Koptekst: KWETSBAARHEID VOOR EEN GEZONDHEIDSBEDREIGING

Transcriptie

1 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 1 Koptekst: KWETSBAARHEID VOOR EEN GEZONDHEIDSBEDREIGING De invloed van kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging op informatieverwerking en overtuiging Natascha de Hoog, Wolfgang Stroebe en John de Wit Natascha de Hoog, Wolfgang Stroebe en John de Wit: Universiteit Utrecht Correspondentie: Natascha de Hoog, Universiteit Utrecht, Sectie Sociale en Organisatiepsychologie, Postbus 80140, 3508 TC Utrecht; N.dehoog@fss.uu.nl

2 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 2 Samenvatting In een experimentele studie werd onderzocht hoe mensen reageren op angstcommunicaties. Kwetsbaarheid voor RSI werd gemanipuleerd, waarna respondenten werden gewezen op de ernstige gezondheidsconsequenties van RSI. Hierna volgde een aanbeveling om het gezondheidsrisico te verminderen, waarbij zowel de argumentkwaliteit als de bron van de aanbeveling werden gemanipuleerd. De resultaten laten zien dat argumentkwaliteit invloed heeft op attitude en dat kwetsbaarheid invloed heeft op intentie en gedrag. Kwetsbare respondenten hadden vaker de intentie de aanbeveling op te volgen en deden dat ook vaker dan niet kwetsbare respondenten, ongeacht de argumentkwaliteit of de bron van de aanbeveling.

3 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 3 De invloed van kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging op informatieverwerking en overtuiging Sinds de jaren vijftig wordt er onderzoek naar angstcommunicaties gedaan met verschillende theoretische paradigma s; de belangrijkste zijn het fear-drive model, het parallel response model en protectie motivatie theorie (Hovland, Janis & Kelley, 1953; Leventhal, 1970; Rogers, 1975). Tegenwoordig ligt de nadruk bij onderzoek naar angstcommunicaties vooral op de relatie tussen informatieverwerking en overtuiging, op basis van dual-process theorieën zoals het elaboration likelihood model (Petty & Cacioppo, 1986) en het heuristischsystematische model (Eagly & Chaiken, 1993). Zowel Gleicher en Petty (1992) als Liberman en Chaiken (1992) stellen dat angstcommunicaties kunnen motiveren tot kritische informatieverwerking en kunnen leiden tot defensieve motivatie. Omdat defensieve motivatie op kan treden wanneer de overtuiging gezond te zijn bedreigd wordt, zijn de effecten van angstcommunicaties vooral afhankelijk van kwetsbaarheid voor en ernst van een gezondheidsbedreiging. Volgens de multiple-motive versie van het heuristisch-systematische model is het verwerkingsdoel onder defensieve motivatie de validiteit van bepaalde attitudinale posities te bevestigen en de validiteit van andere posities te verwerpen en kan met zowel heuristische als systematische informatieverwerking dit doel bereikt worden (Chen & Chaiken, 1999). Voortbouwend op deze ideeën is het stadia model voor verwerking van angstcommunicaties ontwikkeld (Das, De Wit & Stroebe, in druk; Stroebe, 2000). Dit model integreert assumpties van dual-process theorieën met ideeën van cognitieve-stress theorieën (Lazarus & Folkman, 1984). Uitgaande van cognitieve-stress theorieën, stelt het stadia model dat een angstcommunicatie voor twee soorten evaluaties zorgt: (primaire) evaluatie van de gezondheidsbedreiging en (secondaire) evaluatie van beschikbare copingstrategieën. Deze twee soorten evaluaties komen overeen met de twee componenten van angstcommunicaties,

