Landschap SPECIALE EDITIE. Nieuwsbrief van vzw Kempens Landschap. De voorbije jaren is de invloed van Europa op onze werking enorm toegenomen.

Transcriptie

1 J U L I Kempens Nieuwsbrief van vzw Kempens Landschap Landschap SPECIALE EDITIE De voorbije jaren is de invloed van Europa op onze werking enorm toegenomen. Naast de bijdragen die we ontvangen vanwege de provincie, de gemeenten, onze leden, donateurs en beschermers, zijn het de Europese subsidieprogramma s die ons de noodzakelijke extra armslag bieden. Die nieuw verkregen financiële middelen stelden ons ook in staat om tal van nijpende en prioritaire projecten - veelal in grote en/of complexe dossiers - uit te voeren. Lees hoe wij, dankzij Europa, het verschil maken. 1 G e g a r a n d e e r d K e m p e n s L a n d s c h a p > > >

2 Essen Hoogstraten Gegarandeerd Kempens Landschap In deze Nieuwsbrief zetten we verschillende domeinen die we met steun vanuit Europa hebben kunnen veiligstellen, opwaarderen en/of openstellen eens extra in de kijker. Eén van die domeinen zal beslist bij u in de buurt te vinden zijn. Ga er eens kijken en ervaar zelf het verschil! Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. Stabroek Kalmthout Kapellen 2 3 Brasschaat Westerlo 2 - Borsbeek 3 - Brasschaat/Kapellen (spoorlijn) 4 - Duffel (fort) 5 - Berlaar 6 - Heist-Op-Den-Berg 7 - Keiheuvel (Balen) 8 - Merksplas-Kolonie 9 - Retie (ven Goriënberg) 10 - Sint-Katelijne-Waver 11 - Putte Wijnegem Wortel-Kolonie 13 - Wuustwezel Wuustwezel Brecht Schilde Borsbeek Wommelgem Ranst Mortsel Mechelen Boechout Lier Duffel St.Katelijne Putte Malle Zandhoven Nijlen 5 Berlaar Zoersel 11 Rijkevorsel Grobben donk Herenthout 6 Heist- op-den- Berg Beerse Lille Herentals Hulshout 8 12 Merksplas Vosselaar 1 Olen Westerlo Turnhout Kasterlee Herselt Ravels Oud Turnhout Geel 9 Arendonk Laakdal Retie Dessel Mol Meerhout Balen 7 Vzw Kempens Landschap is actief in een 50-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop. Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt het Kempens Landschap zich sterk. Ludo Helsen Inga Verhaert Momenteel heeft vzw Kempens Landschap 750 ha in eigendom. Wilt u meer informatie over onze domeinen? Ga dan naar en klik op het domein van uw keuze. 2

3 Europees Programma voor Plattelandsontwikkeling - Leader MarkAante Kempen Graven in het verleden 115 jaar zusters Franciscanessen in Gooreind Eind 2008 werd vzw Kempens Landschap benaderd door het gemeentebestuur van Wuustwezel. Zij vroeg om een mogelijke veiligstelling van het kloosterdomein van de zusters Franciscanessen te onderzoeken. Er is vervolgens veel tijd en energie gestoken in het zeker stellen van het duurzaam behoud van het domein als eenheid, als groene long voor de gemeenschap van Gooreind en als belangrijk religieus erfgoed. In dit kader zal het gebouwenpatrimonium de komende jaren herbestemd worden tot een woon- en zorgcentrum van de nieuwe generatie. Maar eerst zal de begraafplaats van de Zusters Franciscanessen - met steun van Europa - opgewaardeerd en ontsloten worden voor publiek. Tweehonderd jaar lang waren de zusters Franciscanessen een vaste waarde in Gooreind. Met dit project kunnen we hun geschiedenis én hun band met de gemeenschap levend houden. Interreg IV-programma voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland In de ban van buiten Finale en Ouverture Een eerder Interreg-project ( Van-mens-tot-mens ) richtte zich op de uitwisseling van ervaringen. Hier bleek dat zowel vzw Kempens Landschap als Stichting Brabants Landschap met een gelijkaardige problematiek geconfronteerd werden bij de herwaardering, ontwikkeling en ontsluiting van landgoederen. Vanuit dat vertrekpunt ontwikkelden zij een gemeenschappelijk project rond twee landgoederen die zeer sterke gelijkenissen vertoonden: Roosendael (België) en Mattemburgh (Nederland). Het doel is om een gezamenlijke aanpak op te stellen voor beide landgoederen, inclusief hun erfgoed en natuurwaarden. De uitkomsten worden geïmplementeerd in de werking van elke landschapsvereniging. Daarna kan uitvoering op het terrein volgen door de realisatie van best practices. Concreet betekende dit voor Roosendael: opwaardering landschapspark, renovatie landhuis, restauratie van ijskelder, herstel van de toegangsbrug en verbetering van de toegankelijkheid. 3

