Module 1. Kleurenleer

Transcriptie

1 Module 1 Kleurenleer Opleiding Kleur Expert, module 1 1

2 Inhoudsopgave Module 1 Kleurenleer 1. Wat is Kleur? Kleur bestaat niet Licht is nodig om kleur te zien Natuurlijke lichtbronnen Kunstmatige lichtbronnen De opbouw van kleuren Zwart en Wit Goethe De eigenschappen van kleur Kleurverandering De kleurkarakteristieken Kleurcombinaties Complementaire combinaties Analoge combinaties Tertiaire combinaties Monochrome combinaties Neutrale combinaties Eénkleurige combinaties Reproductie van kleuren Additieve kleurmenging Subtractieve kleurmenging Hoe zien wij kleur? Anatomie van het oog Lichtreceptoren Ontwikkeling in het zien van kleuren Kleurenblindheid Achromatopsie Monochromatopsie Dichromatopsie Anomale Trichomatopsie Trichromatopsie Tetrachromatopsie Nyctalopia Waarkomt kleurenblindheid voor? Wat doen kleuren met ons? Verbinding tussen innerlijk en uiterlijk Kleur als een brug tussen innerlijk en uiterlijk Kleur is overal om ons heen De psychologie van kleuren De gevoelswaarde van kleuren De betekenis van kleuren De tinten van kleur 29 Opleiding Kleur Expert, module 1 2

3 Module 1 Kleurenleer 1. Wat is kleur? Kleur bestaat niet Kleur is Communicatie. Kleur geeft duidelijkheid. Kleur is overal om ons heen. Kleur geeft een bepaalde sfeer. Kleur geeft een stuk herkenning. Kleur is emotie, vibratie, trilling. 1.1 Kleur bestaat niet Kleur bestaat niet, kleur kunnen we niet vastpakken. Alles wat we waarnemen als kleur is een subjectieve ervaring die afhangt van het licht dat voorwerpen weerkaatsen en de eigenschappen van het visuele systeem waarmee we zijn uitgerust. Bovendien staan kleuren niet op zichzelf, maar beïnvloeden ze elkaar. Wat in het ene geval licht lijkt, is in het andere geval juist donker. De wereld om ons heen is vol met kleuren, maar die zitten allemaal in ons hoofd. We ervaren kleur met slechts een van onze zintuigen: ons gezichtsvermogen. Iets wat bijvoorbeeld nat is kan gezien worden, gehoord (als een lekkende kraan) en ook gevoeld. Je kunt blauw niet horen of ruiken, je kunt het ook niet proeven maar wel voelen Dit wekt de indruk dat kleur niet gekoppeld is aan bepaalde objecten of oppervlaktes. Kleur zien is eerder een gebeurtenis, veroorzaakt door diegene die kijkt. Een kleur of een compositie van kleuren kan voor elke persoon die ernaar kijkt iets heel anders betekenen. We kunnen zeggen dat kleur niet alleen gevormd wordt door het oog, maar ook door het ik. Eerst zien we kleur en dan reageren we daarop. Sommige mensen kunnen geen kleuren zien en sommigen zien kleuren anders dan de meeste mensen. Vrouwen voelen en zien kleuren zeker anders dan mannen. Er zijn ook meer mannen kleurenblind dan vrouwen, zie hoofdstuk 9. Wanneer we kleur gaan bekijken volgens de wetenschappelijke benadering', is licht heel belangrijk. De wetenschappelijke benadering houdt in dat je kleur puur wetenschappelijk bekijkt. Kleur is ook communicatie en geeft herkenning en duidelijkheid. Kleur geeft een sfeer weer en heeft diverse betekenissen en emoties. Kortom we kunnen niet leven zonder kleur! De wereld van kleur is een hele fascinerende en wanneer je ermee bezig bent en mensen ermee adviseert is het belangrijk dat je er veel van weet. Opleiding Kleur Expert, module 1 3

4 1.2 Licht is nodig om kleur te zien. Kleur is in de eerste plaats een eigenschap van licht. De kleur van je verf komt uit het licht van de lamp of de zon. Pas in de tweede plaats is kleur een eigenschap van de dingen die kleur hebben. En omdat je niet met licht schildert maar met verf, kun je in een kleursysteem voor de schilder de "ware" lichtkleuren slechts imiteren met pigmenten en kleurstoffen. Daarin zit een beperking. Daarnaast is er een groot verschil in de manier waarop verf en licht reageren. Hierdoor gelden voor het schilderen andere primaire, secundaire en tertiaire kleuren dan voor het werken met licht zoals op een computerscherm. We noemen mengen met verf subtractieve menging en mengen met licht additieve menging. Deze begrippen worden uitgelegd in hoofdstuk 7 van deze module. Kleur is een eigenschap van licht die wordt bepaald door de verschillende golflengtes waaruit dat licht is samengesteld. De samenstelling van golflengtes wordt het spectrum genoemd. Het kleurenspectrum bestaat uit de kleuren van de regenboog met de kleurenvolgorde rood-oranje-geel-groen-blauw-indigoviolet, die overeenkomt met dalende golflengte en een stijgende frequentie van de lichtgolven Hier moet wel worden opgemerkt dat er geen voor de hand liggende relatie is tussen bovengenoemde natuurkundige definitie van kleur en de actuele kleurervaring, zoals deze zich aan een mens voordoet. De kleur van een oppervlak wordt bepaald door het deel van het licht dat door dat oppervlak wordt weerkaatst. Een rood object reflecteert het rood uit het witte licht en alle kleuren worden geabsorbeerd behalve het rood Natuurlijke lichtbronnen De zon is de belangrijkste natuurlijke lichtbron. Hij levert ons wit licht en warmte. De zon is niks meer dan een grote kernreactor en wanneer er geen beschermlaag zou zijn, verbranden we allemaal binnen 10 minuten. Het licht van de zon bestaat uit allemaal verschillende golflengten. Daarvan kunnen wij maar een gedeelte zien. Dat zijn de diverse kleuren. Er zijn ook andere golflengten die wij niet kunnen zien, zoals: radiogolven, radargolven, infrarood, ultraviolet, röntgenstralen (x-stralen) en gammastralen. Zonlicht bereikt ons niet altijd. 's Nachts schijnt de zon tegen de Opleiding Kleur Expert, module 1 4

