Jeugdmonitor Utrecht. Brugklassers en derdeklassers voortgezet onderwijs Schooljaar

Transcriptie

1 Jeugdmonitor Utrecht C t en derdeklassers voortgezet onderwijs Schooljaar

2

3 Voorwoord Met trots presenteer ik de Utrechtse Jeugdmonitor over het schooljaar 2006/2007. We hebben brugklassers en derdeklassers van bijna alle Utrechtse scholen voor het regulier voortgezet onderwijs bevraagd. Hebben ze het naar hun zin op school en in hun woonwijk? Hoe gezond leven ze? Gebruiken ze drugs of alcohol? Voelen ze zich veilig? Zitten ze lekker in hun vel? Gedragen ze zich wel eens agressief? In deze rapportage vindt u de resultaten. In ons collegeprogramma Utrecht voor elkaar hebben we nadrukkelijk gekozen voor het investeren in mensen en vooral ook in jeugd. Jeugd doet mee! Om een goed jeugdbeleid te ontwikkelen, willen we weten hoe het met de Utrechtse jongeren gaat. De Jeugdmonitor levert daarvoor belangrijke informatie. In het schooljaar 2004/2005 hebben we voor de eerste Jeugdmonitor alleen brugklassers bevraagd. Nu zijn daar derdeklassers (de brugklassers van toen!) bijgekomen. Zo kunnen wij trends en ontwikkelingen signaleren. Met de informatie uit deze tweede Jeugdmonitor kunnen we het jeugdbeleid opnieuw tegen het licht houden en bijstellen. En dat blijven we doen. Rinda den Besten Wethouder Jeugd 1

4

5 Samenvatting Dit rapport geeft een beschrijving van het welbevinden, de leefstijl, de leefwereld, ervaringen met school, probleemgedrag, integratie en participatie van leerlingen van de eerste en derde klas van het voortgezet onderwijs in Utrecht. Deze informatie is in het kader van de Jeugdmonitor Utrecht (JMU) in juni en juli van 2007 verzameld. Verspreid over Utrecht namen dertien scholen deel (een veertiende school heeft in de herfst van 2007 meegedaan) aan de JMU. De leerlingen hebben klassikaal een vragenlijst (papier of via internet) ingevuld (zelfrapportage). In dit rapport zijn alleen de gegevens meegenomen van de leerlingen die in de stad Utrecht wonen. Naast dit rapport is voor elke deelnemende school een apart schoolrapport gemaakt. De belangrijkste bevinding van dit onderzoek is dat het over het algemeen goed gesteld is met de Utrechtse brug- en derdeklassers. Hierna zullen de verschillende onderwerpen nog eens de revue passeren en waar mogelijk worden de resultaten vergeleken met de Jeugdmonitor van en een referentiepopulatie. Psychisch welbevinden Bij één op de zes brugklassers en een kwart van de derdeklassers is sprake van een ongunstig psychisch welbevinden. In beide klassen komt dit vaker voor bij meisjes dan bij jongens. Zowel bij brugklassers als bij derdeklassers hebben meisjes vaker een lager zelfbeeld dan jongens. Voor negatieve gevoelens geldt een vergelijkbaar beeld; het komt echter vaker bij derdeklassers dan bij brugklassers voor. Meisjes hebben er ook vaker aan gedacht een einde te maken aan hun leven en rapporteren vaker emotionele problemen. Zowel in de brugklas als derde klas zijn jongens positiever over de toekomst dan meisjes. Ten opzichte van het schooljaar is het psychisch welbevinden van brugklassers nagenoeg gelijk gebleven. Onder derdeklassers komt het ongunstig psychisch welbevinden vaker voor dan in Rotterdam. Leefstijl en gezondheid Gezondheid De Utrechtse leerlingen vinden hun gezondheid minder goed dan gemiddeld in Nederland. Acht van de tien brugklassers en derdeklassers zijn positief over hun gezondheid: jongens zijn positiever dan meisjes. De Utrechtse leerlingen vinden hun gezondheid minder goed dan gemiddeld in Nederland. beoordelen hun eigen gezondheid over het algemeen iets minder goed dan toen zij in de brugklas zaten. Voeding Eén van de vijf brugklassers en een kwart van de derdeklassers ontbijt niet regelmatig. Meer dan de helft van de brugklassers eet niet dagelijks fruit en groente, bij de derdeklassers liggen deze percentages nog hoger. Ten opzichte van het schooljaar zijn de eetgewoonten van de leerlingen niet veranderd. Lengte en gewicht Op basis van objectieve meting van lengte en gewicht heeft één op de vijf brugklassers overgewicht. Bij Turkse en VMBO-leerlingen komt overgewicht relatief vaak voor. Meisjes vinden zich vaker te dik dan jongens. Dertien procent van de Marokkaanse meisjes vindt zich vaak te dun. 3

6 Bewegen en sport In de derde klas wordt minder gesport dan in de brugklas. In zowel de brugklas als de derde klas sporten Turkse, Marokkaanse en VMBO-meisjes het minst vaak. Ten opzichte van zijn de meisjes in de brugklas iets meer gaan sporten, terwijl dit bij de jongens gelijk is gebleven. Middelengebruik Ten opzichte van is het percentage brugklassers dat recentelijk alcohol heeft gedronken afgenomen. Het roken en druggebruik zijn in vergelijking met nagenoeg constant gebleven. Seksueel gedrag Zowel bij brugklassers als bij derdeklassers hebben jongens vaker dan meisjes wel eens geslachtsgemeenschap. Opvallend is dat één van de tien brugklassers en één van de vijf derdeklassers wel eens tegen zijn/haar zin een seksuele ervaring met iemand heeft gehad. Leefwereld Thuis Ruim driekwart van de brug- en derdeklassers woont bij de eigen vader én moeder. Bijna een kwart van de brugklassers en eenderde van de derdeklassers ervaart in meer of mindere mate een negatieve thuissituatie. Meisjes hebben hier vaker mee te maken dan jongens, maar Marokkaanse meisjes zijn positiever over de thuissituatie dan gemiddeld. Opvallend is dat ongeveer een kwart van de leerlingen een ziek of verslaafd gezinslid heeft. Vrije tijd Meisjes zijn vaker lid van een vereniging dan jongens en Nederlandse leerlingen vaker dan Marokkaanse en Turkse leerlingen. Ruim de helft van de leerlingen zit per dag langer dan vijf uur achter de computer of voor de tv, jongens net zo vaak als meisjes. Buurt Een grote meerderheid van de leerlingen is tevreden of heel tevreden over de buurt waarin zij woont. Dit geldt zowel voor jongens als meisjes. Meisjes voelen zich iets vaker dan jongens wel eens onveilig in de buurt waar zij wonen. Ruim de helft van de leerlingen vindt dat er in zijn/haar buurt voldoende plekken zijn om te spelen. Een plek om met anderen te kunnen kletsen en een plek om te kunnen balsporten zijn het meest gewenst. Omgaan met geld en schulden Van de leerlingen vindt ongeveer de helft dat zij goed met geld kan omgaan; jongens vaker dan meisjes. komen vaker geld te kort dan brugklassers. Eén van de zes leerlingen had recentelijk geld geleend op het moment van het onderzoek. School Gemiddeld geven de brugklassers hun school een 7,2 en de derdeklassers een 6,3. Hoe hoger het schoolniveau dat leerlingen volgen, hoe hoger het cijfer dat zij aan hun school geven. Over hun relatie met klasgenoten zijn de leerlingen overwegend positief. Ten opzichte van het schooljaar is deze beoordeling nagenoeg gelijk gebleven. Afwezigheid (ziekte en spijbelen) Vijf van de zes leerlingen zijn de afgelopen twaalf maanden afwezig geweest wegens ziekte. Veelvuldig ziekteverzuim komt meer dan gemiddeld voor bij Turkse en VMBO-leerlingen. spijbelen vaker dan brugklassers. Pesten Bijna een kwart van de leerlingen heeft de afgelopen drie maanden iemand gepest. Jongens pesten vaker dan meisjes. geven vaker aan dat ze gepest worden dan derdeklassers. Veiligheid Wat opvalt is dat leerlingen zich het meest veilig voelen in het klaslokaal en het minst veilig voelen op weg van en naar school. voelen zich vaker onveilig op school dan derdeklassers. Leerlingen op het VMBO geven aan zich vaker onveilig te voelen dan leerlingen van andere schooltypen. 4

