een kijkje in de wereld van de insecten

Transcriptie

1 Smakelijke Kruipers een kijkje in de wereld van de insecten Docentenhandleiding Primair onderwijs, groep 7 en 8

2 Colofon: Tekst: In opdracht van : Eindredactie: M.m.v.: Heleen Fakkert en Richard Jonkers, Master Educatie en Communicatie van de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. IVN Flevoland Runderweg 6, 8219 PK Lelystad flevoland@ivn.nl, IVN Flevoland Delibugs Lelystad IVN Flevoland Docentenhandleiding 2 IVN Flevoland

3 Inhoudsopgave Inleiding... 5 Doel van dit pakket... 6 Hoe werkt dit educatieve pakket?... 7 Achtergrond informatie... 8 Extra informatie Powerpoint presentatie Smakelijke kruipers: aanvullende informatie per dia Dia 1 Smakelijke Kruipers, een kijkje in de wereld van de insecten Dia 2 Wat is een insect Dia 3 Wat is een insect Dia 4 Soorten Insecten Dia 5 Wat is een insect Dia 6,7 Wat is geen insect? Dia 8, 9 Waarom zo veel? Dia 10 - Bestuiving Dia 11 Nuttig voor ons Dia 12 Wist je dat? Dia 13 Nadelen van insecten Dia 14 - Filmpje insectenplaag Dia 15 Leven op aarde Dia 16 Zouden insecten nog meer nut kunnen hebben voor ons? Dia 17 Waar worden insecten al door mensen gegeten? (1) Dia 18 Waar worden insecten al door mensen gegeten? (2) Dia 19 Uitleg insecten eten Dia 20 Afbeeldingen insecten eten Dia 21 Waarom eigenlijk insecten eten? Dia 22 Eiwitten Dia 23 Wat nog meer? Dia 24 Het probleem Dia 25 Het eiwitprobleem Dia 26 Zijn insecten dan een oplossing? Docentenhandleiding 3 IVN Flevoland

4 Dia 27 Omzetting Dia 28 Grond Dia 29 Afval Dia 30 Overdracht van ziekten Dia 31 Einduitslag Dia 32 Benodigdheden insecten kweken Dia 33 Benodigdheden insecten kweken Dia 34 Is insecten kweten dan wel zo goed? Dia 35 - Voorbeeld van een insectenkweker Dia 36 - Voorbeeld van een insectenkweker Dia 37 Waarom zou je geen insecten eten? Dia 38 En jij? Zou jij ze nu durven eten? Ontwerp je eigen kwekerij De insectenkok in jezelf Docentenhandleiding 4 IVN Flevoland

5 Inleiding Voor u ligt het lespakket Smakelijke Kruipers. Deze reeks heeft als doel om leerlingen te introduceren in de wereld van het eten van insecten. Dit pakket omvat behalve de PowerPoint, werkbladen voor de leerlingen en de verdiepende opdrachten. De les kan uitgebreid worden door de verdiepingsopdrachten uit te voeren. Daarnaast kunt u een proefpakket insecten bestellen om de leerlingen te laten ervaren hoe het is om een insect te eten. Ook kunt u een bezoek van een vertegenwoordiger van DeliBugs reserveren. Hiervoor dient u zelf een afspraak te maken met Ger van der Wal, eigenaar van DeliBugs. Daarvoor vindt u onder het kopje Hoe werkt dit pakket? contactgegevens. Ger van der Wal of een vertegenwoordiger zal bij bezoek aan de school zelf wat komen vertellen en ook proefinsectjes meenemen. Het eten van insecten zal meer aandacht moeten krijgen om mensen bewust te maken van de problemen die de vraag naar dierlijke eiwitten met zich mee brengt. Daarom heeft IVN Flevoland dit pakket laten ontwerpen om leerlingen van het primaire onderwijs al te leren over entomofagie. Met behulp van de reeks Smakelijke kruipers zullen leerlingen meer te weten te komen over insecten in het algemeen en waarom insecten eten duurzaam zou kunnen zijn voor de toekomst. Dit pakket is ontwikkeld door studenten Master Educatie en Communicatie van de faculteit Wiskunde en natuurwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen in opdracht van IVN Flevoland. Docentenhandleiding 5 IVN Flevoland

6 Doel van dit pakket Dit pakket is bedoeld om leerlingen van groep 7 en 8 van de basisschool meer te leren over het eten van insecten. IVN Flevoland houdt zich bezig met een duurzame toekomst en het eten van insecten is een onderdeel hiervan. Aangezien de wereldbevolking steeds groter wordt, zal er in de toekomst een grotere behoefte zijn aan voedsel. We kunnen de aarde niet groter maken, maar we kunnen de aarde wel anders benutten. Een oplossing voor dit eventuele tekort aan voedsel is het eten van insecten. Dit lespakket sluit aan op de volgende kerndoelen van het basisonderwijs, zoals te vinden is in het kerndoelen boekje van de SLO: Doelstellingen: 39. De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. 40. De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41. De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. 49. De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen, woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren. 54. De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. Docentenhandleiding 6 IVN Flevoland