4 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 4 namelijk 1) een angstboodschap die de ernst van en kwetsbaarheid voor een gezondheidsrisico benadrukt en 2) een aanbeveling die informatie verstrekt om de bedreiging te verminderen. Evaluatie van de bedreiging bepaalt de motivatie tot verwerken en het soort informatieverwerking. Uitgaande van dual-process theorieën, stelt het stadia model dat individuen de angstcommunicatie heuristisch zullen verwerken als de bedreiging laag is en systematisch zullen verwerken wanneer de bedreiging gemiddeld of hoog is. Wanneer de bedreiging laag of gemiddeld is zal dit motiveren tot accuraatheid, terwijl een hoge bedreiging zal leiden tot defensieve motivatie. Het stadia model stelt dat wanneer iemand zich niet kwetsbaar voelt voor een gezondheidsrisico dat geen ernstige gevolgen heeft de bedreiging laag is, waardoor iemand weinig moeite zal doen de informatie kritisch te bekijken en heuristische verwerking zal plaatsvinden. Als echter de gevolgen van een gezondheidsrisico ernstig zijn is de bedreiging gemiddeld en zal dit motiveren om kritisch naar de inhoud van een angstcommunicatie te kijken, hetgeen zorgt voor systematische en accurate verwerking. Hierbij wijkt het stadia model af van dual-process theorieën die stellen dat persoonlijke relevantie een voorwaarde is voor systematische informatieverwerking en bedreiging. Het stadia model stelt dat zowel de ernst van als kwetsbaarheid voor een gezondheidsrisico bepalend is voor systematische informatieverwerking. Het kan tenslotte zinvol zijn goed geïnformeerd te zijn over een ernstig gezondheidsrisico, ook als het (nog) niet op iemand van toepassing is. Wanneer iemand zich kwetsbaar voelt voor een niet ernstig gezondheidsrisico is de bedreiging gemiddeld, is er geen reden om defensief te zijn en zal kwetsbaarheid motiveren tot systematische en accurate verwerking. Voelt iemand zich kwetsbaar voor een ernstig gezondheidsrisico dan zal dit iemands overtuiging gezond te zijn bedreigen. In dit geval zal er sprake zijn van defensieve motivatie zowel als systematische informatieverwerking.

5 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 5 Defensieve motivatie onder hoge dreiging uit zich in een vertekening in systematische informatieverwerking. De soort vertekening hangt volgens het stadia model af van de soort evaluatie (primair of secundair): een negatieve vertekening in de evaluatie van de angstboodschap en een positieve vertekening in de evaluatie van de aanbeveling. Iemand zal proberen de bedreiging te minimaliseren door kritisch naar de inhoud van de angstboodschap te kijken. Een ernstige angstboodschap maakt het echter moeilijk de gezondheidsbedreiging helemaal te negeren en iemand moet wel accepteren dat hij/zij een risico loopt. Wanneer dit gebeurt stelt het stadia model dat defensieve motivatie door zal werken in de secundaire evaluatie. Een aanbeveling biedt een mogelijke oplossing voor de bedreiging, waardoor deze informatie verwerkt zal worden met een positieve vertekening. De aanbeveling zal kritisch worden bekeken, maar als meer valide worden geëvalueerd omdat acceptatie van de aanbeveling de bedreiging reduceert. Tenslotte doet het stadia model verschillende voorspellingen voor de effecten op attitude enerzijds en intentie en gedrag anderzijds. Een ernstig gezondheidsrisico zal leiden tot positieve attitudes bij een goed onderbouwde aanbeveling en tot negatieve attitudes bij een slechte onderbouwing. Een ernstig gezondheidsrisico leidt echter enkel tot intentie en gedrag, wanneer iemand zich kwetsbaar voelt. Het is tenslotte niet waarschijnlijk dat iemand een bedreiging tegen zal gaan waarvoor hij/zij niet kwetsbaar is. Het stadia model verschilt in enkele opzichten van eerdere theorieën zoals het parallel response model (Leventhal, 1970) en protectie motivatie theorie (Rogers, 1975). Het stadia model deelt met beide theorieën de aanname dat de emotionele reactie op een bedreiging een onafhankelijke reactie is op een bedreiging en niet een mediator van de instrumentele actie. Echter, de theoretische onderbouwing verschilt van beide theorieën. Leventhal bijvoorbeeld maakt onderscheid tussen twee soorten coping, namelijk probleemgericht (gevaarcontrole) versus emotioneelgericht (angstcontrole), terwijl het stadia model onderscheid maakt tussen

