Bouwen met Maaswater

Transcriptie

1 Bouwen met Maaswater MIRT Onderzoek Maas Venlo Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 1

2 Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 2

3 Samenvatting Binnen het Deltaprogramma Maas, wordt gestudeerd op de gevolgen van klimaatverandering voor de inrichting van onder andere de Maasvallei. Om het achterland te beveiligen tegen hoogwater moeten de huidige waterkeringen worden aangepakt. Dat betekent heel wat voor iedereen die woont, werkt en leeft langs de Maas. Om ervoor te zorgen dat de noodzakelijke ingrepen kwaliteit toevoegen aan de Euregio Venlo, wordt er gewerkt vanuit één ambitie: Leven met de Maas. Leven met de Maas is het motto van de ruimtelijk-economische ambitie voor de Maasvallei bij Venlo. Een ambitie die de hoogwateropgave van de Maas richting geeft. Kern van Leven met de Maas is dat stad en rivier weer een eenheid vormen, waarbij ruimtelijke kwaliteit en het authentieke karakter van de Maasvallei als uitgangspunt worden gehanteerd, met daarbij het streven naar ruimte waar het kan en dijken waar het moet. Leven met de Maas betekent dat stad en rivier maximaal van elkaar profiteren. Dat zit al in het DNA van de Maasvallei. Toch is er sinds de overstromingen van 1993 en 1995 iets veranderd in regio Venlo. Er werden haastig noodkades en keermuren aangelegd. De stad en de omliggende kernen verloren op veel plaatsen het contact met het water. Rond de eeuwwisseling kwam het besef dat een rivier ruimte nodig heeft en dat een natuurlijk rivierlandschap veel kansen biedt. Venlo richt zich sindsdien naar de Maas met een prachtige Maasboulevard. De stad geeft het Leven met de Maas opnieuw vorm. Stad en rivier worden weer een eenheid. De noodkades werden gepromoveerd tot officiële dijken. In de laatste toetsingsronde bleken ze te laag en te zwak om voor de toekomst het hoge water tegen te houden. Het Waterschap is wettelijk verantwoordelijk voor het tijdig versterken van waterkeringen in heel Nederland, ook langs de Maas. De planning van alle benodigde dijkversterkingen wordt afgestemd en voorbereid binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Voor Venlo betekent dit dat de zwakste dijken vóór 2025 moeten zijn versterkt. De gemeente Venlo heeft de regie naar zich toe getrokken. Belangrijkste aanleiding daarvoor was de dreiging van (nog hogere) muren langs de Maas, tussen Maas en stad. De gemeente neemt in haar Ruimtelijke structuurvisie 2014 juist de ruimtelijke kwaliteit en het authentieke karakter van de Maasvallei als uitgangspunt en streeft naar ruimte waar het kan en dijken waar het moet. De oplossing voor de noodzakelijke dijkversterking is wat de gemeente betreft dus niet nóg hogere muren bouwen tussen stad en rivier. Daarnaast dienden zich meekoppelkansen aan in het rivierbed. Werk met werk maken als uitdaging om de kans te pakken het rivierbed toekomstbestendig en slim in te richten. Hoogwatermaatregelen in de Maasvallei bestaan uit combinaties van verruimen van het doorstroomprofiel met dijk-terugleggingen, weerdverlagingen, groene rivieren, hoogwatergeulen, langsdammen of het verwijderen van hydraulische obstakels uit het stroombed. De Maas krijgt hiermee in haar bedding gecontroleerd ruimte voor natuurlijke dynamiek. Het winterbed wordt weer breed, bevat de weerden van het eerste terras en is waar nodig begrensd door dijken. Wij noemen dit een robuuste rivier. De benodigde maatregelen moeten tegelijk de regio ruimtelijk-economisch te versterken. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 3

4 Onderzoeksopzet Met alle inwoners is de regio rondom Venlo trots op de aantrekkelijke eigenheid van de Maasvallei rond Venlo. Het gebied ontwikkelt zich binnen belangrijke vervoercorridors van Nederland tot een economisch knooppunt van de logistiek, de agribusiness en stedelijkrecreatieve beleving. Door onder andere klimaatverandering is er een nieuwe balans nodig tussen deze ruimtelijk-economische ontwikkeling en het rivierlandschap om bij hoogwater op de Maas de veiligheid voor de stad en haar ommeland te garanderen. De ambities van Venlo zijn niet alleen de ambities van de stad zelf, maar worden breed gedragen. Op Rijksniveau is de positie van de regio Venlo verankerd in de SVIR. In de MIRT-gebiedsagenda Limburg en het Provinciaal Omgevingsplan Limburg liggen deze ambities eveneens vast. Binnen de gemeente is de ruimtelijk-economische opgave voor de stad en haar omgeving vastgelegd in de Ruimtelijke Structuurvisie Venlo van Deze opgave heeft een grote impact op het raakvlak tussen stad/ommeland en rivier. De waterveiligheidsopgave in de regio, beschreven in de Voorkeursstrategie Maasvallei binnen het Deltaprogramma Rivieren, is omvangrijk en heeft een evenzo grote impact op het raakvlak tussen rivier en stad/ommeland. In dit MIRT-onderzoek Koploperproject Maas Venlo zijn beide opgaven op integrale wijze met elkaar in verband gebracht en is gezocht naar het koppelen van water, ruimte en tijd. Een echt integrale benadering leidt tot slimme combinaties / meekoppelkansen, zorgt ervoor dat geen kansen onbenut blijven en zorgt er vooral voor dat we geen onomkeerbare ingrepen doen waar we in de toekomst met spijt op terug kijken. BREED GEDRAGEN AMBITIES RSV Gem. beleid SVIR MIRT-gebiedsagenda POL e.v. HWBP IDENTIFICEREN HOTSPOTS KEUZE HOTSPOTS DELTA- PROGR.- MAAS Kern van Leven met de Maas is dat stad en rivier weer een eenheid vormen, waarbij ruimtelijke kwaliteit en het authentieke karakter van de Maasvallei als uitgangspunt worden gehanteerd. Streven daarbij is: ruimte waar het kan en dijken waar het moet. Er zijn vijf hotspots langs de Maas geïdentificeerd waar op beide fronten (ruimte en water) de meest kansrijke maatregelen liggen voor een robuuste toekomst: Hotspot 1, Baarlo-Laerbroeck Hotspot 2, omgeving Molenbossen Hotspot 3, centrum Venlo/Kazerneterrein Hotspot 4, industriehaven en omgeving Hotspot 5, Venlo-Velden Systeemwerking MIRTverkenning hotspot 4/5 Uitwerking en (gefaseerde) realisatie Continueren onderzoek overige Hotspots, al dan niet in de toekomst rijp voor nadere (MIRT-) verkenning, uitwerking en (gefaseerde) realisatie Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 4

5 Meekoppelkansen Er zijn vijf hotspots langs de Maas geïdentificeerd waar op beide fronten de meest kansrijke maatregelen liggen voor een robuuste toekomst. Rivier en stad worden met de voorgestelde hoogwatermaatregelen en ruimtelijke transformatie van de vijf hotspots op een nieuwe manier verbonden. De snelle corridor van de stad en het trage landschap van de Maasvallei komen samen in een nieuw dynamisch oeverlandschap tussen Baarlo en Velden. Venlo en de buurgemeenten worden hiermee versterkt als aantrekkelijke en veilige woon- en werkomgeving. Venlo profiteert daarvan als kennisstad met haar hoogdynamische logistieke knooppunt (oa. Industriehaven met bargeterminal, spoor- en snelwegen), het centrum voor innovatieve agribusiness (Greenport Regio Venlo) en hoogwaardige maakindustrie (bijvoorbeeld Océ). In het Koploperproject Maas Venlo zoeken we naar een toekomstbestendig pakket hoogwatermaatregelen die kwaliteit in de openbare ruimte toevoegen aan stad en regio en de economie versterken. In elk geval moeten dat betere alternatieven zijn dan hoge muren tussen stad en rivier. Daarbij koestert de regio de Maasvallei als natuurlijke, authentieke en langzame tegenhanger van het zich dynamisch en grootschalig ontwikkelende Noord- Limburg als agrologistieke hotspot. De ambitie is om deze ruimtelijke kwaliteit niet alleen te koesteren, maar juist te benutten om klimaatadaptatie vorm te geven en tegelijkertijd ruimtelijke en economische meerwaarde te creëren. Daarmee wordt een directe koppeling gelegd tussen ruimtelijke opgaven en waterveiligheid. We willen wonen, werken én leven in de Maasvallei: veiligheid is essentieel, de kwaliteit en karakteristiek van onze Maasvallei vinden we (bijna) even belangrijk. Hotspot 1, Baarlo: een dijkteruglegging met meer ruimte voor de rivier in combinatie met natuurontwikkeling en /of recreatieve ontwikkeling. Dijkteruglegging en rivierverruiming leveren hier een potentieel forse waterstandverlaging op waar het bovenstrooms gelegen Roermond stevig van profiteert. Hotspot 2, omgeving Molenbossen, Ziekenhuis VieCuri: ruimte maken voor de rivier met dijkteruglegging, in combinatie met verplaatsen parkeren ziekenhuis en, op lange termijn, herstructurering flats en mogelijk uitplaatsing ziekenhuis. Hotspot 3, centrum Venlo/Kazerneterrein: ruimte voor de Maas door het stroomlijnen van het doorstroomprofiel, in combinatie met afronding stedelijke ontwikkeling en het realiseren van centrumvoorzieningen. Hotspot 4, Industriehaven en omgeving: verbeteren waterkering in combinatie met uitbreiden functies industriehaven en bargeterminal. Hotspot 5, weerden Venlo-Velden: dijkteruglegging en aanleg nevengeul met natuur- en recreatiefuncties zoals een nieuwe jachthaven. Dijkteruglegging en rivierverruiming leveren hier een potentieel forse waterstandverlaging op waar de bovenstrooms gelegen stad Venlo stevig van profiteert. Het nieuwe oeverlandschap wordt volgens de Cradle 2 Cradle principes en met ruimtelijke kwaliteit vormgegeven, vanuit de kernkwaliteiten van de authentieke Maasvallei. De urgentie om de Maas meer ruimte te geven en waterkeringen te versterken is hoog. In 2025 moeten de eerste en meest urgente opgaven reeds zijn uitgevoerd. Tot 2050 zal gestaag worden gewerkt aan een veilige Maasvallei. Een meerjarenproject waarvan het MIRT-onderzoek een tussenstap is. Zo zal Leven met de Maas geleidelijk worden gerealiseerd. Op die tijdlijn zullen telkens mijlpalen en beslismomenten passeren. Door nu al verschillende ontwikkelpaden te verkennen, wordt het mogelijk om flexibel te plannen. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 5

6 Effect van de maatregelen De waterveiligheidsopgave langs de Maas is belegd in twee programma s: het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en het Deltaprogramma. Het HWBP is een uitvoeringsprogramma dat gericht is op het voldoen aan de (nieuwe) wettelijke veiligheidsnormen. Het Deltaprogramma betreft zowel een maatregelenpakket voor de gehele Maas om voorbereid te zijn op klimaatverandering en nieuwe normen als een opgave ter verbetering van de systeemwerking van de Maas. De systeemwerkingsmaatregelen beogen waterstandsverhoging te dempen als gevolg van het voldoen aan de wettelijke norm en om de waterafvoer- en bergende functie van de Maas te behouden. De maatregelen binnen de hotspots 1 en 4/5 zijn door HKV beoordeeld op hun effect voor waterstandsdaling. Cumulatief effect van deze maatregelen is ruim 35 cm ter plaatse van de stuw Belfeld. De waterstandsdaling werkt ca. 45 km bovenstrooms door. Met de voorgestelde maatregelen wordt een bijdrage aan de waterstandsdaling binnen de nieuwe normen gerealiseerd. Met de dijkteruglegging wordt een bijdrage geleverd aan een robuust riviersysteem met een aanzienlijke risicoreductie. Draagvlak Alle bestuurlijke partners bij deze opgave (Provincie Limburg, Rijk, gemeente Peel en Maas, waterschap Peel en Maasvallei en gemeente Venlo) delen de noodzaak van het aanpakken van de hoogwaterveiligheidsopgave voor Venlo. In de intentieverklaring van 7 oktober 2015 zijn door de bestuurlijke partners afspraken gemaakt om de waterkeringen langs de Maas aan te pakken, zoals dat binnen het Deltaprogramma en HWBP gebeurt en daarmee het voldoen aan de nieuwe norm. Zij onderschrijven het belang van een integrale aanpak waarbij klimaatbestendig, waterveilig en water robuust herontwikkelen centraal staat. Rijkswaterstaat, provincie en gemeente Venlo zijn negatief over de variant van alleen dijkversterking zonder dijkverlegging. Door geen invulling te geven aan deze systeemwerkingsmaatregelen ontstaan bovenstrooms (in de stad Venlo) significant hogere waterstanden en wordt het hydraulisch knelpunt (flessenhals) versterkt. Wanneer nu een dijkversterking zou worden gerealiseerd gaat het gebied meer op slot en zijn de beperkte mogelijkheden voor rivierverruiming in de toekomst moeilijker te realiseren (niet meer uitlegbaar naar bewoners en gebruikers van het gebied en een desinvestering wanneer later alsnog besloten wordt tot dijkverlegging). Uiteraard vraagt een plan van deze omvang om politiek maar ook maatschappelijk draagvlak. Het onderzoek kende in de beginfase enerzijds een hoge mate van abstractie, terwijl anderzijds ook al heel diepgaande technische aspecten aan de orde zijn. Om deze reden is gekozen voor starten met communicatie met share- en stakeholders. Hiertoe zijn verschillende sessies, werkateliers georganiseerd waarbij vertegenwoordigers van bedrijven, verenigingen, natuurorganisaties en belangenorganisaties aanwezig waren. In deze sessies zijn maatregelen (water) en ontwikkelingen (ruimte, economie, recreatie en natuur) met elkaar in verbinding gebracht en is waardevolle informatie opgehaald voor het formuleren van kansrijke perspectieven. Zicht op financiering Voor de start van een MIRT-verkenning is zicht op financiering nodig. Dit is iets anders dan dat alle bedragen al beschikt moeten zijn. Er moet redelijkerwijs, met duidelijke mate van zekerheid, vanuit gegaan kunnen worden dat de financiering van het project rond kan komen en dat het financiële plaatje klopt. Om in het BO-MIRT van oktober 2016 te kunnen laten besluiten om een MIRT-verkenning te starten voor Maas Venlo, is dit vóór de zomer 2016 Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 6