7 Probleemgedrag Bijna éénderde van de leerlingen heeft zich het afgelopen jaar tenminste éénmaal agressief gedragen: jongens vaker dan meisjes. Vandalisme en/of stelen komt vaker voor bij derdeklassers (29%) dan bij brugklassers (26%). Gewelddadig gedrag is door 5% van de brugklassers en 7% van de derdeklassers vertoond, vaker door jongens dan door meisjes. Ten opzichte van het schooljaar zijn het agressief en gewelddadig gedrag nagenoeg constant gebleven en het vandalisme en/of stelen onder brugklassers zijn iets afgenomen. Van de brugklassers draagt 7% wel eens een wapen bij zich. In derde klas is dit 13%. Eén op de twintig brugklassers en één op de tien derdeklassers is in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek op een politiebureau ondervraagd. Integratie en participatie Etnische identiteit en taal Allochtone derdeklassers voelen zich vaker Nederlander dan allochtone brugklassers. Hoe hoger het schoolniveau, hoe hoger het percentage allochtone leerlingen dat zich meest Nederlander voelt. Van de leerlingen spreekt ruim de helft thuis meestal Nederlands. Opvallend is dat Turkse leerlingen thuis minder vaak Nederlands spreken dan hun Marokkaanse jaargenoten. Ten opzichte van het schooljaar is het aantal allochtone leerlingen in de brugklas dat zich Nederlander voelt aanzienlijk gestegen: van 18% tot 34%. Bij de allochtone derdeklassers voelt 38% zich Nederlander. Het aantal allochtone leerlingen in de brugklas dat thuis meestal Nederlands spreekt is toegenomen van 52% tot 58%. Discriminatie Ongeveer een kwart van de leerlingen voelt zich wel eens gediscrimineerd. De meeste discriminatie vindt plaats buiten school. Acceptatie homoseksualiteit Zowel in de brugklas als in de derde klas accepteren meer meisjes dan jongens homoseksualiteit. Marokkaanse en Turkse leerlingen hebben de meeste moeite met homoseksualiteit. Participatie geven vaker dan derdeklassers aan (soms) mee te willen praten over de toekomst van de eigen straat, buurt of wijk. Mee willen praten over de toekomst van de hele stad is minder gewild. De leerlingen die mee willen praten over de toekomst van de stad doen dit het liefst via een jongerenpeiling. Ten opzichte van het schooljaar wil een kleiner deel van de brugklassers (van 67% naar 58%) meepraten over de toekomst van de eigen straat, buurt of wijk. In het algemeen kan gesteld worden dat de brugklassers van het schooljaar op de meeste indicatoren gelijk gebleven zijn in vergelijking met Uitzonderingen hierop in positieve zin zijn het hebben van negatieve gevoelens, fruit eten, bewegen van en naar school, alcoholgebruik in de afgelopen vier weken, bij iemand terecht kunnen als je met een probleem zit, veiligheid in de buurt, vandalisme en stelen en zich Nederlander voelen onder allochtone leerlingen. In negatieve zin hebben de volgende indicatoren zich ontwikkeld: psychosomatische klachten, veel tv-kijken en computeren, frequent ziekteverzuim en de veiligheid op school. scoren op een aantal indicatoren negatiever dan brugklassers. Dit zijn: ervaren gezondheid, ongunstig psychisch welbevinden, negatieve gevoelens, hyperactief gedrag, regelmatig ontbijten, dagelijks groente en fruit eten, bewegen van en naar school, deelname aan sport- en beweegactiviteiten, roken, alcoholgebruik, veiligheid in de buurt, beoordeling school, relatie met leraren, spijbelen, wapenbezit, politiecontacten en participatie (meepraten over de buurt en stad). 5

8 Alleen wanneer het gaat om de veiligheid op school scoren derdeklassers beter dan brugklassers. Voor de meeste van de indicatoren waarop de derdeklassers minder scoren dan de brugklassers geldt dat deze in meer of mindere mate te maken hebben met de ontwikkeling van adolescenten. In hoeverre de scores van derdeklassers op deze indicatoren extra aandacht verdienen, is te beoordelen met behulp van de vergelijking met een referentiepopulatie (Rotterdamse derdeklassers). Dan blijkt dat Utrechtse derdeklassers er relatief ongunstig voor staan voor wat betreft psychosomatische klachten (pijnklachten en slecht slapen) en het ongunstig psychisch welbevinden. Op de andere indicatoren scoren de Utrechtse derdeklassers gelijk of beter dan de referentiepopulatie. Met name wanneer het om probleemgedrag gaat scoren de Utrechtse derdeklassers gunstiger dan de referentiepopulatie. 6

9 Inhoudsopgave Voorwoord 1 Samenvatting 3 1 Inleiding Achtergrond Veranderingen t.o.v. schooljaar Uitvoering in het schooljaar Vormen van rapportage Leeswijzer 13 2 Opzet en onderzoekspopulatie Onderzoeksopzet Respons Demografische gegevens 16 3 Welbevinden Ervaren gezondheid Psychisch welbevinden 20 Zelfbeeld en gevoelens 21 Suïcidegedachten en suïcidepoging 21 Psychosomatische klachten 22 Toekomstverwachtingen 23 Emotionele problematiek 23 Psychisch welbevinden Sociale vaardigheden Hyperactief gedrag Contacten met hulpverlening Vergelijking welbevinden met schooljaar en referentiepopulatie 28 4 Leefstijl Voeding Lengte en gewicht 32 Overgewicht en ondergewicht 32 Lichaamsbeleving Bewegen en sporten 36 7

