Transcriptie

1 Thema Activiteit 4 Schater in het (muziek)theater Auteur Ruben Bruneel Coördinatie Yves Bondue en Steef Coorevits beweging - drama / muzisch taalgebruik - beeld - muziek - media 2 x 50' Doelen 1 De kinderen weten waarvoor de begrippen sopraan, alt, tenor, bas staan. 2 De kinderen weten dat opera en musical theatervormen zijn waarin gezongen wordt. 3 De kinderen ervaren via goedgekozen fragmenten het stembereik en het stemtimbre van de vier natuurlijke stemgroepen (sopraan, alt, tenor, bas). 4 De kinderen ervaren dat het gebruik van de stem en de ke voor een bepaalde stemtechniek kan verschillen naargelang de cultuur. 5 De kinderen ervaren de mogelijkheden van de/hun eigen stem tijdens het zingen en verwerken van het lied Schater in het theater. De kinderen kunnen bij duidelijke luisterfragmenten een stem benoemen aan de hand van zijn stemgroep. 7 De kinderen kunnen het lied Schater in het theater meezingen met de instrumentale begeleiding. 8 De kinderen kunnen het lied Schater in het theater verrijken tot een musicalperformance. 9 De kinderen kunnen gevoelens herkennen in een beluisterd stuk. Eindtermen en leerplandoelen ET GO! OVSG KathOndVla MV-MUZ-MB MV-MUZ-MB MV-MUZ-MB-1.3. MV-MUZ-MB MV-MUZ-MB MV-MUZ-MB MV-MUZ-LZ-3 MV-MUZ-LZ-5 MV-MUZ-LZ- MV-MUZ-LZ-19 MV-MUZ-LZ-24 MUZ-1.4 MUZ-7.3 MUZ-11.1 MUZ MV-ALG-02 MV-ALG-08 MV-ALG-13 Leermiddelen Materiaal Luisterfragmenten 1 tot 8 Beeldfragmenten 1 tot 10 Schater in het theater Schater in het theater instrumentaal Refrein Strofe Liedtekst Papier, schrijfgerei, bord 1

2 1 Instap Klasgesprek Luisterfragment 1 Luisterfragment 2 Luisterfragment 3 Luisterfragment De wereld rond Bied de kinderen de blinde wereldkaart op de eerste dia aan. Op de kaart staan vier sterren. Pols bij de kinderen of ze weten in welk werelddeel of land deze sterren staan (Alaska, Toeva in Rusland, Botswana, India). Geef hen de namen van de landen. Laat nu achtereenvolgens de beelden van dia 2 t.e.m. dia 5 zien, respectievelijk gekoppeld aan de fragmenten 1 t.e.m. 4. Speel eerst deze fragmenten af zodat enkel de klank te horen is. Projecteer de filmpjes nog niet. - Luisterfragment 1 (= eerste 30 sec., enkel klank) + dia 2 - Luisterfragment 2 (= eerste 30 sec., enkel klank) + dia 3 - Luisterfragment 3 (= eerste 30 sec., enkel klank) + dia 4 - Luisterfragment 4 (= eerste 30 sec., enkel klank) + dia 5 Vraag de kinderen of ze de beelden (met luisterfragmenten) kunnen koppelen aan de sterren op blinde kaart. (beeld p. 2 = groene ster, Alaska; beeld p. 3 = blauwe ster, Rusland; beeld p. 4 = gele ster, Botswana; beeld p. 5 = rode ster, India) Bespreek en discussieer. Nodig de kinderen uit hun ideeën te onderbouwen. Spreek hun culturele, aardrijkskundige en klimatologische kennis aan. Kom tot een gezamenlijk besluit en controleer (dia ). Beeldfragment 1 Onderwijsleergesprek Beeldfragment 2 Beeldfragment Wereldstemmen In een tweede ronde bekijken en beluisteren we nu de volledige fragmenten, ook met beeld ditmaal. We focussen ons op de stemmen/de klanken. Laat de kinderen verwoorden wat ze horen en zien. Gebruik, indien gewenst, onderstaande informatie om de techniek van zingen en musiceren te duiden: 1 Beeldfragment 1 - Keelzang van de Inuit uit Alaska Keelzang is een oude zangkunst waarbij naast de grondtoon (de toon die we horen als we zingen) ook boventonen worden versterkt (tonen die we bij het normaal zingen niet horen). Bij de Inuit zijn de uitvoerders hoofdzakelijk vrouwen die een duet zingen als een soort wedstrijd. De twee zangers zingen om beurt korte ritmische fragmentjes. Klanken ontstaan zowel bij het uitademen als het inademen. De eerste die buiten adem is, stopt, of begint te lachen, verliest de wedstrijd. 