4 4

5 Interreg IV Programma voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland SOLABIO Op de bres voor biodiversiteit De verschillende nationale beschermingsregimes aan weerszijden van de grens Vlaanderen-Nederland houden nauwelijks rekening met het gemeenschappelijke karakter van het landschap, laat staan met de dito problematiek daarvan. Dankzij het Interreg IV-programma voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland kon dit landschap toch de bescherming krijgen die het verdiende. Het SOLABIO-programma (Soorten en Landschap als dragers van Biodiversiteit) wil de toename van biodiversiteit en het herstel van waardevolle landschappen in de grensregio stimuleren. Afstemming en kennisuitwisseling tussen de verschillende organisaties staan hierin centraal, waarbij de projectpartners locale stakeholders maximaal proberen te betrekken om biodiversiteitsdoelstellingen te behalen. Op 1 oktober 2008 ging dit project van start. Hefboomprojecten Inhoudelijk is de projectstructuur opgebouwd rond vier hefboomprojecten. Onder elke hefboom werd een aantal aandachtsgebieden gedefinieerd. Wij hebben projecten binnen twee hefbomen, te weten Soorten aan de rand van en Beekdalen, bron van biodiversiteit. Onder die noemers werken wij aan resp. het herstel van de Keiheuvel en dat van de vennen in Retie en Borsbeek. Sanering camping Keiheuvel Door de opkomst van moderne landbouwmethoden, toename van de recreatieve druk en verstedelijking zijn al veel heide-, schraalland- en stuifduingebieden verloren gegaan. Als gevolg daarvan gingen soorten die typisch zijn voor deze biotopen, fors achteruit. Zo werd de Keiheuvel (open stuifzand, droge heischrale graslanden en grove dennenbossen) ooit gebruikt als camping. Na sanering en herinrichting van het terrein heeft de typische pionierbegroeiing van de duinen weer volop kansen gekregen, maar ook bijvoorbeeld de veldparelmoervlinder en de boomleeuwerik. Venherstel in Retie en Borsbeek Verlanding van vijvers, poelen en vennen zorgde voor een afname van het aantal ecologisch geschikte stilstaande wateren, net als ontwatering, verbossing, vervuiling, verzuring en bemesting. Heel wat leefgebied voor tal van diersoorten verdween daarmee. In het kader van venherstel hebben wij het ven Goriënberg in Retie en het landelijke gebied van Borsbeek als projecten aangeduid. De realisatie van de waterpartijen en het herstel en herinrichting van het kleinschalig landschap zullen nog deze nazomer afgerond worden. 5