10 Bewegen van en naar school 37 Lidmaatschap sportvereniging 38 Naschoolse sport en bewegingsactiviteiten 40 Sport en bewegingsactiviteiten in jongerencentra en buurthuizen 41 Sporten en bewegen algemeen Middelengebruik 43 Roken 43 Alcoholgebruik 45 Drugsgebruik Seksueel gedrag 48 Vrijen en geslachtsgemeenschap 49 Condoomgebruik 51 Ongewenste seksuele ervaring Vergelijking leefstijl met brugklassers en referentiepopulatie 52 5 Leefwereld Thuis 53 Gezinssamenstelling 54 Ouderbetrokkenheid 54 Steun bij problemen 55 Ervaren problematiek thuis 55 Langdurig zieke familieleden Buurt 57 Tevredenheid woonbuurt 58 Veiligheid woonbuurt 58 Openbare speelplekken Vrije tijd 59 Georganiseerd (lid van een andere vereniging) 59 Ongeorganiseerd (tv-kijken en computeren) Omgaan met geld en schulden Vergelijking leefwereld met brugklassers en referentiepopulatie 64 6 School Algemeen Leraren Klasgenoten Afwezigheid (ziekte en spijbelen) Pesten en gepest worden Veiligheid Vergelijking school met brugklassers en referentiepopulatie 71 8

11 7 Probleemgedrag Agressief en delinquent gedrag 73 Agressief gedrag 74 Vandalisme en stelen 75 Gewelddadig/delinquent gedrag 75 Frequent agressief en/of delinquent gedrag Wapenbezit Politiecontacten Vergelijking probleemgedrag met brugklassers en referentiepopulatie 78 8 Integratie en participatie Etnische identiteit en taal Godsdienst Discriminatie Acceptatie homoseksualiteit Participatie Vergelijking integratie en participatie met brugklassers en referentiepopulatie 88 9 Belangrijkste bevindingen 89 Literatuur 93 Bijlage 1: Deelnemende Scholen 94 Bijlage 2 Niet-anonieme afname 95 9

12 10

13 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Jeugd staat hoog op de politieke agenda en er is behoefte aan goede informatie over de gezondheid en het welzijn van de jeugd. Met deze informatie wordt het jeugdbeleid ontwikkeld en uitgevoerd. Door jongeren zelf te bevragen, ontstaat een beeld van hun behoeften en verwachtingen en de ontwikkeling daarin. In 2004 is Utrecht gestart met de ontwikkeling van een integrale Jeugdmonitor. In het schooljaar hebben elf Utrechtse scholen voor regulier voortgezet onderwijs meegedaan aan de pilot van de Jeugdmonitor Utrecht (JMU). De pilot is succesvol afgerond en het college wil de jeugdmonitor laten uitgroeien tot het integrale instrument voor het Utrechtse jeugdbeleid. In het schooljaar is de Jeugdmonitor voor de tweede keer uitgevoerd. De komende drie jaar wordt jaarlijks een Jeugdmonitor uitgevoerd. Model voor de Utrechtse Jeugdmonitor staat de Jeugdmonitor Rotterdam, die in de afgelopen tien jaar is uitgegroeid tot een hoogwaardig instrument van het jeugdbeleid. De JMU is een monitor. Monitoring betekent het periodiek en op systematische wijze volgen van maatschappelijke ontwikkelingen ten behoeve van het beleid' (Engbersen e.a. 1997:45). Er is sprake van monitoring als aan vijf criteria is voldaan: 1. de informatieverzameling wordt periodiek en systematisch uitgevoerd; 2. de verzamelde informatie is actueel; 3. de gebruikte indicatoren zijn steeds per item hetzelfde; 4. de verzamelde informatie is beleidsrelevant en 5. de monitor kent een ijkpunt (Engbersen e.a. 1997:45). De JMU probeert zoveel mogelijk aan deze vereisten van een monitor te voldoen. De dataverzameling wordt tweejaarlijks op de scholen voor voortgezet onderwijs uitgevoerd en op een systematische wijze. De terugkoppeling van de gegevens wordt op zo kort mogelijke termijn verzorgd. Voor zover mogelijk worden steeds dezelfde vragen aan de leerlingen gesteld (voor uitzonderingen zie 1.2). De vragenlijst is samengesteld door een vertegenwoordiging van de gemeentelijke diensten en is integraal. Het schooljaar dient voor deze ronde van de Jeugdmonitor als ijkpunt. De belangrijkste partijen die betrokken zijn bij de realisatie van JMU zijn: het Programmabureau Jeugd, de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van de GG&GD Utrecht en de afdelingen Onderwijs, Welzijnszaken en Sport & Recreatie van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO). De afdeling JGZ van de GG&GD heeft in het kader van de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV) de taak de gezondheidstoestand van de jeugd in kaart te brengen en te volgen. De beleidsafdelingen (Onderwijs, Welzijn, Sport & Recreatie) van de DMO hebben behoefte aan (beleids)informatie op grond waarvan zij hun beleid ten aanzien van jeugd kunnen sturen. Het Programmabureau Jeugd was, namens de wethouder jeugd, opdrachtgever. De afdeling JGZ van de GG&GD was hoofdaannemer en de unit Epidemiologie en Informatie voerde in samenwerking met medewerkers van JGZ de afname uit. Alle scholen in het reguliere voortgezet onderwijs zijn in overleg 11

14 met het OOGO (op overeenstemming georiënteerd overleg tussen de gemeente Utrecht en de Utrechtse schoolbesturen) benaderd. 1.2 Veranderingen t.o.v. schooljaar Ten opzichte van het schooljaar is een aantal veranderingen doorgevoerd: a. Naast de brugklassers hebben ook de leerlingen van de derde klassen deelgenomen; b. De vragenlijsten konden ook via internet ingevuld worden (naast het invullen van de al bestaande papieren vragenlijsten). c. Leerlingen van de derde klas konden de vragenlijst niet-anoniem invullen. Zij moesten hiervoor toestemming geven om de verpleegkundigen éénmalig hun vragenlijst in te laten zien. Als de antwoorden hiertoe aanleiding gaven, konden de leerling uitgenodigd worden voor een gesprek. d. Een aantal vragen is veranderd omdat er verplichte standaardvraagstellingen (van GGD Nederland) waren voor de betreffende onderwerpen. Hierdoor was vergelijking met het schooljaar voor deze onderwerpen niet meer (goed) mogelijk. 1.3 Uitvoering in het schooljaar De gegevens van de leerlingen (brug- en derdeklassers) zijn via vragenlijsten (papier en internet) klassikaal verzameld op dertien scholen voor voortgezet onderwijs in Utrecht in de maanden juni/juli De scholen die hebben meegedaan zijn weergegeven in bijlage 1. De vragenlijst van de Jeugdmonitor uit het schooljaar is aangepast. Enkele vragen zijn aangepast aan de landelijke standaardvraagstellingen van GGD Nederland en er zijn vragen over het omgaan met geld (schulden en dergelijke) toegevoegd. Om hiervoor ruimte in de vragenlijst te creëren, is een aantal vragen (die in de vorige ronde niet goed werkten) uitgevallen. Op de deelnemende scholen zitten zowel Utrechtse leerlingen als leerlingen die van buiten Utrecht hier op school zitten (o.a. Nieuwegein, IJsselstein, Maarssen, etc.). De opzet van deze monitor is in eerste instantie om het welzijn van de Utrechtse jeugd in beeld te brengen; leerlingen woonachtig buiten Utrecht worden in dit rapport buiten beschouwing gelaten. Eventuele beleidsmaatregelen die gebaseerd zullen worden op deze rapportage gelden voor de Utrechtse jeugd. Mogelijke schoolspecifieke beleidsmaatregelen kunnen gebaseerd worden op schoolrapporten (zie 1.4) waarin alle leerlingen (Utrechts en niet-utrechts) van de desbetreffende school worden meegenomen. 1.4 Vormen van rapportage In het rapport dat voor u ligt worden de resultaten beschreven van leerlingen die in het schooljaar de vragenlijst ingevuld hebben en die in Utrecht woonachtig zijn (555 leerlingen wonen niet in Utrecht en van 236 brugklassers is de woonplaats onbekend: zie verder 2.2). Waar mogelijk zijn de uitkomsten in deze rapportage vergeleken met de vorige ronde van de Jeugdmonitor en met landelijk onderzoek. Voor een aantal uitkomsten is er ook vergelijking mogelijk met gegevens uit de Jeugdmonitor Rotterdam. Deze gegevens van Rotterdamse brugklasleerlingen zijn afkomstig van een meting in de het schooljaar Voor een deel van de uitkomsten zijn ook de resultaten 12