2 Beeldfragment 2 - Keelzang bij de Toeva, een autonome republiek binnen de Russische federatie Bij de Toevanen zijn het vooral de mannen die de keelzang beoefenen. De boventonen die ze produceren zijn goed hoorbaar als hoge fluitende tonen. De stijgende melodie die je hoort, ontstaat wanneer de keelzanger een (lage) toon aanhoudt en ondertussen zijn mondstand verandert (oe oo uu eu ie). 3 Beeldfragment 3 - De kliktaal bij de Bosjesmannen in Botswana Bosjesmannen is een verzamelnaam voor verschillende bevolkingsgroepen in Zuidelijk Afrika, zoals Zuid-Afrika, Namibië, Botswana en Angola. De Bosjesmannen of San spreken nog de kliktaal. Een taal waarbij klikjes te horen zijn. In dit fragment zingt een moeder een liedje in de kliktaal. Het is een liedje om te leren tellen. Beeldfragment 4 4 Beeldfragment 4 - Raga uit India Raga staat voor een muziekuitvoering met heel veel improvisatie. Dit wil zeggen dat de muzikant niet echt vast hangt aan een partituur en zelf heel veel kan bepalen hoe het stuk gaat klinken. De raga is als het ware de begrenzing waarbinnen de muzikant musiceert, de regels waaraan men zich moet houden. Zeer verwarrend voor onze Westerse oren maar erg typisch voor Oosterse muziek zijn de microtonale afwijkingen van een toon. Wij horen dit als vals of niet zuiver, voor de oren van een Indiër zijn die klanken volstrekt normaal. 2

3 2 Kern Klasgesprek Onderwijsleergesprek 2.1 Stemmen uit het (muziek)theater Zingen of muziek maken met de menselijke stem is een universeel fenomeen. Over de ganse wereldbol zingen mensen. Stijl, klankideaal en zangtechniek zijn vaak eigen aan groepen van mensen. Verwijs naar de voorbeelden uit de instap of laat de kinderen de aangehaalde voorbeelden nog even verwoorden. In het eerste deel van de leskern leggen we ons oor te luisteren bij twee genres binnen het theater waar zingen een belangrijk onderdeel van uitmaakt. In het tweede deel zijn we zelf de zangsterren van dienst. 2.2 Van laag naar hoog in de opera Op het einde van de 1de eeuw ontstond in Europa een muziekgenre waarbij de zangers niet enkel zingen maar ook moesten acteren. Vraag de kinderen over welk muziekgenre het gaat? (opera) Wat roept opera op bij de kinderen? (groot orkest, luid zingen, aaaaaah!!, oubollig, saai, weet ik niets van, mijn papa hoort dit graag ) De verschillende stemgroepen Operazangers hebben een goed ontwikkelde stem. Ze moeten immers voldoende volume kunnen produceren om hoorbaar te zijn boven een groot orkest. De opera onderscheidt een aantal stemgroepen. De bekendste zijn: bas, tenor, alt en sopraan. Pols bij de kinderen naar de kennis van deze begrippen (een lage mannenstem noemen we een bas, een hoge mannenstem, een tenor, een lage vrouwenstem is een alt en een hoge vrouwenstem een sopraan). Zorg dat de kinderen weten wat een bas, tenor, alt of sopraan is. Luisterfragment 