6 Boegbeeld en/of paradepaard? Wortel- en Merksplas-Kolonie Sinds de veiligstelling van de voormalige Rijksweldadigheidskolonies in Wortel en Merksplas, in 1997, is er veel werk verzet om het landschap en al wat daar op staat en groeit te herstellen, op te waarderen en open te stellen. Hier noemen we de meest actuele lopende activiteiten. Steun Toerisme Vlaanderen Toeristische projectcoördinator voor Merksplas-Kolonie Vorig jaar keurde Toerisme Vlaanderen een subsidiedossier goed voor de aanwerving van een projectcoördinator voor Merksplas-Kolonie. Sinds de tewerkstelling bij vzw Kempens Landschap is de ontsluiting van de kolonie in een stroomversnelling gekomen. Zo is de projectcoördinator samen met het architectenbureau verantwoordelijk voor de opvolging van de opmaak van een masterplan en restauratiedossiers voor de grote hoeve te Merksplas-Kolonie. Ook worden bestaande projecten (zie hierna) opgevolgd. Daarmee wordt een belangrijke en duurzame impuls gegeven aan de toeristische en recreatieve propositie van de kolonie. Het landschap en het materiële erfgoed bieden immers legio troeven. Europees Programma voor Plattelandsontwikkeling Leader MarkAante Kempen Landbouw en Landschapszorg hand in hand op de Kolonies Het project omvat onder meer een pilootproject met schapenbegrazing in de dreven van de kolonies. Daarmee wordt een tweeledig doel nagestreefd. Naast ecologische opwaardering van de bermen, wordt door de aanwezigheid van de herder met zijn kudde ook een toeristisch-recreatieve aantrekkingspool gecreëerd. Dit initiatief is, zowel vanuit de landbouwsector als door recreanten, onverdeeld positief ontvangen. 6

7 Europees Programma voor Plattelandsontwikkeling Leader MarkAante Kempen Wandelnetwerk de Kolonies Vzw Kempens Landschap heeft zich sterk gemaakt om een wandelnetwerk met knooppuntenbewegwijzering te realiseren, dat zich uitstrekt over de beide kolonies. Later zal dit overigens uitbreiding vinden met het grotere Wandelnetwerk Antwerpse Kempen van Toerisme Provincie Antwerpen. Het project wil bijdragen tot het bewaren van de kolonies als eenheid, tot het recreatief ontsluiten ervan en de bovenlocale positionering op het gebied van natuur, toerisme en recreatie. Voor de wandelaars zal een informatieve wandelkaart ter beschikking worden gesteld. Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Kolonies in de Noorderkempen Met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling zal vzw Kempens Landschap de uitstraling van een aantal toegangspoorten verbeteren. Zo werden subsidies verkregen voor de herinrichting en ontsluiting van het kruispunt van de vier gebouwen in Wortel-Kolonie, het herstel van de dakconstructie en het vernieuwen van de dakbedekking van de grote boerderij in Merksplas-Kolonie en de herinrichting van de speelplaats van het schooltje in Merksplas-kolonie. Wij treden binnen dit project op als promotor, Bouwmaatschappij De Noorderkempen en de gemeente Merksplas als copromotoren. Een en ander kadert in de recreatieve ontsluiting en de bovenlocale positionering van de kolonies. Europees Programma voor Plattelandsontwikkeling Leader MarkAante Kempen Licht in de duisternis Om de bijzondere geschiedenis van de kolonies weer tot leven te wekken, werd het toeristische ontsluitingsproject Licht in de Duisternis opgestart. Gezien de grote vraag naar een optekening van de geschiedenis, het landschap, het aanwezige erfgoed etc., is in eerste instantie gestart met de opmaak van een zgn. portfolio. Via pakkende beelden en korte begeleidende teksten wordt het verhaal van de kolonies geschetst. Een tweede luik omvat het registreren, bundelen en openbaar maken van mondeling erfgoed. Vandaag de dag zijn er nog enkele oud-landlopers, cipiers en omwonenden die elk een eigen verhaal te vertellen hebben over het leven voor, na en tijdens de hoogtijdagen van de Rijksweldadigheidskolonies. Om het bouwkundig erfgoed te ontsluiten, worden de nodige voorbereidingen getroffen voor de restauratie van de Kapel, een waar pareltje van negentiende eeuwse Kempische architectuur. In het kader van dit restauratieproject wordt de lichtstraat van de Kapel in haar oorspronkelijke toestand hersteld om de natuurlijke lichtinval terug te krijgen. Op die manier wordt het historische concept van openheid en doorzicht, dat nodig was voor het toezicht op de landlopers, hernieuwd. Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling De Kolonies, over de grenzen heen getild De kolonies van Wortel en Merksplas zijn restanten van de Maatschappij van Weldadigheid. Dit instituut was een typische exponent van de verlichte tijdsgeest, waarin armenzorg en weldadigheidsinitiatieven opgang deden. Ook in Nederland kent de Maatschappij een rijk erfgoed met de kolonies van Frederiksoord, Wilhelmina-oord, Veenhuizen en Ommerschans. Momenteel ontwikkelen de weldadigheidserfgoedsites zich los van elkaar. Daarom zijn we een samenwerkingsverband aangegaan met Nederlandse partners en wel voor de toeristische promotie en concrete realisaties op het terrein, zoals restauratie, herbestemming, recreatie en landschapsontwikkeling. Tevens streeft deze samenwerking naar voordracht van alle kolonies van de Maatschappij als Unesco-werelderfgoed 7