7 nodig. Voorgesteld wordt om in de rivierverruimende maatregelen een fasering aan te brengen. De financiering van Hotspot 4 en 5 binnen de koploper Maas Venlo incl. systeemmaatregel is als volgt voorzien: Bedragen in M Dijkverlegging (systeemwerking) Hotspot 4 Barge terminal Hotspot 5 Zuidelijk deel geul, oefenplas, jachthaven Hotspot 5 Noordelijk deel nevengeul Kosten Dekking HWBP 30 Vermeden 8 p.m. kosten HWBP KRW 4 Regio = 9* 10+12= 22** Rijk * 2,5 miljoen gemeente Venlo, 2,5 miljoen provincie en 4 miljoen opbrengsten gronden (kostenmemo Arcadis, ) ** 10 miljoen provincie en 12 miljoen opbrengsten gronden (kostenmemo Arcadis, ) Van hotspot 4 en 5 (zuidelijk deel) kan worden gesteld dat er sprake is van zicht op financiering. Van de totale kosten van 111 miljoen is 37 miljoen gedekt door de regio, 38 miljoen vanuit het HWBP en 36 miljoen vanuit het Rijk (voorstel). Focus Ten aanzien hotspot 1 Baarlo-Laerbroeck worden grote meekoppelkansen onderkend, echter (nog te vergroten) draagvlak en (nog geen zicht op) financiering leiden tot de strategische keuze om de dijkteruglegging aldaar (een systeemwerkingsmaatregel) mee te nemen in de lopende HWBP-verkenning. Met deze no-regret benadering wordt tijd en ruimte gemaakt voor het benutten van meekoppelkansen in de toekomst. Op basis van urgentie en overtuigende inhoudelijke argumenten effect van maatregelen, meekoppelkansen, draagvlak en mogelijke financiering - is een keuze gemaakt om op korte termijn hotspot 4/5 nader te verkennen binnen de spelregels van het MIRT en voor de overige hotspots het onderzoek te continueren. Dit leidt tot het voorstel aan de Stuurgroep Delta Maas om hotspot 4/5 (industriehavenbargeterminal in combinatie met Venlo-Velden) op te nemen in het Maasbrede regionale voorstel aan de Minister. Ten aanzien van dit deel van koploper Maas Venlo wordt een startbesluit MIRT-verkenning gevraagd, gepaard met een onttrekkingbesluit vanuit de beschikbare 100 miljoen voor rivierverruiming. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 7

8 Inhoud Samenvatting... 3 Onderzoeksopzet... 4 Meekoppelkansen... 5 Effect van de maatregelen... 6 Draagvlak... 6 Zicht op financiering... 6 Focus Inleiding Urgentie, aanleiding en doel Samenwerking in de regio Venlo Inbedding in Regionaal Voorstel Maas Draagvlak en communicatie MIRT relaties Leeswijzer Opgaven Ruimtelijk-economische opgaven in het gebied Natuuropgaven en recreatie C2C Wateropgaven Historie waterkeringen in relatie tot rivierverruiming in Limburg Nieuwe normering en waterveiligheidsopgave Nieuwe dijkenopgave Visie Maasvallei regio Venlo Visie op ruimte Visie op waterveiligheid Geïntegreerde visie op waterveiligheid en ruimte Meerlaags veilig Zoeken naar kansrijke oplossingen Water ruimte en tijd Focus op hotspots Hoogwaterbescherming met rivierverruiming een kansrijk concept voor Venlo Ontwikkelpaden - adaptief programmeren Conclusies Kosten, baten en zicht op financiering Inleiding Kosten uitvoering maatregelen...37 Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 8

9 5.3 Baten Check op medefinancieringsbronnen Hotspot 1 nader uitgelicht Hotspot 4/5 nader uitgelicht Governance Inleiding Wat gaan we doen? Wie gaat wat doen? Doorkijk naar realisatie Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen...49 Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 9

10 1 Inleiding 1.1 Urgentie, aanleiding en doel Nationaal Deltaprogramma Binnen het Deltaprogramma Maas, wordt gestudeerd op de gevolgen van klimaatverandering voor de inrichting van onder andere de Maasvallei. Om het achterland te beveiligen tegen hoogwater moeten de huidige waterkeringen worden aangepakt. Dat betekent heel wat voor iedereen die woont, werkt en leeft langs de Maas. Om ervoor te zorgen dat de noodzakelijke ingrepen kwaliteit toevoegen aan de Euregio Venlo, wordt er gewerkt vanuit één ambitie: Leven met de Maas. Stad is rivier Leven met de Maas betekent dat stad en rivier maximaal van elkaar profiteren. Dat zit al in het DNA van de Maasvallei. Toch is er sinds de overstromingen van 1993 en 1995 iets veranderd in regio Venlo. Er werden haastig noodkades en keermuren aangelegd. De stad en de omliggende kernen verloren op veel plaatsen het contact met het water. Rond de eeuwwisseling kwam het besef dat een rivier ruimte nodig heeft en dat een natuurlijk rivierlandschap veel kansen biedt. Venlo richt zich sindsdien naar de Maas met een prachtige Maasboulevard. De stad geeft het Leven met de Maas opnieuw vorm. Stad en rivier worden weer een eenheid. Te lage en te zwakke dijken De noodkades werden gepromoveerd tot officiële dijken. In de laatste toetsingsronde bleken ze te laag en te zwak om voor de toekomst het hoge water tegen te houden. Het Waterschap is wettelijk verantwoordelijk voor het tijdig versterken van waterkeringen in heel Nederland, ook langs de Maas. De planning van alle benodigde dijkversterkingen wordt afgestemd en voorbereid binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Voor Venlo betekent dit dat de zwakste dijken vóór 2025 moeten zijn versterkt. Hoe en waar precies, dat is de vraag. Geen hoge muren De gemeente Venlo heeft de regie naar zich toe getrokken. Belangrijkste aanleiding daarvoor was de dreiging van (nog hogere) muren langs de Maas, tussen Maas en stad. De gemeente neemt in haar Ruimtelijke structuurvisie 2014 juist de ruimtelijke kwaliteit en het authentieke karakter van de Maasvallei als uitgangspunt en streeft naar ruimte waar het kan en dijken waar het moet. De oplossing voor de noodzakelijke dijkversterking is wat de gemeente betreft dus niet nóg hogere muren bouwen tussen stad en rivier. Daarnaast dienden zich meekoppelkansen aan in het rivierbed. Werk met werk maken als uitdaging om de kans te pakken het rivierbed toekomstbestendig en slim in te richten. In het Koploperproject Maas Venlo zoeken we naar een toekomstbestendig pakket hoogwatermaatregelen die kwaliteit in de openbare ruimte toevoegen aan stad en regio en de economie versterken. In elk geval moeten dat betere alternatieven zijn dan hoge muren tussen stad en rivier. Daarbij koestert de regio de Maasvallei als natuurlijke, authentieke en langzame tegenhanger van het zich dynamisch en grootschalig ontwikkelende Noord- Limburg als agrologistieke hotspot. De ambitie is om deze ruimtelijke kwaliteit niet alleen te koesteren, maar juist te benutten om klimaatadaptatie vorm te geven en tegelijkertijd ruimtelijke en economische meerwaarde te creëren. Daarmee wordt een directe koppeling gelegd tussen ruimtelijke opgaven en waterveiligheid. We willen wonen, werken én leven in de Maasvallei: veiligheid is essentieel, de kwaliteit en karakteristiek van onze Maasvallei vinden we bijna even belangrijk. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 10

11 Venlo ziet met name een rol weggelegd voor de gemeente waar het gaat om het verbinden van de hoogwateropgave aan de ruimtelijke opgaven en kwaliteiten. Uiteraard kan zij dit niet zonder de andere partners te betrekken. 1.2 Samenwerking in de regio Venlo De urgenties en ambities zijn groot voor een stedelijk gebied als Venlo. Regio Venlo presenteert zich daarom als een van de 6 koploperprojecten binnen het Deltaprogramma Maas. In de intentieverklaring van 7 oktober 2015 zijn door de bestuurlijke partners (gemeenten Venlo, Peel en Maas, Horst an de Maas, provincie Limburg, Rijkswaterstaat en Ministerie van Infrastructuur en Milieu) afspraken gemaakt om de waterkeringen langs de Maas aan te pakken, zoals dat binnen het Deltaprogramma en HWBP gebeurt. Zij onderschrijven het belang van een integrale aanpak waarbij klimaatbestendig, waterveilig en water robuust herontwikkelen centraal staat. In het koploperproject wordt gezocht naar meekoppelkansen, integraal werken vanuit innovatie, co-creatie, cradle2cradle en het bereiken van meer ruimtelijke kwaliteit. Om met klimaatadaptieve maatregelen ruimtelijke en economische meerwaarde te creëren, is het nodig om de ontwikkelingen en, waar mogelijk, de financieringsstromen vanuit het Deltaprogramma, het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en de ruimtelijke en economische ontwikkelingen in de gemeenten Venlo, Peel en Maas en Horst aan de Maas met elkaar te verbinden. In dit onderzoek wordt vaak gesproken over Venlo. Daarbij moet dan ook altijd de bredere, hierboven benoemde scope begrepen worden. Het gaat om de Regio Venlo met Venlo als vitale centrumstad in de (EU)regio. Scope van het projectgebied Het MIRT-onderzoek Maas Venlo kijkt naar de Maas en beide oevers over het traject van Baarlo/stuw Belfeld, rkm 100 tot Velden, rkm 114. Daarbij wordt een doorkijk gemaakt tot en met rivierkilometer 116: de hoogwatergeul bij Grubbenvorst. Het betreft een groot en divers gebied. Complex ook, door de vele ontwikkelingen, knelpunten en kansen die er te definiëren zijn, zowel op ruimtelijk als op waterkundig gebied. Tegelijkertijd manifesteren zich hierdoor grote kansen. Bij nadere beschouwing blijkt dat op Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 11

12 twee locaties deze kansen ook vooral nu samenkomen. Hier kunnen en moeten we het momentum benutten. Hierdoor wordt als vanzelf focus aangebracht in dit onderzoek. Door de actuele opgaven voor economie (logistieke hotspot Venlo), waterveiligheid, recreatie en natuur ligt de focus bij uitwerking van de maatregelen op het noordelijk deel en zuidelijk deel van het projectgebied. Het Rijk heeft een brief gestuurd naar de Stuurgroep Delta Maas ( Verzoek tot voorstel rivierverruimende maatregelen dd. 27 januari 2015 kenmerk IENM/BSK-2015/8932) met de oproep regionaal gedragen voorstellen aan te dragen voor rivierverruiming in combinatie met ruimtelijke ontwikkeling. Daarbij is informatie aangereikt die nodig is om te komen tot de start van een MIRT-verkenning voor rivierverruiming. In aansluiting daarop is op 5 november 2015 in het BO MIRT de onderzoeksstatus toegekend aan Koploper Maas Venlo. 1.3 Inbedding in Regionaal Voorstel Maas De koploper Maas Venlo is onderdeel van het Regionaal Voorstel Maas. De voorgestelde waterveiligheidsmaatregelen zijn afgestemd op het niveau van de Maasvallei, en zelfs van de hele Maas (dus ook de Bedijkte Maas). Dit is temeer van belang omdat het loslaten van de overstromingsvereisten van de Limburgse keringen direct gevolgen heeft voor de benedenstroomse gebieden aan de Bedijkte Maas. De hydraulische effecten houden immers niet op bij de plangrens en hangen samen met boven- en benedenstroomse maatregelen. Voor de korte termijn werkzaamheden vindt deze afstemming plaats in het Regionaal voorstel Maas 2016 (Samen werken aan een mooie en veilige Maas). Voor de lange termijn strategie landt deze afstemming in de Adaptieve Uitvoeringsstrategie Maas waar in regionaal verband, en met de provincie aan gewerkt wordt. Het MIRT-onderzoek Maas Venlo laat zien dat in parallelle sporen wordt gewerkt en dat voortvarend detailuitwerkingen voor een deelgebied opgestart kunnen worden in goede afstemming met de rivierkundige visie op de hele Maas. Daartoe vindt voortdurend afstemming plaats met de Stuurgroep Delta Maas. De stuurgroep van de koploper wordt gevoed door de projectgroep die bestaat uit ambtelijke vertegenwoordigers van de eerder genoemde partijen, waar nodig aangevuld met ingehuurde expertise op het gebied van ruimtelijk ontwerp en rivierkunde. 1.4 Draagvlak en communicatie Uiteraard vraagt een plan van deze omvang om politiek en maatschappelijk draagvlak. Het onderzoek kent in de beginfase enerzijds een hoge mate van abstractie, terwijl anderzijds ook al heel diepgaande technische aspecten aan de orde zijn. Dit maakt openbare communicatie in een vroeg stadium ingewikkeld. Om deze reden is gekozen voor starten met communicatie met share- en stakeholders. Hiertoe zijn verschillende sessies, werkateliers georganiseerd waarbij vertegenwoordigers van bedrijven, verenigingen, natuurorganisaties en belangenorganisaties aanwezig waren. In deze sessies zijn maatregelen (water) en ontwikkelingen (ruimte, economie, recreatie en natuur) met elkaar in verbinding gebracht en is waardevolle informatie opgehaald voor het formuleren van kansrijke perspectieven. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 12