5 andere kant van de aardbol. Toch is het 's nachts nooit helemaal pikdonker, omdat er ook nog andere natuurlijke lichtbronnen zijn: de sterren. Behalve de sterren, zie je 's nachts soms ook de maan. Toch is de maan zelf geen lichtbron. Dat komt omdat de maan zelf geen licht geeft, maar het licht van de zon weerkaatst. De zon en de sterren zijn dus natuurlijke lichtbronnen Kunstmatige lichtbronnen Vroeger gingen de mensen slapen bij het ondergaan van de zon. Zo gauw er in de ochtend weer wat zonlicht was, stonden ze op. In de oertijd maakten de mensen al vuurtjes. Dat deden ze om wilde beesten weg te jagen, voor de warmte, maar ook voor het licht. Verder worden er al eeuwenlang fakkels, olielampjes en kaarsen als verlichting gebruikt. Bij alle lichtbronnen van vroeger werd iets verbrand. Bij een gaslamp bijvoorbeeld werd een bepaald soort gas verbrand. Gas- en olielampen worden nog steeds gebruikt op plaatsen waar geen elektriciteit is. Behalve natuurlijke lichtbronnen, zijn er ook kunstmatige lichtbronnen. Dat zijn lichtbronnen die door mensen uitgevonden en gemaakt zijn. Een voorbeeld van een kunstmatige lichtbron is de gloeilamp. In een glazen bol zit een draadje van het metaal wolfraam. Door dit draadje loopt elektrische stroom. Het draadje wordt zo heet, dat het gaat gloeien en licht geeft. De lamp geeft behalve licht ook warmte. Een gloeidraad is een metalen draad die warm wordt en gaat gloeien als er een steeds grotere elektrische stroom doorheen wordt gestuurd. Als de stroom te groot wordt, verbrandt de gloeidraad. Dat is niet de bedoeling. Daarom zit de draad van een gloeilamp in een glazen bol, zodat er geen lucht bij kan. Ook gas of een mengsel van gassen zendt licht uit als er een elektrische stroom doorheen gaat. Dat gebeurt bij tllicht. Het licht komt dan uit lichtgevende buizen. Dan heb je ook nog lasers. Lasers zijn lichtbronnen die een smalle, felle bundel licht geven. Je hebt zelfs laserlicht dat zo intens is, dat je ermee door metaal kunt snijden! Wat je met licht al niet kan doen. Opleiding Kleur Expert, module 1 5

6 2. De opbouw van kleuren Kleuren bestaan uit golven die voor ons menselijke oog zichtbaar zijn. Er zijn ook niet-zichtbare golven, zoals infrarood (die liggen nog voor onze kleur rood), ultraviolet (die liggen na het violet), als ook radiogolven en röntgenstralen. Het zichtbare zonnespectrum bevat 3 hoofdkleuren; dit noemen we de PRIMAIRE kleuren. Kleuren die niet te mengen zijn uit andere kleuren. GEEL, ROOD, BLAUW - Primaire kleuren zijn kleuren die je niet kunt mengen uit andere kleuren. Ze zijn de kleuren die een baby als eerste leert te onderscheiden. We noemen het ook wel de volle kleuren. Kleuren met veel pigment. Waarvan Blauw als meest koele kleur wordt gezien, geel als warme kleur en rood als meest heldere kleur. - De SECUNDAIRE kleuren zijn kleuren die de menging zijn van 2 primaire kleuren, je krijgt dan de kleuren VIOLET, ORANJE, GROEN - De TERTIAIRE kleuren worden gemengd uit 3 primaire kleuren. Een tertiaire kleur krijg je ook wanneer je zwart mengt met een volle primaire kleur (rood/geel/blauw). OLIJFGROEN, OKERGEEL, TURKOOIS We kunnen ook de primaire en secundaire kleuren met elkaar mengen, dan ontstaan de bruinen en de grauwen. De onderlinge verhouding van die 3 kleuren bepaalt het eindresultaat. Zit er bijvoorbeeld veel rood in dan komt er een bruine tint uit, zit er veel blauw in dan kom je bij de grauwen, veel geel erin leidt tot groenige tinten. 2.1 Zwart en Wit Zwart en wit zijn geen echte kleuren zeggen sommige mensen en het klopt in zoverre dat ze anders zijn dan geel, rood of blauw. Mensen die kleurenblind zijn zien nog wel zwart, wit en grijze tinten, maar geen kleur. Zwart en wit zou je de meest extreme kleuren kunnen noemen. Ze bestaan alleen in pigmentstoffen en niet in het licht. Zwart is de meest verdichte kleur, alle pigmenten samen vormen de kleur zwart. Je kunt dus zeggen dat zwart alle lichtstralen absorbeert en ze omzet in warmte. Zwart is de kleur die de duisternis het dichtst benadert. Alle kleurpigmenten samen vormen theoretisch zwart. In werkelijkheid moet een zuiver zwart pigment gewonnen worden uit bijvoorbeeld verbrande botten. Wanneer je zwart combineert met andere kleuren worden alle kleuren donkerker. Opleiding Kleur Expert, module 1 6