8 Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) Green Valley Kempen Dit subsidieproject wil de Kempen promoten als toonaangevende, duurzame regio middels duurzame voorbeeldprojecten. Daarmee wordt gedoeld op good practice initiatieven van duurzaam ondernemen, duurzame regio-ontwikkeling, duurzame energie, en duurzaam bouwen en wonen. Om deze aan het grote publiek bekend te maken worden ze aan elkaar gelinkt via één of meer ontsluitings- en verbindingsroutes. Bij voorkeur worden die afgelegd met duurzame transportmiddelen, zoals (elektrische) fiets, openbaar vervoer, of te voet. Als deel van de route werd gekozen voor het fietspad op de oude spoorwegbedding tussen Herentals en Aarschot. De drie partners (vzw Kempens Landschap, Kamp C en bouwmaatschappij Zonnige Kempen) beschikken samen over de nodige complementaire expertise. Vzw Kempens Landschap levert, naast de ervaring opgedaan bij de ontwikkeling van ontsluitingsroutes, de inhoudelijke input op vlak van innovatie en plattelandseconomie. Langsheen deze fietsverbinding zullen wij meewerken aan het promoten van de Kempen als duurzame regio, alsook werk maken van de opwaardering van het landschap. 8

9 Hof Ter Laken: voorbeeld van een Flemish National Trust Sinds 2003 is vzw Kempens Landschap betrokken bij de veiligstelling van het kasteeldomein Hof Ter Laken (Booischot). Het betreft een historisch waardevol & beschermd kasteel, omgeven door een landschapspark van ongeveer 25 ha. Openstelling ervan zou een belangrijke meerwaarde betekenen voor de gemeenschap. Om die reden wilden de gemeente en Kempens Landschap deze site graag veilig stellen en heropwaarderen. Na verschillende pistes te hebben onderzocht, bleek het dossier alleen realiseerbaar via een publiek-private samenwerking. De restauratie en herbestemming van de gebouwen zal daarbij vallen onder de verantwoordelijkheid van de private partner, de openstelling en heropwaardering van het park onder die van de publieke partners. Om dit laatste te kunnen realiseren werd steun gevonden bij Europa. Daardoor zullen we alvast werk kunnen maken van een fietsverbinding, de restauratie van de ijskelder, het herstel van de dreefstructuur, beheer van de bossen en open ruimtes, enz. Wij fungeren als trekker en aanstuurder van dit dossier, dat later kan dienen als voorbeeld en blauwdruk voor gelijkaardige gevallen. Pure Kempen, een uitdagend merk Door branding van Kempense toeristisch-recreatieve activiteiten met een authentiek karakter, willen de partners binnen dit subsidiedossier de regionale economie van de Kempen op een duurzame manier stimuleren. Zij gaan dit realiseren door regionale troeven te promoten en de streekidentiteit te versterken. De hedendaagse recreant is immers meer dan ooit op zoek naar authenticiteit, een gegeven waar ondernemers op kunnen inspelen. In dat kader zal vzw Kempens Landschap werk maken van het versterken van het gemeenschapsgevoel in twee typisch Kempense plaatsen. In Gestel, ooit het kleinste dorpje van de provincie en prachtig gelegen langsheen de Nete, zijn er ideeën voor een Gestel-nocturne. In het voormalige kloosterdomein van de zusters Franciscanessen, in Wuustwezel, wordt de streekidentiteit versterkt door heropwaardering en openstelling van het ongeschonden landschap binnen de kloostermuren. Daarnaast zullen we in 2011 en 2012 de organisatie van de Pure Kempendagen op ons nemen. Het decor daarvoor zal respectievelijk gevormd worden door Ter Speelbergen in Putte en het kloosterdomein van Wuustwezel. 9