7 Hoe werkt dit educatieve pakket? Dit pakket bestaat uit deze handleiding, een werkblad voor de leerlingen, een serie PowerPoint dia s, verdiepingsopdrachten voor de leerlingen en eventueel een bezoek van een vertegenwoordiger van DeliBugs. Handleiding De handleiding begint met wat achtergrond informatie. Dit is puur voor de docent om zich in te lezen in het onderwerp. PowerPoint presentatie een kijkje in de wereld van de insecten De PowerPoint presentatie is de ruggengraat van de les en in deze handleiding staat per dia aangegeven wat er verteld kan worden, wat er aan/met leerlingen gevraagd/bediscussieerd kan worden en er wordt aangegeven wanneer leerlingen iets op het werkblad in kunnen vullen. In deze handleiding zijn pauzesuggesties opgenomen, zodat de les ook in delen uitgevoerd kan worden. Het is aan te raden de handleiding van te voren door te lezen en eventuele links vast klaar te zetten. Deze links staan ook in de PowerPoint. Per dia staan belangrijke punten aangegeven en als er iets moet gebeuren op het werkblad of iets besproken kan worden, wordt dit aangegeven met een. Op de dia s staat in dit geval ook een lieveheersbeestje. Dit kan als geheugensteuntje dienen om even in de handleiding te kijken. Verdiepingsopdrachten Na het draaien van de les met de PowerPoint presentatie en het werkblad, is het mogelijk om de leerlingen één of beide verdiepingsopdrachten uit te laten voeren. Meer informatie over deze opdrachten kan gevonden worden in de bijgevoegde factsheets en de opdrachtvellen voor de leerlingen. De ene opdracht draait om het ontwerpen van een insectenkwekerij en in de andere opdracht bedenken de leerlingen hun eigen gezonde insectengerecht. Bij beide opdrachten presenteren de leerlingen aan elkaar hun producten. Het kan leuk zijn om de ouders hierbij uit te nodigen. DeliBugs Voor het bezoek van iemand van DeliBugs kunt u contact opnemen met DeliBugs via Ger@delibugs.nl. Docentenhandleiding 7 IVN Flevoland

8 Achtergrond informatie Insecten behoren tot de klasse van de geleedpotigen (Arthropoda) en vormen met bijna een miljoen beschreven soorten de grootste groep van dieren. Elke dag komen er nog nieuwe soorten bij en geschat wordt dat veel soorten nog ontdekt moeten worden. Insecten komen overal ter wereld voor, maar in mindere mate in de zeeën. Ze zijn van belang voor al het leven op aarde. Het zijn namelijk afvalruimers die organisch afval kunnen omzetten naar organische producten die weer gebruikt kunnen worden door andere organismen. Daarnaast zijn veel andere dieren afhankelijk van het eten van insecten om te overleven. Insecten staan onderaan de voedselketen en vormen hier een grote voedingsbron voor veel verschillende soorten dieren. Insecten dienen niet alleen als voedsel, ze produceren ook voedsel. Bijen maken bijvoorbeeld honing en dat kunnen wij weer opeten. Tevens zijn insecten van belang bij de bestuiving van planten en bloemen en zorgen ze ervoor dat deze zich kunnen vermenigvuldigen. Insecten worden op deze wijze ook gebruikt binnen de landbouw om de gewassen te bevruchten. Bepaalde producten van insecten worden ook gebruikt in het dagelijkse leven. De zijderups produceert de vezel zijde om zijn cocon te bouwen. Deze vezel verwerkt de mens verwerken tot zijde om kleding van te maken. Bepaalde chemicaliën gevonden in insecten, worden verwerkt in medicijnen. Ook wordt chitine uit het exoskelet van de insecten vermalen en als kleurstof voor voedsel gebruikt. Sommigen insecten echter, hebben alleen maar nadelen voor de mens. Insecten, zoals wespen, kunnen steken en dat kan akelige gevolgen hebben bij overgevoeligheid voor dit soort steken. Ook kunnen sommigen insecten ziekten overdragen, zoals teken die de ziekte van Lyme aan ons kunnen geven. Bepaalde soorten insecten kunnen in grote hoeveelheid plagen veroorzaken die de gehele oogst kunnen vernietigen en voor veel overlast zorgen. Maar behalve de manier waarop de westerse wereld al gebruikt maakt van insecten: o.a. zijde, honing en kleurstoffen, is er een heel belangrijke eigenschap waar wij nog niet zoveel mee doen. Ze kunnen ook gebruikt worden als voedselbron. Meer dan 80% van de wereldbevolking eet al insecten. Westerse landen blijven nog achter, omdat insecten hier bekend staan als vieze, kruipende beestjes. Het eten van insecten staat ook wel bekend als entomofagie (entomo = insecten, fagie = eten). Insecten hebben echter heel veel voordelen om te eten. Ze bevatten namelijk alle essentiële bouwstenen die een mens nodig heeft. Ze bevatten veel eiwitten, vitaminen, vetten en mineralen. In de toekomst zal de wereldbevolking sterk gaan toenemen en al deze mensen zullen moeten eten. Voornamelijk de bron van eiwitten zal dan een probleem geven. Op dit moment worden de meeste eiwitten uit vlees gehaald. In de toekomst is er echter te weinig ruimte om genoeg vlees te produceren. Een oplossing voor dit eiwit tekort zijn insecten. Insecten zijn op kleine schaal in grote hoeveelheden te kweken. Binnen 6 weken kan er al ruim 6000 kg aan insecten worden gekweekt in een ruimte ter grootte van een gemiddeld klaslokaal. De productie is dus veel efficiënter en sneller dan vlees. Daarnaast is het kweken van insecten efficiënter als gekeken wordt naar de omzetting van voer naar product. Insecten hebben een hoge omzetting en daardoor gaat er weinig verloren in de vorm van afvalproducten en dus nutteloos materiaal. Bij de veehouderij wordt veel mest geproduceerd en hierbij komt ook veel Docentenhandleiding 8 IVN Flevoland

