Landschap. In sommige dossiers is verwerving niet aan de orde, maar is onze kennis en expertise de cruciale factor. >Pagina 4

Transcriptie

1 SEPTEMBER Kempens Landschap Nieuwsbrief van vzw Kempens Landschap In sommige dossiers is verwerving niet aan de orde, maar is onze kennis en expertise de cruciale factor. >Pagina 4 In de reeks Erfgoedgidsen: een meeslepend en menselijk portret van een industrie die ooit floreerde in onze Kempen. > Pagina 8 Vorig jaar werd Jos Geuens opgevolgd door Inga Verhaert. Wat mogen we van onze nieuwe covoorzitter verwachten? > Pagina 3 1 vzw Kempens Landschap G e gnieuwsbrief a r a n d 21 ee rd Kempens Landschap >>>

2 Gegarandeerd Kempens Landschap Dit zijn de eigendommen van de vzw Kempens Landschap, aangekocht in het belang van het behoud van ons erfgoed, aangekocht voor u en de generaties na ons. Er is beslist een interessant domein bij u in de buurt te vinden. Ga er eens kijken! Ludo Helsen Inga Verhaert Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. Vzw Kempens Landschap is actief in een 50-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop. Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt het Kempens Landschap zich sterk. Momenteel heeft vzw Kempens Landschap 640 ha in eigendom. 1. De Poppelaer/Noenheuvel - Brecht 2. Geel-Bel - Geel-Bel 3. De Caters - Schilde 4. Wortel-kolonie - Hoogstraten 5. Heidehuizen - Mol 6. Buitengoor-Meergoren/Berkebossen - Mol 7. Kempische Heuvelrug - Herentals 8. Zwartgoorheide - Vosselaar 9. De Most - Balen 10. Volmolen/Volbergbossen - Mol 11. De Keiheuvel - Balen 12. De Hellekens - Herentals 13. Amocobos - Geel 14. Kalvarieberg - Geel 15. Rijbergerdijk/Gompel - Mol 16. Pelerheide/De Diepte - Beerse 17. Pelgrimshof - Heist-op-den-Berg 18. Ter Speelbergen Putte 19. Blauwbossen - Hoogstraten 20. Rooise Loop - Oud-Turnhout 21. Blommerschot - Zandhoven 22. Helschot - Laakdal 23. Achterbos - Mol 24. Koude Beek - Borsbeek 25. Roosendael - Sint-Katelijne-Waver 26. De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal 27. Scherpenbergmolen - Malle 28. De Welvaert - Zoersel 29. FRAC - Turnhout 30. Molen In Stormen Sterk - Lille 31. Den Ellenboog/Goriënberg - Retie 32. Laakvallei - Beerse 33. De Schrieken - Ravels 34. Speel- en vredesbos - Boechout 35. Zr. Franciscanessen - Wuustwezel 36. Fort van Duffel - Duffel 37. Nete-vallei Heist o/d Berg 38. Bouwelse Heide - Grobbendonk Wilt u meer informatie over onze domeinen? Ga dan naar en klik op het domein van uw keuze. 2