10 Impulsfonds Jaar Groote Oorlog Sporen naar 2014: van spoorweggeschut naar een recreatief belevingsproject De militaire spoorlijn tussen het station van Kapellen en Kamp Noord te Brasschaat werd tijdens de Eerste Wereldoorlog aangelegd door de Duitsers, dwars door een prachtig bosgebied. Vandaag de dag staat ditzelfde gebied vanuit landschappelijk oogpunt echter onder druk. In dat verband werden wij gevraagd door de gemeenten Brasschaat en Kapellen en Toerisme Provincie Antwerpen om de verwerving, het herstel en de ingebruikname van de spoorlijn voor toeristisch-recreatieve doeleinden te onderzoeken. Met steun van dit subsidieproject wil vzw Kempens Landschap recreanten hier een toeristische beleving aanbieden in relatie tot de Eerste Wereldoorlog, die vanaf 2014 wordt herdacht. Dat zal gebeuren aan de hand van spoorfietsjes. Daartoe werd de militiare spoorlijn vorig jaar al door ons in concessie genomen. De eigenlijke aankoop - o.i. nog steeds de beste garantie voor veiligstelling - zal nog dit jaar plaatsvinden. 10

11 Interreg IV-programma voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland Grenzeloos wandelen Met de verkoop van het Merode-gebied werd vzw Kempens Landschap eigenaar van o.a. de domeinen Beeltjens en Kwarekken in Westerlo. Vroeger vloeiden deze bosgebieden natuurlijk in elkaar over, later werden ze gescheiden door de doorgangsweg Asberg. Dit bemoeilijkte de natuurlijke beweging van recreanten en sluit hen op binnen één van de twee gebieden. Vzw Kempens Landschap realiseert hier nu een voetgangersbrug die de drukke doorgangsweg overspant. Zo kunnen wandelaars op een veilige manier van het ene domein naar het andere wandelen. De brug zal een bijkomende impuls zijn voor de recreatie en natuurbeleving in de Merode en gaan fungeren als toegangspoort tot het achterliggend wandelgebied Sociale Innovatie instandhouding klein Religieus Erfgoed De Kempen is rijk aan kapelletjes, kruisen en ander klein religieus erfgoed. Hun aanwezigheid in het landschap wordt dikwijls echter zo vanzelfsprekend geacht, dat niemand nog stilstaat bij de instandhouding ervan. Sinds 2009 nemen wij daarom deel aan het SI-project. Doel hiervan is het ontwikkelen van een nieuwe beheerstructuur, die voorziet in de duurzame instandhouding en ontsluiting van klein religieus erfgoed in verschillende regio s van Vlaanderen en Nederland. Als eerste stap wordt een sociale werkplaats aangesteld. Op die manier kan alvast gewerkt worden aan achterstallig beheer. Een inventarisatie van het klein religieus erfgoed vindt vanaf dit voorjaar plaats. In het najaar kan dan met de nodige herstellings- en restauratiewerken gestart worden. Op basis van de genoemde inventarisatie gaat Toerisme Provincie Antwerpen in 2012 een toeristisch-recreatief product ontwikkelen. 11

