Behoort bij raadsbesluit d.d. 30 mei 2013 tot vaststelling van de notitie 'Strategische visie op samenwerking'. Strategische visie op samenwerking

Transcriptie

1 Behoort bij raadsbesluit d.d. 30 mei 2013 tot vaststelling van de notitie 'Strategische visie op samenwerking'. Strategische visie op samenwerking GEMEENTE DE BILT, BILTHOVEN 2 APRIL 2013

2

3 Voorwoord Intergemeentelijke samenwerking staat de laatste tijd landelijk, regionaal en lokaal sterk in de belangstelling. Dit als gevolg van een aantal ontwikkelingen zoals rijksbezuinigingen en decentralisatie van taken. Ook vraagstukken rondom democratische legitimatie, lokale identiteit, optimale schaalgrootte en sturing spelen in deze discussie een belangrijke rol. De gemeente De Bilt is betrokken bij verschillende intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Deze samenwerkingsverbanden voeren specialistische (uitvoerings)taken van en voor de gemeente uit op verschillende taakvelden. Nut en noodzaak van intergemeentelijke samenwerking wordt breed ervaren en gedragen. Echter op het terrein van beheersing en sturing in de samenwerking, het behoud van eigen identiteit binnen de samenwerking en het verwezenlijken van eigen ambities is een toekomstbestendige visie gewenst. Met deze visie komen wij tegemoet aan de wens van de raadscommissie Burger en Bestuur om een discussie te voeren over de mogelijkheden tot samenwerking bij de uitvoering van gemeentelijke taken en beleid. De gemeente staat voor belangrijke keuzes op het gebied van de decentralisaties in het sociaal domein. Het Kabinet is voornemens om taken op het sociaal domein aan gemeenten over te dragen. Anders dan bij de decentralisaties in de afgelopen jaren, waarbij sprake was van de overdracht van bevoegdheden van het Rijk naar de gemeenten, is in het sociaal domein sprake van de noodzaak om de taken anders uit te voeren. In het algemeen worden deze decentralisaties aangeduid als transities. Het betreft de drie transitietrajecten Participatiewet (werk en inkomen), de Jeugdzorg en diverse onderdelen van de AWBZ. Door het Kabinet is in het Regeerakoord uitgesproken dat de transities vanwege de inhoudelijke samenhang en de financiële consequenties in een samenwerkingsverband met meerdere gemeenten moet worden vormgegeven. De VNG heeft in een circulaire van 16 januari 2013 aangegeven hoe het proces van de samenwerkingsverbanden zou moeten worden vormgegeven. Daartoe is de notitie Bouwen op de kracht van burgers opgesteld. In deze notitie is geschreven dat gemeenten voldoende uitvoeringskracht moeten opbouwen voor de transities en voor een robuuste uitvoering van taken in de toekomst. Bij brief van 15 maart 2013 nodigt de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de gemeenten uit vóór 31 mei a.s. aan de Vng aan te geven in welke vorm en in welke mate gemeenten de transities in samenwerking implementeren. De Vng en de Minister hebben hiertoe toetsingscriteria ontwikkeld. Overeenkomstig de motie die uw raad in de vergadering van 20 december 2012 heeft aangenomen, wensen wij u bij de keuze voor de samenwerkingspartners op het sociale domein te betrekken. In deze notitie werken wij daartoe de strategische visie voor wat betreft de drie transities concreet uit en toetsen deze aan de hand van de criteria die door de Minister van BZK en de Vng worden gehanteerd.

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord 3 1 Inleiding 7 2 De identiteit van de gemeente 8 3 Voor- en nadelen van samenwerking 10 4 Stand van zaken in de samenwerking 11 5 De strategische visie op samenwerking 12 6 Achtergrond van samenwerking in het sociaal domein Niet vrijblijvende samenwerking op het sociaal domein Taken binnen het sociale domein Toetsingscriteria Samenwerkingsverbanden op het sociaal domein 14 7 Positionering De Bilt in de samenwerking in het sociaal domein De samenwerkingspartners op het sociaal domein Inhoudelijke invulling van de transities op het sociale domein Sturing en beheersing transities op het sociale domein 16 8 Conclusie strategische visie en uitwerking voor het sociaal domein 18 Bijlage 1 Brief minister van BZK d.d. 19 februari 2013; 19 Bijlage 2 Brief Minister van BZK d.d. 15 maart