3 Inga Verhaert covoorzitter vzw Kempens Landschap Ambitie met eigen stijl Vorig jaar namen we afscheid van Jos Geuens als covoorzitter en medeoprichter van onze landschapsvereniging. Inga Verhaert nam de fakkel van hem over. Nieuw is zij niet binnen de Antwerpse bestuursploeg. Al een jaar of vier loopt ze mee, waarbij de bevoegdheden toerisme en mobiliteit de meeste raakvlakken vertonen met het werkveld van vzw Kempens Landschap. Het zijn, lacht Inga, inderdaad grote voetstappen om in te treden, die van Jos Geuens. In 1997 begon hij, samen met Ludo Helsen, vanuit het niets. Hij blaakte van ambitie om het zo typische Kempense landschap in gemeenschapshanden te behouden en voor de generaties na ons te bewaren. Als we zien wat er sindsdien gerealiseerd is, dwingt dat respect af. Ik zal zijn werk natuurlijk voortzetten, maar in mijn eigen stijl. Met de verschillende dossiers van vzw Kempens Landschap ben ik inmiddels redelijk bekend. Vanuit de provincie Antwerpen heb ik er reeds verschillende mee ondersteund. De komende maanden wil ik me er verder in verdiepen. Eerder dit jaar heb ik samen met het diensthoofd al verschillende van onze domeinen en projecten in de Zuiderkempen bezocht. Dit najaar wil ik zelf, met eigen ogen, zien hoe het er in de Noorderkempen voor staat. Zulke bezoeken vind ik een must; je moet niet alleen het juiste visuele beeld, maar ook het bijbehorende gevoel krijgen. De laatste jaren zien we een verschuiving in de werkzaamheden van onze landschapsvereniging. Meer en meer is openstelling van de verworven eigendommen aan de orde. De vraag is dan natuurlijk: op welke manier kunnen we onze domeinen het best voor toerisme ontsluiten, zonder dat andere waarden en belangen in het geding komen? Toerisme, voor alle duidelijkheid, zie ik niet als zachte maar als harde sector. In de provincie Antwerpen, bijvoorbeeld, is deze bedrijfstak goed voor een vijf procent van de tewerkstelling. Precies dat toeristisch-recreatieve aspect zal mijn onverdeelde aandacht genieten. Ontsluiting voor het publiek is tenslotte één van onze hoofddoelstellingen. Dat kan alleen op een kwalitatief hoogwaardige, belevingsvolle manier wanneer realisaties plaatsvinden in samenwerking met andere actoren op het terrein. Wanneer we de juiste partijen bereid vinden om een bijdrage te leveren aan dat proces, zijn we weer een stap verder op weg naar nog meer gegarandeerd Kempens landschap. 3

4 Religieus erfgoed Als het op expertise aankomt De afgelopen jaren zagen wij het aantal aanvragen met betrekking tot grote, private landgoederen en groengebieden toenemen. Een belangrijk deel van de dossiers die wij momenteel in behandeling hebben, betreft religieus erfgoed. Graag stellen wij voor: de Wintertuin van het Ursulinenklooster in Sint-Katelijne-Waver, het kloosterdomein van de Franciscanessen in Gooreind (Wuustwezel) en de kapel van Merksplas-Kolonie. Wintertuin van het Ursulinenklooster Het Ursulinenklooster te Sint-Katelijne-Waver was het eerste dossier waarin verwerving niet speelde, maar waarbij wij onze expertise in complexe aanvragen ter beschikking stelden. Het dossier werd opgenomen als pilootproject om de subsidiemogelijkheden binnen het Grensoverschrijdend Interreg-programma 2 Zeeën te onderzoeken. Hiertoe ging vzw Kempens Landschap, op basis van een eerste projectvoorstel, actief op zoek naar een partner(regio) in Engeland. Het doel was om één of meer partijen te vinden die in hun regio een vergelijkbare rol speelden, of die expertise konden inbrengen om erfgoed te behouden en een nieuwe toekomst te geven, e.e.a. in overleg met de locale leefgemeenschap. Tijdens een werkbezoek bleek dat de werking van de Church Conservation Trust erg gelijklopend was, weliswaar vanuit een iets verschillende invalshoek. Samen hebben we een projectvoorstel uitgewerkt, dat in hoofdzaak is opgebouwd rond de opmaak van een totaalplan voor het Ursulinen Instituut. Naar verwachting zal het projectvoorstel eind dit jaar worden geëvalueerd. In dat voorstel is mede het beheer van de Wintertuin opgenomen. Dit imposante bouwwerk werd in 1900 opgetrokken als ontvangstruimte voor de bezoekers van de honderden inwonende meisjes in (destijds als zeer progressief en on-katholiek ervaren) art nouveau-stijl. Vandaag de dag worden bezoekers nog altijd verrast door de elegantie, de fijne details en het feeërieke spel van licht en kleur in de Wintertuin. 4