5 Luisterfragment Luisterfragment 7 Luisterfragment 8 Luisteren, vragen en opdrachten Bied de blinde kaart van Europa aan (dia 7). Op einde van de 19de eeuw waren 4 gebieden toonaangevend voor de opera. Om welke landen gaat het hier? (Duitsland, Frankrijk, Italië en Rusland). We spreken over de Duitstalige opera, de Franse opera, de Italiaanse opera en de Russische opera. Vertel de kinderen dat ze nu vier luisterfragmenten zullen horen aan de hand van vier verschillende fragmenten (beeldfragmenten 5 tot en met 8). Zet de projectie even uit zodat ze de filmpjes nog niet zien. Bij elke fragment hoort opnieuw een beeld (dia 8). Stel na elke beluistering de vraag: om welk stemgroep gaat het? (tenor, sopraan, bas, alt) en in welke taal wordt er gezongen? (Frans, Russisch, Duits, Italiaans). Op de volgende pagina (dia 9) zien de kinderen of hun antwoorden juist waren. - Luisterfragment 5 (van 00:00 tot 00:42, enkel klank) - Luisterfragment (van 00;:00 tot 00:42, enkel klank) - Luisterfragment 7 (van 00:14 tot 00:52, enkel klank) - Luisterfragment 8 (van 01:12 tot 01:43, enkel klank) Helden en heksen De theaterrol die de zangers spelen wordt niet enkel bepaald door hoe hoog of hoe laag iemand kan zingen, maar ook door de kracht van de stem (het volume), de beweeglijkheid van de stem (makkelijk veel en snel noten na elkaar kunnen zingen) en de kleur van de klank (donker, zwaar, licht, rond, scherp ). Stemmen worden gecast (speciaal uitgekozen) om die bepaalde operarol te kunnen vertolken. Bekijk nu de beeldfragmenten 5 tot en met 8 die horen bij de beluisterde luisterfragmenten en bespreek elk fragment kort. Maak vrijblijvend gebruik van onderstaande luisteropdrachten, bedenkingen en (summiere) omschrijvingen. 3

4 Beeldfragment 5 Beeldfragment Beeldfragment 7 Beeldfragment 8 1 Beeldfragment 5 (van 00:00 tot 01:28) - Énée (Aeneas) uit Les Troyens van Hector Berlioz De Trojaanse held Énée ontkomt aan de oorlog met de Grieken en moet een nieuw geslacht stichten ver van huis. Later in het verhaal wordt hij verliefd op de koningin van Carthago. Helden in een romantische opera zijn meestal tenoren. Waarom? Kun je hiervoor een verklaring geven? (ze hebben een beweeglijke stem, kunnen imponeren met veel en hoge noten ) 2 Beeldfragment (van 00:00 tot 01:24) - Rusalka uit Rusalka van Antonin Dvorak De waternimf Rusalka wil een menselijke gedaante en een ziel om zo de liefde van een jonge prins te winnen. Ze zoekt een heks op die haar kan helpen. Voor de heks zingt ze haar maanlied. Rusalka is een typisch voorbeeld van een sprookjesopera. De burgerij in de 19de eeuw wilde vooral amusement zonder al te veel diepzinnigheid. Sprookjes waren het ideale libretto (= tekst van een opera). 3 Beeldfragment 7 (van 00:14 tot 01:45) - Hagen uit Götterdämmerung van Richard Wagner Hagen koestert een diepgewortelde haat tegen Siegfried, de zoon van de Wotan, de godenvader. Alberich, de vader van Hagen, verschijnt aan zijn zoon in een diens halfslaap. Alberich beveelt Hagen de wraak uit te voeren en de ring die Siegfried aan zijn vrouw Brünnhilde heeft gegeven, terug te winnen. De sfeer van die fragment is heel duister. Kun je enkele factoren aanhalen die hiervoor zorgen? (de donkere en dreigende muziek, de zware stem van de zanger, het indrukwekkende lichaam van de zanger, het decor ) 4 Beeldfragment 8 (van 00:43 tot 1:43) - Ulrica uit Un ballo in Maschera van Giuseppe Verdi De opera waaruit dit fragment komt heet Un ballo in Maschera. Wie kan dit vertalen? (Een gemaskerd bal). Het verhaal zelf is er een van veel misverstanden. Welk personage, denken jullie, is Ulrica in dit verhaal? (waarzegster, heks) Donkere personages worden vaak aan diepe stemtypes gegeven. 