7 Wit is de meest ijle kleur die er is. Het reflecteert alle lichtstralen en het blijft daardoor koeler (denk maar eens aan witte of zwarte kleding die je draagt op een warme zomerdag). Wit is de kleur die het transparante licht het dichtst benadert. Ook wit pigment kan niet worden samengesteld uit andere pigmenten, maar moet worden gewonnen, bijvoorbeeld uit lood. Wit licht bevat eigenlijk alle kleuren van de regenboog en daarom zeggen we ook wel dat wit alle kleuren in zich heeft, maar dat dit niet zichtbaar is behalve wanneer er licht op komt. Denk daarbij aan het blazen van een bel van water (wit/transparant) die als er licht op komt alle kleuren laat verschijnen. 2.2 Goethe Het was dichter en wetenschapper Goethe die ontdekte dat kleuren ontstaan op de grens tussen wit en zwart, namelijk op het gebied waar licht en duister elkaar overlappen en er een tussengebied ontstaat. Het kleurensysteem van Goethe uit 1810 brengt een ster van de 3 primaire- en de 3 secundaire kleuren in elkaar. (zie afbeelding hiernaast) Wil je meer weten over de kleurenleer van Goethe dan raad ik je dit boek aan te lezen. Daarin staat tot in de details beschreven hoe Goethe kleur ontdekte en hoe hij er een kleursysteem van heeft gemaakt waar wij vandaag de dag nog steeds mee werken. Door de jaren heen zijn er veel verschillende kleursystemen ontwikkeld en rond 1910 kwam Munsell met het systeem dat duidelijk maakt hoe 3 verschillende kenmerken/eigenschappen van kleur: tint, waarde en verzadiging met elkaar samenwerken. Munsell hanteert 10 verschillende kleurgroepen: rood, oranje, geel geelgroen, groen, blauwgroen, blauw, paarsblauw, violet en magenta. Dit zijn allemaal pure tinten en ze staan allemaal aan de buitenkant van de cirkel, op een denkbeeldige evenaar. Opleiding Kleur Expert, module 1 7

8 3. De eigenschappen van kleur Het MUNSELL Kleur Systeem is een van de meest bruikbare omdat hier verfkleuren in een logische rangschikking worden geordend. Albert Munsell gebruikt een aantal begrippen om kleuren te omschrijven. Onder deze begrippen verstaat hij de eigenschappen van kleur. Kleurfamilie De eigenschap die een kleur van een andere kleur onderscheidt, bijvoorbeeld rood van groen. Ondertoon Hoe warm of koel is een kleur? Een kleur kan een gele of een blauwe ondertoon hebben, bijvoorbeeld blauwrood of geelrood, of blauwgroen of geelgroen. Onder een blauwe ondertoon verstaan wij een koele ondertoon en onder een gele ondertoon verstaan we een warme ondertoon. Hoe meer geel er in een kleur zit, hoe warmer de kleur wordt. Sommige kleuren hebben gelijke hoeveelheden blauw en geel en zijn ware kleuren. Zuiverheid Hoe helder of gedempt is een kleur? Afhankelijk van hoeveel grijs of een andere (complementaire) kleur is toegevoegd aan een kleur, zal deze helder of gedempt overkomen. Gedempte kleuren zijn rustig en vergrijsd. Heldere kleuren zijn pure kleuren, pigmenten die niet gemengd zijn met een andere kleur. Zij zijn krachtig, puur, intens, vibrerend, hard en fel. Kleurhoogte (Value) Hoe donker of licht is een kleur? Op een schaal van 0 tot 10 heeft wit een waarde van 10 en zwart een waarde van 0 en alle tinten grijs liggen daar tussenin. Hoe meer wit, hoe lichter (en matter, gepoederd) een kleur wordt. NB. Als je een kleur daarentegen met water vermengt, wordt hij dunner, maar hij houdt wel zijn helderheid! Heldere kleuren Gedempte kleuren Opleiding Kleur Expert, module 1 8

9 4. Kleur verandering Een kleur kan veranderen door - te mengen met een andere kleur bv. geel + blauw = groen dit zijn de kleurtonen (tinten). We maken hierin een onderscheid tussen koele en warme kleuren. Koel en warm zijn gevoelservaringen van mensen, geen natuurkundige wetten. De gevoelens zijn persoonlijk en kunnen van mens tot mens verschillen. Daarom hebben we gekozen voor de ondertonen van kleuren. Bijvoorbeeld de kleur rood met een blauwe (koele) en een warme (gele ondertoon). Rood met een blauwe ondertoon noemen we karmijnrood en rood met een gele ondertoon is vermiljoenrood. Karmijnrood Vermiljoenrood Blauw met een rode ondertoon is ultramarijn en blauw met een gele ondertoon is Pruisisch blauw. Ultramarijn Pruisisch Blauw Geel met een blauwe ondertoon is citroengeel en met een rode ondertoon is cadmium geel. Citroengeel Cadmium geel Opleiding Kleur Expert, module 1 9

10 Een kleur kan ook veranderen door - te mengen met wit = verlichten - te mengen met zwart = verdonkeren Dit is de waarde van kleuren. Dit geeft aan hoe licht of hoe donker een kleur is. Wit is de hoogste waarde, zwart de laagste. Zwart is de aarde onder je voeten (laag) en wit is de lucht boven je hoofd (hoog). Waarde zegt dus niks over de tint, maar alles over licht, medium en donker. En deze waarden zie je terug in alle kleuren. Er zijn lichte- medium- en diepe tinten van alle kleuren zoals van roze, paars, blauw, bruin en groen. Een kleur kan ook veranderen door - te mengen met grijs = vergrijzen, we noemen dit verzadiging of chroma De verzadiging laat zien hoe helder of vergrijsd een kleur is. De pure tint heeft de hoogste verzadiging en wanneer je een zwart-wit foto ziet heb je de laagste verzadiging. Om een tint te verlagen in verzadiging kun je 2 dingen doen; je kunt de kleur met een neutrale kleur mengen (zwart/wit/grijs). Door het mengen met wit maak je een kleur altijd minder verzadigd en lichter. Met zwart maak je een kleur ook minder verzadigd, maar ook donkerder. Met grijs maak je een kleur ook minder verzadigd, maar de waarde van het grijs ten opzichte van de beginkleur bepaald of de kleur lichter, donkerder of hetzelfde blijft. Door met water te mengen maak je een kleur transparanter en gaat de ondergrond waarop geschilderd is meespelen als mengkleur. Waarde en verzadiging komen altijd tegelijkertijd voor, maar zijn 2 verschillende dingen. Opleiding Kleur Expert, module 1 10

11 5. De Kleur karakteristieken De 6 kleurkarakteristieken waar we mee werken tijdens een kleurenanalyse 1. Helder en Gedempt 2. Koel en Warm 3. Licht en Donker Opleiding Kleur Expert, module 1 11