6 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 6 primaire (bedreiging) en secundaire (coping) evaluatie. Daarnaast worden deze twee soorten evaluatie gerelateerd aan motivatie tot en de aard van informatieverwerking, terwijl andere theorieën geen aannames hebben over informatieverwerking. Bovendien heeft het stadia model verschillende verwachtingen wat betreft attitudes versus intenties. In deze laatste twee punten, de nadruk op twee soorten evaluatie en differentiële verwachtingen voor attitude en intentie, verschilt het stadia model ook van dual-process theorieën en recent onderzoek naar angstcommunicaties (Ruiter, 2000). Ondersteuning voor het stadia model komt uit recente studies (Das et al., in druk). Deze studies onderzochten het effect van ernst van en kwetsbaarheid voor een gezondheidsrisico op verwerking en acceptatie van een aanbeveling, die ondersteund werd door sterke of zwakke argumenten. Overeenkomstig het stadia model beek dat kwetsbaarheid leidde tot intentie om een aanbeveling op te volgen en het vaker opvolgen van een aanbeveling. Ondersteuning voor systematische informatieverwerking werd gevonden in meer negatieve gedachten over de aanbeveling wanneer deze ondersteund werd door zwakke dan door sterke argumenten. De studies lieten verder zien dat kwetsbaarheid zorgt voor een positieve vertekening in systematische informatieverwerking van de aanbeveling: kwetsbare respondenten hadden meer positieve gedachten over de aanbeveling dan niet kwetsbare respondenten. Ondanks dat deze studies het stadia model ondersteunen, zijn een aantal aspecten nog niet geheel duidelijk, met name het ontbreken van consistente effecten van argumentkwaliteit op attitude. Het hierna beschreven experiment is een uitbreiding van de experimenten van Das et al. (in druk). Kwetsbaarheid werd gemanipuleerd, evenals argumentsterkte. Om aan te tonen dat de boodschap systematisch en niet heuristisch verwerkt werd, werd bronexpertise gemanipuleerd als heuristische cue. Ernst van de gezondheidsconsequenties was in alle condities hoog. Wij verwachtten dat een ernstig gezondheidsrisico motiveert tot systematische

7 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 7 informatieverwerking, wat zich uit in een hoofdeffect van argumentkwaliteit op attitude en cognitieve responsen. Verder verwachtten wij dat kwetsbaarheid voor een ernstig gezondheidsrisico zorgt voor defensieve motivatie, waardoor de effectiviteit van een aanbeveling overschat zal worden. Wij verwachtten dan ook een hoofdeffect van kwetsbaarheid op attitude en cognitieve responsen. Voor intentie en gedrag verwachtten wij enkel een hoofdeffect van kwetsbaarheid: individuen die zich niet kwetsbaar voelen zullen de aanbeveling niet opvolgen, maar individuen die zich wel kwetsbaar voelen zullen (defensief) gemotiveerd zijn de aanbeveling op te volgen, ongeacht argumentkwaliteit en bron. Methode Respondenten en design Hondervierentwintig studenten (39 mannen en 85 vrouwen) van de Universiteit Utrecht namen deel aan het experiment. Zes respondenten werden uit de data verwijderd, omdat ze de kwetsbaarheidmanipulatie in twijfel trokken of al RSI hadden. Respondenten werden aselect toegewezen aan de condities van een 2 (kwetsbaarheid) x 2 (argumentkwaliteit) x 2 (bronexpertise) factorieel design. Procedure en onafhankelijke variabelen Het experiment werd afgenomen op de computer. Respondenten lazen een tekst over een (nep) test die kwetsbaarheid voor RSI kon meten. Na het uitvoeren van deze test ontvingen respondenten false-feedback dat ze kwetsbaar of juist niet kwetsbaar waren voor RSI (manipulatie kwetsbaarheid). Vervolgens lazen ze een tekst over de ernstige gezondheidsconsequenties van RSI. Hierna volgde een aanbeveling voor stressmanagementtraining om kwetsbaarheid voor RSI te reduceren. Deze aanbeveling was voorzien van zes zwakke of zes sterke ondersteunende argumenten afkomstig uit een pilotstudy op basis van de procedure van Petty en Cacioppo (1986). Een voorbeeld van een