6

7 1 Inleiding Samenwerking staat op dit moment hoog op de gemeentelijke agenda. In de afgelopen jaren hebben gemeenten een groot aantal taken van de rijksoverheid en de provincie overgedragen gekregen. In deze Kabinetsperiode zijn drie grote decentralisaties naar de gemeente voorzien. Kenmerkend voor deze overgedragen taken is de complexiteit ervan en de bezuinigingen die de Rijksoverheid ermee wil realiseren. Daarnaast zijn de eisen die de samenleving aan de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening stelt onverminderd hoog. Daar waar samenwerking voorheen wat meer vrijblijvend was, zal de komende tijd meer sprake zijn van noodzakelijke samenwerking als gevolg van de genoemde omstandigheden. Door het opstellen van een door de gemeenteraad gedragen visie, kunnen college en raad positie bepalen in de intergemeentelijke samenwerking en daarmee richting geven aan (ontwikkelingen binnen) verschillende samenwerkingsverbanden. 7 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

8 2 De identiteit van de gemeente De gemeente De Bilt staat midden in de samenleving en is daarmee de eerste overheid voor de burger. De Bilt is een zelfstandige gemeente van circa inwoners die streeft naar vertrouwen en verbondenheid met de eigen inwoners, bedrijven en instellingen. Het wonen en werken in De Bilt wordt door hen als prettig ervaren vooral door de prachtige omgeving op alle vlakken. De gemeente kent zijn kernkwaliteiten die de burgers herkennen en waarderen. In 2010 heeft de gemeenteraad het Ambitiedocument, ToekomstBilt 2030 vastgelegd, waarin langs drie ontwikkelingsrichtingen wordt beschreven hoe De Bilt de kernkwaliteiten wil behouden en liefst wil versterken. Deze ontwikkelrichtingen zijn: 1. Innovatie & Creatie: dit spoor richt zich vooral te op de kwaliteiten ruimte en groen, hoogwaardige kennis en centrale ligging; 2. Vitalisatie: dit spoor richt zich op de zes kernen, de voorzieningen en het welbevinden van haar inwoners, waarvan sport een heel belangrijke is. 3. Recreatie: dit spoor richt zich, ten slotte, op de kansen en kwaliteiten die de ruimte en groen, de historische landschappen en de centrale ligging van de gemeente in het stedelijk netwerk Utrecht Almere/Het Gooi en Amersfoort bieden. Naast deze ambities hebben de bestuursorganen (gemeenteraad, college en burgemeester) een groot aantal wettelijke bevoegdheden opgedragen gekregen. Bij het uitvoeren van deze bevoegdheden en het verwezenlijken van de ambities hecht ons college sterk aan het waarborgen van de eisen van democratische legitimatie, democratische sturing en controle. De schaalgrootte van onze gemeente achten wij voldoende om taken zelfstandig uit te voeren. Ter vergelijking, zouden wij in de provincie Groningen, Friesland, Drenthe of Zeeland liggen, dan zouden wij, gemeten naar inwonersaantal, de tweede, vijfde, vierde, respectievelijk vierde gemeente zijn. Dit neemt niet weg dat er redenen aanwezig kunnen zijn om samenwerkingspartners te zoeken. Daar waar de continuïteit, de kwaliteit of de effectiviteit van de dienstverlening door de gemeente onvoldoende gewaarborgd is, komt het zoeken van samenwerking in beeld. Ditzelfde geldt wanneer eisen uit wet-, en regelgeving of de wens van hogere overheden daartoe noodzaken. In de wijze waarop de gemeente zijn taken uitvoert valt een ontwikkeling te zien. Er is sprake van een verandering in de visie op de rol die de gemeente wil en kan spelen in de samenleving. De Bilt wil een regiegemeente zijn omdat: - wij de eigen kracht en verantwoordelijkheid van de burger, al dan niet georganiseerd, willen benutten voor het realiseren van de bestuurlijk gewenste einddoelen ( verantwoordelijkheid ook bij derden ); - wij openstaan voor het ontwikkelen van partnership relaties (private sector, maatschappelijke instellingen, buurgemeenten) voor het realiseren van de bestuurlijk gewenste einddoelen ( publiek private samenwerking ); - wij als lokale overheid kunnen en willen sturen op het mobiliseren van de eigen kracht en verantwoordelijkheid van burgers, bedrijfsleven en maatschappelijke instellingen (stimuleren); - wij als lokale overheid richting geven aan en grip houden op de bestuurlijke gewenste beleidsrichting en het beoogde maatschappelijke effect (sterk initiërend); - wij beschikken over een ambtelijk apparaat dat compact en flexibel is en dat zich strikt richt op het (laten) realiseren van het beoogde maatschappelijke effect ( in principe niet zelf verantwoordelijk voor de uitvoering ); - wij kiezen voor het realiseren van de meest effectieve en efficiënte vorm van beleidsontwikkeling (de rol van regisseur waarmee het palet aan keuzemogelijkheden hiervoor wordt vergroot); - wij verantwoording afleggen over het proces waarover regie wordt gevoerd. 8 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