12 Het Spoorwegfort van Duffel Rond Antwerpen zijn nog tal van sporen te vinden van het Nationaal Reduit, de verdedigingswerken om o.a. de havenactiviteiten te beschermen. Deze liggen als gordels rond de stad en bestaan uit forten met grachten, linies, tussenliggende werken, open ruimtes en zelfs een antitankgracht. Zowel historisch als ruimtelijk en landschappelijk gezien, zijn de verschillende elementen van deze verdedigings werken nauw met elkaar verbonden. S t e u n v a n a l l e k a n t e n Interreg Forten en Linies in Grensbreed Perspectief Het fort van Duffel dateert van 1888 en is in veel opzichten - een belangrijke getuige van de Belgische militaire bouwkunde in de laatste decennia van de negentiende eeuw. Voor dit fort worden nu, binnen het Interreg-project, een beheerplan en toegankelijkheidsreglement opgemaakt. Alleen zo kan een duurzaam behoud van de site op lange termijn en op een integrale manier worden gewaarborgd. Het gebouw wordt gerestaureerd en er komen maatregelen ter verbetering van het fort als overwinterplaats voor vleermuizen. Bij de restauratie en inrichting staan het behoud en het versterken van het multifunctioneel karakter van de site voorop. Europees Programma voor Plattelandsontwikkeling (PDPO) Waar de toegangsbrug in de jaren zeventig afgebroken werd, wordt een nieuwe voorzien en wel op de nog bestaande bruggehoofden. Deze toegangsbrug zal het vooraanzicht van het fort herstellen, tevens de toegankelijkheid van de site verbeteren. Tegelijk met de brug zal de directe omgeving hersteld worden. Impulsfonds In het licht van de honderdste verjaardag van de Groote Oorlog ( ) wordt het fort verder uitgebouwd als belevingspunt en aangewezen vertrekpunt op de fiets- en wandelnetwerken. Zo zal, met steun van het Impulsfonds, het verhaal van het fort verteld worden van op vijf houten steigers. Deze uitkijkpunten belichten telkens een ander aspect van de geschiedenis. Voelt u zich verantwoordelijk voor een natuurlijke leefomgeving? Particulieren, organisaties en bedrijven die de werking van onze vereniging willen ondersteunen, kunnen terecht op: Legaat / duolegaat Voor meer informatie over oplossingen voor de successierechtelijke consequenties van erfrechtelijke kwesties, contacteer Philippe De Backer. Fiscaal aftrekbare bijdragen Fiscaal aftrekbare bijdragen kunnen worden overgemaakt op rekening nummer t.n.v. vzw Kempens Landschap. Voor giften vanaf 30,- per kalenderjaar ontvangt u een fiscaal attest. Een gift is onvoorwaardelijk en mag onder geen beding aan een tegenprestatie gekoppeld worden. Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Studiecentrum voor Kernernergie - Mol Vito - Mol Sibelco/NZM nv - Dessel BP Chembel - Geel NV Luyckx - Brecht IVEKA - Turnhout Belgoprocess - Dessel Umicore - Olen KPMG Fiduciaire - Brussel Nike - Laakdal Vanhout nv - Geel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Soresma NV - Antwerpen Greenroad NV - Heusden Fotografie James van Leuven / Kempens Landschap vzw Verantwoordelijke uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef Beerzel-Putte tel: 015 / fax: 015 / Abonnementen België/buitenland 7,- per jaar. Jaarabonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr t.n.v. vzw Kempens Landschap te Putte. U ontvangt dan drie nummers. 12