8 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 8 sterk argument is Onderzoek heeft aangetoond dat mensen die de training volgden minder vaak last kregen van RSI dan mensen die de training niet volgden. Een zwak argument was De training is gezellig en goed voor de sociale contacten (manipulatie argumentkwaliteit). De aanbeveling werd toegeschreven aan een hoogleraar geneeskunde (hoge expertise) of een huisvrouw (lage expertise) (manipulatie bron). Vervolgens werden attitude, intentie en gedrag tegenover de aanbeveling gemeten, als ook bedreiging, angst en cognitieve responsen (de gedachten die respondenten hadden bij het lezen van de aanbeveling). Na afloop van het experiment werden respondenten zorgvuldig ge-debriefed. Afhankelijke variabelen Behalve waar anders vermeld, werden alle variabelen gemeten met 7-punts-schalen. Manipulatiecontroles. Kwetsbaarheid werd gecontroleerd met drie items (hoe kwetsbaar respondenten zichzelf vonden, hoe groot hun risico op RSI en de kans op negatieve gezondheidsgevolgen, Alfa=.85). Argumentkwaliteit werd gecontroleerd met drie items (sterkte, overtuiging en zinnigheid van de argumenten, Alfa=.89). Bron werd gecontroleerd met twee items (mate van expertise en deskundigheid van de bron, Alfa=.85). Mate van overtuiging. Attitude tegenover de aanbeveling werd gemeten met vijf semantische differentiaal items (goed, nuttig, interessant, belangrijk en effectief, Alfa=.87). Intentie om de aanbeveling op te volgen werd gemeten met drie items (Ben je van plan, wil je en ga je meedoen met stressmanagementtraining, Alfa=.83). Twee soorten gedrag werden ieder gemeten met één item (ja/nee). Respondenten konden meer informatie aanvragen en zich opgegeven voor de training. Affect. Twee items vroegen naar bedreiging van de gezondheidsconsequenties (bedreigend en verontrustend, Alfa=.91). Ook vroeg één item naar hoe angstig de respondenten waren over de gezondheidsconsequenties.

9 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 9 Cognitieve responsen. Om de cognitieve verwerking van de aanbeveling te meten werd respondenten gevraagd al hun gedachten over de aanbeveling op te schrijven. Resultaten Er bleken geen sekse effecten op de afhankelijke variabelen. Daarom werden 3-weg variantie-analyses (ANOVAS) met kwetsbaarheid, argumentkwaliteit en bron als factoren uitgevoerd op alle afhankelijke variabelen, behalve indien anders vermeld. Alleen significante effecten worden beschreven. Manipulatiecontroles Kwetsbaarheid. Er werd een hoofdeffect van kwetsbaarheid gevonden, F(1,116)=96.90, p<.001. Respondenten vonden zichzelf kwetsbaarder in de hoge kwetsbaarheidconditie (M= 4.54) dan in de lage kwetsbaarheidconditie (M= 2.54). Argumentkwaliteit. Respondenten vonden de argumenten sterker wanneer de aanbeveling ondersteund werd door sterke (M= 4.67) dan door zwakke argumenten (M= 3.52), F(1,116)=28.43, p<.001. Bron. Er werd een hoofdeffect van bron gevonden, F(1,116)=16.30, p<.001. Respondenten vonden de bron een groter expert in de hoge expertiseconditie (M= 4.60) dan in de lage expertiseconditie (M= 3.60). Hoofdeffecten werden ook gevonden voor argumentkwaliteit, F(1,116)=7.70, p<.01, en kwetsbaarheid, F(1,116)=5.94, p<.05. Respondenten vonden de bron een groter expert als de aanbeveling ondersteund werd door sterke (M= 4.43) dan door zwakke argumenten (M= 3.74). Kwetsbare respondenten vonden de bron een groter expert (M= 4.39) dan niet kwetsbare respondenten (M= 3.78). Afhankelijke variabelen