2.3 Van laag naar hoog in de musical Ook in musicals wordt er gezongen en geacteerd. En niet zelden moet een musicalzanger nog kunnen dansen ook. Musical wordt daarom heel vaak de triatlon van de podiumkunsten genoemd. Waarom, wie kan dit uitleggen? Beeldfragment 9 Beeldfragment 10 Herken je de stemgroep? We concentreren ons op de stemgroep. We beluisteren (en bekijken) een aantal musicalfragmenten. Welke stemgroep kun je op de respectievelijke personages plakken. Gebruik dia 10 als overzicht en dia 11 als controle. Bij deze luisteropdracht peilen we of de kinderen effectief een bas van een sopraan kunnen onderscheiden. Laat hen bijvoorbeeld de antwoorden noteren op een blaadje. 1 Beeldfragment 9 (van 00:00 tot 01:08) Een fragment uit de (verfilmde) musical Jesus Christ Superstar (Tim Rice/Andrew Lloyd Webber). De hogepriesters Kajafas (bas) en Annas (tenor) beslissen wat er met Jezus moet gebeuren. 2 Beeldfragment 10 (00:00 tot 02:39) Een fragment uit de musical Cats (Andrew Lloyd Webber). Old Deuteronomy kiest Grizabella (alt/mezzo, zie verder) uit om herboren te worden op een andere plek. In het begin horen we de Jemima (sopraan). 4

5 Toepassen van verworven kennis Beeldfragmenten Schater in het theater Onderwijsleergesprek De waarheid zit ergens tussenin Vaak zijn stemtypes niet eenduidig te benoemen onder de groepen bas, tenor, alt of sopraan, maar zitten ze ergens tussenin. Een mannenstem die vlot hoog kan zingen, maar ook een zeker diepte in zijn stem heeft, noemt men een bariton. Het type van vrouwenstem dat tussen alt en sopraan ligt, noemt men een mezzosopraan. In musicals hebben alt (en mezzostemmen) vaker een belangrijke rol dan in opera s. 2.4 Schater in het theater Schater in het theater is een opgewekt liedje over het theater. Tegelijk ook de ideale test om te zien hoe zit met de hoogtes en laagtes van onze eigen stem. Liedtekst Papier, schrijfgerief In het theater Geef de kinderen pen en papier. Zing het lied een eerste maal voor of laat het lied beluisteren. Geef als opdracht mee om zo veel mogelijk woorden, korte zinnetjes uit het lied te noteren. Beluister de antwoorden van de kinderen. Noteer deze in de volgorde waarin ze voorkomen in het lied op een/het bord. Vooraf de liedstructuur zichtbaar maken kan helpen (bv. eerste woord of woorden van elke regel noteren of aanbieden van een tekst met gaten). Zing het lied een tweede maal voor of laat beluisteren. Vraag kinderen om de gaten in de tekst verder aan te vullen. Vul de tekst verder aan. Werk nu met de tekst op het bord of bied het lied aan in projectie op de laatste dia of op papier. Stel inhoudelijke vragen: - Waarover gaat dit lied? (in theater is alles mogelijk; uitnodiging om zelf mee te doen ) - Wat zijn rekwisieten? (decorstukken) - Wat betekent gooi je gêne overboord? (overwin je schaamte en durf) - Welke woorden bestaan