13 1.5 MIRT relaties Dit MIRT-onderzoek kent relaties met andere MIRT-onderzoeken zoals: - MIRT-onderzoek Mainport Greenport Venlo ligt in het hart van een regio waarin binnen een straal van honderd kilometer ruim dertig miljoen consumenten wonen. Gecombineerd met de tuinbouw in de Duitse regio Niederrhein ligt hier één van de grootste tuinbouwgebieden van Europa. Hier bevindt zich onder de noemer greenport Venlo een (inter)nationaal centrum van bedrijvigheid in de logistiek, agrofoodsector en tuinbouw. Dit is bovendien een van de belangrijkste logistieke knooppunten van Nederland door de multimodale overslagfaciliteiten en ligging aan (inter)nationale transportroutes over weg, water en spoor. Versterking van de ruimtelijk economische structuur voor de aanwezige topsectoren biedt hier een grote ontwikkelingskans. De ontwikkelingen in relatie tot Greenport Venlo worden in hoofdstuk 3 uitgebreider beschreven. - Bereikbaarheidsagenda Zuid Nederland/ MIRT-onderzoek Goederencorridor Zuid Voor de bereikbaarheid van Brabant zijn goede verbindingen met name met de Randstad en het buitenland nodig. De verbindingen door Brabant naar het achterland zijn van belang voor de Mainport Rotterdam, de Brainport Zuidoost-Nederland en de Greenport Venlo. Daarbij hoort de ontwikkeling van een adequaat logistiek netwerk met sterke intermodale verbindingen. Het Rijk zet in op het handhaven, verbeteren of realiseren van de bereikbaarheid via weg (o.a. op de A67 als achterlandverbinding van de Mainport Rotterdam), water, spoor en de lucht. De A67 en de A2/A76 zijn logistieke assen van de mainports tot Eindhoven/Venlo en van Amsterdam tot Maastricht en zijn van nationaal en internationaal belang. Een goede doorstroming op de trajecten is een voorwaarde voor de verdere ontwikkeling van de Brainport Zuidoost-Nederland en greenport Venlo. Daarnaast resulteren de modernisering van de Maasroute en de uitbreiding van de capaciteit van de sluis bij Ternaaien in een betere doorstroom van goederenvervoer over de Maas naar en vanuit België, waarmee de functie van de Maas als internationale corridor wordt versterkt. 1.6 Leeswijzer Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 13

14 Het voorliggend rapport is het eindproduct van het MIRT-onderzoek. Om een snel inzicht te krijgen in de vondsten van dit onderzoek kan het beste de samenvatting gelezen worden. Het daadwerkelijke rapport begint met de aanleiding, scope en inbedding in dit hoofdstuk. In hoofdstuk 2 worden de verschillende opgaven geduid waar de regio voor staat, zowel op ruimtelijk als op waterveiligheidsvlak. Deze opgaven vragen om een visie, deze visie is beschreven in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 wordt uiteengezet welke bouwstenen en kansrijke oplossingen wij zien. Ook verkenningen van nieuwe oplossingsrichtingen zoals meerlaagsveiligheid en adaptief programmeren krijgen hier aan bod. Hoofdstuk 5 geeft een gedegen inzicht in het zicht op financiering en de kosten en baten, waarna hoofdstuk 6 een diepere kijk op de governance geeft. De conclusies en aanbevelingen in 7 geven richting aan het vervolg, de onderzoeksvragen voor de MIRT-verkenning zijn hier terug te vinden. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 14

15 2 Opgaven In 2009 is als ambitie geformuleerd dat de Greenport Venlo een (internationale) schaalsprong wil maken, evenals een verdere (grensoverschrijdende) doorontwikkeling. Meer specifiek is aangegeven dat Venlo haar strategische positie kan benutten om zich door te ontwikkelen tot één van de belangrijkste logistieke draaischijven/regio in Noordwest Europa op het terrein van Agri&Food en Tuinbouw (asperges, knolgewassen), in Logistiek en in Hightech Systemen & Materialen (o.a. Océ). De regio wil dat doen door een samenhangende ontwikkeling van de topsectoren en andere sectoren en synergie tussen de topsectoren. Het samenspel van relevante kernspelers (samenwerking en governance op verschillende schaalniveaus) moet daarbij worden versterkt. Randvoorwaarden met betrekking tot het vestigingsplaatsklimaat (infrastructuur/bereikbaarheid, ruimtebeslag en ruimtelijke kwaliteit, kwaliteit leefomgeving, arbeidsmarkt en onderwijs, voorzieningen) worden doorontwikkeld als een noodzakelijke sterke basis. De regio Venlo kent vier belangrijke specialisaties. Onderling zijn deze clusters vrij goed skillgerelateerd. De clusters kennen ook elk een aantal kansen voor mogelijke verdere ontwikkeling in de regio. Tuinbouw en Logistiek zijn aangemerkt als sterktes (kans op doorgroei) in de regio, evenals Agri&Food, omdat het momenteel nog niet bijzonder groot is in de regio maar wel snel groter groeit, als kans (op nieuwe en snelle groei). Hightech Systemen & Materialen is momenteel minder goed ingebed, maar raakt dat steeds meer zeker in relatie tot het nabijgelegen Brainport Eindhoven. 2.2 Ruimtelijk-economische opgaven in het gebied Er spelen diverse ontwikkelingen op ruimtelijk/economisch vlak aan de oevers van de Maas. Het gaat dan om ontwikkelingen als het verruimen van de industriehaven inclusief verplaatsen jachthaven en uitbreiden bargeterminal, ontwikkeling van het Kazerneterrein. Maar ook zaken als renovatie van grote wooncomplexen, de gewenste uitplaatsing van het ziekenhuis uit het Maasdal. Naast ruimtelijk economische opgaven liggen er grote opgaven op het gebied van aanpassing infrastructuur. Hierbij moet worden gedacht aan verdubbeling spoorweg, wellicht een verdubbeling/aanpassing van de A67 en aanpassing/vernieuwing brughoofden van de bruggen over de Maas. Industriehaven - beperkte overslagcapaciteit Momenteel zijn er in Venlo drie terminals: railterminal ECT bargeterminal ECT. Cabooter Railcargo (railterminal). Deze bestaande lopen momenteel tegen capaciteitsgrenzen aan. De overslag van containers op binnenvaart zal in de regio Venlo aanzienlijk toenemen gezien de sterke groei van de afgelopen jaren, de extra capaciteit en de verwachte groei van de overslag in de zeehavens (Rotterdam- Maasvlakte II- en Antwerpen). Vervoer over water neemt steeds meer de overhand ten opzichte van weg en rail. De huidige capaciteit van de bestaande railen bargeterminals is dan niet meer toereikend. Uitbreiding op korte termijn is noodzakelijk om de te verwachten groei te kunnen faciliteren en te voorkomen dat een te beperkte capaciteit zal leiden tot problemen bij de gevestigde en te vestigen bedrijven in de regio Venlo. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 15

16 Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 16

17 Om de regionale overslagcapaciteit te hebben de regionale partners de multimodale ontsluiting van de logistieke hotspot Venlo tot speerpunt benoemd. Voor de railterminal zijn de plannen ver voorbereid en heeft de aanbesteding en gunning reeds plaatsgevonden. Verder wordt het oude spooremplacement van Kaldenkirchen omgebouwd tot een nieuwe railterminal. Op beide nieuwe terminals kunnen treinen van 750 m worden ontvangen en heeft (de regio) Venlo directe treinverbindingen met de logistieke topregio s Rotterdam, Antwerpen, Duisburg, Zuid-Duitsland en Noord-Italië. Om verder invulling te geven aan het (inter)nationaal logistiek knooppunt moet de haven worden uitgebreid en de faciliteiten structureel worden verbeterd en ingericht (verruimen draaikommen) op schepen klasse Vb. Daarbij is het cruciaal dat de bargeterminal wordt uitgebreid. Tevens is het van groot belang dat de recreatieve jachthaven en de commerciële industriehaven ontvlochten worden met het ook op veiligheid en bereikbaarheid en moet de bulkoverslag verder gefaciliteerd worden. In beleidsnota Ruimte voor de Haven! Industriehaven Venlo die in januari 2014 door de gemeenteraad van Venlo is vastgesteld is een visie neergelegd die de economische groei van de haven mogelijk moet maken. In onderstaande figuur zijn de ontwikkelingsrichtingen in beeld gebracht: 1. Intensiveren ruimtegebruik op watergebonden kavels 2. Uitbreidingsmogelijkheid barge 3. Uitbreidingsmogelijkheid laadlosfaciliteit 4. Ontwikkeling Ro-Ro faciliteit 5. Verplaatsen jachthaven 6. Uitbreidingsmogelijkheid havengebonden bedrijventerrein 2.2 Natuuropgaven en recreatie Het Maasdal is een landschappelijk lint met een hoge biodiversiteit, ecologische waarden en ecologische potenties. Als ecologische verbindingszone is de Maas van internationaal belang. Verschillende overheden en partijen hebben dan ook natuurdoelen in het gebied. Een robuust grensoverschrijdend natuur- en waternetwerk is er om de biodiversiteit in stand te kunnen houden, in te kunnen spelen op natte en droogteperioden en op de effecten van de klimaatverandering. Het proces van verbinden van natuurgebieden (natuurnetwerk Nederland) gaat nog door en moet waar mogelijk de kans krijgen tot uitvoering te komen. Groot investeringsgeld voor natuurontwikkeling is niet meer voorhanden. Des te belangrijker is het om ook hier de kansen te grijpen en te koppelen aan de rivierkundige maatregelen. De Kaderrichtlijn water is een bron die zich aandient en wil participeren in de herinrichting van gebieden met het doel realiseren natuur in de weerden. In het plangebied is het Maasdal een aantrekkelijke landschappelijke structuur die tevens dient als belangrijke recreatiezone. Toeristisch-recreatief medegebruik van water en natuur draagt bij aan een sterk imago van de regio en draagt positief bij aan het goede vestigingsklimaat. Daarmee is natuur ook een belangrijke economische factor. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 17

18 Kernpunten ruimtelijke opgave Doorontwikkelen industriehaven Uitbreiding toeristisch netwerk en faciliteiten Ontwikkelen natuur in combinatie met recreatief uitloopgebied 2.3 C2C De oorspronkelijke gedachte omtrent de Cradle to Cradle (wieg tot wieg) filosofie is dat alle gebruikte materialen na hun leven in het ene product, nuttig kunnen worden ingezet in een ander product. Er is geen sprake van restproducten en kwaliteitsverlies. Vanuit deze gedachte komt het motto waste equals food, Afval = voedsel. Het is een van de C2C principes. Resten en afval bestaan niet meer, dit wordt gezien als grondstof voor een nieuwe kringloop te sluiten. De andere principes zijn: Gebruik de zon staat symbool voor het gebruik van duurzame energie. Niet alleen de zon, maar alle natuurlijke middelen/grondstoffen om energie op te wekken: water, wind, bodemwarmte en ook biomassa wordt hier toe berekend. Geniet van (bio)diversiteit ambieert een diverse woon-, werk- en leefomgeving. Dit kan zich vertalen in diversiteit van flora & fauna of het samenbrengen van mensen en/of initiatieven. En tevens integrale oplossingen zoeken voor uitdagingen. Venlo heeft in 2009 op basis van dit gedachtengoed zeven Cradle 2 Cradle principes vastgelegd, de Venlo Principes, waarvan op zijn minst 1, 2 en 7 direct van toepassing zijn in het Koploperproject: 1. Blijf innoveren: Het onderzoek naar de verbinding van ruimtelijke maatregelen en hoogwaterbescherming kenmerkt zich door voortdurend zoeken naar nieuwe, duurzame oplossingen. Dit komt zowel tot uiting in nieuwe moderne technieken (bijvoorbeeld opklapbare of opblaasbare keringen) als in nieuwe manieren van benaderen zoals in de meerlaags veiligheid pilot (zie ook paragraaf 4.6 en hoofdstuk 8). 2. Verbind plaats en context: Het beschermen van gebieden door het nemen van ruimtelijke maatregelen, dijkenaaanleg, dijkverlegging of juist geen ingreep heeft gevolgen voor de directe omgeving. Tevens is later in het proces bij de ontwerpopgave van belang om in het gebied passende maatregelen te ontwerpen, die recht doen aan het landschap en de directe omgeving van de ingreep. 3. Beheer en waardeer voedsel 4. Geniet van mobiliteit 5. Geniet van de zon 6. Creeër schone lucht, water en bodem 7. Ontwerp met oog voor toekomstige generaties: Het doel is een duurzaam veilige, toekomstbestendige en aangename stad en rivier, in harmonieuze samenhang. De rivier maakt onlosmakelijk onderdeel uit van het stedelijk landschap en het stedelijk leven. Daarbij biedt het nieuwe landschap ook het hele jaar door een veilige bescherming tegen hoogwater. Enkele mogelijke toepassingen van C2C in het Koploperproject Maas Venlo: Slim hergebruiken van vrijkomende grond en materialen die bij de hoogwatermaatregelen vrijkomt. (Voorbeelden: de locatie aan de Maas is zeer bepalend voor de keuze wat Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 18