9 Onder het begrip uitvoering valt in elk geval niet: - het bepalen van beleid en strategie (dit zijn randvoorwaarden voor de uitvoering); - het hebben van klantcontact (De Bilt is en blijft de meest nabije overheid voor zijn burgers). 9 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

10 3 Voor- en nadelen van samenwerking Een groot aantal gemeenten zoekt de versterking van de bestuurskracht door samen te werken met andere overheden of private partijen. Deze samenwerking komt in vele juridische vormen voor. In het vervolg spreken wij over verbonden partijen. Ook De Bilt participeert in een aantal verbonden partijen die een groot aantal taken voor of namens de gemeente uitvoeren. De voordelen van samenwerking zijn: 1. kwaliteit: de kwaliteitseisen die gesteld worden aan de gemeentelijke voorzieningen, de uitvoering van de gemeentelijke taken en het niveau van dienstverlening kunnen beter worden gewaarborgd; 2. continuïteit: door meer schaalgrootte te creëren, is de organisatie niet afhankelijk van de kennis van individuen; 3. risicospreiding: (financiële) risico s worden met andere partijen gedeeld; 4. efficiëntie: door samenwerking kan tegen lagere kosten worden geproduceerd; 5. expertise: de gemeente kan gebruik maken van kennis waarover zijzelf niet beschikt of kan beschikken; 6. katalysatorfunctie: activiteiten kunnen versneld op gang worden gebracht; Samengevat, door samenwerking kan een sterkere bestuurlijke kracht en grotere effectiviteit voor de gemeente ontstaan. Naast deze voordelen kent samenwerking een aantal nadelen. Deze nadelen houden verband met de besturing van verbonden partijen en de identiteit en zelfstandigheid die de gemeente op onderdelen inlevert. Deze nadelen kunnen als volgt worden samengevat: 1. De bestuurlijke spagaat: als bestuurder van een verbonden partij moet een vertegenwoordiger zowel de belangen van de (eigen) gemeente als de belangen van de verbonden partij behartigen; 2. Verlies aan identiteit: de doelstellingen van de verbonden partij komen niet altijd overeen met het belang van de gemeente. 3. Verlies van zelfstandigheid: de afstand tussen de gemeente en de verbonden partij is groter dan wanneer de dienstverlening door de gemeente zelf wordt uitgevoerd. De wijze waarop een prestatie wordt geleverd is de zaak van de verbonden partij, welke prestaties worden geleverd is aan de gemeente; 4. De sturing is lastiger: specifiekere verantwoording door de verbonden partij. Dit heeft tot gevolg dat voor de sturing duidelijke afspraken moeten worden gemaakt over de te leveren prestaties en de financiële middelen die de gemeente daarvoor beschikbaar stelt. Bij de verantwoording moet de gemeente inzicht krijgen in de doelmatigheid en doeltreffendheid van de Verbonden Partij. Kortom, de sturing en beheersing in samenwerking is lastiger. Ter verbetering van deze sturing en beheersing is de nota Verbonden Partijen in april aan de gemeenteraad aangeboden. 10 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

11 4 Stand van zaken in de samenwerking De Bilt kent een groot aantal samenwerkingspartners (verbonden partijen). Elk van deze partijen voert taken voor of namens de gemeente uit. Bij deze verbonden partijen is sprake van een grote verscheidenheid in rechtsvorm, doelstelling, bestuursstructuur, aard van de opgedragen taken, beïnvloedingsmogelijkheden door de gemeente, verantwoordingssystematiek en samenstelling. De samenwerking met deze partijen is vaak organisch gegroeid. Dit verklaart de verscheidenheid en de lastiger afstemming bij samenhangende taken tussen verbonden partijen. Op het gebied van het sociale domein (werk en inkomen, sociale werkvoorziening, leerlingenvervoer en leerplicht) vindt samenwerking plaats in de gemeenschappelijke regeling RDWI of met de afzonderlijke gemeenten als samenwerkingspartners (Bunnik, De Bilt, Utrechtse Heuvelrug, Wijk bij Duurstede en Zeist). De provincie Utrecht speelt een belangrijke rol bij de beoordeling van intergemeentelijke en (boven)regionale samenwerking. Gedeputeerde Staten moeten immers goedkeuring verlenen aan publiekrechtelijke samenwerking in de vorm van gemeenschappelijke regelingen en privaatrechtelijke samenwerking door het oprichten van een stichting. De provincie staat positief tegenover samenwerking, mits sprake is van bundeling van krachten, specialisaties, vergroten van effectiviteit en/of betere afstemming van beleid en uitvoering. Als voorwaarden bij samenwerking stelt de provincie dat: - de samenwerking berust op bestuurskracht; - er duidelijke afspraken zijn gemaakt over gemeenschappelijke doelen en visies. Transparantie voor de inwoners en belanghebbenden en democratische legitimatie zijn voor de provincie aandachtspunten bij het vormgeven van samenwerking. 11 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

