsplaats verder vergroten. Leiden vindt het belangrijk topmedewerkers aan zich te verbinden en te behouden. Daarom maakt Leiden Bio Science Park deel uit van het initiatief De Bio Science professional krijgt de kans om bij verschillende bedrijven ervaring en kennis op te doen met zekerheid van een vaste baan. Als lid van het Bio Scienceteam krijgt de professional intensieve en individuele loopbaanbegeleiding en opleiding en training. Op die manier wordt kennis en ervaring van de professional ingezet bij (bio-) farmaceutische bedrijven in de regio. 13

14 2.4 KENNIS Leiden is kennis. Kennis is onderdeel van de identiteit van Leiden. De aanwezigheid van de vele kennisinstituten maakt van Leiden een echte kennisstad. Kennisinstituten trekken talentvolle mensen aan, die met hun kennis en creativiteit de stad een impuls geven. Het is daarom logisch dat de gemeente samen met haar partners tal van inspanningen doet om de positie van Leiden als kennisstad verder te versterken, en om te borgen dat de stad optimaal profijt heeft van alle kennisproductie in de stad. Programma Kennisstad ondersteunt dit streven. Excellent onderzoek De hoge kwaliteit en het bijzonder innovatieve niveau van het wetenschappelijke onderzoek en onderwijs is één van de kwaliteiten van Leiden. Leiden beschikt over een breed scala aan onderzoeksfaciliteiten en is ontmoetingsplaats voor gerenommeerde wetenschappers en toponderzoek. Met grensverleggend wetenschappelijk onderzoek en goede wetenschappelijke opleidingen wil Leiden de basis leggen voor toekomstige innovaties en nieuwe inzichten die een bijdrage leveren aan welvaart, welzijn Leiden zet zich van oudsher in voor maatschappelijke innovatie en voor de ontwikkeling waarin onderwijs, onderzoek, ondernemers en overheid gezamenlijk een nieuwe bron van welvaart leveren. Leiden stimuleert innovatie in diverse sectoren, zoals Ruimtevaart en Life Science. De sterke samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen ondersteunt de ontwikkeling tot dynamische en succesvolle kennisclusters. Nationale en internationale kennisuitwisseling staat hierbij centraal.

15 en cultuur. Geïnspireerd door vraagstukken vanuit de samenleving gaan onderwijsinstellingen en bedrijven aan de slag om nieuwe kennis te ontwikkelen. Het stellen van een actuele vraag wordt zo de aanleiding voor het zoeken naar oplossingen voor morgen. In Leiden wordt kennisvalorisatie gestimuleerd om het economische en maatschappelijke voordeel voor de regio te vergroten. Onderzoeksactiviteiten worden versterkt en onderzoeksoutput en -effecten worden gebruikt door de maatschappij voor economisch en klinisch voordeel. Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) Het Leids Universitair Medisch Centrum is een centrum van medische vernieuwing dat patiëntenzorg wil verbeteren door wetenschappelijk onderzoek. Het LUMC van groot belang voor het uitlokken van innovaties op het gebied van zorg in de Leidse regio. Het LUMC heeft in de periode geparticipeerd in 97 projecten onder het Zevende Kaderprogramma van de Europese Unie. Van deze projecten zijn er 22 door het LUMC gecoördineerd. Daarnaast werkt het LUMC in de meeste gevallen samen met excellent aangeschreven instellingen, waaronder de universiteiten van Oxford, Cambridge, Leuven en Londen. In Leiden zijn organisaties die vercommercialisering van onderzoek faciliteren, zoals LURIS, het Technology Transfer Office van het LUMC en de Universiteit Leiden. Het effect daarvan is nationaal merkbaar. Iedere euro die de Universiteit Leiden en het LUMC investeren in onderzoek, kennisexploitatie, onderwijs en gezondheidszorg levert de Nederlandse economie bijna 4 op. Iedere baan aan de Universiteit Leiden of aan het LUMC levert Nederland 3,6 extra banen op, zo blijkt uit onafhankelijk onderzoek 1. Het onderzoek dat in Leiden wordt gedaan is van groot belang voor de samenleving. Wetenschappers en artsen werken samen aan beter begrip van ziekten en aan nieuwe behandelmethoden. De Leidse burgers die zorg en ondersteuning nodig hebben, profiteren van de aanwezigheid van kennisinstellingen in Leiden, maar dragen ook bij aan de innovatie door mee te werken aan tests. Life science De Europa 2020-strategie benadrukt het belang van de life science voor de concurrentiekracht van de Europese economie. Life science en onderzoek en ontwikkeling zijn in beide strategieën belangrijke speerpunten om de gestelde doelen te behalen. Op nationaal niveau wordt life science genoemd als één van de topsectoren: sectoren waarin Nederland 1 BiGGAR Economics (2012). Economic Impact of Leiden University and Leiden Medical Center. 15