15 interessant die zijn uitgesplitst naar wijk. Dergelijke wijkanalyses zijn niet in dit rapport opgenomen, maar op aanvraag kunnen deze analyses wel uitgevoerd worden. Naast dit algemene rapport krijgt ook elke school een eigen schoolrapport met daarin de resultaten van hun leerlingen. In dit schoolrapport worden, indien mogelijk, de resultaten van de school vergeleken met de andere scholen (anoniem) met hetzelfde onderwijsniveau. De scholen ontvangen naast het schoolrapport ook een flyer/folder met de algemene resultaten (gebaseerd op onderhavige rapport). Deze flyer/folder wordt speciaal voor de leerlingen ontwikkeld. 1.5 Leeswijzer Het rapport is als volgt ingedeeld. Hoofdstuk 2 beschrijft de onderzoekspopulatie (opzet, respons en demografische gegevens). In de hoofdstukken 3 t/m 8 wordt ingegaan op respectievelijk welbevinden (ervaren gezondheid, psychisch welbevinden, sociale vaardigheden, hyperactief gedrag en contacten met de hulpverlening) leefstijl (voeding, bewegen en sporten, middelengebruik en seksueel gedrag), leefwereld (thuis, buurt en vrije tijd), school (contacten met leraren en klasgenoten, afwezigheid, pesten en veiligheid), probleemgedrag (agressief en delinquent gedrag, wapenbezit en politiecontacten) en integratie en participatie (etnische identiteit en taal, godsdienst, discriminatie, acceptatie homoseksualiteit en participatie). Tenslotte volgt in hoofdstuk 9 een weergave van de belangrijkste bevindingen van dit onderzoek. In tegenstelling tot de rapportage van de Jeugdmonitor van het schooljaar worden geen aanbevelingen voor beleid gedaan. Aanbevelingen naar aanleiding van de resultaten van deze ronde van de Jeugdmonitor komen in een speciale bijeenkomst met beleidsambtenaren van de gemeente Utrecht (o.a. Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling en GG&GD) aan bod en zullen in een aparte notitie opgenomen worden. Om inzicht te krijgen in mogelijke doelgroepen voor beleid, is onderzocht of de nagevraagde onderwerpen verschillen naar geslacht, schoolniveau en etnische herkomst. Schoolniveau is hierbij voor de brugklas uitgesplitst in VMBO, VMBO/HAVO en HAVO/VWO en voor de derde klas in VMBO, VMBO Theoretische Leergang, HAVO/VWO en VWO. Etniciteit is uitgesplitst in Nederlands, Marokkaans, Turks, Surinaams/Antilliaans/Arubaans en overig (volgens criteria van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten). In het vervolg worden de brugklassers met een Surinaamse, Antilliaanse of Arubaanse etniciteit benoemd als Sur./Ant./Arub. en die van Turkse en Marokkaanse herkomst worden Turkse en Marokkaanse brug- of derdeklassers genoemd. Zoals gebruikelijk in soortgelijk onderzoek worden in dit rapport alleen statistisch significante verschillen beschreven. Net als in de rapportage over het schooljaar zullen de kernpunten per subparagraaf weergegeven worden.voor de duidelijkheid wordt nog eens gemeld dat het in dit rapport steeds om gegevens gaat die door de leerlingen gerapporteerd zijn. In sommige gevallen zal er sprake kunnen zijn van onderschatting van de werkelijkheid (bijvoorbeeld bij gevoelige onderwerpen, zoals alcoholgebruik door islamitische leerlingen) en in andere gevallen van overschatting (wanneer met name jongens stoer willen over komen, bijvoorbeeld seksueel gedrag). Wanneer overduidelijk het vermoeden bestaat dat er van over- of onderschatting sprake is, zal dit in de tekst vermeld worden. Dit neemt niet weg dat als dit niet vermeld wordt, er toch van over- of onderschatting sprake kan zijn. De lezer dient hiermee rekening te houden. 13

16 14

17 2 Opzet en onderzoekspopulatie 2.1 Onderzoeksopzet In het schooljaar zijn de Utrechtse scholen voor regulier voortgezet onderwijs voor de tweede keer benaderd om mee te werken aan de Jeugdmonitor. De onderzoeksopzet is zoveel mogelijk identiek aan die in het schooljaar (Bouwman-Notenboom e.a., 2006) om vergelijking mogelijk te maken. In vergelijking met de eerste afname (schooljaar ) heeft echter wel een aantal veranderingen plaatsgevonden (zie 1.2). De belangrijkste verandering (voor de onderzoeksopzet) betreft de internetafname. Zes scholen hebben hieraan meegedaan. Uit onderzoek in Rotterdam is gebleken dat voor de meeste onderwerpen geen verschillen voor de wijze van afname te verwachten zijn. De vragenlijsten zijn voor zover mogelijk klassikaal en anoniem afgenomen. Het verzamelen van de gegevens vond plaats in juni en juli van Respons In het schooljaar zijn zestien Utrechtse scholen voor het regulier voortgezet onderwijs (VO) benaderd om mee te werken aan de Jeugdmonitor. Dit is er één minder dan in het schooljaar omdat het Utrecht Zuid College gefuseerd is met het Delta College. Dertien scholen gaven oorspronkelijk gehoor aan deze oproep. Twee scholen zagen geen mogelijkheid om de afname van de vragenlijsten in te roosteren en de derde school heeft besloten om na de zomervakantie (in schooljaar ) deel te nemen. De gegevens van deze laatste school zijn niet meegenomen in dit verslag. Op de dertien deelnemende scholen zaten in het desbetreffende schooljaar 3767 leerlingen in de brugklas of derde klas (1822 in de brugklas en 1945 in de derde klas). De vragenlijst is uiteindelijk door 2963 leerlingen (1592 brugklassers en 1371 derdeklassers) ingevuld. De respons onder de deelnemende scholen is 79%, (87% bij de brugklassers en 7 bij de derdeklassers) wat goed te noemen is. Van de leerlingen woont 73% in Utrecht, 19% woont elders en van 8% is de woonplaats onbekend. Het aantal leerlingen in de onderzoekspopulatie dat van buiten Utrecht een Utrechtse school bezoekt komt ongeveer overeen met gegevens van DMO (schooljaar : 22% van alle leerlingen op de Utrechtse (reguliere) VO-scholen komt van buiten Utrecht). In de verdere analyses is er voor gekozen om alleen resultaten van de leerlingen woonachtig in Utrecht weer te geven (zie 1.4). De resultaten die hierna gepresenteerd worden, hebben betrekking op 2177 Utrechtse leerlingen. De geschatte respons onder de in Utrecht wonende leerlingen van het regulier voortgezet onderwijs die in Utrecht naar school gaan is ongeveer 6. Dit percentage is voldoende om representatieve uitspraken over deze Utrechtse brug- en derdeklassers te doen. De geschatte respons van alle in Utrecht wonende brug- en derdeklassers is ruim 4 (een aanzienlijk deel van de Utrechtse leerlingen gaat buiten Utrecht op school). 15