12 6. Kleurcombinaties We onderscheiden de volgende kleurcombinaties: 6.1 Complementaire kleurcombinaties krijgen we wanneer we met de twee tegenover elkaar liggende kleuren uit de kleurencirkel. Deze kleuren versterken elkaar, zoals bijvoorbeeld blauw en oranje. Het effect is dat het blauw blauwer wordt en het oranje intenser. Het effect daarvan is dramatisch en levendig. Voorbeelden van andere complementaire kleurcombinaties zijn: - Rood en Groen - Geel en Paars - Geel/Groen en Purper (Rood/Blauw) - Oranje/Rood en Turquoise (Groen/Blauw) - Paars/Blauw en Geel/Oranje - Magenta (Paars/Rood) en Groen/Turquoise 6.2 Analoog combinaties van kleuren die naast elkaar op de kleurencirkel liggen en met in iedere kleur een kleurcomponent van de andere kleuren. Bijvoorbeeld: geelgroen, groen en blauwgroen, of blauwpaars, paars en roodpaars. Of zoals hiernaast in het voorbeeld, blauw, blauw/paars en paars. Het effect is harmonieus, oogstrelend, kalm en rustig. Deze kleuren werken elkaar niet tegen, maar vullen elkaar aan. Opleiding Kleur Expert, module 1 12

13 6.3 Tertiair, ook wel drieklank genoemd. Dit zijn drie kleuren die op dezelfde afstand van elkaar liggen op de kleurencirkel, bijvoorbeeld oranje paars groen, of geel rood - blauw. Het effect is energiek, speels en spannend, maar sterk afhankelijk van de gelijke kleurhoogte en hoeveelheid. Leuk om hiermee te spelen en kijken hoeveel je van een kleur kunt hebben wanneer er nog 2 andere duidelijke kleuren bij komen. 6.4 Monochroom, ook wel ton-sur-ton genoemd verschillende tonen van dezelfde kleur, bijvoorbeeld licht- en donkerder blauw. Het effect straalt eenvoud uit, is attractief en elegant. Het wordt vaak gedragen in de zakelijke wereld. Tinten van blauw of tinten van grijs. Wellicht met een klein accent, maar de basis kleuren blijven rustig. Opleiding Kleur Expert, module 1 13

14 6.5 Neutraal twee of meer neutrale kleuren, bijvoorbeeld bruin-zwart-grijs of bruin-bruin-zwart. Het effect is stabiel, werelds en/of elegant. Het contrast is laag en de kleuren zitten in dezelfde kleurhoogte. Allemaal licht, allemaal medium of allemaal donker van kleurhoogte. 6.6 Eénkleurig De hele outfit in 1 kleur, niet in 1 kleurgroep (bv. Groenen, grijzen, blauwen of roden, maar 1 kleur (of 1 tint van kleur), zoals hier bij deze zwarte groep kleding. Dit is wat we vaak zien bij de niet kleuren zwart en wit. Opleiding Kleur Expert, module 1 14

15 7. Reproductie van kleuren 7.1 Additieve kleurmenging Additieve kleurmenging ontstaat door menging van het licht van verschillende kleuren, zodat er een totaal andere kleur ontstaat. Wanneer de drie lichtbronnen met de primaire kleuren rood (R), groen (G) en blauw (B) samenvallen, ontstaat in principe wit. Additieve kleurmenging wordt onder andere gebruikt bij beeldschermen, waarbij elk van de drie lichtbronnen gevormd wordt door een enkel lichtpunt, een pixel. Voor het oog vallen de bronnen dan samen. De term additief komt van optellen, wat bij deze vorm van kleurmenging gebeurt. We beginnen zonder licht (zwart), en tellen daar licht met bepaalde kleuren bij op. Dit in tegenstelling tot subtractieve kleurmenging waarbij een of meer kleuren uit het opvallende licht geabsorbeerd worden. RGB-kleursysteem De afkorting voor de primaire kleuren (Rood, Groen en Blauw) bij deze vorm van kleurmenging geven het bijbehorende systeem de naam RGBkleursysteem. Mengschema Primaire additieve kleuren Rood Groen Blauw Secundaire additieve kleuren Rood + groen = geel Rood + blauw = magenta Groen + blauw = cyaan 7.2 Subtractieve kleurmenging Dit ontstaat door selectieve absorptie van het witte licht door een of meer verschillende kleurstoffen. Deze kleurstoffen kunnen als kleine deeltjes gemengd zijn (zoals bij verf of inkt), of ze kunnen in achtereenvolgende transparante lagen zitten (zoals bij filters voor bijv. toneellampen). De mengkleur is altijd donkerder dan de donkerste bronkleur. Opleiding Kleur Expert, module 1 15

16 Bij transparante lakken, zoals gebruikt in de drukkunst, begint men met een witte ondergrond die dus wit licht reflecteert. Dit witte licht is een mengsel van licht van alle golflengten van het zichtbare spectrum, waaronder de lichte primaire kleuren rood, groen en blauw, die de drie types kleurreceptoren van het menselijk oog prikkelen. Wanneer op de witte ondergrond één van de drie subtractieve primaire kleuren cyaan (C), magenta (M) en geel (Y) wordt aangebracht, wordt de complementaire kleur van die primaire kleur geabsorbeerd: dus respectievelijk de secundaire kleuren rood, groen en blauw. Worden cyaan en geel over elkaar aangebracht dan worden dus rood en blauw geabsorbeerd en blijft groen over. Bij cyaan en magenta worden rood en groen geabsorbeerd en blijft blauw over. Bij geel en magenta worden groen en blauw geabsorbeerd en zie je dus de kleur rood. Worden alle drie de primaire kleuren aangebracht dan wordt alle licht geabsorbeerd en is het resultaat in principe zwart. In de drukkerspraktijk is het resultaat echter een vuilbruine kleur, doordat de gebruikte inkten niet ideaal zijn. De afkortingen voor de afzonderlijke kleuren (C, M, Y en K) geven het bij deze vorm van kleurmenging behorende systeem de naam CMYK. Mengschema Primaire subtractieve kleuren Cyaan Magenta Geel Secundaire subtractieve kleuren Wit - cyaan - magenta = blauw Wit - cyaan - geel = groen Wit - magenta - geel = rood Opleiding Kleur Expert, module 1 16