niet echt? (miezelmoezelman, pimpeltenen); zouden die woorden iets betekenen? Zing het lied nogmaals of laat beluisteren. Refrein Strofe Aanleren lied Schater in het theater instrumentaal Schater Leer het refrein eerst aan. Werk met voor- en nazang. Zing eerst de eerste vier regels voor (In het theater - - Is applaus beloning) en laat meteen nazingen. Herhaal dit een aantal maal. Lukt dit goed, zing dan de vier laatste regels voor (Kom, speel - - In het theater) en laat nazingen. Herhaal dit een aantal maal. Zing vervolgens het volledige refreintje. Zing (of beluister) nu het volledige lied. Leerkracht zingt de strofes, kinderen zingen het refrein. Bij het aanleren van de strofe kun je best vertrekken vanuit het ritmisch opzeggen van de tekst. Zeg één, twee of meerdere regels ritmisch voor en laat meteen nazeggen. Behandel zo de eerste twee strofes. Oefen dit eerst traag en drijf geleidelijk aan het tempo op. Zorg voor een goed swingend ritme. Begeleid eventueel met het knippen van de vingers of bespelen van een kleine percussie-instrument door de tijden aan te geven (Miezelmoezelman in troebel water - Alles wat je wil kan in t theater - ). Wees ook attent voor de rusten na de eerste twee regels van elke strofe. Vul deze desnoods op door hardop te tellen: Miezelmoezelman in troebel water Alles wat je wil kan in t theater Eenmaal de kinderen de tekst goed ritmisch kunnen zeggen, is de stap naar het zingen niet zo moeilijk. Schenk aandacht aan het verschil in melodie bij de laatste regel van elke strofe. Herhaal dit aanleerproces nu ook voor strofe drie en vier. Zing het volledig lied met de kinderen. 5

6 Spelen met lied 3 Afsluiter Presenteren Speel zing dans spring! Eenmaal het liedje gekend, kunnen we ermee gaan spelen. Enkele suggesties in de geest van onze leskern opera en musical: - Solisten versus koor. Verdeel de regels van de strofes onder enkele kinderen (bv regel 1 door kind x, regel 2 door kind y, regel 3 door kind z, regel voor door kinderen x, y en z), het refrein wordt door de hele klas gezongen - Zet eens je beste operastem op. Speel met stemtimbres. Laat woorden als theater en schater in het refrein bijvoorbeeld eens vol klinken, alsof je een groot orkest moet overstemmen. Of zing regels met een nasale stem (dichtgeknepen neusgaten). Of zing met een Franse, Duitse of Chinese tongval. - Vul het gat. De rusten na elke eerste twee regels van het lied lenen zich uitstekend om te worden opgevuld door een echo van het laatste woord. Miezelmoezelman in troebel water (water) Alles wat je wil kan in t theater (theater). Zing die echo zacht (met handen voor de mond) of net heel luid (met handen rond de mond). Zing het vragend (water?) of bevestigend (water!). - Beeldende woorden: Bedenk passende bewegingen de woorden van het refrein. De woorden speel zing dans spring zijn misschien de makkelijkste om een beweging bij te zoeken. Begin bij deze. - Is swing jouw ding? bedenk een dans bij het lied. Het liedje is een swingend nummer. Eenvoudige swingbewegingen kunnen de basis vormen. Gooi je gêne overboord Boks met alle ideeën die er zijn rond het lied (met solo s, stemveranderingen, dansjes, bewegingen, echo s ) een musicalachtig spektakeltje in elkaar. Haal de verkleedkoffer maar van zolder en gooi alle gêne overboord.