10 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 10 Attitude. Er werd een hoofdeffect van argumentkwaliteit gevonden, F(1,116)=9.76, p<.01. Respondenten hadden een positievere attitude over de aanbeveling wanneer deze met sterke (M= 5.05) dan met zwakke argumenten (M= 4.50) ondersteund werd (zie Tabel 1). Intentie. Er werd een hoofdeffect van kwetsbaarheid gevonden, F(1,116)=14.53, p<.001. Respondenten hadden een sterkere intentie de aanbeveling op te volgen als kwetsbaarheid hoog was (M= 3.54) dan wanneer kwetsbaarheid laag was (M= 2.63). Gedrag. Logistische regressie-analyses resulteerden in een hoofdeffect van kwetsbaarheid op aanvragen van informatie, Wald(1)=8.28, p<.01, en inschrijving, Wald(1)=12.98, p<.001. Kwetsbare respondenten vroegen vaker informatie aan over de training (69.4%) dan niet kwetsbare respondenten (43.5%) en schreven zich vaker in voor de training (37.1%) dan niet kwetsbare respondenten (8.1%). Affect. Er werd een hoofdeffect van kwetsbaarheid op bedreiging, F(1,116)=7.26, p<.01, en angst, F(1,116)=11.88, p<.001, gevonden. Kwetsbare respondenten ervoeren de gezondheidsconsequenties als bedreigender (M= 5.10) dan niet kwetsbare respondenten (M= 4.50) en waren angstiger (M= 5.02) dan niet kwetsbare respondenten (M= 4.16). Cognitieve responsen. Twee onafhankelijke beoordelaars scoorden de gedachten over de aanbeveling in twee categorieën: positieve (Range:0-3; Kappa=.89) en negatieve (Range:0-3; Kappa=.92) gedachten. Variantie-analyses resulteerden in hoofdeffecten van kwetsbaarheid op positieve gedachten, F(1,116)=8.40, p<.01, en op negatieve gedachten, F(1,116)=6.18, p<.05. Kwetsbare respondenten hadden meer positieve gedachten (M=.85) dan niet kwetsbare respondenten (M=.48). Niet kwetsbare respondenten (M=.40) hadden meer negatieve gedachten dan kwetsbare respondenten (M=.15). Op negatieve gedachten werd ook een hoofdeffect van argumentkwaliteit gevonden, F(1,116)=9.84, p<.01. Respondenten hadden meer negatieve gedachten wanneer de aanbeveling ondersteund werd door zwakke (M=.44) dan door sterke argumenten (M=.11).

11 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 11 Discussie De resultaten van dit onderzoek ondersteunen onze verwachtingen. Respondenten hadden een positievere attitude over de training bij sterke dan bij zwakke argumenten. Wanneer de training ondersteund werd door sterke argumenten, riep dit ook minder negatieve gedachten over de training op. Dit ondersteunt de aanname dat de informatie in de aanbeveling systematisch verwerkt werd in plaats van heuristisch. Het ontbreken van een effect van bron op attitude ondersteunt ook deze aanname. Verder vonden we dat kwetsbare respondenten, ongeacht argumentkwaliteit of bronexpertise, een sterkere intentie hadden de aanbeveling op te volgen, vaker informatie aanvroegen en zich vaker opgaven voor de aanbeveling dan niet kwetsbare respondenten. Bewijs voor een positieve vertekening in verwerking komt van de cognitieve responsen. Kwetsbare respondenten hadden meer positieve gedachten en minder negatieve gedachten dan niet kwetsbare respondenten, ongeacht argumentkwaliteit. Het ontbreken van een effect van kwetsbaarheid op attitude kwam niet overeen met de verwachtingen. Gebaseerd op het idee dat kwetsbaarheid zorgt voor defensieve motivatie, verwachtten wij dat kwetsbare respondenten de training positiever zouden evalueren dan niet kwetsbare respondenten. Het ontbreken van dit effect geeft echter wel aan dat kwetsbare respondenten geen vertekening lieten zien in hun evaluatie van de aanbeveling als zodanig. De impact van defensieve motivatie lijkt zich beperkt te hebben tot maten die gedragsimplicaties hebben: Wanneer kwetsbare respondenten gevraagd werd naar het opvolgen van de aanbeveling, lijken ze hun kennis omtrent de effectiviteit van de aanbeveling te negeren en enkel beïnvloed te worden door zorgen over hun kwetsbaarheid. Kwetsbaarheid leidde tot meer bedreiging en een hogere intentie. Waar dit nog gezien kan worden als accuraat, duidt het gegeven dat kwetsbaarheid ook zorgde voor meer positieve gedachten over