17 8. Hoe zien wij kleur? Het licht van de zon weerkaatst op een voorwerp en dit geeft alles terug behalve de kleur van het voorwerp. En we zien pas echt kleuren met onze hersenen. 8.1 Anatomie van het oog Licht komt het oog binnen via de pupil, dit is de opening in het regenboogvlies (iris) en bepaalt hoeveel licht het oog binnen komt. Het wordt beschermd door het hoornvlies (cornea) die tevens licht afbuigt. De lens (lens), die direct achter het regenboogvlies ligt, zorgt dat inkomend licht geconcentreerd wordt op een specifieke plek van het netvlies (retina): de gele vlek (ook fovea of macula genoemd). Het netvlies bekleedt ongeveer 65% van de binnenkant van het oog. Hier wordt licht waargenomen en omgezet in signalen. Via zenuwen, die gebundeld als oogzenuw het oog verlaten, gaan de signalen naar de hersenen. Hier worden de signalen omgezet in beeld. De plek waar de oogzenuw richting de hersenen gaat heet de blinde vlek, want er kan hier geen licht worden waargenomen. De ruimte tussen de lens en het netvlies is het glasachtig lichaam, dat gevuld is met een doorzichtige gelei wat helpt het oog zijn vorm te behouden. De harde oogrok is de buitenste laag van het oog wat te zien is als het oogwit. De Zwitserse oogarts L. Verrey stelt in 1888 vast dat het zien van kleuren in een apart gedeelte van de hersenen plaats vindt: het zogenaamde kleurencentrum. In die tijd ging dit lijnrecht tegen de heersende veronderstelling in: er was 1 deel in de hersenen waarbij zien en het ervaren van kleuren op hetzelfde moment gebeurde. Rond 1980 zijn technieken beschikbaar om aan te tonen waar het zien van kleuren in de hersenen gebeurt. Achterin de hersenen ligt de visuele cortex, een gebied dat zorgt voor het zien, ook het deel van de kleurherkenning. 8.2 Lichtreceptoren Het netvlies herbergt 7 miljoen kegeltjes en 120 miljoen staafjes. De staafjes kunnen geen kleuren onderscheiden, al zijn ze 1000x gevoeliger voor licht dan kegeltjes. Hierdoor kunnen wij in het donker zien. De staafjes zorgen voor de waarneming van bewegingen. Van de 7 miljoen kegeltjes is er 65% gevoelig voor rood, 33% voor groen en 2% voor blauw. Hiermee zien we niet alleen kleuren, maar zien we ook scherp. Opleiding Kleur Expert, module 1 17

18 Alhoewel de blauwe kegeltjes sterk in de minderheid zijn, is de gevoeligheid voor blauw licht hoger en het lijkt erop dat het signaal in de hersenen wordt versterkt. Dit heft echter het verschil in aantal niet geheel op. 8.3 Ontwikkeling in het zien van kleuren Na de geboorte ontwikkelt het zien van kleuren van een kind zich in deze volgorde: 1. contrast (licht donker) 2. beweging 3. vormen silhouet 4. herkenning van kleur v.l.n.r. 1: pasgeborene 2: na 8 weken 3: na 12 weken 4: na 24 weken 5: na 1 jaar Hoewel de verschillende kegeltjes signalen afgeven, wordt in eerste instantie in de hersenen geen kleuren gezien, maar slechts licht-donker. Dit heeft te maken met leren van zien en herkennen van objecten gedurende de tijd dat de hersenen zich nog aan het vormen zijn. Na ongeveer 6 maanden kan een baby kleuren waarnemen, al moet het zien van kleuren zich nog verder ontwikkelen in de hersenen. 8.4 Kleuren zien? Maar hoe zie jij andere kleuren, bijvoorbeeld geel? In het oog komen fotonen van allerlei kleuren terecht, echter alleen rode, groene en blauwe fotonen worden gezien. Fotonen zijn lichtdeeltjes die verschijnen door een elektromagnetische straling. Voor geel worden de rode en groene fotonen in dezelfde hoeveelheid door de rode en groene kegeltjes geabsorbeerd. Als er meer rode dan groene fotonen worden geabsorbeerd, ontstaat er oranje. Als alle rode, groene en blauwe fotonen in dezelfde hoeveelheid worden geabsorbeerd, ontstaat er de kleur wit. Opleiding Kleur Expert, module 1 18

19 9. Kleurenblindheid Ongeveer 1,3 miljoen Nederlanders heeft een afwijking voor het zien van kleuren. Dit noemen we kleurenblindheid. Daarin kennen we diverse soorten. 1. Achromatopsie 2. Monochromatopsie 3. Dichromatopsie 4. Anomale trichromatopsie 5. Trichromatopsie 6. Tetrachromatopsie 7. Nyctalopia 9.1 Achromatopsie Door de wijze waarop licht wordt waargenomen en wordt verstuurd naar de hersenen om daar te worden verwerkt, is het niet raar dat er soms iets verkeerd gaat. Er kan wat mis zijn met de kegeltjes, staafjes en/of fotopigmenten, signalen komen niet in de hersenen aan of de beeldvorming gaat mis. Vreemd is het dan ook niet dat er vele verschillende redenen voor afwijkingen in het zien van kleuren zijn. normaal kleurenzien achromatopsie Geen enkel kegeltje is werkzaam, beelden zijn in zwart, wit en grijstinten. Dit is totale kleurenblindheid, geen enkele kleur wordt waargenomen. Het komt zeer zelden voor 9.2 Monochromatopsie Hierbij is slechts 1 van de drie kegeltjes (rood, groen of blauw) werkzaam, waarnaar de afwijking is vernoemd. Ook monochromatopsie is een zeldzame afwijking. Rode kegel monochromatopsie: groene en blauwe fotopigment missen Groene kegel monochromatopsie: rode en blauw fotopigment missen Blauwe kegel monochromatopsie: rode en groene fotopigment missen Opleiding Kleur Expert, module 1 19