9 methaan vrij. Methaan wordt vaak gezien als de grootste oorzaak van het versnelde broeikaseffect. Er wordt wel gezegd dat het eten van vlees slechter voor het milieu is dan een stukje rijden met de auto. Doordat insecten een efficiënte omzetting hebben, is er weinig productie van afval en eventuele schadelijke gassen zoals methaan. Daardoor is het eten van insecten een goede manier om de bijdrage aan het broeikaseffect te beperken. Nog een belangrijke reden om meer insecten te gaan eten, is de nauwe verwantschap tussen de huidige veehouderij en de mens. Als gekeken wordt naar DNA en de mate van overeenkomsten met de mens, staan koeien, varkens en kippen redelijk dicht bij de mens in de genetische stam. Doordat ze veel overeenkomsten hebben in DNA, kunnen ze ook ziektes met elkaar uitwisselen. De vogelgriep en varkensgriep zijn hier voorbeelden van. Doordat er nog wel bepaalde verschillen zijn tussen het vee en de mens, kunnen deze ziektes ook erfelijk materiaal uitwisselen in het dier. Hierdoor ontstaan nieuwe ziektes waar de mens niet tegen beschermd is. Hierdoor kan wereldwijd een pandemie ontstaan, zoals ook het geval was in 1918 bij de Spaanse Griep. Hierbij muteerde een vogelgriep zodanig dat het ook mensen kon infecteren. Er waren op dat moment geen vaccins of medicijnen tegen dit nieuwe virus en dat resulteerde wereldwijd in 20 tot 100 miljoen doden. Insecten zijn veel minder verwant met de mens en zullen daardoor minder snel ziekten delen met de mens. Het eten van insecten heeft dus veel voordelen voor de mens. Toch staat het kweken van insecten op dit moment nog in de kinderschoenen. Binnen Nederland is een aantal kleine kwekers dat zich specialiseert in het kweken van insecten voor humane consumptie. Deze kwekers zijn al goed op weg, maar kunnen nog niet op zo n grote schaal kweken dat iedereen in Nederland wekelijks insecten zou kunnen eten. Een groot probleem is nog de veiligheid van het kweken van insecten. Insecten die op grote schaal bij elkaar zitten, zijn gevoelig voor ziekteverwekkers. Daarom moet er uiterst zorgzaam worden omgegaan met deze insecten en moet contact met de buitenwereld zoveel mogelijk worden beperkt. Verder hebben de insecten veel warmte nodig en dat kost veel energie. Dit is ook nog een grote beperkende factor. De energie die nodig is voor de kweek van insecten, kost veel geld; nog meer dan een huidige veehouder gebruikt. Deze vraag naar energie is wel duurzaam te maken door het gebruik van zonne-energie, windenergie, verbranding van afval, of door het gebruik van opgewarmd koelwater van fabrieken. Overige benodigdheden voor het kweken van insecten zijn voedsel, vochtigheid en een afgesloten ruimte. Dit is allemaal relatief eenvoudig te realiseren. Docentenhandleiding 9 IVN Flevoland

10 Extra informatie Hieronder staan links met extra materiaal en informatie met een toelichting wat er te vinden is. Link ml Wat is het? Filmpje van klokhuis over het eten van insecten. Aanrader! Nuttige informatie en een aantal veel gestelde vragen worden beantwoord. Belgisch filmpje over insecten eten. Aanrader! Waarom zouden we insecten moeten eten? + uitleg van een gerecht met daarin insecten. Waarom willen we geen insecten eten? Overzicht van gezonde voedingsstoffen in insecten en andere feitjes. Promotiefilmpje DeliBugs, de marktleider in distributie van insecten voor humane consumptie in Nederland. Docentenhandleiding 10 IVN Flevoland

11 Powerpoint presentatie Smakelijke kruipers: aanvullende informatie per dia Hieronder staat per dia aangegeven waar de dia over gaat en wat de docent erbij kan vertellen. Het is handig om deze informatie van tevoren door te nemen. Eventueel kunt u voor of na de les met de dia s een filmpje van klokhuis laten zien. Bij een aantal dia s staat een. Dit geeft aan dat er iets aan de leerlingen gevraagd kan worden of dat de leerlingen iets op het werkblad moeten invullen. Dia 1 Smakelijke Kruipers, een kijkje in de wereld van de insecten Docentenhandleiding 11 IVN Flevoland

12 Dia 2 Wat is een insect 1 Bij deze dia hebben de leerlingen ruimte om zelf een insect te ontwerpen. Hierbij geven de leerlingen advies aan de docent en de docent tekent het vervolgens op het bord. Het insect mag zo gek worden als de leerlingen zelf willen. Leerlingen geven docent aanwijzingen voor het tekenen van een insect Docentenhandleiding 12 IVN Flevoland

13 Dia 3 Wat is een insect 2 Op deze dia wordt uitgelegd wanneer een dier een insect is. Elk insect bestaat uit 3 delen: kop-borst-onderlichaam. In sommige gevallen kunnen delen hiervan zijn samengegroeid, zoals bij het lieveheersbeestje op de dia. Insecten hebben altijd 6 poten (in volwassen stadium). Insecten hebben 2 antennes. Daarnaast kunnen insecten vleugels hebben. Alle insecten zijn koudbloedig. Dit betekent dat ze zichzelf niet kunnen opwarmen of afkoelen en hier de omgeving voor gebruiken. Dit kenmerk is van belang in het vervolg van deze les. Dia 4 Soorten Insecten Op deze dia staan verschillende soorten insecten. Ze zijn er in alle vormen en maten. Docentenhandleiding 13 IVN Flevoland

14 Dia 5 Wat is een insect 3 Bij deze dia controleren de leerlingen elkaars tekening van een insect. Kunnen ze nog steeds zeggen dat dit een insect is? En waarom niet? Hierbij gaat de docent de voorwaarden om een insect te zijn nogmaals af: 3 delen, 6 poten, 2 antennes, soms vleugels. Werkblad: de leerlingen kunnen elkaars tekening controleren met behulp van de checklist van de onderdelen. Dia 6,7 Wat is geen insect? Docentenhandleiding 14 IVN Flevoland