16 op internationaal niveau excelleert. Provincie Zuid- Holland en de Medical Delta gemeenten Delft, Leiden en Rotterdam delen deze visie, ze onderschrijven de economische waarde van life science. Door te innoveren op het terrein van (gezondheids)zorg en maatschappelijke ondersteuning speelt Leiden sneller in op trends en ontwikkelingen in de stad. Daarbij wordt ook de Leidse bevolking, als eindgebruiker, betrokken. Leiden Bio Science Park Het Bio Science Park is het eerste volwassen Science Park op het gebied van Life Science. Het wordt daarmee veelal gezien als de Nederlandse troef in de internationale concurrentie op dit gebied. Door samenballing van medische, technische en bètawetenschappelijke innovatie, ondernemerschap en bedrijvigheid in het Bio Science Park speelt Leiden in de voorhoede van de life sciences en de medische ontwikkeling. Dat kan in Leiden omdat er een cluster van bedrijven, wetenschappelijk onderzoekers en een Universitair Medisch Centrum aanwezig is. Leiden behoort tot de pioniers op het gebied van een gespecialiseerde bedrijvenparken. In een tijd waarin segmentering nog niet gebruikelijk was, is gekozen om een park aan te leggen en te specialiseren in de biomedische life science. Op 4 april 1984 werd het Leiden Bio Science Park opgericht en waren er drie

17 bedrijven te vinden op het park. Sindsdien is het park uitgebreid tot het grootste toegewijde biomedische science cluster in Nederland, en één van de sterkste biomedische science clusters ter wereld. De aanwezigheid van life science bedrijven en onderzoeksinstellingen maken het Leiden Bio Science Park aantrekkelijk voor start-ups. Het park biedt diverse mogelijkheden voor nieuwe bedrijven. De faciliteiten variëren van incubator gebouwen voor nieuwe start-ups, tot individuele of gezamenlijke huisvesting voor bestaande bedrijven. Ook daarin is Leiden leidend. De incubator BioPartner Center Leiden is met m² het grootste bedrijvencentrum voor startende ondernemingen in de biotechnologie in Nederland. Er zijn vele Research & Development initiatieven ontstaan vanuit de samenwerking tussen kennisinstellingen en multinationals. Samen ontwikkelen en produceren zij onder meer medicijnen en vaccins. De nabijheid van een medische faculteit en een bètafaculteit draagt in belangrijke mate bij aan hun succes, net als de strikte branchering. Met het Leiden Bio Science Park heeft Leiden een werkend voorbeeld op welke wijze kan worden bijgedragen aan een toonaangevende positie op het gebied 17

18 van innovatie. De instellingen en bedrijven die daar zijn gevestigd willen en kunnen op mondiaal niveau excelleren. Bovendien zijn de resultaten die worden geboekt op het gebied van onderzoek en medicijnontwikkeling enorm belangrijk voor de Europese samenleving, en wereldbevolking. Het park heeft daarom grote maatschappelijke impact. Het park werd in 2009 uitgeroepen tot beste bestaande bedrijvenpark van Nederland, vanwege de clustering op één locatie van onderwijs- en onderzoeksinstituten en de life sciences bedrijven die zich specialiseren in onderzoek, ontwikkeling en productie van medicijnen. Een kroon op het vele werk van de bedrijven en kennisinstellingen op het park en de stad. Het park kreeg steun van provincie Zuid-Holland en het ministerie van Economische Zaken. Ruimtevaarttechnologie Universiteit Leiden en ESA/ESTEC voeren toponderzoek op het gebied van ruimtevaarttechnologie uit. De vestiging van ESA/ESTEC in Noordwijk, in de Leidse regio, is het technologische hart van de ESA. Leiden is initiatiefnemer geweest voor de oprichting van het Holland Space Cluster. Het Holland Space Cluster is een initiatief van Gemeenten Leiden, Noordwijk, Den Haag, Delft, Provincie Zuid-Holland, Holland Rijnland, Kamer van Koophandel, SpaceNed, ESA BIC, Universiteit Leiden en Technische Universiteit Delft om de samenwerking tussen overheden, onderwijs- en kennisinstellingen en het bedrijfsleven in de ruimtevaartsector te versterken. Het aantal aangesloten organisaties groeit gestaag. Aangesloten bedrijven zijn over heel Nederland verspreid. Holland Space Cluster is in 2013 van start gegaan. De komende jaren zal Leiden een actieve bijdrage leveren aan de doelstellingen van dit cluster onder meer door het uitvoeren van excellent onderzoek. Met haar belangrijke rol in het Holland Space Cluster dat in 2013 van start is gegaan bekleden Leiden en Leidse instellingen een toonaangevende rol in de ontwikkelingen op het gebied van ruimtevaarttechnologie. Zo draagt Leiden bij aan het Industrial Leadership dat Europa op het gebied van ruimtevaart wil stimuleren. 2.5 ONTMOETING In Leiden wordt innovatie gestimuleerd door het creëren van verbinding en ontmoeting in en om de stad. Leiden betrekt bedrijven, onderwijsinstellingen, instituten en burgers bij de ontwikkelingen in de stad. Het verbinden zit Leiden in de genen. Als stad van kennis en cultuur, met een centrumfunctie in de regio, hebben de daden van Leiden invloed