12 5 De strategische visie op samenwerking In de vorige paragrafen hebben wij de uitgangspunten voor samenwerking geformuleerd. Deze uitgangspunten zijn: - wij zijn ons bewust van onze identiteit en ambities voor de lange termijn; - wij kennen onze opgedragen taken en bevoegdheden; - wij achten de schaalgrootte van onze gemeente voldoende om taken zelfstandig uit te voeren; - daar waar de continuïteit, de kwaliteit of de effectiviteit van de dienstverlening door de gemeente onvoldoende gewaarborgd is en wanneer eisen uit wet- en regelgeving of de wens van hogere overheden dit vorderen, komt samenwerking in beeld; - wij willen een regiegemeente zijn, waarbij het bepalen van beleid en strategie en het hebben van klantcontact een kerntaak van de gemeente is; en - wij hechten sterk aan het waarborgen van de eisen van democratische legitimatie, democratische sturing en controle. Als uitwerking van deze uitgangspunten zien wij als richtinggevende aspecten van de strategische visie op samenwerking: - De Bilt blijft de eerste overheid voor de inwoners. Regionale samenwerking moet bijdragen aan een kwalitatief hoogwaardige invulling van deze rol; - De Bilt streeft naar sterke lokale en regionale identiteit. Beide identiteiten moeten elkaar versterken en aanvullen; - bij het aangaan van nieuwe samenwerking is het beheers- en besturingsinstrumentarium uit de Nota Verbonden Partijen leidend; - de democratische legitimatie is gewaarborgd door een goede beheersing en sturing van de verbonden partij vanuit de gemeente; - er wordt zoveel mogelijk samenwerking gezocht met partners met wie op samenhangende (beleids)terreinen wordt samengewerkt. De te realiseren voordelen van kwaliteit, continuïteit en effectiviteit zijn bij de keuze van een partner richtinggevend; - bij bestaande verbonden partijen wordt de verscheidenheid in samenstelling, rechtsvorm, besturing en beheersing zoveel als mogelijk eenvormig gemaakt bij samenhangende (beleids)terreinen; - de gemeente neemt in samenwerking een actieve basishouding aan. Ze neemt een pro-actieve houding aan, waarbij een pragmatische en praktische aanpak de voorkeur heeft boven een behoudende en principiële aanpak; en - de vermindering van bestuurlijke drukte weegt zwaar. 12 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

13 6 Achtergrond van samenwerking in het sociaal domein 6.1 Niet vrijblijvende samenwerking op het sociaal domein Het Kabinet is voornemens om taken op het sociaal domein aan gemeenten over te dragen. Het betreft de drie transitietrajecten Participatiewet (werk en inkomen), de Jeugdzorg en diverse onderdelen van de AWBZ. Door het Kabinet is uitgesproken, tevens opgenomen in het Regeerakkoord, dat de transities vanwege de inhoudelijke samenhang en de financiële consequenties in een samenwerkingsverband met meerdere gemeenten moet worden vormgegeven. De VNG heeft in een circulaire van 16 januari 2013 aangegeven hoe het proces van de samenwerkingsverbanden zou moeten worden vormgegeven. Daartoe is de notitie Bouwen op de kracht van burgers opgesteld. In deze notitie is geschreven dat gemeenten voldoende uitvoeringskracht moeten opbouwen voor de transities en voor een robuuste uitvoering van taken in de toekomst. Als concrete opgaven voor gemeenten worden genoemd: het creëren van meer interne samenhang tussen nu nog gescheiden terreinen van werk, maatschappelijke ondersteuning, jeugd en onderwijs; het beschikken over voldoende kennis en capaciteit om de transities te realiseren, en de soms complexe uitvoering te kunnen aansturen en organiseren; het organiseren van een voldoende krachtige en effectieve positie in de relatie met partijen die vaak op veel grotere schaal georganiseerd zijn; het kunnen dragen van financiële risico s. Door de VNG wordt een proces geschetst waarbij de arbeidsmarktregio als vertrekpunt wordt gekozen voor de schaal van samenwerking. Dit moet leiden tot samenwerkingsverbanden die in de tweede helft van 2013 operationeel moeten worden. Voor 31 mei 2013 worden voorstellen verwacht omtrent de samenwerking. Daarbij wordt in ieder geval met elkaar in kaart gebracht voor welke bovenlokale samenwerking vanuit de aard van de taken noodzakelijk en dus niet vrijblijvend is. Daarvoor gaan kwaliteitscriteria gelden. Er moet voldoende stevige regie zijn en een goede partnerschap met instellingen. Daarnaast moet er voldoende basis zijn voor goed risicomanagement. Tenslotte moet de schaal efficiënt zijn. Bij brief van 19 februari jl. aan de Tweede Kamer heeft Minister Plasterk de aanpak geschetst om te komen tot samenhang tussen de drie transities en de vergroting van de uitvoeringskracht van gemeenten door samenwerking. De minister spreekt over een grens van inwoners, maar heeft deze norm in latere uitlatingen afgezwakt. Over de vormgeving van de samenwerking heeft de minister op 15 maart jl. aan colleges van de gemeenten een brief gezonden. Beide brieven zijn als bijlage bij dit voorstel gevoegd. De Minister van BZK kondigt in laatstgenoemde brief aan dat wanneer de samenwerking niet aan de gestelde criteria voldoet het kabinet met de desbetreffende gemeente of het desbetreffende samenwerkingsverband zal overleggen hoe aan de gestelde criteria kan worden voldaan. Bij onvoldoende voortgang zal het kabinet de (wettelijke) mogelijkheden bezien om de betreffende samenwerkingsverbanden wel aan de gestelde criteria te laten voldoen. 6.2 Taken binnen het sociale domein Alle gemeenten krijgen te maken met de transities. Maar de uitvoering van die taken dient goed te zijn geregeld. Over de exacte invulling van de taken en de toetsing daarvan worden in het tweede kwartaal van 2013 door het Rijk richtinggevende uitspraken gedaan. Het gaat daarbij om de volgende taken: a. Taken in het sociale domein die door alle gemeenten afzonderlijk kunnen worden uitgevoerd, bijvoorbeeld gemeentelijke eerstelijnszorg. Gemeenten zorgen ervoor dat hun inwoners toegang hebben tot deze zorg, bijvoorbeeld door daarvoor een apart loket in te richten. 13 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