15 Op deze dia moeten leerlingen aanwijzen wat geen insect is. De insecten zijn: vlieg, vlinder, mug, wesp, rups, sprinkhaan, meikever, waterjuffer, bladluis. Niet insecten: spin, pissebed, kreeft, duizendpoot. Extra uitleg bij elke afbeelding is mogelijk. Waarom is dit bijvoorbeeld een insect? Aanwijzen dat het lichaam uit drie segmenten bestaat, dat er antennes zichtbaar zijn, dat het vleugels kan hebben, dat het zes poten heeft, of is een deel van de levenscyclus van een insect (rups). Bij de niet insecten kan worden verteld dat deze punten niet aanwezig zijn. Werkblad: omcirkelen wat wel een insect is Pauzesuggestie Docentenhandleiding 15 IVN Flevoland

16 Dia 8, 9 Waarom zo veel? Er zijn enorm veel insecten op de wereld in wel een miljoen soorten. Zij zijn onmisbaar, want: Insecten zijn het voedsel van veel verschillende dieren en planten. Zonder insecten zouden heel veel dieren en planten dus geen voedsel hebben. Daarnaast zijn ze belangrijk bij het opruimen van afval: ze ruimen dode organismen op en zorgen ervoor dat de voedingsstoffen weer in de kringloop komen. Docentenhandleiding 16 IVN Flevoland

17 Dia 10 - Bestuiving Insecten dienen niet alleen als voedsel voor andere dieren en om afval op te ruimen. Ze zorgen ook voor bestuiving van bloemen. Daardoor komen er meer bloemen en planten en groeien en vruchten aan de planten. Insecten zijn hier de boodschappers tussen verschillende bloemen en planten. Daarom hebben bloemen en planten zulke mooie kleuren en lekkere geuren. Eventuele uitleg bestuiving als de leerlingen hier niet mee bekend zijn: Stel je voor: je staat midden in een groot veld en je ouders staan helemaal aan de andere kant van dat veld. Hoe kan je zorgen dat ze jou zien? Kinderen beginnen waarschijnlijk over roepen. Maar wat nou als je ouders je niet kunnen horen? Je zou een bord omhoog kunnen houden of een fel gekleurd T-shirt aan kunnen doen. Bloemen doen hetzelfde. Ze kunnen niet praten en dus gebruiken ze kleuren en geuren om insecten aan te trekken. Bloemen hebben insecten nodig om ervoor te zorgen dat er zaden kunnen groeien uit de bloem, waardoor er later nog meer bloemen komen. Om de insecten hiervoor te bedanken, geven de bloemen hun nectar. Dit is weer voedsel voor de insecten. Vragen aan leerlingen wat ze hier zien. Antwoord: bestuiving Docentenhandleiding 17 IVN Flevoland

18 Dia 11 Nuttig voor ons Insecten worden voor meerdere doeleinden gebruikt. Onder andere voor het produceren van voedsel. Bijen zorgen ervoor dat we honing hebben. Daarnaast wordt het schild van sommige insecten gebruikt om voedsel te kleuren. Niet alleen zorgen insecten ervoor dat er voedsel groeit, ook kunnen ze materiaal voor ons maken. De zijderups produceert zijde, waar wij weer kleding van kunnen maken. Ten slot kunnen sommige chemicaliën in insecten gebruikt worden in medicijnen. Weten de leerlingen dat de rode kleurstof van M&M s van insecten wordt gemaakt? Docentenhandleiding 18 IVN Flevoland

19 Dia 12 Wist je dat? Op deze dia is een aantal interessante weetjes van insecten weergegeven. De bedoeling van deze dia is om de rijkdom van het insectenrijk te laten zien. Leuk hierbij is om te vragen of de leerlingen ook nog een paar weetjes kennen. Vragen of leerlingen nog meer weetjes weten. Dia 13 Nadelen van insecten Tot nu toe zijn alleen de goede kanten van insecten genoemd. De positieve dingen waar de mens wat aan heeft. Toch zijn er ook nadelen te vinden aan insecten. Sommige insecten kunnen ons steken, bijvoorbeeld de wesp. Sommigen insecten dragen ziektes bij zich, denk bijvoorbeeld aan malaria. Ook kunnen insecten heel lastig zijn bij het telen van groente en fruit, of zelfs een hele oogst opeten of vernielen (zie dia 14) Docentenhandleiding 19 IVN Flevoland

20 Dia 14 - Filmpje insectenplaag Op deze dia is een filmpje ingebouwd die wordt opgehaald van YouTube. In dit filmpje is een sprinkhanenplaag op Madagaskar te zien in Deze plaag heeft toen de helft van alle oogst opgegeten. Dia 15 Leven op aarde Zou het leven op aarde hetzelfde zijn zonder insecten? Nee, dan zou het héél anders worden en veel leven zou niet meer mogelijk zijn. Bij deze dia kan worden teruggeblikt naar de voorgaande dia s over het nut van insecten. Voornamelijk dat ze als voedsel dienen voor veel dieren is een belangrijke functie maar natuurlijk ook dat insecten zorgen voor bestuiving. Docentenhandleiding 20 IVN Flevoland

21 Pauzesuggestie Dia 16 Zouden insecten nog meer nut kunnen hebben voor ons? Deze dia is de schakel van het algehele gedeelte over insecten naar het eten van insecten. Bij deze dia kunnen leerlingen zelf bedenken wat we nog meer met insecten zouden kunnen doen. Het eten van insecten zal vast genoemd worden en dan kan worden doorgegaan naar de volgende dia. Weten de leerlingen nog meer nuttige dingen van insecten? Bijvoorbeeld dat ze ook afval/ dood materiaal op kunnen ruimen? Of dat we ze kunnen eten? Docentenhandleiding 21 IVN Flevoland