18 2.3 Demografische gegevens Van de brugklassers in de peiling is 45% jongen en 55% meisje. Het grootste deel (63%) was tijdens het onderzoek dertien jaar oud. Eenderde van de groep zit op het VMBO, 15% volgt VMBO/HAVO en de helft doet HAVO/VWO. Bijna de helft (49%) van de brugklassers is Nederlands, 7% is Surinaams, Antilliaans of Arubaans, 23% is Marokkaans en 1 is Turks. De overige 12% heeft een andere herkomst. Deze verdeling naar etnische herkomst is vergeleken met de groep jarigen in de gemeente Utrecht op 1 januari 2007 (figuur 1). De verdeling is niet helemaal gelijk. Mogelijk doordat niet alle brugklassers twaalf of dertien jaar oud zijn. Ondanks de kleine verschillen mogen de resultaten als representatief worden beschouwd voor de Utrechtse brugklassers. Figuur 1 Verdeling etniciteit volgens peiling 2007 en bevolkingsregister Utrecht per 1 januari 2007 in % Nederlands Sur./Antill./Arub. M arokkaans Turks overig Nederlands Sur./Antill./Arub. M arokkaans Turks overig brugklas derdeklas peiling bevolkingsregister Bron: Bestuursinformatie (populatie op 1 januari 2007) In de brugklas van het VMBO is bijna driekwart (73%) van de leerlingen van allochtone afkomst. Marokkanen zijn op dit schooltype de grootste groep (37%). Ook in de brugklas VMBO/HAVO zijn de allochtonen in de meerderheid (61%). Wel is de grootste groep (39%) van Nederlandse herkomst. In de brugklas HAVO/VWO is een minderheid (35%) van de leerlingen allochtoon (figuur 2). 16

19 Figuur 2 Etniciteit brugklassers, naar geslacht en schoolniveau in % jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes VMBO VMBO/HAVO Havo/VWO totaal Nederlands Sur./Antill./Arub. Marokkaans Turks overig De verdeling naar geslacht is in de derde klas nagenoeg gelijk aan die in de brugklas: 46% jongen en 54% meisje. De meerderheid van de respondenten (59%) gaf aan vijftien jaar oud te zijn. De verdeling naar etniciteit in de derde klas is als volgt: 54% is Nederlands, 5% is Surinaams, Antilliaans of Arubaans, 18% is Marokkaans, 1 is Turks en 14% heeft een andere etniciteit. Ook voor deze groep is bekeken of de onderzoekspopulatie representatief mag worden genoemd voor Utrecht. Hiervoor is een vergelijking gemaakt met alle jarigen in de gemeente (figuur 1). In de derde klas van het VMBO en VMBO TL is een meerderheid (respectievelijk 76% en 53%) van de leerlingen allochtoon. Op HAVO/VWO en VWO is de verhouding omgedraaid. Op deze twee schooltypen zijn de leerlingen van allochtone herkomst in de minderheid (figuur 3). 17

20 Figuur 3 Etniciteit derdeklassers, naar geslacht en schoolniveau in % jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes VMBO VMBO TL Havo/VWO VWO totaal Nederlands Sur./Antill./Arub. Marokkaans Turks overig 18

21 3 Welbevinden In dit hoofdstuk wordt ingegaan op verschillende aspecten van het welbevinden van de leerlingen. Welbevinden is een belangrijke indicator van gezondheid en ontwikkeling. Allereerst wordt bekeken hoe de leerlingen hun gezondheid zelf ervaren. Vervolgens komen achtereenvolgens psychosociale gezondheid, sociale vaardigheden en hyperactief gedrag aan bod. Tot slot wordt bekeken in welke mate leerlingen in de afgelopen twaalf maanden contact hebben gehad met personen of hulpverleners. 3.1 Ervaren gezondheid Kernpunten: - Acht van de tien brugklassers en derdeklassers zijn positief over hun gezondheid; jongens beoordelen hun gezondheid positiever dan meisjes (zowel in de brugklas als in de derde klas). - In zowel de brugklas als de derde klas zijn de Sur./Ant./Arub., Turkse en VMBO meisjes het minst positief over hun gezondheid. - De derdeklassers van het schooljaar beoordelen hun eigen gezondheid iets minder goed (79%) dan toen zij in de brugklas zaten (84%). - De Utrechtse leerlingen vinden hun gezondheid minder goed dan gemiddeld in Nederland, maar deze waardering is vergelijkbaar met die van Rotterdamse scholieren. De ervaren gezondheid heeft betrekking op het eigen oordeel van de scholieren over hun gezondheid. Het is gemeten met behulp van een enkelvoudige vraag, "hoe vind je je gezondheid in het algemeen?", die makkelijk te beantwoorden is en als introductie dient voor de andere vragen. Van de brugklassers vindt 82% zijn gezondheid (heel) goed. Jongens zijn vaker dan meisjes tevreden over hun gezondheid (85% versus 79%). Bij uitsplitsing naar etniciteit en schoolniveau zijn er alleen bij de meisjes verschillen gevonden. Meisjes van Nederlandse herkomst vinden vaker (83%) dan meisjes van allochtone herkomst hun gezondheid (heel) goed. Van de Sur./Ant./Arub., Marokkaanse en Turkse meisjes is respectievelijk 66%, 78% en 69% tevreden over de eigen gezondheid. Meisjes in de brugklas van het VMBO oordelen vaker negatief over de eigen gezondheid dan meisjes op VMBO/HAVO of HAVO/VWO. In de derdeklas vindt 79% van de leerlingen zijn gezondheid (heel) goed. Dit percentage is lager dan in de brugklas omdat de meisjes in de derdeklas minder vaak (74%) tevreden zijn over hun gezondheid dan in de brugklas. Bij de jongens liggen de percentages in beide klassen gelijk. Ook in de derde klas is er alleen bij de meisjes een verschil naar etnische herkomst en schoolniveau. Nederlandse (78%) en Marokkaanse (79%) meisjes vinden hun gezondheid vaker (heel) goed dan Sur./Ant./Arub. en Turkse meisjes (beide 65%). Meisjes op VWO en VMBO TL zijn vaker tevreden over hun gezondheid dan meisjes op VMBO en HA- VO/VWO. 19