19 betreft maatregel. De vrij te komen grondstoffen bij het nemen van maatregelen worden optimaal benut als nieuwe grondstof elders); Het overtollige Maaswater in de winter opvangen en inzetten (als grondstof) voor water tekort in de zomer. Het opvangen en zuiveren van toetredend kwelwater. Gebruik maken van de constante temperatuur van de Maas (Maas gebruiken als wko), of drijvende zonnepanelen plaatsen in de overstromingsvlakte. Mogelijk kan biomassa worden geteeld in de weerden voor duurzame energieopwekking. Het versterken/uitbreiden van de aanwezige flora & fauna. Het winterbed inrichten als rivierpark en ontmoetingsplek en bijdragen aan een duurzame integrale stedelijke ontwikkeling. Bij het nemen van maatregelen worden de Venlo Principes toegepast en zal er geïnspireerd op de C2C Principes invulling gegeven worden aan 'Leven met de Maas'. 2.4 Wateropgaven Samenloop van drie opgaven uit twee programma s 1. Hoogwaterbeschermingsprogramma Waterschap Peel en Maasvallei pakt in het kader van het Hoogwaterbeschermingsprogramma 14 dijkringen aan, waarvoor in 2011 reeds de Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas is gesloten. Deze dijkringen hebben een urgente waterveiligheidsopgave. Om deze dijkringen zo spoedig mogelijk, met de bestuurlijke ambitie in 2020, waterveiligheid te bieden is hiervoor een verkenning gestart. 2. Systeemwerking Daarnaast zijn in het kader van het Deltaprogramma op meerdere locaties systeemverbeteringsmaatregelen nodig om de afvoer- en bergingsfunctie van het Maassysteem te behouden en waterstandsverhoging te beperken. Deze waterstandsverhoging is het gevolg is van het vervallen van het wettelijke voorschrift dat alle keringen in de Limburgse Maasvallei overstroombaar moeten zijn; zie de toelichting in het onderstaande kader. 3. Deltaprogramma Tot slot is in het kader van het Deltaprogramma een maatregelenpakket voor de gehele Maas ontwikkeld, de zogenaamde Voorkeursstrategie, om gesteld te staan voor klimaatveranderingen en de opgave om aan de nieuwe normen (overstromingskansen) te voldoen. Nut en noodzaak systeemverbeteringsmaatregelen Tijdelijke keringen krijgen een blijvend karakter In de Maasvallei zijn na de overstromingen van 1993 en 1995 nieuwe waterkeringen ( kades ) in het rivierbed aangelegd. Hoewel deze keringen (42) aanvankelijk zijn gerealiseerd om tijdelijk te functioneren (in afwachting van aanvullende rivier verruimende maatregelen), hebben deze keringen een permanente status gekregen met het Provinciaal Omgevingsplan (2002) en de status van primaire waterkering in de Wet op de Waterkering (2006, later overgegaan in de huidige Waterwet). Hiermee is een behoorlijk deel van het rivierbed ingeperkt. Deze dijkringen zijn echter niet onttrokken aan het winterbed. Ze hebben de bijzondere randvoorwaarde gekregen dat ze moeten overstromen bij een maatgevende afvoer van groter dan eens in de 250 jaar. Dit om waterstandsverhoging benedenstrooms van de Maasvallei (in de Brabant) te voorkomen. Het Maassysteem werkt niet zoals eerder bedacht Dit systeem van tientallen overstroombare keringen is erg gevoelig voor wijzigingen in de waterstanden, zoals die bijvoorbeeld ontstaan door rivier verruimende maatregelen en klimaatveranderingen. Zo is de verwachting dat na uitvoering van de rivier verruimende maatregelen door de Maaswerken twee-derde van de 42 dijkringen in de Maasvallei niet meer overstromen. Ingeval van hoogwater zal daardoor sprake zijn van hogere waterstanden dan bedacht of bedoeld. Daarnaast bestaat het risico dat bij hoogwater toch Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 19

20 lokale maatregelen worden getroffen om de instroom van de dijkring te verhinderen, bijvoorbeeld door het gebruik van zandzakken. Een bijkomend nadeel is dat het onmogelijk of niet uitvoerbaar is om bij alle 42 dijkringen dijken aan te leggen die op het juiste moment overstromen en die tevens robuust en toekomstbestendig zijn. Hierdoor werkt het Maassysteem niet zoals vooraf bedacht en zullen de waterstanden hoger zijn dan vooraf gedacht. Hogere waterstanden en toepassing nieuwe normen, maken verbetering van het Maassysteem noodzakelijk Het is nodig toe te werken naar een robuuste en betrouwbare inrichting van de Maas, zodat het systeem werkt zoals het bedoeld is en het wijzigingen als gevolg klimaatverandering en uitvoering van maatregelen eenvoudig kan opvangen. Mede om deze reden is door het Rijk, in het Nationaal Waterplan, besloten om het systeem van overstroombare keringen in de Maasvallei te laten vervallen. Voor de Limburgse keringen zijn dan normen uit de Waterwet van toepassing, net als elders in Nederland. Het toepassen van deze nieuwe normen leidt tot dijkversterkingen en verhogingen, die leiden tot een waterstandsverhoging ten opzichte van de oude situatie. Derhalve is als voorwaarde gesteld dat compenserende, systeemverbeteringsmaatregelen worden uitgevoerd, die de waterstandsverhoging in de Maasvallei en de Bedijkte Maas dempen. Verbetering van het systeem is nodig, waarna aansluitend dijkversterking en rivierverruiming nodig blijven De systeemverbeteringsmaatregelen beogen de afvoer- en bergingscapaciteit van het Maassysteem te behouden en de waterstandsverhoging te dempen. Ook zonder klimaatveranderingen of toepassing van de nieuwe normen zijn de systeemverbeteringsmaatregelen nodig om van de huidige Maas een robuuster systeem te maken en het verlaten van het overstromingsvereiste te compenseren. Voor de opgaven van het klimaat en de overstromingskansen wordt in het kader van het Deltaprogramma een maatregelpakket voor de gehele Maas ontwikkeld, de zogenaamde Adaptieve Uitvoeringsstrategie Maas (als uitwerking van de eerder vastgestelde Voorkeursstrategie). Dit omvat een samenhangend pakket aan dijkversterkingen en rivierverruimingen voor de periode 2030 tot 2050, met een doorkijk naar Deze samenloop maakt samenhangende besluitvorming nodig/wenselijk. Zodat spoedig de waterveiligheid verbetert (overeenkomstig eerdere beloftes), desinvesteringen vermeden worden en er duidelijkheid is voor het participatieproces met de omgeving tijdens de al gestarte verkenning. Daarnaast ontstaan financiële voordelen en wordt het gebied niet onnodig belast met een lange periode van onzekerheden over de waterveiligheid en de ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden. Kernpunten wateropgave 1. Bijdrage aan robuust systeem 2. Bijdrage risicoreductie (afname overstromingskansen) 3. Realiseren nieuwe normen 4. Bijdrage waterstandsdaling Historie waterkeringen in relatie tot rivierverruiming in Limburg Na de overstromingen van zijn in het kader van het Deltaplan Grote Rivieren diverse tracés noodkaden aangelegd. Daarnaast zijn ook rivierverruimende maatregelen in het plan opgenomen, met als doel het verlagen van de waterstand tijdens hoogwaters. Deze rivierverruimende maatregelen bleken voor een deel niet haalbaar en in elk geval niet voldoende om de gewenste beschermingsdoelstellingen voor Maasvallei te halen. Dit heeft meerdere oorzaken. In 1999 zijn nieuwe berekeningen van een sterk verbeterd hydraulisch model (WAQUA-model) beschikbaar gekomen. Hieruit bleek dat de effectiviteit van rivierverruimende maatregelen geringer is dan eerder werd verondersteld. Ten tweede werd de maatgevende hoogwatergolf bijgewerkt (waarin ook de hoogwaters van 93 en 95 werden Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 20

21 verwerkt) zodat een 1:250 waterstand hoger oploopt. Ten derde bleek uit nader onderzoek dat op een aantal plaatsen de rivier niet verdiept kan worden omdat de rivierbodem dan instabiel kan worden. In 2000 is een pakket aan hoogwaterbeschermingsmaatregelen ontwikkeld, dat is gebaseerd op de nieuwe kennis van de Zandmaas. In dit pakket neemt zomerbedverruiming een minder prominente plaats in, en is het accent verschoven naar de aanleg en verhoging van waterkeringen. De eerste fase van deze maatregelen, het Roermond-Venlo-Gennepkadeplan, had als doel het beschermen van 70% van de inwoners van Limburg. De overige noodkaden in de Maasvallei zouden vervolgens als sluitstuk van de hoogwaterbescherming voor 2015 verhoogd worden. In 2006 hebben alle in aangelegde waterkeringen in Limburg de status van primaire kering gekregen. Hiermee gelden sindsdien voor de Limburgse keringen, nu ook dijken genoemd, wettelijke veiligheidseisen, zoals het geval is voor de dijken in de rest van Nederland. [In het kader van het RVG-kadeplan waren al een aantal keringen op een 1:250 hoogte aangelegd, waarmee deze echter nog niet voldoen aan de eisen die de Waterwet stelt aan primaire keringen.] Alle getoetste waterkeringen in de Maasvallei zijn in de landelijke toetsronde (peildatum 2011) afgekeurd. De kaden die nog niet naar een 1:250 norm zijn verhoogd worden nu als eerste versterkt. Daarvoor zijn twee bestuursovereenkomsten gesloten: Prioritaire Sluitstukkaden Maasdal (2010), onderdeel van Maaswerken, en Waterveiligheid Maas (2011) onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Een bijzonder element in de Limburgse situatie is dat de noodkades in in het rivierbed van de Maas zijn aangelegd. Door deze aanleg is de oorspronkelijke hoogwatersituatie veranderd, namelijk een waterafvoer met hogere waterstanden in de Maasvallei en benedenstrooms. Om het benedenstroomse effect te dempen is de eis gesteld dat de waterkeringen in Limburg kunnen overstromen bij een 1:1250 waterstand. In de praktijk werkt dit systeem niet optimaal, en daarom is besloten dat de dijken vanaf 1 januari 2017 volgens de landelijke richtlijn worden ontworpen, wat betekent dat de overstroombaarheid eraf gaat. Dit zorgt tijdens hoogwater wel voor effecten benedenstrooms (waterstandsverhoging). Daarom zijn er door Rijkswaterstaat een 12-tal dijkringen aangewezen voor maatregelen verbeteren systeemwerking Maas. Hier wordt de dijk teruggelegd, of instroombaar gemaakt voor een retentiefunctie, zodat de waterstand in de Maasvallei een verder benedenstrooms tijdens hoogwater lager wordt. Daarnaast wijzen onderzoeken uit dat rekening moet worden gehouden met hogere rivierafvoeren in de toekomst door toenemende effecten van klimaatverandering. In de Voorkeursstrategie van de Limburgse Maasvallei zijn daarom een aantal dijkringen aangewezen voor rivierverruimende maatregelen, waardoor de waterstanden tijdens hoogwater dalen of in ieder geval niet verhogen Nieuwe normering en waterveiligheidsopgave De nieuwe normering die in het kader van de Deltabeslissing Waterveiligheid is vastgesteld, gaat niet langer alleen uit van een voorgeschreven overschrijdingskans (de kans dat een waterkering niet bestand is tegen bepaalde waterstanden en golven), maar gaat uit van een overstromingskans (de kans dat de belasting op de waterkering groter is dan de sterkte van de waterkering. Daarbij wordt gekeken naar kansen op falen door alle mogelijke faalmechanismen en naar het traject als geheel. De normen houden daarbij ook rekening met de gevolgen van een overstroming. De omvang van de gevolgen bepaalt daarbij de hoogte van de norm. Iedereen die in Nederland achter een dijk of de duinen woont, mag rekenen op een basis beschermingsniveau: de kans dat iemand overlijdt door een overstroming mag niet groter zijn dan 1: per jaar. In deze norm is rekening gehouden met de mogelijkheid van evacueren. De normen zijn gedifferentieerd naar risicogebieden: Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 21