22 Dia 17 Waar worden insecten al door mensen gegeten? (1) Het eten van insecten gebeurt al in veel landen over de hele wereld. Maar waar denken de leerlingen dat insecten gegeten worden? Leerlingen mogen hier zelf aangeven in welke landen zij denken dat insecten gegeten worden. Hier kan aan de leerlingen gevraagd worden wat zij hebben ingekleurd op hun werkblad. Dia 18 Waar worden insecten al door mensen gegeten? (2) Deze dia is een kopie van de wereldkaart van voorgaande dia. Nu zijn de landen ingekleurd waar insecten eten normaal is. Opvallend is dat dit al 80% van de wereldbevolking is. Alleen in de Westerse landen eten mensen geen insecten. Leerlingen kunnen hun eigen ingekleurde kaartjes controleren. Docentenhandleiding 22 IVN Flevoland

23 Dia 19 Uitleg insecten eten Insecten eten wordt ook wel entomofagie genoemd. Van álle insectensoorten zijn er meer dan 1000 die gegeten kunnen worden door de mens. Het eten van insecten is in veel landen de gewoonste zaak van de wereld. Het wordt beschouwd als een traditie en sommige insecten zijn een echte delicatesse, een verwennerij. Deze soorten kun je in die landen gewoon op de markt vinden. Waar bij ons in Nederland een kraampje met fruit staat, staat in zulke landen een kraampje met insecten. Docentenhandleiding 23 IVN Flevoland

24 Dia 20 Afbeeldingen insecten eten Op deze dia staan voorbeelden van voedsel bestaande uit insecten. Je kan insecten zo eten, zoals ze zijn. Maar je kan ze ook verwerken in snoepgoed of als extraatje op normaal voedsel. Bijvoorbeeld bovenop een bonbon of een sorbet. Bij stammen zoals de Aboriginals in Australië is het heel normaal om maden te eten. Zij weten ook precies van welke boom ze de bast moeten halen om ze te vinden. Hebben leerlingen al eens insecten gegeten? Dia 21 Waarom eigenlijk insecten eten? Ja, je kan insecten eten. Maar waarom zouden we die kruipende diertjes nou opeten? Docentenhandleiding 24 IVN Flevoland

25 Dia 22 Eiwitten Een van de belangrijkste bouwstenen van ons lichaam zijn eiwitten. Deze eiwitten hebben we nodig om te kunnen groeien en we bouwen ons lichaam ermee op. De meeste eiwitten zitten in vlees. Daarnaast zitten ze ook in melk, noten en eieren. Insecten bestaan voor een groot deel uit eiwitten en bevatten ook alle eiwitten die wij nodig hebben om te groeien. Insecten zouden dus een goed alternatief zijn als eiwitbron. Dia 23 Wat nog meer? Insecten bevatten niet alleen veel goede eiwitten, ze bevatten ook veel vitamines, vetten en mineralen. Dit zijn ook allemaal essentiële bouwstenen van het menselijke lichaam. Het pantser van insecten bevat veel calcium en dat is weer nodig voor sterke botten. Calcium zit ook veel in melk. Vandaar dat ze zeggen: van melk wordt je sterk. In de afbeelding is te zien dat de aanwezigheid van deze bouwstenen verschilt per insect. Een mier bevat veel eiwitten, maar Docentenhandleiding 25 IVN Flevoland

26 weer minder vetten. Bij kevers is dit precies andersom. Er zit veel variatie in voedingswaarde van de insecten. Het is dus niet zo dat we maar één soort insect zouden moeten eten elke dag, maar juist een variatie aan insecten. Dit is te vergelijk met niet alleen maar één type voedsel eten. Denk maar aan de schijf van 5. Wat weten de leerlingen al/ nog van de schijf van 5? Pauzesuggestie Dia 24 Het probleem Maar waarom is het van belang dat insecten een alternatief vormen voor vlees? Op deze dia wordt uitgelegd wat de gemiddelde vleesconsumptie per wereldbewoner is. U kunt beginnen met de vraag: Hoeveel vlees denk jij dat je in een jaar eet? Hier kunnen veel uitlopende antwoorden op komen, van een enkele kilo tot duizenden kilo s. Hierna kunt u spreken over het gemiddelde wat een persoon eet per jaar: 80 kilo vlees. Dat is heel veel vlees. Maar dit geldt alleen in de ontwikkelde landen. In onderontwikkelde landen eten ze maar 25 kg vlees per jaar. Laat de leerlingen schatten hoeveel kilo vlees eet een persoon per jaar? Docentenhandleiding 26 IVN Flevoland

27 Dia 25 Het eiwitprobleem Het eten van veel vlees is een probleem. Deze getallen zijn van nu en de wereldbevolking zal de komende jaren nog veel groeien. Op dit moment zijn er al meer dan 7 miljard mensen op aarde. Hoeveel zullen dit er zijn in 2050, over 35 jaar? De verwachting voor 2050 is 9 miljard mensen. Een groei van ongeveer 25%. En al deze mensen zullen dan ook moeten eten en ook eiwitten en andere bouwstenen binnen moeten krijgen. Er is dus heel veel vlees nodig in de toekomst. Leuk om met de leerlingen te bekijken: Via het plaatje op de dia kan er in een keer naar de site genavigeerd worden. Het plaatje is een hyperlink. Dia 26 Zijn insecten dan een oplossing? Docentenhandleiding 27 IVN Flevoland