14 b. Taken in het sociale domein waarvoor het nodig is om die op (sub)regionaal niveau uit te voeren. Hierbij valt te denken aan taken op het terrein van inkoop van bepaalde vormen van ondersteuning en zorg, maar ook aan de sociale werkvoorziening. c. Taken die vragen om uitvoering op bovenregionaal niveau of zelfs op provinciaal of landelijk niveau. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om het organiseren van specifieke taken of specialistische zorg voor bepaalde groepen. Hiervoor zijn tussen het Rijk en de VNG al een aantal afspraken gemaakt, bijvoorbeeld voor de invoering van de Participatiewet en de jeugdzorg. Ook onderwerpen als werkgeversdienstverlening kunnen beter op dit niveau worden ingevuld. Daardoor neemt de lastendruk af voor bedrijven die veel contact hebben met gemeenten. Bij de jeugdzorg is afgesproken dat taken als de jeugdbescherming en jeugdreclassering op dit niveau worden uitgevoerd. Dat geldt ook voor het Meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling en residentiële zorg. 6.3 Toetsingscriteria Samenwerkingsverbanden op het sociaal domein Het Ministerie van BZK en de VNG hebben aangegeven dat de te vormen samenwerkingsverbanden aan de volgende criteria worden getoetst: 1. de gekozen samenwerking heeft een schaal die efficiënt is en een samenhangend verzorgingsgebied kent (met het oog op de omvang van het aantal cliënten dan wel het aantal aanbieders); 2. de gekozen samenwerking biedt voldoende basis voor goed toezicht op eventuele risico's. De eerder aangegeven grens van inwoners is inmiddels genuanceerd; 3. het voorkomen van 'witte vlekken'; zodat een gemeente geen toegang zou hebben tot een samenwerkingsverband; 4. een goede en stevige regie in de richting van en een goede relatie met (grote) maatschappelijke en zorginstellingen; 5. voldoende voortgang in de gekozen schaal en samenwerking; 6. de samenwerkingsverbanden worden vormgegeven op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen en bij de keuzes voor samenwerking wordt rekening gehouden met reeds bestaande wettelijke vereisten voor regionale samenwerking; 7. er wordt gestreefd naar congruentie, waarbij zoveel mogelijk bestaande, goed functionerende samenwerkingsverbanden gerespecteerd worden en waar op basis van goed geldende redenen van kan worden afgeweken. Onder congruentie wordt verstaan dat gemeenten met dezelfde bestuurlijke partners samenwerken om de decentralisaties uit te voeren. Te denken valt aan samenwerkingsverbanden op het terrein van sociale dienst, een sociale werkvoorziening, GGD of een samenwerkingsverband voor de uitvoering van de Wmo; 8. voor het bovenregionale niveau (taakniveau c) bestaan reeds de arbeidsmarktregio's. Gemeenten zijn nog bezig met het vormgeven van bovenregionale samenwerkingsverbanden voor de nieuwe taken in het kader van de zorg voor jeugd. Belangrijk is dat deze samenwerkingsverbanden voldoende robuust zijn voor het uitvoeren van de wettelijke taken en dat gestreefd wordt naar congruentie tussen verschillende (bestaande) samenwerkingsverbanden. Over de benodigde schaal van deze samenwerkingsverbanden zal nog nader bestuurlijk overleg plaatsvinden tussen Rijk en de VNG; 9. binnen de buitengrenzen van de bovenregionale samenwerkingsverbanden kunnen congruente samenwerkingsverbanden op (sub)regionaal niveau (taakniveau b) worden gerealiseerd; 10. bij de samenwerking dient rekening gehouden te worden met de positie van de centrumgemeenten. Zo wordt voorkomen dat kleinere gemeenten rondom een centrumgemeente alleen met elkaar samen willen werken, waardoor de centrumgemeente in een geïsoleerde positie terecht komt. 14 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