19 op mensen buiten Leiden. Andersom hebben gebeurtenissen buiten Leiden invloed op de ontwikkelingskansen van Leiden. Leiden zoekt daarom actief samenwerking met diverse partners. Triple Helix Goede samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers is in Leiden cruciaal gebleken in het stimuleren van innovatie. Recentelijk is Medical Delta gestart met het creëren van de Population Imaging Infrastructuur, een unieke grootschalige onderzoeksinfrastructuur van wereldklasse. Bedrijven kunnen gebruik maken van de onderzoeksfaciliteit. Medical Delta Het LUMC, het Erasmus Medisch Centrum en de universiteiten van Delft, Rotterdam en Leiden hebben zich verenigd in het samenwerkingsverband Medical Delta. De gemeenten Leiden, Rotterdam en Delft en de provincie Zuid-Holland zijn officiële partners. Doel van Medical Delta is het stimuleren van innovatie op medisch gebied. Nieuwe economische kansen worden gecreëerd door middel van het gezamenlijk realiseren van doorbraken in de medische wetenschap en gezondheidszorg en het ontwikkelen van nieuwe technologieën. 19

20 Population Imaging Medical Delta heeft een sterke positie op het gebied van Population Imaging onderzoeken. Population Imaging is het systematisch verzamelen en analyseren van medische beelden in grote populatiecohorten. Het doel van dit onderzoek is het ontdekken van biomarkers om de ontwikkeling van ziekten te voorspellen en te voorkomen. Om deze sterke positie te behouden en verder uit te bouwen wordt in de Medical Delta een unieke Population Imaging infrastructuur opgezet voor het verkrijgen, opslaan, verwerken en analyseren van beelddata. De infrastructuur wordt deels opengesteld voor bedrijven. Dat biedt kansen voor het aantrekken van nationale en internationale bedrijven uit diverse sectoren en het ontstaan van nieuwe bedrijvigheid in de regio. De bedoeling van de populatieonderzoeken is dat er meer kennis komt over de preventie en behandeling van ziekten, wat een positief gevolg heeft voor de bevolking en de zorgsector in het algemeen (people). Tevens wordt de ontwikkeling van geneesmiddelen gestimuleerd, waardoor in de toekomst middelen met minder schadelijke gevolgen op de markt worden gebracht, wat beter is voor het milieu (planet). Het project heeft een aanlooptijd, maar leidt tot valorisatie en productontwikkeling (profit). Dit duurzame toekomstperspectief wordt met dit project nagestreefd.

21 Het creëren van de Population Imaging infrastructuur draagt bij aan de doelstellingen van de Nederlandse overheid en Europa, met betrekking tot onderzoek, innovatie en gezondheidsbeleid. Daarnaast draagt het bij aan de samenwerking tussen overheid, onderwijsinstellingen en ondernemers. Opzet en gebruik van deze infrastructuur heeft positieve effecten op de regionale economie, nieuwe bedrijvigheid, werkgelegenheid, onderwijs, valorisatie en de toppositie van Leiden als centre of excellence op het gebied van Population Imaging onderzoek. Leiden Institute for Brain and Cognition (LIBC) Het LIBC is een centrum voor multidisciplinair onderzoek naar cognitie en de hersenen, en is voortgekomen uit een samenwerking van het LUMC en de faculteiten Geesteswetenschappen, Sociale Wetenschappen en Wiskunde en Natuurwetenschappen van Universiteit Leiden. Het LIBC is onderdeel van het universitaire profileringsgebied Brain Function and Dysfunction over the Lifespan. Het LIBC verenigt sociale wetenschappen en geesteswetenschappen met de medische wetenschap. De sociale- en geesteswetenschappen dragen in dit verband in de kern bij aan medische ontwikkelingen. Ze leveren de kennis die nodig is om maatschappelijke problemen op te lossen, en borgen de menselijke kant van innovatie. 21

22 Het LIBC is betrokken bij projecten als Population Imaging en AThEME (zie kader). Een onderzoeker verbonden aan het LIBC is verantwoordelijk voor de projectcoördinatie van AThEME, waarvoor een bijdrage uit het Zevende Kaderprogramma van de Europese Unie is toegezegd van bijna vijf miljoen euro. Ontmoeting tussen ondernemers en wetenschappers Samenwerking tussen wetenschappers en bedrijven is belangrijk om innovatie teweeg te brengen. Samen brainstormen over potentiële innovaties biedt de mogelijkheid om elkaars behoeften inzichtelijk te krijgen en die beter op elkaar te laten aansluiten. Verbindend element daarin is dat bedrijven niet alleen innoveren maar in samenwerking met andere partijen. Leiden stimuleert ontmoeting tussen wetenschappers en bedrijven. In de Leidse regio werken Universiteit Leiden, Technische Universiteit Delft, Leids Universitair Medisch Centrum en Erasmus MC Rotterdam en TNO Preventie en Zorg Leiden samen om expertise en faciliteiten van de kennisinstellingen samen te brengen en beter toegankelijk te maken. Daartoe is de Business to Science Portal geïnitieerd. B2SP brengt ondernemers en wetenschappers bij elkaar met als doel innovatie in het MKB te vergroten en kennis te valoriseren. Enerzijds leidt dit voor het bedrijfsleven tot meer innovatiekracht,