28 Er is al uitgelegd dat insecten veel van de bouwstenen bevatten die mensen nodig hebben. Kunnen we dan in de toekomst ook meer insecten gaan eten om iedereen eten te geven? De komende dia s geven een aantal voordelen van insecten ten opzichte van het eten van vlees. Dia 27 Omzetting Omzetting is het omzetten van de hoeveelheid voedsel dat het dier inneemt eet om een bepaalde hoeveelheid product op te leveren, dat wij kunnen gebruiken. We gaan even insecten en vee vergelijken. Stel je geeft 10 kilogram voer aan een varken. Hier houd je uiteindelijk maar 3 kilogram vlees aan over om zelf op te eten. Een verlies van 7 kilogram waar wij niks aanhebben. 10 kilogram voer bij koeien, levert maar 1 kilogram vlees op. Een verlies van 9 kilogram. De kip is dan nog het beste, deze levert bij 10 kilogram voer, 5 kilogram vlees op. Een verlies van 5 kilogram. Bij insecten is dit anders. Wanneer je een krekel 10 kilogram voer geeft, krijg je er 9 kilogram aan krekel voor terug dat wij kunnen gebruiken. Een verlies van slechts 1 kilogram dus. Insecten zijn dus erg duurzaam en daarom 1-0 voor de insecten. Docentenhandleiding 28 IVN Flevoland

29 Dia 28 Grond Op dit moment wordt al 70% van alle beschikbare landbouwgrond gebruikt voor de veehouderij. Door de groei van de wereldbevolking, is er meer vee nodig en dit zal meer grond nodig zijn. Het gevaar hiervan is het verdwijnen van bossen en minder grondgebruik voor plantaardig voedsel, zoals graan en maïs. En zelfs dan is er te weinig grond. Om iedereen in de toekomst te kunnen voorzien van vlees, zijn er 3 aardbollen nodig voor alleen de veehouderij. Insecten hebben echter veel minder ruimte nodig. Op kleine schaal kunnen al veel insecten gekweekt worden. Een gemiddeld klaslokaal alleen kan al 6000 kg aan insecten opleveren: 2 punten voor de insecten! Dia 29 Afval Docentenhandleiding 29 IVN Flevoland

30 In de veehouderij wordt voedsel weinig omgezet tot vlees. Er gaat veel voedsel verloren; dit komt als mest weer naar buiten. Er wordt naast veel mest ook veel gas (methaan) geproduceerd. Methaan is slecht voor het broeikaseffect. De mest kan wel gebruikt worden als bemesting van onze tuinen, maar hiervoor is te veel mest. Insecten aan de andere kant produceren weinig afval en het meeste van dit afval kan opnieuw gebruikt worden. Ze kunnen het zelf weer eten of het kan verbrand worden om energie op te wekken. Hierdoor zijn insecten duurzamer en krijgen ze er weer een punt bij: 3 punten voor de insecten. Dia 30 Overdracht van ziekten Dit punt kan nog als lastig worden ervaren bij de leerlingen, aangezien het hier over virussen gaat. Om het begrijpelijk te maken, is er op de dia een aantal krantenartikelen geplaatst die gaan over vogelgriep en varkensgriep. Het eerste artikel gaat over de Spaanse Griep in 1918 waaraan wereldwijd miljoenen mensen zijn overleden. Een recenter en meer dichtbij voorbeeld is de Mexicaanse griep uit 2009 die ook in Nederland een grote invloed heeft gehad. Indien er zo n epidemie of pandemie is, kan er een vervoersverbod worden opgelegd van al het vee om verspreiding te voorkomen. Voornamelijk varkens en kippen kunnen deze ziektes krijgen en deze overdragen aan de mens. Dit komt omdat varkens en kippen veel op de mens lijken, ze hebben een grote genetische overeenkomst. Insecten lijken veel minder op de mens en delen minder genetische eigenschappen met mensen. Hierdoor zullen ziektes veel minder snel via insecten worden overgedragen op de mens: 4 punten voor de insecten. Docentenhandleiding 30 IVN Flevoland

31 Dia 31 Einduitslag Einduitslag is 4 punten voor de insecten en 0 voor de huidige veehouderij. Nu zou u kunnen denken worden dat we dan alleen nog maar insecten moeten kweken, maar dat is niet mogelijk. Zoveel insecten kunnen er nu ook weer niet gekweekt worden. Als iedereen in de toekomst maar één keer per week insecten eet, maakt dat al een groot verschil Pauzesuggestie Dia 32 Benodigdheden insecten kweken 1 Op deze dia zijn de benodigdheden voor het kweken van insecten weergegeven en in het bijzonder die van de krekel. De krekel is een van de meest gekweekte insecten op dit moment. De leerlingen kunnen op hun werkblad de juiste antwoorden omcirkelen. Vraag aan de leerlingen wat zij denken dat er nodig is voor insectenkweek en laat hen dit aangeven op hun werkblad. Docentenhandleiding 31 IVN Flevoland

32 Dia 33 Benodigdheden insecten kweken 2 Op deze dia staan de basis benodigdheden voor het kweken van insecten. Deze basis benodigdheden zijn: veel warmte, vocht, voedsel en een afgeschermde locatie. Insecten zijn koudbloedig en daarom kunnen ze niet zelf hun temperatuur regelen. Om goed te kunnen groeien, hebben ze een temperatuur van rond de 30 C nodig. Een ander belangrijk vereiste is luchtvochtigheid. Ze hebben veel vocht nodig om te kunnen leven. Natuurlijk hebben insecten ook voedsel nodig, maar dit is vaak afvalmateriaal wat niet door de mens kan worden geconsumeerd. Als laatste hebben ze een afgeschermde locatie nodig. Veel insecten bij elkaar zijn gevoelig om ziek te worden. Om dit te voorkomen, moet de locatie goed worden beschermd en worden mensen niet zomaar toegelaten. Ze moeten, net als in een laboratorium, beschermende kledij aan. Werkblad: controleren of de juiste factoren zijn omcirkeld. Docentenhandleiding 32 IVN Flevoland