22 3.2 Psychisch welbevinden Kernpunten: - Bij één van de zes brugklassers en een kwart van de derdeklassers is sprake van een ongunstig psychisch welbevinden. In beide klassen vaker bij meisjes dan bij jongens. De verschillende dimensies van psychisch welbevinden leveren een divers beeld op. - In de brugklas hebben jongens van het VMBO vaker een negatief zelfbeeld dan de overige leerlingen. Bij de leerlingen van de derde klas is het zelfbeeld hoger bij de hogere schoolniveaus. - Meisjes in de brugklas hebben vaker negatieve gevoelens dan jongens in de brugklas. hebben vaker negatieve gevoelens dan brugklassers. Ook hier geldt dat de leerlingen van de hogere schoolniveaus er gunstiger voorstaan dan leerlingen van de lagere schoolniveaus. - Bijna één van de vijf brugklassers en derdeklassers heeft wel eens aan zelfmoord gedacht, meisjes vaker dan jongens. Sur./Ant./Arub. en VMBO-meisjes in de brugklas en Turkse en VMBO TL-meisjes in de derde klas hebben deze gedachten vaker dan de overige leerlingen. - Nederlandse meisjes in de brugklas en meisjes in het algemeen in de derde klas hebben relatief vaak problemen met het slapen. - Jongens zijn positiever over de toekomst dan meisjes, zowel in de brugklas als in de derde klas. Marokkaanse en Nederlandse meisjes in de brugklas en Sur./Ant./Arub. en Marokkaanse meisjes in de derde klas zijn positiever over hun toekomst dan de overige meisjes. - Zowel in de brugklas als in de derde klas hebben meisjes vaker emotionele problemen dan jongens. - De verschillende dimensies van het psychisch welbevinden zijn ten opzichte van over het algemeen gelijk gebleven, met uitzondering van de negatieve gevoelens (gunstiger geworden) en de psychosomatische klachten (ongunstiger geworden). Het psychisch welbevinden is samengesteld uit verschillende onderwerpen. In deze paragraaf wordt eerst aandacht besteed aan de afzonderlijke thema s (zelfbeeld, gevoelens, suïcide, psychosomatische klachten en emotionele problematiek). Vervolgens komt de samengestelde maat zelf aanbod. De gegevens zijn voor de brugklassers samengevat in tabel 1 en voor de derdeklassers in tabel 2. Tabel 1 - Psychisch welbevinden van brugklassers, naar geslacht indicatoren psychisch welbevinden betrekking op jongens meisjes totaal zelfbeeld gem. score (0-10)* - 8,3 7,5 7,8 gevoelens gem. score (0-100)* afgelopen 4 weken suïcidegedachten Ja afgelopen jaar 15% 22% 19% suïcidepoging Ja ooit 3% 6% 5% hoofdpijnklachten (heel) vaak afgelopen 4 weken 8% 15% 12% slaapproblemen (heel) vaak afgelopen 4 weken 17% 28% 22% toekomstverwachting (heel) goed komende 5 jaar 89% 86% 87% emotionele problemen Grensgebied en zorgelijk afgelopen 6 maanden 6% 14% 11% * hoe hoger hoe gunstiger 20

23 Tabel 2 - Psychisch welbevinden van derdeklassers, naar geslacht indicatoren psychisch welbevinden betrekking op jongens meisjes totaal Zelfbeeld gem. score (0-10)* - 8,3 7,6 7,9 Gevoelens gem. score (0-100)* afgelopen 4 weken Suïcidegedachten Ja afgelopen jaar 14% 23% 19% Suïcidepoging Ja ooit 3% 6% 5% Hoofdpijnklachten (heel) vaak afgelopen 4 weken 11% 24% 18% Slaapproblemen (heel) vaak afgelopen 4 weken 23% 36% 29% Toekomstverwachting (heel) goed komende 5 jaar 88% 83% 86% emotionele problemen grensgebied en zorgelijk afgelopen 6 maanden 7% 9% 13% * hoe hoger hoe gunstiger Zelfbeeld en gevoelens Aan de jongeren zijn tien vragen gesteld om een indruk van hun zelfbeeld te krijgen. Twee voorbeelden van vragen zijn: Ik sta positief ten opzichte van mezelf en Ik heb het gevoel dat ik een paar goede eigenschappen heb. De mate waarin bepaalde gevoelens aanwezig zijn, is nagevraagd aan de hand van negen vragen. Onder andere zijn vragen gesteld over gevoelens van eenzaamheid, geluk en plezier in de afgelopen vier weken. De antwoorden op beide indicatoren zijn omgezet in een somscore. Voor beide indicatoren geldt hoe hoger hoe gunstiger. Meisjes in de brugklas hebben gemiddeld een lager positief zelfbeeld dan jongens. Tussen de verschillende schooltypen en etnische achtergronden zijn bij de meisjes geen opvallende verschillen te zien. Bij de jongens alleen naar schoolniveau. Jongens die VMBO volgen hebben vaker een negatief zelfbeeld dan jongens op HAVO/VWO of VWO. Meisjes in de brugklas hebben ook vaker negatieve gevoelens dan jongens in de brugklas. Zo maakt bijna een kwart (24%) van de meisjes zich (heel) vaak zorgen om iets in de afgelopen vier weken tegenover 13% van de jongens. Meisjes op het VMBO en VMBO/HAVO hebben vaker dan meisjes op HA- VO/VWO negatieve gevoelens. Er zijn geen verschillen naar etnische achtergrond en schoolniveau. In de derde klas scoren de leerlingen nagenoeg gelijk ten aanzien van het zelfbeeld als in de brugklas. Bij zowel de jongens als de meisjes geldt hoe hoger het schoolniveau hoe positiever het zelfbeeld. hebben wel vaker negatieve gevoelens dan brugklassers. Een opvallend groter deel van de meisjes dan van de jongens voelde zich in de afgelopen vier weken (heel) vaak verdrietig (14% versus 4% ). Ook maakten meisjes zich opvallend vaker (heel) vaak zorgen over iets dan jongens (35% versus 17% ). Verder valt op dat leerlingen op het VMBO en VMBO TL negatiever scoren dan leerlingen die HAVO/VWO en VWO volgen. Dit geldt voor zowel jongens als meisjes. Suïcidegedachten en suïcidepoging Met betrekking tot suïcide zijn de leerlingen twee vragen gesteld. Eerst is gevraagd of ze in de laatste twaalf maanden wel eens serieus over gedacht hebben om een eind te maken aan hun leven. De leerlingen die deze vraag positief beantwoorden, is vervolgens gevraagd of ze in de laatste twaalf maanden een poging hebben ondernomen om een eind te maken aan hun leven. 21