5 Kloosterdomein van de Franciscanessen Anderhalf jaar geleden werd vzw Kempens Landschap benaderd door het gemeentebestuur van Wuustwezel. De vraag werd gesteld of wij een mogelijke veiligstelling c.q. verwerving van het kloosterdomein van de zusters Franciscanessen te Gooreind (Wuustwezel) wilden onderzoeken. De zusters hadden de gemeente te kennen gegeven dat zij hun eigendom per eind 2010 zouden verlaten. In dat kader zouden zij dit te koop stellen. Vzw Kempens Landschap heeft veel tijd en energie gestoken in het zeker stellen van het duurzaam behoud van het domein als eenheid, als groene long voor de gemeenschap van Gooreind en als een belangrijk religieus erfgoed. Dat de zusters Franciscanessen en de gemeente Wuustwezel die inspanning hebben gewaardeerd, blijkt wel uit de verkoop die dit voorjaar werd afgerond. Kapel van Merksplas-Kolonie Onze interesse ging in de eerste plaats uit naar het landschappelijk patrimonium rond de kloostergebouwen, in totaal 39 ha. De eigendom omvatte echter ook alle opstallen op het domein. Daarom werd een zoektocht gestart naar mogelijke partners om de herbestemming van het gebouwenpatrimonium te realiseren. Dit zou moeten gebeuren in samenspraak met vzw Kempens Landschap en de gemeente Wuustwezel, bovendien met respect voor het landschappelijk kader. Tevens moest de herbestemming een maatschappelijke dimensie inhouden en zich bij voorkeur in de woon- en zorgsector situeren. Die partners werden uiteindelijk gevonden in de nv Ibens en de vzw Amate. Binnen enkele jaren zal in het kloostercomplex een woon- en zorgcentrum van de nieuwe generatie gehuisvest worden. Ook de bestemming van de andere gebouwen op het domein is uitgebreid onderzocht. Zo zal CODA, een hospice voor palliatieve zorg, haar stek blijven behouden aan de Bredabaan. De boerderij zal door de gemeente mogelijk herbestemd worden tot een plattelandeducatief centrum. In Merksplas-Kolonie lopen op dit moment verschillende projecten waarbij de toeristisch-recreatieve expertise van vzw Kempens Landschap een belangrijke factor is. Eén daarvan betreft de veiligstelling van de voormalige gevangeniskapel op de kolonie. De kapel is één van de vijf beschermde gebouwen op dit domein. Eind 2005 werd die, samen met de Landlopersboerderij en de aanpalende gronden, door de gemeente Merksplas aangekocht. Tijdsbesteding blijkt in dit dossier een cruciale factor voor het welslagen van een kwalitatieve, bestendige en gedragen herbestemming. Voordat kan worden begonnen met de concrete realisaties, is er immers nog veel werk te verzetten. In dat kader hebben wij bij Toerisme Vlaanderen een subsidiedossier ingediend voor een toeristisch-recreatief tewerkstellingsproject. Daarmee kunnen wij een extra personeelslid aanwerven. Als toeristische projectcoördinator kan deze medewerker invulling geven aan de verdere ontwikkeling van Merksplas-Kolonie op het gebied van toerisme en erfgoed. In 1895 stichtten de zusters Franciscanessen Missionarissen van Maria hun missiehuis in Gooreind. Meer dan tweeduizend novicen hebben er hun opleiding tot missiezuster gekregen. Ooit verbleven hier driehonderd zusters en novicen, de laatste jaren nog hooguit dertig. 5

6 Eerste Kempenhappening T E R U G B L I K Op 18 april jl. stonden de Kolonies van Wortel en Merksplas extra in de kijker. Vzw Kempens Landschap en vzw Rurant organiseerde hier toen samen met verschillende partners tal van activiteiten, die alle gratis toegankelijk waren. Deze Kempenhappening was de eerste in het kader van branding van het merk Kempen. Dit kwaliteitslabel voor regionale en streekproducten bedoelt de streekeigen identiteit te versterken en de locale economie bevorderen. Onder het motto De Kolonies: Pure Kempen kregen jong en oud een unieke kans om zelf eens te ervaren wat er leeft, groeit en bloeit in Wortel- en Merksplas- Kolonie. De happening werd vooral gezien als een unieke gelegenheid om het verhaal van de beide kolonies als belangrijk cultuurhistorisch erfgoed naar voren te brengen. Zo openden alle op de kolonies gehuisveste verenigingen hun deuren voor het publiek. De Landlopersboerderij van Wortel-Kolonie was vrij te bezichtigen en ook aan de gevangeniskapel van Merksplas-Kolonie kon een geleid bezoek gebracht worden. Daarnaast konden bezoekers genieten van een markt met streekproducten, doorlopende animaties en het Belgisch kampioenschap schapen drijven. 6