23 meer werkgelegenheid, tijdwinst en betere kansen op de markt. Anderzijds leidt het tot intensivering van de samenwerking tussen de universiteiten en kennisinstellingen onderling en tussen die instellingen en het bedrijfsleven. Met nieuwe kennis kunnen nieuwe producten en diensten worden ontwikkeld, of bestaande worden verbeterd. Zo kan de kennis die binnen de instellingen aanwezig is gericht bijdragen aan innovaties, aan economische groei en werkgelegenheid. Advancing The European Multilingual Experience Het project Advancing The European Multilingual Experience (AThEME) benadert multilinguistiek op integrale wijze. Projectcoördinator Universiteit Leiden en haar Europese partners willen meertaligheid op een andere manier benaderen. Regionale talen worden bijvoorbeeld in het onderzoek erkend en meegenomen. AThEME onderzoekt of meertaligheid goed is of er cognitieve voordelen aan verbonden zijn. Om dergelijke vragen te beantwoorden maken de onderzoekers gebruik van onder meer EEG- en fmri-technieken. Ze onderzoeken of meertaligen cognitieve taken sneller uitvoeren. Of wat het verband is tussen meertaligheid en dyslexie. Leiden is als coördinator verantwoordelijk voor de samenwerking in dit grootschalig project van zeventien partners in acht landen. Voor een deel van de vragen wordt in alle acht landen hetzelfde onderzoek gedaan, met steeds andere talen en taalsituaties als variabelen. De antwoorden op de onderzoeksvragen van AThEME zullen een stevige basis leggen voor de beoordeling van bestaand overheidsbeleid en huidige praktijken op diverse gebieden, zoals onderwijs en gezondheidszorg. AThEME draagt bij aan evidence-based beleidsvorming en is gericht op het verhogen van maatschappelijke bewustwording met betrekking tot meertaligheid door voort te bouwen op een succesvol model van de betrokkenheid van het publiek (programma Bilinguism Matters). 23

24 Verbinding in de samenleving De bewoners van Leiden voelen een grote betrokkenheid bij hun stad en bij elkaar. Die betrokkenheid is ook zichtbaar in de vele initiatieven van bewoners om de binnenstad aantrekkelijker te maken, zoals StadsLab: Leidenaren die invulling geven aan hun liefde voor hun stad door allerlei projecten te bedenken en uit te voeren. Cultuur zorgt voor verbinding en schept ontwikkelingskansen. Het aanbod van kennis en cultuur in Leiden is van invloed op de welvaart van de stad. Cultuur in internationale context stimuleert een goed vestigingsklimaat, dat zo belangrijk is in een open kenniseconomie. Zonder diversiteit in cultuur ontstaat er geen innovatie. Diversiteit en kennis van cultuur is in Leiden in de universitaire faculteiten aanwezig. Ook bij musea en gespecialiseerde instituten is dit aanwezig. Een innovatief cultuuraanbod heeft een positieve invloed op de werkgelegenheid van de stad Leiden. De kwaliteit en diversiteit van kennis en cultuur in de stad is van wereldniveau. Nieuwe verbindingen tussen onderwijsinstellingen en cultuur worden door de stad Leiden actief gestimuleerd. De afgelopen jaren hebben de gemeente, LUMC en de Universiteit Leiden op dit terrein samengewerkt. Het doel van deze samenwerking is de wetenschap een podium te geven via de verschillende culturele instellingen waaronder musea. Het gaat om het presenteren van het wetenschappelijk werk, en omgekeerd: een wetenschappelijke kijk op kunst. Regelmatig worden exposities, workshops en kennisfestivals georganiseerd om de bijzondere collecties tot leven te brengen, zoals de Nacht van Kunst en Kennis.. Internationale samenwerking Voor Leiden is internationale samenwerking onmisbaar. Al sinds 1946 heeft Leiden een stedenband met het Engelse Oxford. Dat is één van de oudste stedenbanden ter wereld. Ook de universiteiten van Leiden en Oxford werken nauw samen. Leiden is, naast Oxford, Cambridge, Heidelberg en anderen, één van de tien founding members van the League of European Research Universities. Universiteit Leiden zoekt voortdurend internationale samenwerking. Intradisciplinair en multidisciplinair, binnen onderzoeksnetwerken, -scholen, -instituten en expertisecentra. Op regionaal, nationaal en internationaal niveau zijn diverse samenwerkingsverbanden met andere kennisinstellingen en partijen. Universiteit