22 waar door overstromingen grote groepen slachtoffers kunnen vallen en/of grote economische schade kan optreden, en/of ernstige schade door uitval van vitale infrastructuur met grote landelijke effecten op kan treden, geldt een hoger beschermingsniveau. Voor de regio Venlo komt dit neer op een onderscheid tussen stedelijk en landelijke gebieden achter de dijken. Voor het stedelijk gebied geldt een norm van 1:1000, voor de landelijke gebieden is een lagere norm vastgelegd, te weten 1:300. In dit MIRT-onderzoek (en ook in de volgende fase) willen wij ons vooral richten op het realiseren van een robuust systeem. In onze ogen wordt zo het beste invulling gegeven aan de nieuwe normen. Door het rivierbed zodanig in te richten dat zo min mogelijk schade ontstaat en de kans op overlijden zo gering mogelijk is, ontstaat een robuust rivierkundig systeem waar het ook nog aangenaam vertoeven is. Het gaat dus meer om risicoreductie en schadebeperking dan puur om centimeters en hogere dijken. We zoeken naar een samenspel rivierverruiming, wellicht dijkverbetering en mogelijk nog andere vormen van risicoreductie. In een vervolgstudie willen wij onderzoeken wat de nieuwe normen betekenen voor de hoogtes van de dijken/waterkerende muren in de binnenstad. Daarbij zal centraal staan: Hoe kun je aan de norm voldoen zonder de dijken op te hogen? De echte opgave verliezen we daarbij niet uit het oog: het gaat om het verhogen van de veiligheid Nieuwe dijkenopgave In de Limburgse Maasvallei zal dus een hoger beschermingsniveau gelden dan voorheen. Het streven is dat alle primaire keringen in 2050 aan de nieuwe normen voldoen. Deze opgave zal in de Limburgse Maasvallei versneld uitgevoerd worden voor de dijkringen die nog een veiligheidsniveau hebben van 1:50. Dit zijn de tracés die zijn aangelegd als noodkering, en waar een inhaalslag noodzakelijk is. De zogenaamde prioritaire dijkringen (1:50) worden op het huidige wettelijke beschermingsniveau van 1:250 aangelegd, als onderdeel van de Maaswerken (uitvoering in 2017). De dijkringen 1:50 worden direct aangelegd op basis van de nieuwe normen (1:300 of 1:1000), en zijn onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Uitvoering in 2020 is hierbij de ambitie. Uitzondering is het HWBP-project Bij de Oude Gieterij. Dit is een dijktracé met een urgente veiligheidsopgave die op de huidige normering wordt gebracht. Dijken die nu een veiligheidsniveau van 1:250 hebben worden niet op korte termijn aangepakt. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 22

23 Afbeelding: dijkverbeteringsopgave HWBP Integrale opgave De in dit hoofdstuk geschetste opgaven staan niet op zichzelf. Wij willen ze ook niet langer sectoraal benaderen. In onze visie verschuift de benadering van die van een sectorale opgave naar een zoektocht voor het creëren van publieke meerwaarde. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 23

24 3 Visie Maasvallei regio Venlo In dit hoofdstuk wordt de visie op de Maas en haar directe omgeving in de regio Venlo beschreven. Zowel vanuit ruimtelijk als uit waterperspectief. 3.1 Visie op ruimte Maas De ruimtelijke visie op de Maasvallei is in november 2013 door de regio beschreven in de Ruimtelijke visie Maasvallei 2100 (Deltaprogramma Regioproces, november 2013). In deze visie biedt de Maas een ontspannen leefomgeving waar het aangenaam wonen en recreëren is. Venlo vormt hierbinnen een hoog dynamisch logistiek knooppunt en centrum voor innovatieve agrobusiness (Greenport) met hoogwaardige infrastructuur. In de toekomst presenteert Venlo zich nadrukkelijk als een dubbelstad aan de Maas. Blerick vormt een hoogwaardig stadsdeel complementaire aan het oude centrum. De oevers van de Maas in de regio Venlo worden intensief gebruikt voor wonen, recreëren en economische activiteiten. Venlo is als Euregionaal centrum een logistieke hotspot en een brandpunt van de Greenport. In de Strategische Visie 2030 ( Venlo Vertelt ) wordt het beeld geschetst van de Maas als rustpunt, en tegelijk als vitaal middelpunt van de stad. De relaties tussen stad en rivier is de afgelopen jaren steeds hechter geworden. Niet alleen doordat de stad een gezicht heeft gekregen aan de Maas, maar ook doordat de rivier in het hart van de stad is komen te liggen. Belangrijke recente ontwikkelingen onderstrepen dat: Maasboulevard, theater de Maaspoort, herontwikkelingsgebied Q4, het nieuwe stadskantoor, Maaswaard en het Kazerneterrein. Tegelijk kent de rivier zelf kansen die benut kunnen worden voor de stad. Denk aan de betekenis van bijvoorbeeld nieuwe geulen voor recreatie, natuur. Maar de rivier als koude en warmtebron, de rivier als voedsel- en grondstofproducent, de rivier als logistieke motor en het verschillend gebruik van de rivier in de zomer en in de winter. Ook in de Ruimtelijke structuurvisie Venlo (2014) is de belangrijke opgave die er ligt voor Venlo op gebied van klimaatverandering onderkend. Daarbij is het uitgangspunt dat Venlo zich door slimme oplossingen aan wil passen aan de toenemende onzekerheid en onvoorspelbaarheid van het klimaat. Tevens wil Venlo de Maas koesteren als natuurlijke, authentieke en langzame tegenhanger van het zich dynamisch en grootschalig ontwikkelende Noord-Limburg als agrologistieke hotspot. Het landschap langs de Maas tussen Ooijen en Grubbenvorst kenmerkt zich door afwisseling, kleinschaligheid, aaneengesloten natuurgebieden, sfeervolle dorpen en de aanwezigheid van historische gebouwen. Een verdere ontwikkeling van het landschap dient de bestaande kwaliteiten als uitgangspunt te nemen en in te zetten op de ontwikkeling van de dorpskernen in relatie tot de Maas als toeristisch recreatieve pleisterplaatsen. Hiervoor zal de ruimtelijke en functionele verbinding tussen de dorpen en de Maas moeten worden versterkt. Dit kan gebeuren door in het kader van de rivierverruiming nieuwe natuur te ontwikkelen volgens het principe van Maascorridor, wandel- en fietsroutes aan te leggen en door in Grubbenvorst een nieuw Maasfront te realiseren met mogelijkheden voor mooi gesitueerde accommodaties en uitzichtpunten. De huidige veerstoep en Veerweg in Grubbenvorst zouden daarbij moeten worden gehandhaafd op de bestaande hoogte, waardoor een boardwalk ontstaat door het toekomstige natuurgebied. Ook kan hiermee de relatie met het centrum van het dorp worden verstevigd. Regio Venlo wil de levende rivier de ruimte geven, vanuit het principe ruimte waar het kan, dijken waar het moet. Het wettelijk beschermingsniveau is in de regio Venlo nog steeds niet op orde. De regio wil de kans nu grijpen om waterveiligheidsmaatregelen tot 2024 aan te passen aan de opgave voor de nog langere termijn, zodat dijkaanpassingen in één keer Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 24

25 goed kunnen worden uitgevoerd. Dit alles zoveel mogelijk in combinatie met win-winsituaties met andere functies in het gebied. Greenport Venlo De regio Venlo is aangewezen als een van de vijf Greenports in Nederland. Samen met de main- en brainport vormen de Greenports de economische kerngebieden van Nederland. In de Greenport Venlo vindt de economische groei vooral plaats via drie belangrijke sectoren: agribusiness, de maakindustrie en de logistieke sector. De uitstraling van Greenport Venlo strekt zich uit van Noord-Brabant naar Nordrhein-Westfalen. Het gebied heeft een productiewaarde van circa één miljard euro en vormt het tweede tuinbouwgebied van Nederland. De economische (toegevoegde) waarde van de drie sectoren bedraagt ca. 3 miljard euro. De regio Venlo ligt strategisch op het raakvlak van Nederland met Nordrhein- Westfalen, de motor van de Duitse economie, en vervult op veel terreinen een scharnierfunctie tussen beide landen. De regio vormt de poort tot het dichtbevolkte Ruhrgebied en is een belangrijke schakel in de internationale handel met onze belangrijkste handelspartner Duitsland en de rest van Europa. De kracht van de regio Venlo komt onder meer door de goede bereikbaarheid, waarvan de basis ligt in een omvangrijk wegennet. De regio is een knooppunt op gebied van weg, water en spoor. De goede bereikbaarheid en centrale ligging in Europa maken de regio tot een uitstekende vestigingslocatie voor bedrijven en hun werknemers. In omvang is regio Venlo de derde mainport van Nederland en in 2016 werd de regio voor de 9 e maal sinds 2004 door de branche zelf uitgeroepen tot logistieke hotspot nummer 1. Door haar ligging en faciliteiten maakt de regio Venlo mede de groei van Mainport Rotterdam mogelijk, waardoor ze dan ook in belangrijke mate bijdraagt aan de welvaart van Nederland. Logistieke draaischijf De meeste intercontinentale goederen die in de Rotterdamse haven binnenkomen, hebben hun bestemming verder in Europa: Duitsland-Zwitserland/Oostenrijk en Noord-Italië. Op deze economische as (de zogenaamde Blue Banana ) wonen en werken ongeveer 90 tot 100 miljoen mensen. De regio Venlo ligt midden op deze belangrijke goederenas, en vervult als achterlandknooppunt en logistieke draaischijf een zeer prominente functie voor de logistieke grootmachten Rotterdam, Antwerpen en Duisburg. Vanuit dit perspectief maakt Venlo ook deel uit van de bredere Rhine-Alpine corridor in het TransEuropees Netwerk voor Transport Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 25

26 (TEN-T). Dit onderstreept eens te meer de functie die Venlo vervult als een achterlandknooppunt voor de logistieke grootmachten Rotterdam en Antwerpen en Duisburg. Venlo vervult een logistieke draaischijf waarbij de maritieme en continentale stromen aan elkaar worden verknoopt. Extended gate De sterk in ontwikkeling zijnde logistieke functie van Venlo verlangt verbetering en versterking van de multimodale bereikbaarheid. Naast het belang voor de Greenport speelt Venlo een belangrijke rol als hub van de Rotterdamse haven. Door ruimtegebrek in de havens (o.a. van Rotterdam) en milieuaspecten (CO2 reductie) moeten containers steeds meer en sneller per spoor en water worden doorgevoerd naar het achterland (extended gate). 3.2 Visie op waterveiligheid Om voorbereid te zijn op de effecten van klimaatverandering geven we de levende rivier de ruimte volgens principe ruimte waar het kan, dijken waar het moet. Dit principe is uitgangspunt van de Ruimtelijke visie Maasvallei 2100 bij het Deltaprogramma Rivieren. Ingrepen: - sluiten aan op het specifieke terrassenlandschap, zowel in de stad als daarbuiten; - passen in het riviersysteem; - versterken de Maas als unieke corridor: dit karakter is van groot belang voor toerisme, recreatie en vestigingsklimaat; - houden rekening met cultuurhistorische waarden. De visie op de waterveiligheid langs de Maas in de regio Venlo gaat uit van een robuust systeem. Een robuust systeem is, bezien vanuit hoogwaterveiligheid betrouwbaar, weinig gevoelig voor onzekerheden en extreme omstandigheden en tegen redelijke kosten beheerbaar. Daarbij zijn drie aspecten van belang: 1. De effecten op de waterveiligheid zijn bij extreme en bovenmaatgevende waterstanden beperkt. De gevolgen van een eventuele dijkdoorbraak zijn kleiner. De overstromingskans neemt af, met name als de maatregelen over een groot deel van het afvoerbereik de hoogwaterstanden verlagen; 2. Als er ergens in het riviersysteem iets gebeurt of verandert, dan heeft dat niet gelijk tot gevolg dat er (elders) een veiligheidsrisico ontstaat. Maatregelen dragen bij aan een robuust systeem omdat ze de waterstand verlagen. Daarmee neemt het overstromingsrisico in buitendijkse gebieden neemt af. Dit geldt vooral voor maatregelen die al bij lage afvoer effect hebben. Zeer positief zijn maatregelen als: zomerbedverdieping, weerdverlaging, of dijkverlegging. Minder positief is retentie. Daarnaast neemt de kans op een doorbraak bij bovenmaatgevende omstandigheden minder snel toe; 3. Er is in de toekomst beter op door te bouwen (robust decision making: opties openhouden om wat extra te kunnen doen). Doorbouwen (aanvullende maatregelen nemen) gaat in de toekomst makkelijker als nu ruimte gemaakt wordt. Dus eerst dijken verleggen en later evt. nog uiterwaarden verlagen of geulen graven. Op basis van bovenstaande is voor een robuust systeem de ambitie om over een grotere lengte van de rivier tot waterstandsdaling te komen en tot een set van rivierverruimende maatregelen te komen die over een groot deel van het afvoerbereik bij hoogwater de waterstanden verlagen. Maatregelen benedenstrooms van Venlo zijn in de basis essentieel om de waterstanden in Venlo omlaag te krijgen. Maatregelen ter hoogte van Venlo zijn nodig om de waterstandsdaling van benedenstroomse maatregelen te onderhouden in het stedelijke traject. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 26