24 Van de brugklassers heeft 19% wel eens aan zelfmoord gedacht. Dit percentage is onder te verdelen in een deel (11%) dat er een enkele keer over heeft gedacht, een deel (5% ) dat er af en toe en een deel (2%) dat er heel vaak over nadacht. Meisjes (22%) rapporteren vaker zelfmoordgedachten dan jongens (15%). Jongens met schoolniveau VMBO en HAVO/VWO geven vaker (beide 16%) aan dit soort gedachten te hebben dan jongens met schoolniveau VMBO/HAVO (7%). Van de meisjes met schoolniveau VMBO heeft meer dan een kwart (27%) suïcidegedachten. Op VMBO/HAVO en HAVO/VWO is dat respectievelijk 21% en 19%. Alleen bij meisjes is er een verschil naar etniciteit te zien. Marokkaanse meisjes rapporteren het minst vaak (15%) en Sur./Ant./Arub. meisjes het meest vaak (25%) suïcidegedachten. Van alle brugklassers geeft 5% aan ooit een poging gedaan te hebben een eind aan hun leven te maken. Bij meisjes ligt dat percentage op 6% en bij de jongens op 3%. op het VMBO geven vaker aan een poging te hebben gedaan, dan brugklassers op VMBO/HAVO of HAVO/VWO. Dit geldt voor beide geslachten. Het percentage derdeklassers dat in de afgelopen twaalf maanden met zelfmoordgedachten heeft rondgelopen is gelijk aan dat van de brugklassers (19%). Wel is het verschil tussen jongens en meisjes wat groter (14% versus 23%). Bij de meisjes valt het grote verschil tussen Marokkaanse en Turkse meisjes op. Van de Marokkaanse meisjes heeft 1 zelfmoordgedachten gehad tegenover 33% van de Turkse meisjes. Bij meisjes is er ook een groot verschil naar opleiding. Op het VMBO TL heeft 31% van de meisjes er in de afgelopen 12 maanden over gedacht om hun eind aan hun leven te maken, op het VWO ligt dat aandeel met 15% veel lager. Het aandeel derdeklassers dat aangeeft ooit een poging tot zelfmoord te hebben gedaan, ligt gelijk aan dat van de brugklassers: jongens 3% en meisjes 6%. Bij de meisjes zijn er bij uitsplitsing naar etniciteit grote verschillen te zien. Van alle Turkse meisjes in het onderzoek geeft 2 aan in de laatste twaalf maanden een poging te hebben ondernomen om een eind aan hun leven te maken. Bij de Marokkaanse meisjes ligt dat aandeel op 2%. Van de Sur./Ant./Arub. meisjes heeft geen enkel meisje in de afgelopen twaalf maanden een zelfmoordpoging gedaan. Psychosomatische klachten Onder psychosomatische klachten worden pijnklachten (hoofdpijn, maagpijn en misselijkheid) en slecht slapen in de afgelopen vier weken verstaan. Dit soort klachten kunnen wijzen op psychische problemen of spanningen. Van de brugklassers rapporteert 11% (heel) vaak in de afgelopen vier weken hoofdpijn, maagpijn of misselijkheid te hebben gehad. Jongens (7%) melden minder vaak dan meisjes (15%) deze pijnklachten. Meisjes (26%) geven ook vaker dan jongens (16%) aan in de afgelopen vier weken (heel) vaak slecht geslapen te hebben. Alleen bij meisjes is er een verschil naar etniciteit gevonden. Nederlandse meisjes (33%) rapporteren veel vaker slaapproblemen dan Sur./Ant./Arub. (2), Marokkaanse (18%) of Turkse (16%) meisjes. Bij uitsplitsing naar opleiding zijn geen opvallende verschillen te zien. 22

25 Het aandeel derdeklassers dat pijnklachten in de afgelopen vier weken rapporteert is met 18% groter dan in de brugklas. Van de meisjes heeft bijna een kwart (24%) en van de jongens 1 last van hoofdpijn, maagpijn of misselijkheid gehad. Slaapproblemen wordt door 31% van de derdeklassers gerapporteerd, jongens 23% en meisjes 37%. Geen van de psychosomatische klachten hangt in de derde klas samen met etniciteit of opleiding. Toekomstverwachtingen Een grote meerderheid van de brugklassers is positief over zijn of haar toekomst. Op de vraag hoe denk je dat het de komende vijf jaar met jou zal gaan?, antwoordt 91% van de jongens en 86% van de meisjes (heel) goed. Bij meisjes is er een verschil naar etnische herkomst. Nederlandse (89%) en Marokkaanse (88%) meisjes zijn het meest vaak positief, terwijl Sur./Ant./Arub. (76%) en Turkse (77%) meisjes het minst vaak positief zijn. zijn ongeveer even positief over de toekomst als brugklassers. Van de jongens in de derde klas denkt 9 en van de meisjes 87% dat het (heel) goed met hem/haar zal gaan in de komende vijf jaar. Net als in de brugklas is er alleen een verschil naar etnische herkomst bij meisjes. Opvallend is dat in de derde klas Sur./Ant./Arub. meisjes juist het meest vaak (94%) positief zijn over de toekomst. Ook Marokkaanse (92%) en Turkse (81%) meisjes zijn positiever dan in de brugklas. Van de Nederlandse meisjes in de derde klas denkt juist een kleiner deel (84%) dan in de brugklas dat het (heel) goed met haar zal gaan in de komende vijf jaar. Emotionele problematiek Om een indruk te krijgen of er in de afgelopen zes maanden sprake was van emotionele problemen zijn de leerlingen vijf stellingen voorgelegd, zoals ik pieker veel of ik ben vaak ongelukkig, in de put of in tranen 1. Aan de hand van de antwoorden op de vragen is een score berekend 2. Van de brugklassers heeft 9% emotionele problemen, meisjes (13%) vaker dan jongens (4%). Er zijn geen noemenswaardige verschillen gevonden naar schoolniveau en etnische herkomst. 1 De stellingen komen uit de Strenghts & Difficulties Questionnaire (SDQ). De SDQ is een internationale vragenlijst van 25 items, die betrekking heeft op emotionele problemen symptomen, gedragsproblemen, hyperactief gedrag, sociale vaardigheden en relaties tussen jongeren. De stellingen in de vragenlijst zijn bedoeld voor jongeren tussen de elf en zestien jaar oud ( 2 Over de antwoorden op deze stellingen is een score berekend. De scores zijn onderverdeeld in drie groepen: normale score, grensgebied en zorgelijke score. Kinderen met een zorgelijke score, hebben een score die vergelijkbaar is met kinderen die hulpverlening ontvangen (hoger dan een zes). De kans dat er met deze kinderen iets aan de hand is, is dus groot. Kinderen met een score in het grensgebied (gelijk aan zes) hebben een score tussen normaal (lager dan zes) en zorgelijk (hoger dan zes) in. Hun score is nog niet zo hoog als kinderen die hulpverlening ontvangen, maar de kans dat met deze kinderen toch iets aan de hand is, is wel groter dan bij kinderen met een normale score. In de rapportage zijn kinderen met een grensgebied en een zorgelijke score bij elkaar genomen. 23