20 9.3 Dichromatopsie normaal kleurenzien 2. Protanopie 3. Deuteranopie 4. Tritanopie Twee van de drie kegeltjes zijn functioneel. De derde variant, tritanopie, is dusdanig zeldzaam dat er nog weinig van bekend is. Het vermoeden bestaat dat niet alleen het fotopigment mist, maar ook de kegeltjes. Protanopie: rode fotopigment mist Deuteranopie: groene fotopigment mist Tritanopie: blauwe fotopigment mist 9.4 Anomale trichromatopsie normaal kleurenzien Protanomalie Deuteranomalie Tritanomalie Het zien van kleuren is normaal, maar 1 van de fotopigmenten heeft een verschoven optimale gevoeligheid voor een bepaalde kleur (bijvoorbeeld groen van 530 nanometer naar 520 nanometer). Hierdoor verandert de kleuren waarneming. Deuteranomalie is de meest voorkomende afwijking bij het zien van kleuren. Dit geldt voor zowel mannen als vrouwen. Protanomalie: veranderde rood sensiviteit Deuteranomalie: veranderde groen sensiviteit Tritanomalie: veranderde blauw(/geel) sensiviteit Opleiding Kleur Expert, module 1 20

21 9.5 Trichromatopsie Zo wordt het genoemd als je een normaal kleurenzicht hebt. 9.6 Tetrachromatopsie Genetische studies lieten in 1948 zien dat de mogelijkheid bestaat voor vrouwen om 4 kleuren te zien. Naast de rode, groene en blauwe is er dan een vierde pigment die de mogelijkheid geeft om een 'extra' kleur rood of groen waar te nemen. Hierdoor is het mogelijk om beter kleuren te onderscheiden of in andere woorden meer kleurnuances te onderscheiden. Deze vrouwen noemen we hoog sensitief op het gebied van kleuren onderscheiden. Als kleur Expert hoef je dat gelukkig niet te zijn, een kleurgevoel ontwikkelen is belangrijker en dat is mogelijk voor iedereen. 9.7 Nyctalopia Dit is nachtblindheid die kenmerkt zich door slecht het zien bij weinig licht. Dit kan ontstaan door een (erfelijke) genetische afwijking in de staafjes of een vitamine A-tekort. 9.8 Waar komt kleurenblindheid voor? Afhankelijk van de afkomst, komt kleurenblindheid meer of minder voor. Ongeveer 8% van de Westerse, 5% van de Aziatische en 4% van de Afrikaanse mannen heeft een vorm van rood-groen kleurenblindheid. Voor de vrouw heeft afkomst geen invloed, ongeveer 0.4% heeft een vorm van rood-groen kleurenblindheid. Dus er zijn inderdaad meer mannen die leiden aan een of andere vorm van kleurenblindheid. Goed om er tijdens een kleuradvies rekening mee te houden en dan beter kijken naar het voelen van kleur. En dat is bij mannen hetzelfde als bij vrouwen, in ieder geval zodra het denken wordt uitgeschakeld. Bron; kleurenblindheid.nl Opleiding Kleur Expert, module 1 21

22 10. Wat doen kleuren met ons? Rood prikkelt onze zinnen, blauw is goed voor de concentratie en oranje maakt blij. Kleur is overal en ongemerkt speelt het een grote rol in ons leven. Het kan zelfs genezen: kleurenpunctuur is een erkende therapie. We vinden het vanzelfsprekend om kleuren te gebruiken als we een stemming willen uitdrukken: groen zien van jaloezie, rood aanlopen van woede, wit wegtrekken van schrik, paars zien van de kou. Waar we ons minder van bewust zijn is dat kleuren deze stemming niet alleen weergeven, maar ook beïnvloeden. Wie uren achter elkaar in een grijze ruimte doorbrengt, zal daar niet vrolijker van worden. Diezelfde kamer met zonnig geel geschilderde muren zal zich een stuk opgewekter voelen. Kleur is een elektromagnetische golf met een bepaalde frequentie. Wij mensen hebben ook een elektromagnetisch veld om ons heen en die verschillende golven werken op elkaar. De een is hier gevoeliger voor dan de ander. Wat goed is voor persoon A, is dat niet automatisch voor persoon B. Wees heel voorzichtig met kleuradviezen en adviseer nooit iemand klakkeloos om bijvoorbeeld rood aan te trekken. Stel je maar voor dat je van top tot teen gehuld bent in rood. Dat zal een ander gevoel geven dan een outfit in groen of blauw. Rood is een warme, krachtige kleur, die de lichaamstemperatuur daadwerkelijk doet stijgen. Terwijl blauw er juist voor zorgt dat je temperatuur daalt. Groen daarentegen is een natuur kleur die ervoor zorgt dat je naar buiten gaat. Opleiding Kleur Expert, module 1 22

23 10.1 De verbinding tussen innerlijk en uiterlijk Kijk op Kleur Academie Wij zijn gewend om kleur te interpreteren via onze ogen, maar er zijn ook nog andere zintuigen waardoor we kleur voelen, alleen werkt dat veel subtieler. In een onderzoek werd eens een kleuradvies gegeven aan blinden en slechtzienden en wat opviel was dat mensen die helemaal niets konden zien, beter wisten welke kleur bij hen pasten dan de mensen met een beperkt gezichtsvermogen. De laatsten kozen vaak voor harde kleuren omdat zij dit nog konden waarnemen, terwijl blinde mensen op hun gevoel afgingen. Zo was er een blinde mevrouw met een porseleinachtige huid waarover een vleugje framboos roze lag. Haar oogleden hingen naar beneden zodat haar iris niet te zien was. Eerst werd er een lap goudkleurige stof, die niet harmoniseerde met haar huid, onder haar gezicht gelegd. Er gebeurde niets. Maar toen hetzelfde gedaan werd met een zilverkleurige lap, reageerde haar lichaam onmiddellijk. Haar ogen gingen open, prachtig helderblauw, en ze begon te stralen. Zelf kon ze het niet zien, maar ze voelde wel dat deze kleur bij haar paste. 11. Kleur als brug tussen uiterlijk en innerlijk Kleur is de verbindende schakel tussen je uiterlijk en je innerlijk. Wanneer je uiterlijke kleuren overeenstemmen met je innerlijk, kom je meer in je kracht te staan. Dat geeft rust en zelfvertrouwen. Als mensen voor een kleuradvies komen en we een eerste indruk hebben bepaald, kijken we altijd eerst naar de huid-, haar- en oogkleur. De oogkleur identificeren we met een loep, waarmee je duidelijk de verschillende tinten in een oog kunt onderscheiden en benoemen. Leuk voor de klant om te weten. De één heeft een framboos roze toon in de huid, de andere een zalmroze. Belangrijk om de ondertoon van diverse huidskleuren te kunnen onderscheiden. Dit leer je tijdens een praktijk dag, maar het is leuk om daar nu al op te letten. Draag je kleuren die met je huidtoon in harmonie zijn, dan maakt het je mooi en stralend. Kleuren die er tegenin gaan, framboos roze tonen bij een zalmroze huid, maken de huid vaal. Daarnaast speelt het contrast tussen de huid, haar en oogkleur ook een rol bij het kiezen van de juiste kleuren. Opleiding Kleur Expert, module 1 23