27 3.3 Geïntegreerde visie op waterveiligheid en ruimte Venlo is een stad aan de Maas, niet achter hoge muren. In de toekomst willen we dit beeld behouden en juist versterken. De Maas gaat nog meer dan nu integraal onderdeel uitmaken van het stedelijk leven. De ruimtelijk economische opgave en de wateropgave zijn wat ons betreft in dit gebied niet los van elkaar te zien. Door naar de opgaven te kijken als integrale opgave gaan ze elkaar versterken in plaats van tegenwerken. De uitbreiding van de industriehaven is hierbij een belangrijke katalysator voor de integrale gebiedsontwikkeling. In het document Leven met de Maas (zie bijlage) is de toekomstvisie uitgebreid beschreven. Uitgangspunt bij het opstellen van deze visie is het goed ruimtelijk inpassen van de wateropgave. Om te komen tot deze visie zijn middels ontwerpend onderzoek drie extreme toekomstperspectieven verkend. In deze perspectieven gaat de stedelijke dynamiek samen met de dynamiek van de Maas. Het is niet de bedoeling een van de drie perspectieven te kiezen. Zij gaven in de discussie en verkennende fase richting aan mogelijke oplossingen en vormde inhoudelijke voeding voor de gesprekken met share- en stakeholders. De perspectieven zijn ontworpen vanuit het concept rivier = stad, waarbij steeds een accent vanuit Cradle to Cradle was opgenomen: de rivier als bron voor de stad. De drie perspectieven: Waterstad: gaat uit van een dijkenloos Venlo: de stad is geheel waterbestendig ingericht; Balkon op de Maas: gaat uit van 100% bescherming door onbreekbare, harde dijken, het Maaslandschap kan slechts tijdelijk worden gebruikt; Maaspark: dijkverleggingen en zachte groene grenzen, dijken worden versterkt naar het niveau 1:1000. In de notitie Kansrijke perspectieven is deze exercitie nader uitgewerkt. Ter informatie is de notitie toegevoegd als bijlage. Uit deze eerste verkenning kwam onder andere naar voren dat er goede kansen lijken te zijn voor adaptie en meerlaags veiligheid als strategie. Dit heeft alles te maken met de ligging in de vallei. Verder zijn alle geïdentificeerde maatregelen op hun onderlinge waarde beoordeeld en geclusterd. Dit vormt de aanzet tot de indeling in hotspots. 3.4 Meerlaags veilig De verkenning van de drie perspectieven gaf een eerste inzicht in de mogelijkheden van anders omgaan met dijken in het stedelijk gebied. Juist de karakteristieke ligging van Venlo in de vallei (met snel oplopende hogere gronden) biedt mogelijkheden om in plaats van hoge dijken creatief om te gaan met hoogwaterbescherming. In een pilot Meerlaagsveiligheid is hierop doorgestudeerd. De conclusie van deze pilot is dat er op een aantal locaties voldoende perspectief is om een op adaptatie geënte strategie te verkennen. Voor meer informatie wordt verwezen naar de memo Meerlaagsveiligheid in Venlo in de bijlage. De pilot heeft een scala aan detail-onderzoeksvragen opgeleverd. Bovenal echter voelen wij ons gesterkt in de overtuiging dat met name in noordelijk deel van ons plangebied, de industriehaven en het traject Venlo-Velden, mogelijkheden liggen voor andere oplossingen dan dijkverhoging. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 27

28 4 Zoeken naar kansrijke oplossingen 4.1 Water ruimte en tijd In de voorgaande twee hoofdstukken zijn achtereenvolgens de visie en de opgave op zowel ruimte als water beschreven. Door deze met elkaar te verbinden is meteen duidelijk dat er op verschillende locaties sprake is van overlap. Dit zijn de locaties waar meekoppelkansen te definiëren zijn. Dit zijn ook de locaties waar nu werk met werk gemaakt kan en moet worden. Als we op deze locatie de kansen laten lopen, dan bestaat er een groot risico op het nemen van spijt-maatregelen. De urgentie van de systeemwerkingsmaatregelen en HWBP zij hierin bepalend. In het noordelijk deel valt deze urgentie ook nog eens samen met het versterken van de logistieke hotspot Venlo. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 28

29 In een eerste verkenning, voorafgaand aan het MIRT-onderzoek, is onderzoek gedaan naar kansrijke bouwstenen. Dit heeft geresulteerd in de Notitie Kansrijke perspectieven (zie bijlage). Deze notitie is het resultaat van een omvangrijk proces met stakeholders, collegaoverheden en deskundigen. Met deze partijen is gezocht naar kansen voor hoogwaterveiligheid en economische ontwikkelingen. Hiervoor zijn drie perspectieven opgesteld. Deze perspectieven bevatten verschillende scenario s voor het realiseren van een hoogwater-veilige stad en omgeving in combinatie met verschillende ruimtelijke ontwikkelingen. Uit alle kansrijke perspectieven is een top 5 gedestilleerd waar kansrijke bouwstenen Hotspot 1 Baarlo-Laerbroeck Hostpot 2 Ziekenhuis VieCuri en Molenbossenflats Hotspot 3 Kazerneterrein en Centrum Hotspot 4 Industriehaven en bargeterminal Hotspot 5 Dijkteruglegging Venlo- Velden Hotspot 4 Versterkenlogistiek knooppunt Hotspot 5 Nieuwe natuur en recreatie Hotspot 3 Attractief centrum aan de Maas Hotspot 2 Lange termijn ontwikkelkans Venlo Zuid Hotspot 1 Impuls landschap en recreatie samenkomen. Met name in deze vijf gebieden versterken de hoogwateropgave en de ruimtelijk-economische opgaven elkaar. De meekoppelkansen dragen bij aan de gebiedsambities. Met icoontjes zijn deze kansen in beeld gebracht. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 29

30 4.2 Focus op hotspots In de hotspots kunnen de maatregelen om de hoogwaterveiligheid te verhogen bijdragen aan de kwaliteit van de stad. In twee van de vijf hotspots is dit nu het meest urgent. Het gaat dan om hotspot 1 Baarlo Laerbroeck en de gecombineerde hotspots 4 Industriehaven en 5 Venlo Velden. Bij Baarlo en Venlo Velden is sprake van urgentie door de dringende opgave dijkversterking die er ligt. De HWBP-planning is daarbij zeer bepalend wat betekent dat de factor tijd een hoge urgentie legt op deze twee hotspots. De urgentie bij hotspot 4 Industriehaven is van een andere orde: hier is vooral dringend behoefte aan uitbreiding van de industriehaven en bargeterminal. Dit is dus een ruimtelijk economisch gedreven urgentie. Deze kan echter niet los gezien worden van rivierkundige urgentie doordat voor uitbreiding van de haven het verplaatsen van de jachthaven een voorwaarde is. Dat betekent niet dat de andere hotspots (2 Molenbossen en VieCuri en 3 centrum en Kazerneterrein) van tafel zijn. Daar zit nu geen urgentie op. Mocht er zich een ontwikkeling voordoen die ingrijpen in het rivierfront met zich mee brengt, dan kan snel geschakeld worden en kunnen ook deze hotspots opeens tot leven komen. Hotspot 1 Baarlo Laerbroeck afbeelding BVR d.d. april 2016 In deze hotspot draait het vooral om het terugleggen van de dijk. De huidige dijk is afgekeurd en moet volgens het HWBP voor 2025 worden versterkt. Vanuit systeemwerking is aangegeven dat een dijkteruglegging op deze plek een zeer groot effect op het verlagen van de maatgevende waterstand op de rivier heeft. Nu is het moment om werk met werk te maken, en een dijkteruglegging te combineren met de versterkingsopgave. In het gebied is recent een grote kwaliteitsimpuls geleverd door de sanering van kassen en het beekherstel van de Springbeek. De ingezette kwaliteitsslag kan worden doorgezet en zal uitgangspunt moeten zijn bij de verdere verkenning. In eerdere planvorming is voor dit gebied uitgegaan voor de ontwikkeling van een bijzonder (adaptief) woonmilieu. Echter, de Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 30

31 ontwikkeling van woningen is op dit moment niet aan de orde gelet op het recente beleid op gebied van wonen. De hoogwateropgave voor deze hotspot is het verbeteren van de systeemwerking van de Maas en de waterveiligheid bovenstrooms van Venlo (Roermond) door dijverlegging met de mogelijkheid voor aanvullende rivierverruiming. Meekoppelkansen liggen in het versterken van de ruimtelijke kwaliteit met kansen voor recreatie, natuur en uitloopgebied. Wellicht zijn er ook kansen voor versterken van agarisch gebruik gekoppeld aan Greenport Venlo. Hotspot 2 Ziekenhuis VieCuri en Mollenbossenflats afbeelding BVR d.d. april 2016 De hoogwateropgave in dit deelgebied concentreert zich op korte termijn op het verbeteren van het doorstroomprofiel. Meekoppelkansen kunnen vooral op de lange termijn worden gedefinieerd: er kunnen zich kansen voordoen als de afschrijvingstermijn van de flats voorbij is en/of een nieuw investeringsmoment voor het ziekenhuis (tevens gekoppeld aan nieuwe zorgconcepten). Door het ziekenhuis op langere termijn uit het overstromingsgevoelig gebied te plaatsen worden de mogelijkheden tot rampenbestrijding en evacuatie verbeterd. Op korte termijn kan wel gekeken worden naar slimme parkeeroplossingen voor het ziekenhuis. Parkeren ligt nu achter de dijk die strak tegen de Maas aan ligt. Als parkeren elders een plek kan krijgen kan ruimte voor de Maas worden gemaakt. Onderzocht kan worden of langsdam-oplossingen kansen bieden in dit smalle rivierbed. Hotspot 3 Kazerneterrein en Centrum Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 31

32 afbeelding BVR d.d. april 2016 De huidige plannen voor de ontwikkeling van het Kazerneterrein blijven ruim binnen de bestaande kade. Ontwikkeling vindt plaats buiten het rivierbed, vandaar dat deze hotspot geen urgentie kent vanuit actuele ontwikkelingen. Voor de lange termijn zou onderzocht kunnen worden wat een dijkteruglegging in dit gebied zou kunnen opleveren, zowel ruimtelijk als rivierkundig. Voor de centrumzijde zou juist gezocht kunnen worden naar inventieve oplossingen, varierend van slim, adaptief bouwen tot nieuwe technische oplossingen als opklapbare keringen. Hotspot 4 Industriehaven en bargeterminal afbeelding BVR d.d. april 2016 Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 32

33 De industriehaven floreert en heeft een grote uitbreidingsbehoefte. Gelet op het logistieke knooppunt dat Venlo is is dit een nationaal gevoelde behoefte. Hoofdstuk 3 heeft de context reeds geschetst. De uitbreidingsbehoefte komt mede voort uit de noodzaak dat grotere schepen de haven in moeten kunnen in de toekomst. Om voldoende manoeuvreerruimte te hebben is fysieke uitbreiding nodig, en wel op korte termijn. De bargeterminal, gelegen in de industriehaven groeit nog steeds en heeft ook extra ruimte nodig. Met de uitbreiding van de industriehaven worden belangrijke voorwaarden geschept voor de versterking van de logistieke hotspot Venlo. Deze status wordt extra benadrukt in het MIRT-onderzoek Goederencorridor Zuid. De hoogwateropgave voor hotspot 4 bestaat uit het verbeteren van de waterveiligheid van de bedrijven op het industrieterrein. De dijk rond de industriehaven moet nog verbeterd worden. De pilot meerlaagsveiligheid heeft voorzichtige kansen gesignaleerd voor een alternatieve oplossing: is het mogelijk om (een gedeelte van) het haventerrein op lange termijn adaptief uit te voeren? De meekoppelkansen liggen in het feit dat de haven verruimd moet worden. Deze verruiming kan alleen plaatsvinden als de jachthaven uit de industriehaven vertrekt. Ook het scoutingterrein zal plaats moeten maken voor industrie. Voor beide functies moet een nieuwe locatie gevonden worden. Het verruimen van de haven heeft in dit opzicht een aanjaagfunctie, waardoor een hele gebiedsontwikkeling op gang kan worden gebracht. Hotspot 5 Dijkteruglegging Venlo-Velden afbeelding BVR d.d. april 2016 Ook in deze hotspot draait het in eerste instantie vooral om het terugleggen van de dijk. De huidige dijk is afgekeurd en moet volgens het HWBP voor 2025 worden versterkt. Vanuit systeemwerking is aangegeven dat een dijkteruglegging op deze plek een zeer groot effect op het verlagen van de maatgevende waterstand op de rivier bij de binnenstad van Venlo heeft. Nu is het moment om werk met werk te maken, en een dijkteruglegging te combineren met de versterkingsopgave. Een dijkverlegging biedt in dit gebied unieke kansen: er ontstaat ruimte voor rivierverruiming die, mits goed vorm gegeven, ruimte kan bieden aan een nieuwe locatie voor de te verplaatsen jachthaven en scoutingterrein. Er is voldoende ruimte om hier meer watersportverenigingen (ook van elders in Venlo) bij elkaar te huisvesten. Hiermee kan het gebied een recreatieve impuls krijgen en een nieuwe recreatieve zone in Venlo gaan Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 33