25 Leiden is één van de leidende onderzoeksuniversiteiten in de wereld. Ook HealthTIES (Technological Innovation and Economic Succes) is een krachtig voorbeeld van innovatieve internationale samenwerking. Het bundelt de krachten van gemeenten en Universiteiten Leiden, Rotterdam en Delft, in de vorm van Medical Delta, met die van toonaangevende Europese universiteiten: Oxford, Zürich, Barcelona en Debrecen. Het HealthTIES Consortium is gecreëerd om innovatie in de gezondheidszorg technologie te stimuleren. HealthTIES wordt gesteund door de Europese Unie. Wetenschappelijke samenwerking De kwaliteit en diversiteit van de Leidse kennis op dit gebied behoort tot de wereldtop. In Leiden Global bundelen de talloze Leidse onderzoeksinstellingen en musea hun wetenschappelijke en educatieve kennis op het gebied van Global and Area Studies. Door deze kennis tentoon te stellen wordt een verbinding gemaakt met maatschappelijke partners en wordt de kennis ook met het publiek gedeeld. Leiden Global biedt ruime kennis over alle regio s en culturen ter wereld. Het is daarom een belangrijke partner voor alle disciplines met een internationale component, en draagt bij aan Europese en mondiale integratie. Leiden Global biedt expertise en activiteiten op het gebied van Global and Area Studies aan wetenschappers, studenten, media, politici en een breed publiek van geïnteresseerden. 25

26 Culturele samenwerking Ook op cultureel vlak wordt internationaal samengewerkt. De Leidse musea werken regelmatig samen met internationale partners. Museum De Lakenhal werkt samen met Tate Modern Gallery uit Londen, één van de vooraanstaande musea ter wereld op het gebied van avantgardische kunst. NCB Naturalis werkt samen met diverse partners over de hele wereld, onder andere in het Consortium of European Taxonomic Facilities (CETAF). In CETAF zijn de belangrijkste Europese (natuur)historische musea en botanische tuinen verenigd. Aangezien de collectie van NCB Naturalis één van de grootste ter wereld is, heeft het museum een belangrijke rol in het netwerk. Rijksmuseum Volkenkunde werkt regelmatig samen met internationale partners. In 2013/2014 heeft Rijksmuseum Volkenkunde bijvoorbeeld in samenwerking met het British Museum in Londen en National Geographic de tentoonstelling Verlangen naar Mekka georganiseerd. Het was de eerste tentoonstelling van deze omvang over de bedevaart naar Mekka van deze omvang in Nederland. De tentoonstelling maakt deel uit van de viering van het 400-jarig bestaan van de Leidse leerstoel Arabische Taal en Cultuur aan de Universiteit Leiden. Gedurende de tentoonstelling worden verscheidene activiteiten gerelateerd aan het onderwerp georganiseerd, zoals bijvoorbeeld een Oriental Night en een symposium: Hajj: Global Interactions through pilgrimage. 2.6 HET INNOVATIEVE ECOSYSTEEM IN LEIDEN Gemeente Leiden levert belangrijke bijdragen aan het innovatie-ecosysteem in de stad. Leiden neemt knelpunten weg waar deze zich voordoen, en stimuleert dat kansen worden benut. Leiden beschouwt talent, ontmoeting en multidisciplinaire samenwerking als voedingsbodem voor innovatie, inspiratie, integraliteit en interactiviteit en zet het daarom centraal in haar beleid. Het Leiden Bio Science Park is het levende voorbeeld van waar het innovatieve ecosysteem al jaren tot zijn recht komt. Bedrijven, (kennis-) instellingen, LUMC, burgers: iedereen is betrokken bij het Leiden Bio Science Park. Het brengt nieuwe onderzoeken teweeg, nieuwe manieren van samenwerken en innovatieve wijzen van training en opleiding. Het realiseert economische groei, werkgelegenheid en trekt nieuwe bedrijven en financiering aan. Het is mooi dat ook op dit park de Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn wordt uitgevoerd. Een mooi innovatief concept in co-creatie met zorg- en kennisinstellingen en eindgebruikers: ouderen. Leiden betrekt actief alle partijen in de stad, bevordert ontmoeting en legt verbindingen tussen de partijen. Leiden zet zich in voor maatschappelijke participatie van alle Leidenaren, met als uitgangspunt iedereen doet mee. Leiden betrekt nadrukkelijk de jeugd, door het investeren in excellent onderwijs.