24 Hier zie je diverse tinten van huidskleuren die allemaal anders zijn en die je leert te onderscheiden. Dan komt het innerlijk om de hoek kijken. Iemand kan aan de buitenkant overwegend milde kleuren hebben, bijvoorbeeld blauwe ogen in combinatie met blond haar en een lichte beige tint huid, maar dat zegt niets over de binnenkant, de persoonlijkheid en de talenten van iemand. Die is misschien heel temperamentvol en daar passen dus andere kleuren bij. Daar zal je ook op zoek naar moeten gaan voor het juiste en meest persoonlijke advies. Soms zijn de uiterlijke kleuren in conflict met het innerlijk en verdwijnen mensen in een kleur. Dan zie je eerst een leuk jasje lopen en vervolgens ontdek je dat er ook nog iemand in zit. Elke kleur heeft zijn eigen boodschap waarmee je kunt laten zien wie je bent. Overigens wil dat niet zeggen dat je per se altijd veel kleur moet dragen. Sommige mensen hebben er ook behoefte aan zich af te schermen met zwarte kleding. En ze zeggen met zwarte kleding; laat me even met rust. Dat is uiteraard prima, maar ook dan kun je kiezen voor een tint die jouw innerlijke schoonheid tot zijn recht laat komen. Er zijn namelijk meer donkere kleuren dan alleen zwart. Zwart is vrij hard en kan alle kleur uit je gezicht trekken. Zachter donkerbruin of antraciet is dan wellicht beter. Je kunt ook kiezen voor ondergoed in een kleur van je keuze, een gekleurd topje onder een truitje of een accessoire. Op deze manier creëer je een kleiner en dus minder opvallend kleuroppervlak, terwijl je in het gehele plaatje toch licht en kleur brengt. Opleiding Kleur Expert, module 1 24

25 12. Kleur is overal om ons heen We zien onze omgeving in kleur. Doordat we kleuren waarnemen maakt het ons mogelijk om te identificeren, te onderscheiden en de kwaliteit te beoordelen van objecten. Kleur informeert en verrast ons, het geeft aan waar we moeten lopen of zitten; het staat ons toe om onze emoties te tonen en onze individualiteit. Het heeft zowel culturele als praktische en commerciële context. Om een kleur te karakteriseren dienen we te beschrijven wat we zien. Het is niet genoeg om een kleur met pigment en hun mengsels of met golflengten en fysieke stimuli te identificeren. Hoe de kleur wordt gemengd en deze meetgegevens die noodzakelijk zijn voor productie is heel anders dan dat wij doen. Om over kleur te communiceren hebben wij een kleursysteem nodig dat de kleuren beschrijft op de manier zoals wij mensen, kleuren zien.. Iedereen met een normaal kleurenzicht kan maar liefst 1 miljoen tinten van kleuren onderscheiden, maar zonder een kleursysteem om de kleuren te bepalen is communicatie onmogelijk. Ideaal gezien zou een kleursysteem gebruikt moeten worden vanaf concept, door visualisatie, specificatie en productie tot aan realisatie. We hebben allemaal 5 zintuigen en we zien, ervaren kleur met alle 5 1. We kunnen kleur zien via onze ogen/hersenen 2. We kunnen kleur voelen 3. We kunnen kleur proeven 4. We kunnen kleur horen 5. We kunnen kleur ruiken Wanneer je dit tot in de details wilt beleven dan organiseer ik speciale kleurdagen waarin je zelf met al je zintuigen ervaart wat bepaalde kleuren voor je betekenen. En welke emoties schuil gaan achter het wel/niet dragen van kleuren. Je vind hier alles over op mijn website; Opleiding Kleur Expert, module 1 25

26 13. De psychologie van kleuren Welk gevoel krijgen we bij een kleur, welke emotie roept een kleur op? We weten dat kleuren onze emoties kunnen beïnvloeden, maar de vraag is of dit puur het resultaat is van hun betekenis of dat er een dieper verband is tussen kleuren en het onderbewuste. Kunnen kleuren ons stimuleren, niet door een associatie op te roepen, maar door direct in te werken op ons lichaam of onze geest? Het zien van kleuren beïnvloedt onze geest wel degelijk, kleuren beïnvloeden onze stemming; sommige kleuren vinden we kalmerend, andere kleuren ervaren we als storend. Kleur is daarom een zeer effectief psychologisch middel, dat gebruikt kan worden door professionele hulpverleners om toegang te krijgen tot onze innerlijke emoties en om problemen op te lossen. Wie kent niet de kleuren van Benetton? Of de sprekende kleuren van Mac Donalds. Het geel en rood dat kinderen van verre al herkennen. En wat een verschil in uitstraling en sfeer tussen de beide ruimtes om te werken. Wat kleuren voor verschil kunnen maken om naar te kijken en om te voelen. Er zijn veel onderzoeken geweest naar het fysieke aspect op het dragen van kleuren. En er is geconstateerd dat de bloeddruk omhoog gaat wanneer we rood dragen, en de bloeddruk daalt wanneer we blauwe tinten dragen. Uit een onderzoek onder verplegend personeel is vastgesteld dat het dragen van veel witte kleding veel energie vraagt en dat het regelmatig wisselen van kleuren hetzelfde is als regelmatig ander voedsel eten. Tomaten zijn gezond, dat weten we allemaal, maar niet wanneer we dit elke maaltijd eten, elke dag en week in, week uit, jaar in jaar uit. Zo is het ook met kleur, goed om te variëren. Opleiding Kleur Expert, module 1 26