26 In de derde klas is het aandeel leerlingen met emotionele problematiek (14%) hoger dan in de brugklas. Van de meisjes heeft 19% emotionele problemen en van de jongens 6%. Ook in de derde klas zijn er geen noemenswaardige verschillen gevonden naar schoolniveau en etnische herkomst. Psychisch welbevinden De samengestelde maat psychisch welbevinden bestaat is opgebouwd uit de volgende indicatoren: negatief zelfbeeld 3 ; lage score gevoelens (afgelopen vier weken) 4 ; soms of (heel) vaak suïcidegedachten (afgelopen jaar); (heel) vaak slecht slapen (afgelopen vier weken); (heel) vaak hoofdpijn, maagpijn of misselijkheid (afgelopen vier weken); negatieve toekomstverwachting; emotionele problematiek (grensgebied en zorgelijk samen). Om inzicht te krijgen in het aandeel leerlingen met psychische problematiek is een onderscheid gemaakt tussen leerlingen die op alle indicatoren gunstig, op één indicator ongunstig en op twee of meer indicatoren ongunstig scoren. Ongunstig psychische welbevinden wordt hier gedefinieerd als minimaal twee indicatoren ongunstig. Bij de brugklassers is bij 17% sprake van ongunstig psychisch welbevinden. Het aandeel meisjes met ongunstig psychisch welbevinden (24%) is aanmerkelijk groter dan het aandeel jongens met ongunstig psychisch welbevinden (9%) (figuur 4). Bij de meisjes is er een verschil gevonden naar etnische herkomst. Nederlandse en Sur./Ant./Arub. meisjes hebben vaker (beide 27%) een ongunstig psychisch welbevinden dan meisjes van Turkse (23%) en Marokkaanse (15%) herkomst. Figuur 4 Score van brugklassers op de onderdelen van de maat psychisch welbevinden, naar geslacht in % jongens meisjes alle indicatoren gunstig 1 indicator ongunstig 2 of meer indicatoren ongunstig Van de derdeklassers heeft een kwart een ongunstig welbevinden. Vooral het aandeel jongens met een ongunstig welbevinden is in derdeklas (17%) groter dan in de brugklas. Van de meisjes in de derde klas heeft bijna tweederde (32%) een ongunstig welbevinden (figuur 5). In de derde klas zijn geen opvallende verschillen gevonden naar schoolniveau en etniciteit. 3 =15% van de jongeren met het meest negatieve zelfbeeld. 4 =15% van de jongeren met de meest ongunstige score op gevoelens. 24

27 Figuur 5 Score van derdeklassers op indicatoren psychisch welbevinden, naar geslacht in % jongens meisjes alle indicatoren gunstig 1 indicator ongunstig 2 of meer indicatoren ongunstig 3.3 Sociale vaardigheden Kernpunten: - Zowel in de brugklas als in de derde klas hebben meisjes minder vaak problemen met de omgang met anderen dan jongens. - Hoe hoger het schoolniveau van de leerlingen (brug- en derde klas) hoe beter de sociale vaardigheden. - In de brugklas hebben Sur./Ant./Arub. meisjes de minste sociale vaardigheden en in de derde klas geldt dit voor de Marokkaanse jongens. Om te bepalen in hoeverre de leerlingen brugklassers goed kunnen omgaan met anderen zijn ze vijf stellingen voorgelegd, zoals Ik kan makkelijk delen met anderen en Ik probeer aardig te zijn tegen anderen 5. Van de brugklassers heeft 17% problemen met de omgang met anderen. Meisjes zijn sociaal vaardiger dan jongens. Van de jongens heeft bijna een kwart (26%) problemen met de omgang met anderen en van de meisjes 11%. Bij meisjes geldt wel dat hoe lager het schoolniveau hoe groter het aandeel met minder goede sociale vaardigheden is (VMBO 16%, VMBO/HAVO 13% en HAVO/VWO 6%). Bij meisjes is er ook een verschil naar etnische herkomst. Sur./Ant./Arub. meisjes hebben het meest vaak (2) en Nederlandse meisjes het minst vaak (7%) minder goede sociale vaardigheden. Marokkaanse (14%) en Turkse (15%) meisjes zitten tussen deze twee groepen in. Bij jongens zijn er geen verschillen naar schoolniveau en etniciteit gevonden. Van de derdeklassers heeft 21% minder goede sociale vaardigheden, jongens 31% en meisjes 12%. Bij zowel jongens als meisjes is er een verschil naar schoolniveau. op het VMBO en VMBO TL hebben vaker moeite met de omgang met anderen dan derdeklassers op HAVO/VWO en VWO (figuur 6). 5 Over de antwoorden op deze stellingen is een score berekend. De scores zijn onderverdeeld in drie groepen: normale score, grensgebied en zorgelijke score. Kinderen met een zorgelijke score, hebben een score die vergelijkbaar is met kinderen die hulpverlening ontvangen (lager dan een vijf). De kans dat er met deze kinderen iets aan de hand is, is dus groot. Kinderen met een score in het grensgebied (gelijk aan vijf) hebben een score tussen normaal (hoger dan vijf) en zorgelijk (lager dan vijf) in. Hun score is nog niet zo hoog als kinderen die hulpverlening ontvangen, maar de kans dat met deze kinderen toch iets aan de hand is, is wel groter dan bij kinderen met een normale score. In de rapportage zijn kinderen met een grensgebied en een zorgelijke score bij elkaar genomen. 25

28 Figuur 6 Percentage derdeklassers met problemen met de omgang met anderen, naar geslacht en schoolniveau jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes VMBO VMBO TL HAVO/VWO VWO totaal Bij jongens is er in de derde klas ook verschil naar etnische herkomst. Sur./Ant./Arub. jongens hebben het minst vaak (22%) en Marokkaanse jongens het meest vaak (44%) minder goede sociale vaardigheden. Van de Nederlandse en Turkse jongens heeft respectievelijk 29% en 35% moeite met de omgang met anderen. 3.4 Hyperactief gedrag Kernpunten: - Bijna één van de vijf leerlingen in de brugklas vertoont hyperactief gedrag. Bij Nederlandse jongens komt dit het meest frequent voor. - In de derde klas komt hyperactief gedrag bij ruim een kwart van de leerlingen voor. Bij Nederlandse, Sur./Ant./Arub. en VMBO TL-meisjes komt dit gedrag frequenter voor. In de brugklas vertoont een even groot deel jongens als meisjes (19%) in de afgelopen zes maanden druk gedrag. Hyperactiviteit is gemeten aan de hand van wederom vijf stellingen. Twee voorbeelden daarvan zijn: Ik ben snel afgeleid, ik vind het moeilijk om me te concentreren en Ik ben rusteloos, ik kan niet lang stil zitten 6. Bij jongens is er een groot verschil naar etnische herkomst. Van de jongens van Nederlandse herkomst vertoont meer dan een kwart (26%) druk gedrag, tegenover 9% van de Sur./Ant./Arub. jongens. Ook jongens van Marokkaanse (13%) en Turkse (17%) afkomst zijn minder druk dan Nederlandse jongens. In de derde klas vertoont 27% van de leerlingen druk gedrag (jongens 25% en meisjes 29%). Net als in de brugklas komt hyperactief gedrag in de derde klas relatief vaak voor bij Nederlandse leerlingen, met 6 Over de antwoorden op deze stellingen is een score berekend. De scores zijn onderverdeeld in drie groepen: normale score, grensgebied en zorgelijke score. Kinderen met een zorgelijke score, hebben een score die vergelijkbaar is met kinderen die hulpverlening ontvangen (lager dan een vijf). De kans dat er met deze kinderen iets aan de hand is, is dus groot. Kinderen met een score in het grensgebied (gelijk aan vijf) hebben een score tussen normaal (hoger dan vijf) en zorgelijk (lager dan vijf) in. Hun score is nog niet zo hoog als kinderen die hulpverlening ontvangen, maar de kans dat met deze kinderen toch iets aan de hand is, is wel groter dan bij kinderen met een normale score. In de rapportage zijn kinderen met een grensgebied en een zorgelijke score bij elkaar genomen. 26