7 COLUMN Opnieuw een maïsdoolhof op Ter Speelbergen Vorig jaar realiseerde vzw Kempens Landschap een maïsdoolhof nabij Ter Speelbergen. Vanwege het enorme succes wordt dit project deze zomer geprolongeerd. Het doolhof en de feestelijke opening zijn een organisatie van vzw Kempens Landschap en de gemeenten Putte en Heist-op-den-Berg. Thematische aanpak Als thema is dit jaar gekozen voor de vier elementen. Die keuze is bepalend gebleken voor de inrichting van het doolhof. Anders dan vorig jaar, wordt het doolhof opgedeeld in vier afzonderlijke zones, één per element. Elke zone heeft een apart ontwerp in het kader van zijn element. Het krijgt daardoor ook een heel eigen karakter, hetgeen de beleving van het totaal enorm vergroot. Feestelijke opening Op zaterdag 4 september e.k. wordt een dag vol festiviteiten georganiseerd om het doolhof te openen voor het grote publiek. Centraal staat natuurlijk het doolhof zelf. Daarnaast kunnen bezoekers op en rond Ter Speelbergen terecht voor diverse volksspelen, een roofvogelshow, knutselen, kindergrime, ambachtelijk brood bakken, barbecue, streekbieren etc. Verder zal het maïsdoolhof worden opengesteld tijdens de weekends van september. OMD - 12 september 2010 Het maïsdoolhof kadert binnen de thematiek van Open Monumentendag 2010: water, vuur, aarde en lucht. Vanaf de prehistorie tot de dag van vandaag zijn de elementen altijd tegelijk vriend en vijand geweest. We hebben er gebruik van gemaakt, ze in goede banen geleid, ervan genoten en ze bestreden. Dat alles liet sporen na in de stad en op het platteland. Het heeft landschappen doen ontstaan, de vormgeving en de inrichting van gebouwen beïnvloed, infrastructuur en industriële complexen tot stand gebracht. Het is juist op die interactie met de elementen dat Open Monumentendag 2010 zich wil richten. Maïsdoolhof Naar de doolhof in Putte zijn ze gereden. Ze hebben zich vanavond het recht toegekend om meedogenloos te verdwalen. Voor hen strekken zich zeven kilometer uitgehakte gangen in een maïsveld uit. Een patroon van paden, grillig als de nerven in een reusachtige bloemkool. Bij het openen van de portieren overweldigt hen de lome geur van maïslover. Een licht vochtige reuk van pulp in spe, zo allesoverheersend als alleen maïs op een zwoele zomeravond kan ruiken. De ingang van het labyrint laat zich snel vinden. De vingers in elkaar gestrengeld wagen ze zich in de eerste gangen. Tweemaal rechts, derde afslag links, twee rechts, links aan het bordje, meedraaien naar rechts, en 360 graden terugdraaien. Ze lopen op hun passen terug, schatten lengtes in, staan stil op kruispunten. Hier was het naar rechts, zegt ze verongelijkt. Nee liefje, komt hij minzaam, dat was na de eerste afslag, het is honderd procent zeker naar links. Ze loopt enkele meters terug. Haar gevoel voor richting bedriegt haar nooit ofte nimmer. In tegenstelling tot het zijne. Bijna had hij zijn kompas meegesmokkeld, maar ze had hem streng berispt en het weer van zijn vestzak naar de bureaulade verhuisd. Dat het vals spelen was met een kompasnaald, dat ze de weg toch niet té makkelijk mochten vinden. Wat gekissebis en rondjes draaien. Mocht het even? Bij elke voetstap het recht op verloren lopen afdwingen. Het leven van alledag was al strak genoeg. Waar kon je nog verloren lopen in dit bestaan? Zo wandelen ze zich de benen uit het lijf. Tot ze elkaar bezweet aankijken. Al meer dan een uur zoeken ze naar de uitgang. Hij loopt terug naar de sleuf aan zijn linkerhand en verdwijnt. Een plotse windstoot doet de halmen heen en weer wiegen. De zon is haast onder en de hemel kleurt vuurrood. Ze doet of ze het niet merkt. Dat hij zich geruisloos tussen de dicht naast elkaar geplante stengels tracht te wringen. De planten kraken zachtjes. Ze mijmert weg, en een veldmuis glipt schielings tussen haar voeten. Met haar blik volgt ze een late zwaluw die over de groene toppen scheert. Tot plots een luid boe haar doet opschrikken. Verrast kijkt ze in zijn grijnzende ogen. Bruine maïsharen doorkruisen zijn blonde haardos en groene vegen op de blote armen verraden zijn geworstel met de natuur. Ze lacht, en hij grijpt haar bij de arm voor een laatste poging. Rechtdoor, scherp afdraaien, eerste afslag rechts, derde gang links In het mulle zand naast de akker wacht hun auto. Uitgerust met het allernieuwste model van gps. Ze zouden eens verloren moeten rijden Maishappening op 4 september Sow Hat Maisnocturne op 24 september Allen welkom! 7