15 7 Positionering De Bilt in de samenwerking in het sociaal domein Naar aanleiding van de aanstaande transities en de daarmee gepaard gaande bezuinigingen ligt de vraag voor welke richting De Bilt kiest bij de uitvoering van deze taken. De visie op onze eigen identiteit en de ambities uit het Ambitiedocument, Toekomstbilt 2030, de eisen van democratische legitimatie, democratische sturing en controle en de samenwerking met de huidige verbonden partijen is daarbij het vertrekpunt. De toetsingscriteria die het ministerie van BZK hanteert om de voortgang van de transities in de samenwerkingsverbanden te beoordelen, zijn daarbij een invulling van onze visie op samenwerking. Deze visie is de basis om vanuit onze kracht een pro-actieve rol te kunnen spelen in intergemeentelijke samenwerking. In de volgende paragrafen beschrijven wij de wijze waarop wij de transities in samenwerkingsverband willen vormgeven. Wij leggen onze visie naast de toetsingscriteria van het Ministerie van BZK. 7.1 De samenwerkingspartners op het sociaal domein De drie transities kennen op inhoudelijk en financieel terrein grote overeenkomsten: a. Financieel: met de decentralisatie van de verschillende taken naar de gemeenten komen grote bezuinigingen mee. Binnen het sociaal domein moeten we meer gaan doen met minder. b. Inhoudelijk: het huidige systeem van maatschappelijke ondersteuning voor inwoners is te veel een vangnet en te weinig een springplank. Daarnaast is er te weinig samenhang in de ondersteuning, waardoor deze niet altijd effectief is. Er is een transformatie van het sociaal domein nodig. De gemeenten Bunnik, De Bilt, Utrechtse Heuvelrug, Wijk bij Duurstede en Zeist werken al lange tijd samen op diverse onderdelen van het sociale domein. Het meest sterk komt dit naar voren op het gebied van werk en inkomen. De gezamenlijke Gemeenschappelijke Regeling Dienst Werk en Inkomen (RDWI) is hiervan de basis. Ook op andere onderdelen binnen het sociaal domein wordt al samengewerkt, zoals in de GGD-sub-regio Zuid-Oost Utrecht, bij het RMC/ de leerplicht, passend onderwijs, volwasseneducatie en de aanbesteding leerlingenvervoer en Wmo hulpmiddelen. Samenwerking tussen deze gemeenten op het sociaal domein vindt min of meer al op natuurlijke wijze plaats. Inmiddels zijn voorbereidingen getroffen voor de samenwerking tussen de vijf gemeenten op het gebied van de drie transities. De gekozen samenwerking heeft met bijna inwoners in het verzorgingsgebied een schaal die efficiënt is en een samenhangend verzorgingsgebied kent (met het oog op de omvang van het aantal cliënten dan wel het aantal aanbieders). Door het voortbouwen op de bestaande samenwerking tussen de gemeenten en binnen het samenwerkingsverband RDWI wordt voldoende basis gecreëerd om effectief toezicht op eventuele risico s te houden. Ook wordt hiermee voldaan aan het criterium van congruentie. Het gebied is een aaneengesloten regio, waardoor geografisch geen witte vlekken in het verzorgingsgebied ontstaan. Voor wat betreft het criterium dat de centrumgemeente in de transities niet geïsoleerd mag komen te staan, merken wij op dat geregeld overleg plaatsvindt op provinciaal niveau en met de gemeente Utrecht en de omliggende gemeenten. In dit laatste verband is geconstateerd dat congruentie op het gehele sociale domein in deze regio, gezien de bestaande samenwerkingsverbanden en met zo'n relatief grote gemeente (Utrecht) in het midden, niet voor de hand ligt. De centrumgemeente Utrecht geeft daarbij expliciet aan niet bang te zijn dat er mogelijk samenwerkingsverbanden langs natuurlijke weg om haar heen worden georganiseerd, maar dat zij wel blijvend open staat voor taakdeling met anderen bijvoorbeeld ook om te voorkomen dat witte vlekken ontstaan. In de volgende paragraaf gaan wij verder in op de wijze waarop wij de samenwerking binnen de drie transities vorm geven. 15 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