27 Leiden biedt een omgeving die aantrekkelijk is om te wonen en te werken met goede faciliteiten en inspirerende initiatieven, zoals het Singelpark. Het Singelpark is bovendien een burgerinitiatief. Het aanbieden van innovatieve cultuur zorgt voor levendigheid en identiteit van de stad. Door het tentoonstellen van kennis wordt een verbinding gemaakt met maatschappelijke partners en wordt de kennis ook met het publiek gedeeld. De Nacht van Kunst en Kennis, waar deze facetten bij elkaar worden gebracht, is een groot succes gebleken. Leiden maakt beleid om de krachten van Leiden optimaal te benutten. Er wordt daarom onder meer in het Programma Kennisstad ingezet op het aantrekken en ontwikkelen van talent, innovatieve organisaties en financiering. Leiden schept de voorwaarden om bedrijven te laten floreren, door het realiseren van faciliteiten en infrastructuren waar bedrijven gebruik van kunnen maken. Op het Leiden Bio Science Park zijn daarom al vele nationale en internationale bedrijven gevestigd. Leiden blijft zich ook de komende jaren inzetten om innovatie mogelijk te maken. Het onderzoek- en innovatiebeleid legt steeds meer nadruk op grote maatschappelijk vraagstukken, in Leiden met name op het gebied van volksgezondheid. Ook blijft Leiden zich inzetten om elke schakel in de innovatieketen, van fundamenteel onderzoek tot het op de markt brengen van producten te faciliteren. Dit zal bijvoorbeeld tot uiting komen in de ontwikkelingen in de Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn. 27

28 3Innovatie door de stad

29 Doen waar we goed in zijn, en als we dat goed doen, kunnen we uitgroeien tot een nog veel aantrekkelijker stad De Leidse aanpak is integraal en interactief. Alle Leidse partijen werken samen aan innovatie. Burgers, bedrijven, kennisinstellingen en de gemeente werken gezamenlijk aan de oplossingen voor maatschappelijke problemen. De Leidse initiatieven sluiten aan bij het Europese streven naar een Innovatie Unie. Dat Leidse projecten in lijn zijn met de Europese agenda, blijkt uit de vele Europese projecten waar Leidse partijen in participeren. 29

30 3.1 DE STAD LEIDEN ALS FACILITATOR VAN INNOVATIE Een internationale kennisstad als Leiden vraagt om een overheid die meedenkt, mogelijkheden schept en waar nodig investeert. De stad Leiden draagt dan ook actief bij aan het versterken van de innovatieve slagkracht van Leiden. De stad creëert draagvlak voor samenwerking en treedt verbindend op tussen alle innovatiepartners: kennisinstellingen, bedrijven en burgers. Zo was de bijeenkomst tussen gemeente Leiden, Universiteit Leiden en het LUMC op 12 januari 2011 de feitelijke start van het programma Kennisstad. Ook de Leidse Proeftuin voor Zorg en Welzijn is ontstaan na een gemeentelijk initiatief om betrokken partijen bij elkaar aan tafel te zetten. De stad initieert en organiseert vaker ontmoetingen en bijeenkomsten met thema s als internationaal onderwijs, hoogbegaafden, revitalisering van de historische binnenstad, ontwikkeling van het Holland Space Cluster en een bio-based economy cluster. De stad investeert actief in onderzoeks- en innovatieprojecten en infrastructuur: jaarlijks structureel in het Leiden Bio Science Park in de bouw van het BioPartner Incubator III, onderdeel van BioPartner Center Leiden, het grootste bedrijventerrein voor startende ondernemingen in life sciences in Nederland; in de realisatie van de Bio Simulation Factory, dat naast de gemeentelijke bijdrage ook aan rijksbijdrage en uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling heeft ontvangen; in het project Population Imaging; in de Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn.

31 Om meer ruimte te creëren voor kennisintensieve bedrijvigheid en wetenschappelijke instellingen, investeert de stad Leiden daarnaast stevig in de infrastructuur en ontsluiting van het Leiden Bio Science Park. Samen met de universiteit en de gemeenten Leiden en Oegstgeest zijn er plannen voor uitbreidingsmogelijkheden van in totaal m2. Het park wordt op die manier geschikt gemaakt om te werken, te wonen en te recreëren. Ook de provincie en het rijk dragen fors bij aan dit initiatief van De stad acquireert nieuwe life science en medische technologische bedrijven om te investeren in de regio. De combinatie van (goed samenwerkende) top-kennisinstellingen en het onderling delen van de top-onderzoeksinfrastructuur maakt Leiden voor bedrijven aantrekkelijk als vestigingsstad. Zo heeft Leiden in totaal 92 bedrijven met meer dan 50% aandelen in handen van een buitenlands moederbedrijf. Onlangs heeft Welch Allyn, een prominent bedrijf op het gebied van medisch diagnostisch instrumentarium, aangekondigd haar nieuwe hoofdkantoor voor de EMEI regio in Leiden te vestigen. Met het Leidse Cofinancieringsfonds stimuleert de stad op innovatieve wijze spin-off bedrijven en valorisatie. De stad heeft met dit fonds aan cofinanciering beschikbaar gesteld om snel in te kunnen spelen op (inter-)nationale subsidiemogelijkheden voor innovatieve projecten. Technolab en Proeftuin Zorg en Welzijn zijn uit dit fonds gesubsidieerd, en een aanvraag van het project Bio Solarcells is in behandeling. 31