8 O N L A N G S V E R S C H E N E N : Klompen en klonen, blokken en holen Klompenambacht in de Kempen Deze elfde Erfgoedgids kwam tot stand in nauwe samenwerking met de vzw Klompenmuseum Laakdal. Centraal in het boekwerkje staan de getuigenissen van Sam Mondelaers, één van de laatste ambachtelijke klompenmakers. In het museum geeft Sam demonstraties en leert hij de bezoeker de geheimen van dit bijna vergeten ambacht kennen. Daarnaast putte de auteur, Luc Verachtert, uit de archieven en collectie van het Klompenmuseum en die van andere heemkundige musea in de omgeving. Voelt u zich verantwoordelijk voor een natuurlijke leefomgeving? Particulieren, organisaties en bedrijven die de werking van onze vereniging willen ondersteunen, kunnen terecht op: Legaat / duolegaat Voor meer informatie over oplossingen voor de successierechtelijke consequenties van erfrechtelijke kwesties, contacteer Philippe De Backer. Fiscaal aftrekbare bijdragen Fiscaal aftrekbare bijdragen kunnen worden overgemaakt op rekening nummer t.n.v. vzw Kempens Landschap. Voor giften vanaf 30,- per kalenderjaar ontvangt u een fiscaal attest. Een gift is onvoorwaardelijk en mag onder geen beding aan een tegenprestatie gekoppeld worden. Deze gids wil meer zijn dan louter een boek vol nostalgische plaatjes en verhalen. Bewust wordt aandacht besteed aan dit zogenaamd volkse schoeisel als erfgoed bij uitstek, waar mondelinge geschiedenis, volksgebruik en roerend erfgoed bij elkaar komen. De gids is een echte hommage aan de doorgaans stille ambachtsmannen. Hierin vertellen zij hun verhaal en zien dat voor het nageslacht opgetekend. Vooral is het een meeslepend en menselijk portret van een industrie die ooit floreerde in onze Kempen. De gids (ISBN: ) telt 100 pagina s en ca. 100 De reeks afbeeldingen. Deze en voorgaande Erfgoedgidsen kosten is een initiatief van Erfgoed-gidsen 10,- en zijn verkrijgbaar bij de Dienst Erfgoed van het provinciebestuur Antwerpen, Openbaar Kunstbezit Antwerpen, het provinciebestuur Vlaanderen, het Klompenmuseum in Laakdal of in de Openbaar Kunstbezit in samenwerking met boekhandel. Vlaanderen. Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Studiecentrum voor Kernernergie - Mol Vito - Mol Sibelco/NZM nv - Dessel BP Chembel - Geel NV Luyckx - Brecht IVEKA - Turnhout Belgoprocess - Dessel Umicore - Olen KPMG Fiduciaire - Brussel Nike - Laakdal Vanhout nv - Geel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Beaumont & Cie bvba - Schoten Soresma NV - Antwerpen Fotografie: James van Leuven Verantwoordelijke uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef Beerzel-Putte tel: 015 / fax: 015 / Abonnementen België/buitenland 7,- per jaar. Jaarabonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr t.n.v. vzw Kempens Landschap te Putte. U ontvangt dan drie nummers. 8