34 vormen. Tevens biedt het gebied aanknopingspunten voor het realiseren van nieuwe natuur. De natuurontwikkeling biedt ook weer kansen voor de fysieke verbinding van Maas en Nationaal Park Maasduinen. De campus van Océ wordt in de nabijheid ontwikkeld, en kan profiteren van een hoogwaardige landschappelijke setting. De hoogwateropgave voor dit gebied ligt ten eerste in de dijkteruglegging die meteen twee gevolgen heeft: het verruimen van het doorstroomprofiel in de Maas en daarmee het verbeteren van de waterveiligheid van de binnenstad van Venlo, door de dalende hoogwaterstand. De dijkteruglegging kan meteen worden gecombineerd met een begin van extra rivierverruiming. Dit is noodzakelijk om de verplaatsing van de jachthaven zo snel mogelijk te realiseren. Vervolgens willen we ook zo snel mogelijk aan de slag met fase 2, de hele rivierkundige maatregel die het maximale effect veroorzaakt. De meekoppelkansen zijn hier onlosmakelijk verbonden met rivierverruiming en zijn 1 op 1 gekoppeld aan de economische ontwikkelingen in hotspot 4. Er liggen hier diverse nader te onderzoeken ontwerpopgaven. De vraag is vooral hoe dicht de terrasrand te naderen is met de dijkteruglegging. En hoe hoog is de dijk dan nog? Hoe moet je omgaan met tussenliggende laagtes? Op welke wijze is met een zo beperkt mogelijke vergraving van de weerden een zo groot mogelijk waterstandseffect te bereiken?hoe wordt het gebied een multifunctioneel te gebruiken en innovatief uitloopgebiedvan Venlo met een vanzelfsprekende verbinding naar Venlo binnenstad, Velden, Maasduinen? Op hotspot 4 en 5 komen zeer veel urgente ontwikkelingen en belangen/wensen samen. De meekoppelkansen zijn net zo groot als de verwachte positieve effecten op de hoogwaterstand. Bij uitstek vormt deze dubbellocatie dus een kansrijke onderzoekslocatie om nader op in te zoomen in de MIRT-verkenning. 4.3 Hoogwaterbescherming met rivierverruiming een kansrijk concept voor Venlo Vanuit rivierkundig oogpunt is voor het Maastraject in en direct nabij Venlo een pakket van maatregelen optimaal dat gelijkmatige verruiming geeft over het traject van stuw Belfeld (km 101) tot de Velden (ca km 112). Met gelijkmatig wordt bedoeld dat 1) de verruimingsmaatregelen in stroomrichting hydraulisch optimaal op elkaar aansluiten. Op basis van de huidige inzichten lijken de (landhoofden van de) bruggen in de stad op dit moment geen grote hydraulische knelpunten te vormen. Bij toekomstige verruiming boven- en benedenstrooms moet worden nagegaan of dit nog zo is en of verruiming van de bruggen / landhoofden alsnog nodig is. 2) de verruimingsmaatregelen ongeveer bij dezelfde afvoeren gaan meestromen, zodat de effecten op stroombeelden, sedimenttransporten en, als gevolg daarvan, erosie en sedimentatie gelijkmatig over het traject zijn. Dit is van belang voor de scheepvaart en het onderhoud van het zomerbed. Een maatregel als zomerbedverdieping of verbreding ligt in dit verband gevoeliger dan een maatregel in het winterbed, al zouden ook deze maatregelen grootschalig effectief kunnen zijn (maar rekening houden met morfologisch effect doorsnijden fijne lagen, cq baggerwerk). Rekening houdend met de de fysieke karakteristieken en eigenschappen van de Maas en het Maasdal in en rond Venlo komen uit de kwalitatieve analyse een tweetal majeure, dragende rivierverruimende maatregelen naar voren: de dijkteruglegging Baarlo en de dijkteruglegging Venlo Velden. Een concept voor rivierverruimende maatregelen kan er dan van bovenstrooms naar benedenstrooms als volgt uitzien: Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 34

35 Aan de zuid- en noordkant fors vergroten van het profiel van de rivier door het terugleggen van dijken. Dit biedt vervolgens de ruimte en de mogelijkheden om aanvullende andere typen rivierverruimende maatregelen in te zetten, om het waterstandsverlagend effect zo lang mogelijk vast te houden. In het stedelijke traject van de Maas komt dit neer op het optimaliseren van de hoogwaterafvoer door een uitgekiend ontwerp van kleinere maatregelen in de oeverzone van de Maas. De grote bijdragen in de waterstandsverlaging worden geleverd door de maatregelen in hotspot 1 (ruim 17 cm) en hotspot 5 (21 cm). 4.4 Ontwikkelpaden - adaptief programmeren Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 35

36 4.5 Conclusies Met name de voorziene maatregelen en ruimtelijke ontwikkelingen in hotspot 4/5 en hotspot 1 leveren een substantiële bijdrage aan het verlagen van de waterstand en het inirchten van een robuust riviersysteem. In de uitwerking en vormgeving van de plannen zal hierop ingezoomd worden en naar de optimale vorm van risicoreductie gezocht worden. Tevens zullen de veelbelovende resultaten van het meerlaags veiligheidsonderzoek verdiept worden aan de hand van de aangereikte onderzoeksvragen. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 36

37 5 Kosten, baten en zicht op financiering 5.1 Inleiding Voor de start van een MIRT-verkenning is zicht op financiering nodig. Dit is iets anders dan dat bedragen al beschikt moeten zijn. Er moet redelijkerwijs, met enige mate van zekerheid, vanuit gegaan kunnen worden dat de financiering van het project rond is en dat het financiële plaatje klopt. Dat is dus rond de zomer 2016 nodig, om in het BO-MIRT van oktober 2016 te kunnen besluiten om een MIRT-verkenning te starten voor de Koploper Maas Venlo. Aan het eind van de MIRT-verkenningsfase, ultimo 2018, moet het financiële plaatje dan definitief rond zijn en duidelijk zijn op welke manier en wanneer welke middelen er zijn. Er is dan voor de volgende fasen een taakstellend projectbudget, met meerdere bronnen/financiers, waarmee allemaal sluitende afspraken moeten zijn gemaakt bij einde verkenning. Bij de kostenindicatie is sprake van forse bandbreedtes (onzekerheidsmarge). Gezien de aard en omvang van het MIRT-onderzoek en de onzekerheidsmarge in de beschikbare informatie ligt deze op de 50%, hoger dan de streefwaarde van 35% onzekerheidsmarge die is genoemd. Een nadere verfijning zal dan ook in de uit te voeren verkenning moeten worden gerealiseerd. In deze fase is een uitgebreide maatschappelijke kosten- en batenanalyse nog niet aan de orde. Deze zal worden uitgevoerd in het kader van de beoogde MIRT-verkenning. Wat wel aan de orde is, is een kwalitatieve batenanalyse. Later in dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op deze kwalitatieve batenanalyse. 5.2 Kosten uitvoering maatregelen De oplossingsrichtingen binnen de koploper Maas Venlo zijn inmiddels bekend. Vanuit rivierkundig oogpunt is voor Venlo een pakket van maatregelen optimaal dat gelijkmatige verruiming geeft over het traject van stuw Belfeld (km 101) tot de noordelijke grens van de stad (ca km 112). Maatregel Kilometer Oever Maximaal effect [cm] Dijkverlegging en hoogwatergeul Baarlo-Laerbroeck (Hotspot 1) Dijkverleggingen en verruiming tussen de Zuiderbrug en binnenstad Venlo (Hotspot 2 en 3) Dijkverlegging en hoogwatergeul Venlo-Velden (Hotspot 4 en 5) 98,5-103,5 L ca L/R ca R ca. 21 Nu reeds is bekend wat de op voorhand meest kansrijk lijkende oplossingsrichtingen (principe-maatregelen) zijn. In juni/juli 2016 zijn de kosten in opdracht van I en M op basis van een aantal aannames door Arcadis in beeld gebracht (zie rapport D Arcadis d.d. 4 juli 2016). Dit is gedaan voor de hotspot 1 en 5. Hotspot 4 is qua kosten en Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 37

38 dekking genoegzaam bekend. Voor kosten van dijkversterking en vermeden kosten van dijkversterking wordt uitgegaan van de bedragen uit de impactanalyse. In de raming zijn de opgegeven hoeveelheden gehanteerd bij het bepalen van de kosten voor de maatregelen, gezien er geen nader ontwerp aan deze raming ten grondslag ligt. De variatiecoëfficiënt van de kostenraming voor Venlo is ingeschat op 50%. Dit is hoger dan het afgesproken percentage van 30%-40%, zoals opgenomen in de algemene uitgangspunten. De geringe input ten behoeve van de kostenraming zorgt voor een grote onzekerheid en resulteert in het moeten hanteren van vele uitgangspunten met betrekking tot de kostenberekeningen die bij een nadere uitwerking grote afwijkingen kunnen vertonen. Aan te bevelen is om nader onderzoek te doen naar de te hanteren hoeveelheden binnen de bouwkosten, en marktprijzen voor aankoop van grond binnen de vastgoedkosten. Het is mogelijk dat vrijkomende gronden vermarkt kunnen worden. Dit betekent dat er mogelijk opbrengsten zijn in plaats van het hanteren van afvoer- en stortkosten. Het dient de aanbeveling om in de vervolgfase van het project de mogelijke waarde van vrijkomende grond nader te onderzoeken. Dit onderzoek zal in elk geval inzicht moeten geven aan de lokale behoefte aan vrijkomende gronden. Het dient de aanbeveling om binnen project dijkversterking aan de budget-zijde rekening te houden met de aanwezige budgetbesparingen bij een gelijktijdige uitvoering. In de kostenraming is uitgegaan van beperkte maatregelen aan het landhoofd en aarden baan van het viaduct van de A67. In de vervolgfase dient onderzocht te worden of de stabiliteit van het kunstwerk gewaarborgd blijft. De aan te kopen oppervlakten zijn gededuceerd uit de aangeleverde gegevens. Het dient de aanbeveling om dit nader te onderzoeken. Binnen het deelgebied Baarlo-Laerbroeck kruist de groene rivier een hoogspanningstracé met tevens een hoogspanningsmast. In de vervolgfase is het van belang om te onderzoeken of de groene rivier uitgevoerd kan worden zonder de stabiliteit van de hoogspanningsmast in gevaar te brengen. Wanneer de stabiliteit van deze mast in het geding komt dienen maatregelen getroffen te worden. Dit zal een kostenverhogend effect hebben. De kosten voor de uitbreiding van de industriehaven-bargetermninal tezamen met de verplaatsing van de jachthaven en de nevengeul Venlo-Velden zijn ingeschat op 186 miljoen en kennen in deze fase een grote bandbreedte. Met een onzekerheidsmarge voor die delen die nog niet hard geraamd zijn van plus of min 50% zijn de kosten miljoen. Hiervan is reeds ca. 116 miljoen gedekt. Dit bedrag is inclusief de mogelijke dekking uit bespaarde kosten op dijkversterkingen en dijkverlengingen (indicatieve berekeningen HKV 30 juni2016). De kosten voor de hoogwatergeul bij Baarlo-Laerbroeck worden ingeschat op 146 miljoen, bij de uitvoering van de meest verregaande variant voor wat betreft de hoogwatergeul. Met een onzekerheidsmarge voor die delen die nog niet hard geraamd zijn van plus of min 50% zijn de kosten miljoen. Hiervan is reeds ca. 24 miljoen gedekt, exclusief de mogelijke dekking uit bespaarde kosten op dijkversterkingen en dijkverlengingen. Hiervan is reeds ca. 34 miljoen gedekt, exclusief de mogelijke dekking uit bespaarde kosten op dijkversterkingen en dijkverlengingen. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 38

39 Kosten hotspot 1 en hotspot 5 (in twee fasen opgedeeld), Arcadis 15 juli Baten In deze fase is een uitgebreide maatschappelijke kosten- en batenanalyse nog niet aan de orde. Deze zal worden uitgevoerd in het kader van de beoogde MIRT-verkenning. Wat in deze fase wel aan de orde kan zijn, is een kwalitatieve batenanalyse. Daarbij wordt qua denklijn aansluiting gezocht bij het kader voor het invullen van OEI-formats KBA bij MIRTverkenningen (ministerie van IenM, 1 september 2012). In voorliggend geval is het MIRTbasisformat voor infrastructuur- en waterprojecten als onderdeel van integrale gebiedsontwikkeling. Dat er in het geval van Hotspot 5 wordt geïnvesteerd in natte infra en water(veiligheid) is evident, maar er worden ook investeringen gedaan in het woonklimaat, bedrijvigheid (economie), natuur en recreatie. Ook deze baten zullen moeten worden beoordeeld. De meekoppelkansen oftewel slimme combinaties leiden tot de situatie waarbij het saldo van kosten en baten van de integrale gebiedsontwikkeling groter is dan de som van de saldi van kosten en baten van de onderdelen afzonderlijk. Het format integrale gebiedsontwikkeling bevat de effecten van investeringen in woon- en leefomgeving, bedrijvigheid en natuur- en recreatieprojecten. Het format hebben wij in deze fase als hulpmiddel gehanteerd voor alle mogelijke effecten die zich kunnen voordoen Veiligheid Waterstandverlaging en Hoogwaterbescherming Veiligheidsnorm Verwachtingswaarde slachtoffers Materiële schade Immateriële schade Verruimingsmaatregelen Venlo-Velden dragen bij aan een robuust systeem omdat ze de hoogwaterstanden verlagen, waardoor de toename van de hoogwaterstanden bij hogere afvoeren minder is dan zonder de maatregelen (afvlakken van de afvoerwaterstandsrelaties). De overstromingskans neemt hierdoor af, zeker als de maatregelen over een groot deel van het afvoerbereik de hoogwaterstanden verlagen. Bij een overstroming of doorbraak zullen de gevolgen kleiner zijn (kleinere overstromingsdiepten) en bovendien zal de schade en dus het overstromingsrisico in buitendijkse gebieden afnemen. Maatregelen die al bij lagere afvoeren de waterstanden verlagen dragen hiertoe het meeste bij. Daarnaast neemt ook de kans op een doorbraak bij bovenmaatgevende omstandigheden af. In de toekomst doorbouwen aan een robuust systeem is Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 39