33 Dia 34 Is insecten kweten dan wel zo goed? Insecten vereisen veel energie om warm te blijven. Is het dan wel zo voordelig? Hoe zou dit energie probleem kunnen worden opgelost om het duurzamer te maken? Hier kunnen de leerlingen zelf aangeven welke oplossingen mogelijk zijn om energie op meer duurzame manier te produceren. Dit kan door middel van zonne-energie, windenergie en zelfs door het verbranden van insectenpoep. Ook een oplossing is het gebruik van warm water afval van andere fabrieken. Insecten kweken is dus zo duurzamer te maken. Vraag aan de leerlingen of zij alternatieve energiebronnen kunnen noemen. Docentenhandleiding 33 IVN Flevoland

34 Dia 35 - Voorbeeld van een insectenkweker Op deze dia is een voorbeeld van de insectenkweker DeliBugs te vinden. Deze kweker is gevestigd in Lelystad, op een terrein waar ook onderzoek naar duurzame energie wordt gedaan. Rechtsboven is een foto te zien van een koelkamer waar de insectenproducten worden bewaard. Linksonder zijn de rekken te zien waar de insecten worden gehouden. Dia 36 - Voorbeeld van een insectenkweker Op deze dia is te zien hoe de insecten gekweekt worden. In deze bakken zitten eierdozen waar de insecten in leven. In dit geval gaat het om krekels. Docentenhandleiding 34 IVN Flevoland

35 Dia 37 Waarom zou je geen insecten eten? Insecten zijn duurzaam om te eten en misschien wel het voedsel van de toekomst. Maar waarom wordt het nu dan nog niet overal gedaan? Dit komt deels door de iewl -factor. Mensen zien insecten nog steeds als vieze, glibberige en kruipende beestjes. Waarom zou je dat nou eten? Terwijl we wel garnalen eten en deze er ook uitzien als kleine, glibberige beestjes. Dia 38 En jij? Zou jij ze nu durven eten? Deze dia is bedoeld om een discussie te beginnen met de leerlingen. Zouden ze naar aanleiding van deze les wel durven om insecten te eten? En waarom zouden ze het nu wel durven en voor deze les niet? Docentenhandleiding 35 IVN Flevoland

36 Ontwerp je eigen kwekerij Wat houdt de activiteit in? De leerlingen ontwerpen een kwekerij voor een insect naar keuze Wat is het doel van de activiteit? In de nabije toekomst zal de mensheid over moeten stappen op een andere eiwitbron dan vlees. Insecten zijn hier een goede optie voor. Maar insecten voor consumptie moeten gekweekt worden. Wat heb je daarvoor nodig? De leerlingen gaan in groepjes voor een insect naar keuze een kwekerij ontwerpen en maken daar een bouwplan/ tekening/ poster van die ze aan de rest van de klas presenteren. Voor welke doelgroep is de activiteit? De activiteit is geschikt voor leerlingen uit groep 7 en 8. Wat is het resultaat? Per groepje wordt er een bouwplan voor een insectenkwekerij geproduceerd en gepresenteerd. Wie zorgt voor de invulling? De uitleg en begeleiding is in handen van de leerkracht. Wat gaat er precies gebeuren? De leerlingen krijgen een lijstje met insecten waar ze uit kunnen kiezen. Ze maken groepjes en kiezen er eentje. Het leukste is het als de groepjes allemaal een verschillend insect kiezen. Vervolgens kunnen ze op internet meer informatie opzoeken over waar dat insect leeft en wat het eet etc. Hierna is het aan de leerlingen om een kwekerij te ontwerpen speciaal voor dit insect. Hier maken ze een bouwplan/ poster van en presenteren ze aan de rest van de klas. Docentenhandleiding 36 IVN Flevoland

37 Benodigde materialen: De benodigde materialen voor het uitwerken van het bouwplan worden door school geleverd; teken/ schrijf materiaal voor de leerlingen postermateriaal computers met internet Benodigde tijd: Totaal: ± 2,5 uur 0,5 uur om onderzoek te doen op de computer en informatie te verzamelen. 1 uur om bouwplan te maken en presentatie voor te bereiden 1 uur om de presentaties uit te voeren (de docent bepaald hoe groot de groepjes zijn en hoe lang de presentaties moeten duren) In welke periode wordt deze activiteit aangeboden? Deze activiteit kan het hele jaar door uitgevoerd worden. Is extra begeleiding nodig? Hoewel het wel leuk kan zijn om ouders erbij te betrekken, is dit niet vereist. Ouders zouden kunnen komen kijken bij de presentaties van de leerlingen. Inzet leerkracht De leerkracht wordt geacht als begeleider te fungeren en kan de kinderen begeleiden. Docentenhandleiding 37 IVN Flevoland