16 De keuze voor samenwerking binnen de drie transities is congruent met de strategische visie op samenwerking, zoals verwoord in paragraaf 5. Immers, de gekozen samenwerking moet kwaliteit, efficiency en continuïteit opleveren. 7.2 Inhoudelijke invulling van de transities op het sociale domein Inhoudelijk willen wij de samenwerking in de drie transities als volgt vormgeven. Wij menen hiermee een voldoende stabiele basis te creëren om de taakuitoefening aan de toetsingscriteria te laten voldoen. In het kader van de Participatiewet werken de gemeenten samen in de RDWI. In het bestuur en met de directeur van de dienst zijn al afspraken gemaakt over het gezamenlijke traject om te komen tot de implementatie van deze wet. Een grove planning van de werkzaamheden om de wet tijdig te kunnen uitvoeren is ook gemaakt. Vanaf de start van de transitie jeugdzorg heeft het kabinet de eis neergelegd van samenwerking in regionaal verband. De provincie heeft in haar rol als aanjager van de decentralisatie (in verband met de overgang van provinciale taken naar de gemeenten) in 2012 bestuurlijke afspraken gemaakt met diverse regio s, waaronder de regio Zuid-oost Utrecht. Inmiddels werken de provincie en alle gemeenten in de provincie,inclusief de stad Utrecht, samen aan de voorbereiding van de transistie jeugdzorg aan de hand van een zogeheten transitieagenda. Hierdoor wordt de voorbereiding van de uitvoering op alle taakniveau s, lokaal, regionaal, en bovenregionaal, geborgd. De colleges van de vijf gemeenten in Zuid-oost Utrecht hebben in maart/april aangegeven met elkaar te willen samenwerken in het sociale domein. De samenwerking op het vlak van de transitie AWBZ is op dit moment van andere orde. Deze taken sluiten heel nauw aan bij de werkzaamheden op het gebied van de Wmo. De Wmo wordt al door de individuele gemeenten afzonderlijk uitgevoerd. De overkomende AWBZ-taken worden daarbij gemeentelijke Wmotaken. Bij deze transitie is dan ook de lijn om in eerste aanleg op lokaal niveau vorm en inhoud te geven aan de nieuwe taken. Samenwerking zou meer in de lijn liggen bij het aanbesteden van werkzaamheden op dit vlak. Of altijd aanbesteding nodig is, is een nog te maken keuze. Met name op gebied van de transitie AWBZ is nog onduidelijk welke onderdelen overgaan naar de Wmo en de exacte consequenties daarvan voor de gemeente. Samenwerking lijkt ook hierbij voor de hand te liggen. Maar vanwege de onduidelijkheid van de taken is dat op dit moment nog niet helder aan te geven. In het kader van de AWBZ zou de samenwerking op dit moment zich moeten beperken tot een geregelde uitwisseling van de stappen die de gemeenten op dit vlak maken. Het is van belang om regelmatig de individuele status uit te wisselen en een agenda bij te houden voor die onderdelen waarop de samenwerking wel van belang is. Deze uitwisseling moet een niet vrijblijvend karakter hebben. 7.3 Sturing en beheersing transities op het sociale domein Om de transities in samenhang op te pakken en echt vorm te geven aan de benodigde transformatie in het hele sociaal domein, wordt een brede regionale aanpak in het sociaal domein voorgesteld. De Stuurgroep Decentralisaties waarin de bestuurlijke accenten worden gelegd, de koers wordt bepaald en de afspraken worden afgestemd wordt gevormd door de portefeuillehouders sociaal domein van de vijf gemeenten. De sturing vanuit het management op de transities wordt verzorgd door het Regionaal Management Platform (RMP). Hierin zitten de leidinggevenden of programmamanagers van de drie transities van de gemeenten. In dit overleg wordt de samenhang bewaakt in opdrachtformulering en financiën, de afstemming tussen de transities en de termijnbewaking van de processen. Het RMP bepaalt niet de inhoudelijke koers. Per transitie wordt een zelfstandige overlegstructuur beoogd. De projectstructuur voor de implementatie van de Participatiewet is gelijk aan de structuur die reeds is ingezet bij de Wet Werken naar Vermogen. Er 16 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