27 13.1 De gevoelswaarde van kleuren Een blauwe kamer voelt koeler aan dan een rode. In een blauwe kamer kom je tot rust en in een rode/oranje kamer wordt je bloedsomloop gestimuleerd en kom je in actie. Koele kleuren: - Creëren rust (de natuur staat stil tijdens de zomer en de winter) - Stralen sereniteit uit - Creëren afstand en afstandelijkheid. Warme kleuren: - Geven inkijk in je persoonlijkheid - Komen naar je toe - Zijn eerder vermoeiend (de natuur heeft zoveel te doen) - Zijn emotionele kleuren Rood heeft de langste golflengte en de laagste frequentie. Het is de warmste en meest stimulerende kleur (passie) Lichte kleuren: - Geven een luchtige indruk - Plaatsen we hoger vanuit ons gevoel - Ogen toegankelijker en vrolijker - Gebruik je wanneer je wilt samen werken in een win-win situatie Donkere kleuren: - Stralen zwaarte, ernst, kracht en autoriteit uit - Plaatsen we lager vanuit ons gevoel - Stralen gewichtigheid en leiderschap uit Gedempte kleuren: - Zijn vergrijsd en hebben een zachte uitstraling - Komen eerder over als neutraal en gaan van ons weg - Stralen ook rust, zachtheid en sfeer uit Heldere kleuren: - Zijn sprankelend en komen naar je toe - Hebben een vrolijke en soms ook wat hardere uitstraling - Willen de wereld in en stralen positiviteit en duidelijkheid uit Opleiding Kleur Expert, module 1 27

28 13.2 De betekenis van kleuren Elke kleur heeft specifieke eigenschappen en betekenissen. Kennis van de eigenschappen van een kleur kan bijdragen tot een betere bewustwording van de invloeden die in je leven werkzaam zijn. Wanneer bepaalde kleuren in je leven overheersen of niet voorkomen, zegt dit wat jouw issues van het moment zijn en welke verlangens er bij je leven. Dit is in een notendop de betekenis van een aantal kleuren Rood; Snel, Vrolijk, Passie, Erotisch, Gevaar, Bloed, Materialistisch, Vurig. Oranje; Avontuurlijk, Feestelijk, Gezellig, Enthousiast, Moedig. Geel; Vrolijk, Fris, Alert, Zonnig, Optimistisch, Opvallend, Doelgericht. Limegroen; Natuurlijk, Fris, Groei, Nieuwe ontwikkeling, Gezond. Olijfgroen; Camouflage, Natuur, Vrouwelijk Leiderschap, Bescheiden. Groen; Harmonie, Rust, Samenwerken, Tevredenheid, Menslievend. Turkoois; Jeugdig, Spontaan, Creatief, Origineel, Massa communicatie. Blauw; Betrouwbaar, Kalm, Gecontroleerd, Communicatie, Diplomatiek. Indigoblauw; Autoriteit, Discipline, Zakelijk, Diepgaand, Visie, Gezag. Lavendel; Fantasiewereld, Dromen, Spiritualiteit, Ten dienste van mensheid. Paars; Intuïtief, Artistiek, Futuristisch, Kracht om ideeën neer te zetten. Magenta; Jeugdig, Opvallend, Zorgzaam, Oog voor details, Innovatief. Roze; Zacht, Romantisch, Onschuldig, Lief, Kwetsbaar, Vergeven. Grijs; Zakelijk, Intelligent, Neutraal, Rationeel, Stevig, Rots. Onschuldig, Schoon, Nieuw, Helder, Duidelijk, Wijs, Open, Visie. Bruin; Conservatief, Huiselijk, Warm, Gestructureerd, Veiligheid. Bordeaux; Luxueus, Rijk, Elegant, Klassiek, Genieten, Kwaliteit. Zwart; Sterk, Wilskrachtig, Onafhankelijk, Ruimte en Afstand. Kleurpsychologie speelt een belangrijke en essentiële rol in hoe wij anderen ervaren, dus ook diegene die dicht bij ons staan en zeker ook onszelf. Insecten kunnen heel goed kleuren onderscheiden; dit vermogen gebruiken ze om zo hun voedsel te zoeken en te vinden. Men gelooft dat kleur onze stemming beïnvloedt. De kleuren van de lucht, de zee Opleiding Kleur Expert, module 1 28

29 en het zand kunnen een gevoel van geluk en rust oproepen. Hoewel ze niet gebruikt worden in het palet van een kleurgenezer, worden de kleuren wit, zwart, grijs en bruin wel (veel) gedragen en gebruikt in versiering en vormgeving. In veel culturen staat wit voor zuiverheid, eenvoud en onschuld. Wit wordt geassocieerd met spirituele zaken. Zwart staat vaak voor het even met rust gelaten willen worden en het nog niet leven tot een volle potentie, de angst voor het onbekende en datgene wat verborgen is, en daarom ook zeer zeker de kleur van het mysterie. Voeg wit bij zwart en er ontstaat grijs, de kleur van verwarring en starheid, professionaliteit en ook van twijfel (niet wit en niet zwart). Bruin, de kleur van de aarde correspondeert met stabiliteit, stevige fundering en veiligheid en zekerheid Tinten van kleur Er zijn nog diverse tinten van kleur die allemaal hun eigen specifieke kenmerken hebben. Olijfgroen, Zalm, Koraal, Smaragd, Kobalt, Licht roze, Cerise, Petrol, Antraciet, Taupe, Aubergine, Bordeauxrood, enz. Binnen de HART-methode werken we met de 40 Power Types die allemaal een bepaalde kleur (of tint van kleur) als basis hebben en die alle 40 hun eigen specifieke kenmerken hebben. Deze 40 kleuren zijn te vinden in het blikje met kleurhartjes die je bij deze opleiding als hulpmiddel krijgt en wat de basis is van je kleuranalyses. De Hart-Methode komt uitvoerig aan bod in volgende modules. De tinten van kleur zijn op een logische wijze gerangschikt in de 10 kleurfamilies die aan bod komen in module 3. Opleiding Kleur Expert, module 1 29