38 Smakelijke Kruipers Verdiepingsopdracht 1: Ontwerp je eigen kwekerij De wereldbevolking gaat de komende jaren sterk groeien. Men verwacht dat er in miljard mensen zijn! En al deze mensen moeten ook eten. Dat geeft problemen. Er kan namelijk niet genoeg voedsel worden gemaakt voor iedereen. Mensen hebben in hun voeding ook eiwitten nodig. En die eiwitten gaat het probleem geven. Vlees bevat eiwitten Daarom wordt hard gezocht naar een alternatieve eiwitbron. Hier komen insecten om de hoek kijken. Insecten kunnen veel eiwit leveren en zijn een goede optie als eiwitbron in plaats van vlees. Maar om genoeg insecten te hebben, moet je ze kweken. En wat heb je daar allemaal voor nodig? In deze opdracht gaan jullie zelf een kwekerij voor een insect naar keuze bouwen. Hier moet jezelf opzoeken wat dit insect nodig heeft. Wat voor soort voedsel wil dit insect hebben? Houdt het insect van warmte en hoe zou ik deze warmte kunnen produceren? Dit zijn pas een paar dingen waar je aan zal moeten denken tijdens de opdracht. Aan het eind van deze opdracht zal je je ontwerp van de kwekerij presenteren aan de andere leerlingen. Keuze mogelijkheden insecten: Krekel Meelworm Buffaloworm Mier Vragen om over na te denken: Welk insect kies je? Wat voor voedsel eet dit insect? Welke omgeving vindt een insect prettig? Denk hierbij aan temperatuur, vochtigheidsgraad, licht en nog meer. Hoe kan de kwekerij zo duurzaam mogelijk worden gemaakt? Docentenhandleiding 38 IVN Flevoland

39 De insectenkok in jezelf Wat houdt de activiteit in? De leerlingen ontwerpen een verantwoord gerecht met insecten als een van de ingrediënten. Wat is het doel van de activiteit? In de nabije toekomst zal de mensheid over moeten stappen op een andere eiwitbron dan vlees. Insecten zijn hier een goede optie voor. Maar insecten als geheel zien er niet aantrekkelijk uit om te eten. Er wordt al veel geëxperimenteerd door een aantal koks en kwekers maar nu mogen de leerlingen hun creativiteit tonen en een gerecht bedenken. Dit gerecht moet gezond en lekker zijn. Hiervan maken zij vervolgens een tekening of poster en die presenteren ze aan de rest van de klas. Wie weet kunnen ze het ook echt een keertje klaarmaken? Voor welke doelgroep is de activiteit? De activiteit is geschikt voor leerlingen uit groep 7 en 8. Wat is het resultaat? Per groepje een poster/ tekening van een zelf bedacht verantwoord gerecht met insecten erin verwerkt. Wie zorgt voor de invulling? De uitleg en begeleiding is in handen van de leerkracht. Wat gaat er precies gebeuren? De leerlingen krijgen een lijstje met insecten waar ze uit kunnen kiezen. Ze maken groepjes en kiezen er eentje. Het leukste is het als de groepjes allemaal een verschillend insect kiezen. Vervolgens kunnen ze op internet meer informatie opzoeken en ideeën opdoen. Daarna is het tijd voor creativiteit. Ze moeten ervoor zorgen dat het een gezond gerecht word met meerdere onderdelen van de schijf van 5. Indien de school de faciliteiten heeft, kunnen de leerlingen de gerechten ook bereiden. Benodigde materialen: De benodigde materialen voor het uitwerken van het gerecht worden door school geleverd. teken/ schrijf materiaal voor de leerlingen postermateriaal computers met internet Docentenhandleiding 39 IVN Flevoland

40 Benodigde tijd Totaal: ± 2,5 uur 0,5 uur om onderzoek te doen op de computer en informatie te verzamelen. 1 uur om gerecht te bedenken en presentatie voor te bereiden 1 uur om de presentaties uit te voeren (de docent bepaald hoe groot de groepjes zijn en hoe lang de presentaties moeten duren) In welke periode wordt deze activiteit aangeboden? Deze activiteit kan het hele jaar door uitgevoerd worden. Is extra begeleiding nodig? Hoewel het wel leuk kan zijn om ouders erbij te betrekken, is dit niet vereist. Ouders zouden kunnen komen kijken bij de presentaties van de leerlingen. Inzet leerkracht De leerkracht wordt geacht als begeleider te fungeren en kan de kinderen begeleiden. Docentenhandleiding 40 IVN Flevoland

41 Smakelijke Kruipers Verdiepingsopdracht 2: De insectenkok in jezelf De wereldbevolking gaat de komende jaren sterk groeien. Men verwacht dat er in miljard mensen zijn! En al deze mensen moeten ook eten. Dat geeft problemen. Er kan namelijk niet genoeg voedsel worden gemaakt voor iedereen. Mensen hebben in hun voeding ook eiwitten nodig. En die eiwitten gaat het probleem geven. Vlees bevat eiwitten Daarom wordt hard gezocht naar een alternatieve eiwitbron. Hier komen insecten om de hoek kijken. Insecten kunnen veel eiwit leveren en zijn een goede optie als eiwitbron in plaats van vlees. Maar insecten zien er normaal niet lekker uit om te eten. Vele koks zijn al aan het experimenteren om insecten er zo lekker mogelijk uit te laten zien, zodat mensen ze sneller durven te eten. In deze opdracht ga je in een groepje een recept bedenken met insecten. Hiervoor kan je een insect naar keuze kiezen uit een lijst die hier onder staat. Met dit insect ga je vervolgens een recept bedenken. Dit recept moet voldoen aan de Schijf van 5. Het recept presenteer je aan het einde voor alle leerlingen. Keuze mogelijkheden insecten: Krekel Meelworm Buffaloworm Mier Vragen om over na te denken: Hoe moet je het insect bereiden zodat het veilig wordt om te eten? Waar bestaat de schijf van 5 uit? Wat zit er allemaal in jouw insect wat aan de schijf van 5 voldoet? Wat heb je nog meer nodig om te voldoen aan de schijf van 5? Hoe moet je je recept bereiden? Hoe zal het gerecht eruit zien? Docentenhandleiding 41 IVN Flevoland