32 Bio Solarcells is een vijfjarig onderzoeksproject waarin kennisinstellingen en bedrijven samenwerken. Het project wordt aangestuurd door een managementteam en een Wetenschappelijke Adviesraad en beschikt over een budget van uit publieke en private bronnen. Bio Solarcells doet onderzoek naar algen en bacteriën, planten, kunstmatige bladeren, en Solar fuels voor duurzame energie en grondstoffen. Via al deze onderzoekslijnen wil Bio Solarcells bewerkstelligen dat energie opgewekt wordt uit hernieuwbare bronnen. Een aantal deelprojecten en onderzoeken wordt in Leiden uitgevoerd, waaronder het demonstratieproject Solar Fuels Leiden. De doelen van dit deelproject zijn: Het ontwikkelen van een proeffaciliteit voor opschaling en toepassing van katalysatoren; Demonstratie van unieke kennis van deelnemende partijen naar alledaagse toepassingen; Demonstratie gebruik duurzame waterstof in bijvoorbeeld het openbaar vervoer. Leiden blinkt erin uit om unieke kennis te vertalen naar concrete (economische) toepassingen. Daarom is Leiden de perfecte locatie om een dergelijk demonstratieproject uit te voeren. Stimuleren spin-off bedrijven en valorisatie In Leiden wordt kennisvalorisatie gestimuleerd om economische groei en maatschappelijke voordelen te vergroten. Leiden doet dit onder meer door te investeren in uitmuntende faciliteiten voor studenten, onderzoekers en (jonge) ondernemers. Zo zijn op het Leiden Bio Science Park diverse faciliteiten ter ondersteuning en begeleiding van start-ups en spin-off bedrijven. Ook aanwezigheid van getalenteerde en initiatiefrijke academici zorgt voor spin-off potentieel. Het BioPartner Center Leiden is het grootste bedrijvencentrum voor startende ondernemingen in de rode biotechnologie in Nederland de belangrijkste partner in het stimuleren van start-ups en spin-offs. Bedrijven kunnen samen optrekken en bouwen aan een waardevol netwerk. Ook vanuit de Universiteit Leiden worden spin-offs gerealiseerd. Zo is uit de activiteiten van de onderzoeksgroep Interface Physics van de Universiteit Leiden Leiden Probe Microscopy BV. ontstaan. De reactor-stm (scanning tunneling microscope) is door LPM BV op de markt gebracht. De initiatiefnemer van LPM BV, hoogleraar Joost Frenken, heeft hiermee in 2012 de FOM-valorisatieprijs gewonnen.

33 3.2 DE AANTREKKINGSKRACHT VAN LEIDEN Met de gedeelde infrastructuur en samenwerking tussen LUMC en Universiteit Leiden, de goede onderzoeksfaciliteiten en de nabijheid van het Leiden Bio Science Park met farmaceutische bedrijven oogst het Leidse gezondheidsonderzoek (inter)nationale lof. Hiermee heeft Leiden een grote aantrekkingskracht op talentvolle kenniswerkers, bedrijven en investeerders en is Leiden een ontmoetingsplaats voor gerenommeerde wetenschappers en toponderzoek. Dat blijkt uit de aanwezigheid van verschillende unieke expertisecentra zoals Netherlands Centre for Nanoscopy (NeCEN), Leiden Cell Observatory en het MRI Gorter Centrum. De aanwezigheid van getalenteerde en initiatiefrijke academici en resultaten uit bovengenoemd toponderzoek zorgt voor spin-off potentieel. Dit trekt weer diverse bedrijven aan die kennis uit onderzoek kunnen omzetten in het verbeteren van medische technologie en het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen. In het zogenaamde Biggarrapport (2011) is onderzocht wat de economische lokale, regionale en landelijke impact is van investeringen in het totale pakket aan Leids wetenschappelijk onderzoek. De toegevoegde waarde van het totale onderzoeksprogramma aan de Universiteit Leiden en het LUMC is groot: elke euro die geïnvesteerd wordt in onderzoek, levert nationaal een toegevoegde waarde op van 3,88. 33

34 Door de grote economische én maatschappelijke impact van het Leids wetenschappelijk onderzoek, investeren overheden en private partners graag in nieuwe Leidse initiatieven. Op Europees niveau (Zevende Kaderprogramma) en op nationaal niveau (Topsectorenbeleid) scoren Leidse onderzoeksaanvragen sterk op economische en maatschappelijke valorisatiekansen. De Universiteit Leiden is hierin een relatief sterke speler en weet met haar goede reputatie veel onderzoeksgeld naar zich toe te trekken. De Universiteit Leiden en het LUMC hebben hun onderzoeksprogramma s samen afgestemd op meer aandacht voor kennisbenutting, de human capital agenda en de maatschappelijke impact van onderzoek. Hierdoor zal Leiden ook in het nieuwe Horizon2020 een goede kans maken op financiering voor nieuwe medische doorbraken. Ook de internationale farmaceutische sector investeert volop in Leids onderzoek naar de ontwikkeling van medicijnen, therapieën en/of vaccinaties voor verschillende ziektegebieden.