40 Leefomgeving Waterkwantiteit Bereikbaarheid Wonen Werken Natuur Ecosysteem Bodem Externe veiligheid, gezondheidsschade Broeikasgassen Luchtkwaliteit Geluid gehinderden (of woningen) Overige effecten: afhankelijk van het project, maar te denken valt aan effecten op: - grond- en oppervlaktewater - natuur - landschap en erfgoed Inpassingmaatregelen, te denken valt aan effecten op: - landschap en erfgoed - historische bouwkunde (monumenten) Effecten tijdens aanleg Landbouw Energie Industrie (zoet water) Industrie (koelwater) Visserij Recreatie Reistijd beroeps en recreatievaart Betrouwbaarheid beroeps en recreatievaart Efficiency beroepsvaart Visserijdagen Investeringskosten en opbrengsten Kosten van beheer en onderhoud Consumentensurplus op sociale woningbouw Investeringskosten en opbrengsten Kosten van beheer en onderhoud Investeringskosten en opbrengsten Kosten van beheer en onderhoud Baten ecosysteemdiensten Biodiversiteit (nietgebruikswaarde natuur) eenvoudiger als nu met verruiming al (werk)ruimte wordt gecreëerd. De leefomgeving va Venlo kan met de realisatie van een hoogwater-/nevengeul tussen Venlo en Velden in combinatie met natuur en recreatie een impuls krijgen. De huidige strook natuur, parallel aan de Maas, kan worden verbreed. Dit kan gecombineerd worden met het beter bereikbaar en toegankelijk maken van het cultuurhistorisch erfgoed rondom de kapel van Genooy. Bovendien kan met een dergelijk geul die mede gevoed wordt door (relatief schonere) kwel en uitstromende beken een verbetering in het ecosysteem worden gerealiseerd. Ruimte voor de rivier maken kan slim gecombineerd worden met geluidruimte creëren voor de uitbreiding van de bargeterminal en havengebonden activiteiten op de westoever (Hotspot 4). Dit leidt tot een reductie van het aantal geluidgehinderde woningen en/of personen. Of er sprake kan zijn van significante verbetering van de luchtkwaliteit n vermindering van broeikasgassen is in deze fase niet de beoordelen. De waterkwaliteit kan met een dergelijk geul die mede gevoed wordt door (relatief schonere) kwel en uitstromende beken worden verbeterd, ten aanzien van de kwantiteit profiteert met name de recreatie en de sportvisserij. Op het eerste gezicht zijn kwantitatieve meerwaarden voor bijvoorbeeld industrie en landbouw niet expliciet te duiden. Door de relocatie van de jachthaven van Venlo, wordt de afstand tussen de stad en de jachthaven fors verkleind. De bereikbaarheid van de jachthaven wordt zeer sterk verbeterd, ook direct met het openbaar vervoer en zelfs lopend vanuit het station/centrum heeft men niet meer dan een twintigtal minuten nodig. Ook de bereikbaarheid van de stad vanuit de jachthaven wordt evenzo verbeterd, horeca en middenstand kan hiervan maximaal profiteren.. Directe opbrengsten zijn niet te duiden bij voorliggende ingrepen, echter het woon- en leefklimaat van Venlo en in het bijzonder Venlo-noord krijgt een sterke impuls. Als uitloopgebied voor de stad en als recreatieve plek is de meerwaarde evident; sport, spel, ontspanning en beleving van natuur en cultuurhistorie krijgt in tegenstelling tot de huidige situatie een compleet ander (lees veel hoger) kwalitetisniveau. De economische revenuen zijn zeer groot. Niet zozeer op de oostoever als wel op de westoever alwaar met deze maatregel ruimte gecreëerd wordt voor economische activiteiten met een nationale relevantie. Het aantal arbeidsplaatsen dat daarmee ontstaat is in deze fase nog niet precies te kwantificeren, het betreft vooral banen in de scheepvaart, logistiek, warehousing en handling, VALen VAS-activiteiten. De economische impuls aan de oostzijde is gekoppeld aan de recreatieve activiteiten die daar sterk worden, met onder andere gevolgen voor horeca en retail in de binnenstad van Venlo. Goudgroene natuur kan worden uitgebreid (bredere strook langs de Maas) en ook nog eens over een grotere lengte. Indien met een goed ontwerp ook geprofiteerd kan worden van het voeden van de nevengeul/hoogwatergeul met schoon beek- en kwelwater, kan een biodiversiteit ontstaan die nu nog niet aanwezig is. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 40

41 Recreatie Sociaal Algemeen Aantal dagtochten, bezoekers en overnachtingen Sociaal vertrouwen / sociale cohesie Sociale participatie Arbeidsparticipatie Extra belastingheffing Effecten op productmarkten, schaal-, cluster- en agglomeratievoordelen Effecten op arbeidsmarkt, werkgelegenheid en productiviteit Kennis & innovatie spillovereffecten Internationale verdelingseffecten Effecten op woning- en grondmarkt De recreatie profiteert sterk van de relocatie van de jachthaven. Het aantal passanten met bootjes (nu ca 2000), maar ook met campers(nu ca 2000) kan groeien door de aantrekkelijke ligging. Sociale baten zijn onder meer een betere social controle van de jachthaven en alle boten die er liggen. Bovendien wordt met het bieden van goede ruimte voor de waterscouting, de roeiverenigingen de kanovereniging, een gezond perspectief geboden voor de komende decennia. Dit vormt een basis voor het kunnen vergroten van de sociale cohesie. In algemene zin wordt het vestigingsklimaat voor bedrijven en voor individuen in de regio vergroot met een dergelijke kwaliteitsimpuls. Venlo wordt aantrekkelijker om te leven en te werken, en dit geldt niet alleen voor de medewerkers van het naastgelegen Océ (samen met ziekenhuis VieCuri de twee grootste werkgevers van Venlo e.o.) en voor de inwoners van Venlo-noord. Effecten op de woningmarkt zullen zichtbaar moeten worden in vraag- en waardeontwikkeling. Dit geldt evenzo voor de grond- en vastgoedprijzen in de bedrijvensfeer. 5.4 Check op medefinancieringsbronnen 1. Budget meerkosten rivierverruiming I en M Vanuit de beschikbare 200 miljoen voor de meerkosten van rivierverruimende maatregelen reserveert IenM maximaal 100 miljoen voor de Maas op basis van het regionaal voorstel Maas vanuit de Stuurgroep DeltaMaas. De Stuurgroep Delta Maas komt najaar 2016 met één gezamenlijk en gedragen voorstel voor maatregelen tot 2030 Maasbreed (Bedijkte Maas en Limburgse Maas). Het voorstel bevat een onderbouwde prioritering en afweging van rivierverruimende maatregelen en dijkversterking op het niveau van de gehele Maas. Voor een rijksbijdrage gelden de drie voorwaarden zoals opgenomen in de brief van de Minister van IenM d.d. 27 januari 2015: bijdrage aan waterveiligheid en effectiviteit daarvan; reële kansen om op gebiedsniveau synergie te realiseren en draagvlak; cofinanciering vanuit de regio en (bij startbeslissing) zicht op financiering van het totale project. 2. Budget dijkversterking (waterschap Peel en Maasvalei en HWBP) Voor de benodigde dijkversterking op het traject Venlo-Velden is budget opgenomen in de programmering van het HWBP. Het Rijk en de waterschappen dragen ieder 50% bij aan de totaalkosten van het Hoogwaterbeschermingsprogramma, van waaruit subsidies worden verstrekt aan de geprogrammeerde projecten. Per project wordt per fase (verkenning, planuitwerking, realisatie) een expliciete beslissing genomen over subsidieverstrekking, op basis van vastgelegde criteria. In de SDM van oktober 2015 is door het HWBP aangegeven wat voorwaarden zijn voor uitwisseling van dijkversterking met rivierverruiming. 3. Middelen provincie Limburg De provincie heeft oor de uitbreiding van de industriehaven en de containerterminalkade alsmede voor de relocatie van de jachthaven reeds substantiële gelden gealloceerd. De kosten voor het saneren van de glastuinbouw in Laerbroeck worden volledig door de provincie gedragen. Daarnaast kan gekeken worden naar budgetten voor economie, vrijetijdseconomie, cultuurhistorie/erfgoed en goudgroene natuur. De provincie Limburg heeft in het collegeprogramma geen geld opgenomen voor integrale uitwerking van waterveiligheidsdoelen. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 41

42 4. Limburgs landschap Inbreng van gronden en uitvoeringsmiddelen p.m. 5. Middelen gemeente Venlo Voor de uitbreiding van de industriehaven en de containerterminalkade alsmede voor de relocatie van de jachthaven heeft de Raad van de gemeente Venlo reeds substantiële gelden gealloceerd. Voor de thema s duurzaamheid en recreatie en toerisme heeft de gemeente Venlo in de begroting beperkte budgetten gereserveerd. 6. Rijkswaterstaat: Kaderrichtlijn water (KRW) Met de realisatie van een nevengeul kunnen over aanzienlijke afstanden van meerde kilometers natuurvriendelijke oevers gemaakt worden, evenals en groot oppervalk aan ondiep water. Voor de kaderrichtlijn water zijn dit doelstellingen waar vanuit ditr programma ook een financiële bijdrage wordt geleverd. Bovendien kan de waterkwaliteit met een dergelijk geul die mede gevoed wordt door (relatief schonere) kwel en uitstromende beken sterk worden verbeterd. 7. Océ, natuurcompensatieplicht t.g.v. bouw nieuw hoofdkantoor Ten gevolge van de nieuwbouw van haar hoofdkantoor heeft Océ een natuurcompensatieplicht op grond van de Boswet. De compensatieplicht mag naar de visie van het bevoegd gezag in dezen (provincie Limburg) worden afgekocht. 8. Opbrengsten klei/zand Bij ontgronding in de uiterwaarden kan klei vrijkomen die benut kan worden bij dijkversterking, echter de eerste inschatting van specialisten is dat dit geen grote kostendrager zal zijn. De mogelijke opbrengsten van zand worden uiteraard meegenomen in het financieel plaatje. 9. VTP/ECT/Seacon (Bargeterminal) Afgesproken is reed dat het bedrijfsleven meebetaald aan de uitbreiding van de containerterminal. Uitbreiden van de geluidruimte ten behoeve van de uitbreiding van de bargeterminal kan er toe leiden dat (burger)woningen dienen te worden gesaneerd. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of woningen zijn gelegen binnen de scope van Hotspot 5. Dit biedt dan financiële ruimte: sanering van woningen komt niet ten laste van het budget voor rivierverruimende maatregelen. 10 I en M Mogelijke koppelkansen bij (toekomstige) MIRT-trajecten zoals goederencorridor-zuid en A Europese Subsidie (LIFE+) Naar onze mening passen de doelen van het koploperproject goed binnen de doelstelling van LIFE +, sub programma Klimaat. Samen met de Rijkdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) zal onderzocht worden of een subsidieaanvraag kansrijk kan zijn. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 42

43 5.4 Hotspot 1 nader uitgelicht Hotspot 1: Baarlo - Laerbroeck totaal Rivierverruiming cq. HWBP en Systeemwerking klimaatadaptatie i.c.m. ruimtelijk-economische ontwikkelingen KOSTEN Maatregel koploper -nevengeul -natuurdoelen p.m. Systeem maatregel Dijkverlegging Waterstand verlaging - 4 cm - 14 cm -18 cm Lengte 45 km 45 km Raming totale kosten (in Miljoenen) ,7 145,7 DEKKING Vermeden kosten HWBP versterking p.m. 1 en verlenging WPM budget (HWBP) 24 RWS (KRW) 2,6 Regionale financiering Bedrijfsleven p.m. Co-financiering 1 Mogelijk dekking uit verkoop vrijkomende gronden Tekort in dekking (in Miljoenen) 16 Gemeente p.m. Provincie p.m. 6,8 95,3 afhankelijk van hoogte vermeden kosten + natuurdoelen p.m. Uit Rijksbudget 16 p.m. O.b.v. gegevens Arcadis per HKV zal in augustus 2016 nadere berekeningen uitvoeren ter bepaling vermeden kosten. Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 43

44 5.6 Hotspot 4/5 nader uitgelicht Voor de start van een MIRTverkenning is zicht op financiering nodig. Er moet redelijkerwijs, met duidelijke mate van zekerheid, vanuit gegaan kunnen worden dat de financiering van het project rond kan komen en dat het financiële plaatje klopt. Om in het BO-MIRT van oktober 2016 te kunnen laten besluiten om een Fase 2 MIRT-verkenning te starten voor Maas Venlo, is op 8 juli 2016 onderhavig kosten- en dekkingsplaatje aangeboden aan de Stuurgroep DeltaMaas. Voorgesteld wordt om in de rivierverruimende maatregelen een fasering aan te brengen. In dat geval wordt in Fase 1 wel de dijk teruggelegd, maar uitsluitend de jachthavenkom en het oefenwater gerealiseerd. Dit is ca. 8 ha. (van in Fase 1 totaal ruim 20 ha.) water als eerste aanzet tot de uiteindelijke nevengeul. Tevens wordt in Fase 1 de industiehaven-bargeterminal uitgebreid op basis van de plannen die daarvoor reeds in overleg met het bedrijfsleven zijn uitgewerkt. In Fase 2 wordt de uiteindelijke nevengeul gerealiseerd Gemeente Venlo Bouwen met Maaswater MIRT-onderzoek 44