17 is een Projectgroep die bestaat uit de directeur van de RDWI, een ambtelijk opdrachtgever (manager gemeente Zeist) en een externe procesmanager. De portefeuillehouder van Zeist is de bestuurlijk opdrachtgever. De projectstructuur voor de Jeugdzorg bestaat uit een projectgroep waarin de bestuurlijke opdrachtgever (portefeuillehouder De Bilt), de ambtelijke opdrachtgever (programmamanager De Bilt) en de externe procesmanager Jeugdzorg zitting hebben. Daaronder functioneert een ambtelijke werkgroep waarin alle gemeenten vertegenwoordigd zijn en de procesmanager. Daarnaast zijn er twee projecten, te weten een traject voor een integraal regionaal model(nederlands Jeugd Instituut) en een pilot (samen met de provincie). De procesmanager stuurt de projecten aan. De structuur voor de AWBZ bestaat uit een bestuurlijk opdrachtgever (portefeuillehouder Bunnik), een ambtelijk opdrachtgever (manager gemeente Zeist) en een ambtelijk trekker (gemeente Zeist). De gemeentelijke vertegenwoordigers komen in werkgroepverband bijeen voor de uitwisseling van de informatie. De gemeenteraad zal voortdurend bij de totstandkoming van de transities worden betrokken. Enerzijds doordat extra informatiebijeenkomsten worden georganiseerd, bijvoorbeeld een raadsbijeenkomst in mei van Anderzijds zijn beleidsdocumenten in de bestuurlijke planning van de raad voorzien op het terrein van de drie transities voor het derde en vierde kwartaal van STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

18 8 Conclusie strategische visie en uitwerking voor het sociaal domein In deze notitie hebben wij de strategische visie van gemeente De Bilt op intergemeentelijke samenwerking verwoord. Deze visie heeft een basis in de strategische keuzes uit het verleden, de ambities van de gemeente voor zijn inwoners, de eigen identiteit van de gemeente in relatie met haar natuurlijke samenwerkingspartners en de eisen van democratische legitimatie, democratische sturing en controle. Deze strategische visie op samenwerking is het vertrekpunt voor het kiezen van een koers bij de transities op het sociale domein waarvoor de gemeente zich in de komende jaren ziet geplaatst. De uitwerking is echter niet 1-o-1 toepasbaar op samenwerking in andere taakdomeinen van de gemeente. De toetsingscriteria die het Rijk bij de invulling van de transities op het sociale domein stelt, kleuren de keuzes sterk in. In het tweede deel van deze notitie hebben wij geschetst op welke wijze wij de transities op het sociale domein in samenwerking willen en kunnen aangaan. Wij zien de toetsingscriteria die het Ministerie van BZK hanteert bij de beoordeling van de voortgang en de kwalitatief juiste wijze van implementatie van de transities als een invulling van onze uitgangspunten. Wij hechten aan de voortdurende betrokkenheid van alle gemeentelijke bestuursorganen, gemeenteraad, college en burgemeester bij dit traject. Ten aanzien van de drie transities in het sociale domein stellen wij voor te kiezen voor samenwerking met de gemeenten Bunnik, Utrechtse heuvelrug, Wijk bij Duurstede en Zeist. Als argument voeren wij hierbij aan dat de transities in het sociale domein aansluiten op activiteiten die op dit moment plaatsvinden in het verband van de RDWI en andere activiteiten die door de vijf gemeenten gezamenlijk worden uitgevoerd. De keuze voor samenwerkingspartners op de transities is geen vrijblijvende discussie. Vanaf 2006 werken de vijf gemeenten tot tevredenheid samen op het sociaal domein van de sociale zekerheid en sociale werkvoorziening. Deze samenwerking is in 2012 geïntensiveerd met het oprichten van de RDWI. De keuze voor samenwerking met een andere partner betekent het uittreden van De Bilt uit de RDWI. Wij achten dit om inhoudelijke en financiële redenen onaanvaardbaar. Met de samenwerking bij de drie transities binnen het RDWI-gebied is sprake van een voldoende schaalgrootte (bijna inwoners) om te kunnen voldoen aan de grenzen die door het ministerie van BZK als minimale basis worden gesteld. Bovendien biedt de huidige samenwerkingsvorm, gemeenschappelijke regeling of samenwerking tussen de afzonderlijke gemeenten, voldoende juridische basis om aan de eisen van democratische legitimatie, sturing en controle invulling te geven. Een belangrijk argument is daarbij ook dat de transities in 2014 en 2015 hun beslag krijgen en dat de lopende samenwerking in het RDWI-gebied snelle en gedegen implementatie mogelijk maken. De Bilt kan hierdoor de pro-actieve en pragmatische rol spelen die zij voorstaat. Een alternatief van samenwerking met andere gemeenten is praktisch niet meer haalbaar en deze voldoet deze samenwerking voldoet niet aan de toetsingscriteria van het ministerie van BZK en de VNG. 18 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

19 Bijlage 1 Brief minister van BZK d.d. 19 februari 2013; 19 STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT

20 Bijlage 2 Brief Minister van BZK d.d. 15 maart STRATEGISCHE VISIE OP SAMENWERKING, GEMEENTE DE BILT