35 Made in Leiden Voorbeelden van Leidse ontdekkingen en onderzoek zijn: Stier Herman, de eerste genetisch gemodificeerde stier ter wereld. Zijn nakomelingen produceren nieuwe geneesmiddelen in hun melk. Factor-V Leiden, een aangeboren en erfelijke bloedstollingsziekte, ontdekt in het LUMC. Remicade, een medicijn van Centocor tegen reumatische arthritis en verschillende andere auto-immuunziekten. Quinvaxem, het eerste volledig vloeibare vaccin ter wereld tegen vijf belangrijke kinderziekten: difterie, tetanus, kinkhoest, hepatitis B en HiB, ontwikkeld door Crucell. Het biotech bedrijf Prosensa en het LUMC doen onderzoek naar de behandeling van de ziekte Duchenne spierdystrofie. OctoPlus ontwikkelt een medicijn Locteron tegen chronische hepatitis C. DNAge ontwikkelt een medicijn tegen ouderdomsziekten als het Cockayne Syndroom. 3.3 DE ACTIEVE ROL EN BETROKKENHEID VAN LEIDENAREN Leiden is trots op de mensen die de stad maken. De Leidse bevolking heeft een samenstelling die afwijkt van andere steden en kent een grote creatieve klasse: wetenschappers, kunstenaars, journalisten, architecten. Die blijken heel vaak bereid te zijn tijd in hun stad te investeren, mits je ze aanspreekt op hun professionele expertise. De stad geeft dan ook ruim baan voor initiatieven van burgers, bedrijven en instellingen. Initiatieven die bijdragen aan kennis, cultuur en de kracht van de historische binnenstad, maar ook initiatieven die het leefklimaat, de saamhorigheid en de zelfredzaamheid van burgers versterken. Stadslab, een bijzondere samenwerking tussen burgers en gemeente Wat in Leiden gebeurt, is bijzonder. Zo n constructieve, partnerschapsachtige samenwerking tussen burgers en gemeente is echt vooruitstrevend. Enkele jaren geleden lanceerde de gemeente de slogan Leiden, stad van ontdekkingen. Dat had een bijzonder effect. Mensen realiseerden zich ineens de grote historische betekenis van hun stad in wetenschap en kunst en werden weer trots op Leiden. In die sfeer 35

36 is Stadslab ontstaan. Gedreven door een ambitieuze toekomstvisie voor de Leidse openbare ruimte, organiseerden de initiatiefnemers van Stadslab in de zomer van 2009 de Stadszomernachtsdroom. Een uitnodiging voor alle inwoners om mee te denken over hoe de stad mooier en spannender gemaakt kon worden. De verrassend grote opkomst van ruim tweehonderd inwoners was het startsein voor Stadslab. Ruim twee jaar later is Stadslab Leiden een netwerk van zo n vierhonderd vrijwilligers. Leidenaren die invulling geven aan hun liefde voor hun stad door allerlei projecten te bedenken en uit te voeren, voor Leiden en de Leidenaren. Stadslab heeft in Leiden de verhouding tussen gemeentebestuur en burgers veranderd, zo menen alle betrokkenen. Maar dat is niet alleen de verdienste van Stadslab. Het is een wisselwerking met een open bestuurscultuur waarin deze vorm van burgerparticipatie kan gedijen. Burgers verwachten niet meer alle heil uit het stadhuis en de gemeente wil niet langer alles zelf bepalen. Leidenaren zien dat je ook zelf initiatief kunt nemen. En de gemeente praat met mensen in de stad, vooral met deskundigen, alvorens plannen te maken. Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn In juni 2013 is de Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn gestart. Deze Proeftuin wordt ingericht door vier Leidse organisaties die veel kennis in huis hebben over zorg: Hogeschool Leiden, TNO, het Leiden Institute for Brain and Cognition en de Leyden Academy on Vitality and Ageing. Samen willen zij antwoorden vinden op vraagstukken die opkomen door de vergrijzing en de hervormingen in de gezondheidszorg. De ambitie is om ervoor te zorgen dat Leidenaren, en vervolgens ook Nederlanders en Europeanen, gezond oud worden en de beste zorg krijgen. In de Proeftuin wordt tevens de verbinding met het Leidse zorgonderwijs gelegd, zodat ook het onderwijs verbetert door nieuwe kennis. Ook cliëntorganisaties en burgers zijn betrokken bij de ontwikkeling van de Proeftuin. Het is een inspirerend Het stadsbestuur beschouwt deze vorm van publieksparticipatie als een zegening. Veel gemeenten doen al jaren tevergeefs hun uiterste best om interactief beleid te maken. Leiden loopt met deze omwenteling in de verhouding tussen burgers en bestuur voorop.