12 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 12 de aanbeveling, ongeacht argumentkwaliteit, op een defensief proces: Kwetsbare respondenten probeerden zichzelf te overtuigen dat de aanbeveling effectief was in het wegnemen van de bedreiging. De resultaten van dit onderzoek hebben belangrijke praktische implicaties. Hoewel de nadruk in gezondheidscampagnes vaak ligt op de ernst van gezondheidsconsequenties, laat dit onderzoek zien dat intentie en gedrag enkel bepaald worden door kwetsbaarheid. Dit suggereert dat, ongeacht de ernst van de gevolgen van gezondheidsgedrag en de effectiviteit van een aanbeveling, zolang individuen niet overtuigd zijn dat ze kwetsbaar zijn voor een risico, het onwaarschijnlijk is dat ze hun gedrag zullen veranderen.

13 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 13 Referenties Chen, S., & Chaiken, S. (1999). The heuristic-systematic model in its broader context. In S. Chaiken, & Y. Tropen (Eds.), Dual-process theories in social psychology (pp ). New York: Guilford Press. Das, E.H.H.J., De Wit, J.B.F., & Stroebe, W. (in druk). Fear appeals motivate acceptance of action recommendations: Evidence for a positive bias in the processing of persuasive messages. Personality and Social Psychology Bulletin. Eagly, A.H., & Chaiken, S. (1993). The psychology of attitudes. Fort Worth: Harcourt, Brace, Jovanovich. Hovland, C.I., Janis, I.L., & Kelley, H.H. (1953). Communication and persuasion: Psychological studies of opinion change. New Haven: Yale University Press. Gleicher, F., & Petty, R.E. (1992). Expectations of reassurance influence the nature of fear-stimulated attitude change. Journal of Experimental Social Psychology, 28, Lazarus, R.S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer. Leventhal, H. (1970). Findings and theory in the study of fear communications. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology (pp ). San Diego: Academic Press. Liberman, A., & Chaiken, S. (1992). Defensive processing of personal relevant health messages. Personality and Social Psychology Bulletin, 18, Petty, R.E., & Cacioppo, J.T. (1986). The elaboration likelihood of persuasion. Advances in Experimental Social Psychology, 19, Rogers, R.W. (1975). A protection motivation theory of fear appeals and attitude change. Journal of Psychology, 91,

14 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 14 Ruiter, R. (2000). Scary warnings and rational precautions. Proefschrift, Universiteit Maastricht. Stroebe, W. (2000). Social psychology and health. Buckingham: Open University Press.

15 Kwetsbaarheid voor een gezondheidsbedreiging 15 Tabel 1 Gemiddelden (standaarddeviaties) attitude en intentie over de aanbeveling naar kwetsbaarheid, argumentkwaliteit en bronexpertise Attitude Argumenten Bronexpertise Zwak Sterk Lage kwetsbaarheid Laag Hoog Laag Hoog Intentie 4.34 (1.31) 4.57 (1.06) Hoge kwetsbaarheid 4.61 (.88) 4.47 (1.16) Argumenten 4.72 (.69) 5.04 (.76) 5.03 (1.08) 5.42 (.82) Bronexpertise Zwak Sterk Lage kwetsbaarheid Laag Hoog Laag Hoog 2.52 (1.51) 3.18 (1.24) Hoge kwetsbaarheid 3.60 (1.24) 3.18 (1.38) 2.56 (1.01) 2.27 (.97) 3.42 (1.67) 3.96 (1.41)