Voorwoord: Een normcommissie Leertechnologieën. De Nederlandse Normcommissie Leertechnologieën. De Europese WorkShop Learning Technologies (WSLT)

Transcriptie

1 INHOUD Jaargang 1, nummer 1, juli 2002 Voorwoord: Een normcommissie Leertechnologieën Leertechnologieën De Nederlandse Normcommissie Leertechnologieën De Europese WorkShop Learning Technologies (WSLT) De internationale subcommissie Learning Technologies Standaarden voor leertechnologie van IEEE IMS Global Learning Consortium LOM Voorwoord: Een normcommissie Leertechnologieën e-learning : goedkoper en beter controleerbaar, maar niet zonder nadelen of ICT in het Amerikaans onderwijs, zijn slechts twee recente krantenkoppen van de vele publicaties over dit onderwerp. Computergebruik in het onderwijs is volop in het nieuws. Niet de computer als tekstverwerker of encyclopedie, maar de computer als hulpmiddel bij het leerproces zelf. Programma s en technieken die nodig zijn om via de computer te onderwijzen en/of onderwijs te genieten worden samengevat onder de noemer: e-learning. Maar de computer wordt ook ingezet om allerlei administratieve processen die het leren ondersteunen, te optimaliseren. Deze beide vormen van computergebruik in het onderwijs worden samen Learning Technologies genoemd of, op z n Nederlands, Leertechnologieën (LT). Standaarden vergroten het succes Standaarden zijn van groot belang om het werken met leertechnologieën tot een succes te maken. Door standaarden te gebruiken kunnen producten van verschillende producenten gekoppeld worden. Zo kunnen leerinhouden die op verschillende systemen zijn gefabriceerd worden uitgewisseld. Ook zegt het iets over de kwaliteit van een product als het aan (inter)nationale standaarden voldoet. Dat standaarden van belang zijn wordt door steeds meer partijen onderkend. Behalve in Noord- Amerika wordt nu ook op veel andere plekken in de wereld aan standaarden op dit gebied gewerkt. Sinds kort is er ook in Nederland een commissie actief die meedenkt over LT-standaarden, de normcommissie Leertechnologieën van het Nederlands Normalisatie-instituut, ook wel bekend als NEN.

2 Blijf de ontwikkelingen volgen Met deze NEN-Nieuwsbrief willen wij u informeren over de activiteiten van deze Nederlandse normcommissie en over de verschillende Europese en internationale organisaties die LT-standaarden ontwikkelen. Eén in Nederland veel gebruikte standaard, SCORM, komt in deze nieuwsbrief niet aan de orde. Meer over dit onderwerp vindt u in de volgende nieuwsbrief. De nieuwsbrief zal in 2002 drie keer verschijnen. In deze eerste aflevering passeren verschillende standaardisatieorganisaties de revue. Ook komt het eerste project van de Nederlandse Normcommissie ter sprake. We hopen dat de nieuwsbrief voor u nuttige informatie bevat en dat hij bijdraagt aan de verdere ontwikkeling van Leertechnologieën in Nederland. Jan Rietveld, Secretaris Nederlandse Normcommissie Leertechnologieën. Leertechnologieën Gebruik van computers in het onderwijs is inmiddels wijdverspreid. Ze worden zowel ingezet in allerlei onderwijsondersteunende processen als in het primaire onderwijsproces zelf. In het eerste geval betreft het verbetering van de bedrijfsvoering van onderwijsinstellingen met bijvoorbeeld een studentenadministratiesysteem en een studenten- of leerlingvolgsysteem. In het tweede geval gaat het om simulatiesoftware, elektronische leeromgevingen, software voor samenwerkend leren en dergelijke. Op beide terreinen is de laatste jaren een grote behoefte aan standaarden ontstaan. Vanuit de onderwijssector om te voorkomen dat de investeringen die gedaan zijn in data met een bepaald softwaresysteem (naw-gegevens van leerlingen, studieresultaten van studenten, itembanken van meerkeuzevragen, onderwijsmateriaal) opnieuw moeten worden gemaakt bij het overgaan op een ander systeem. Voor de bouwers van dergelijke softwaresystemen is standaardisatie interessant omdat ze daarmee hun potentiële markt kunnen vergroten. Voor afnemers blijft het immers betaalbaar over te schakelen naar een systeem met een superieure functionaliteit. De opkomst van het Internet als universeel communicatienetwerk en de steeds snellere opeenvolging van nieuwe hardware en nieuwe systeem- en applicatiesoftware, heeft de behoefte aan standaarden alleen maar vergroot. Voldoen aan de behoefte In antwoord op deze behoefte zijn de laatste jaren verscheidene standaardisatiegremia ontstaan, uit particuliere initiatieven van belangengroeperingen en binnen de officiële standaardisatieorganisaties als ISO, IEC en CEN (zie onder voor meer details). Deze wereld is voor een buitenstaander slecht te doorgronden, al was het maar omdat het zeer tijdrovend is alle initiatieven in elk van de gremia te volgen. Niettemin is het belangrijk te weten of zelfs te sturen wat daar gaande is vanwege de te verwachten invloed die ervan de standaarden uitgaat op de inrichting van het hele Nederlandse onderwijs. Een Nederlandse, door NEN ondersteunde technische commissie leertechnologie kan helpen de Nederlandse kennis van en invloed op leertechnologiestandaarden te vergroten. Er zijn twee manieren waarop die invloed gestalte kan krijgen, waarbij het van belang is de beschikbare menskracht wijs, dat wil zeggen over niet teveel projecten, te verdelen. Twee typen projecten Het ene type projecten betreft standaarden die reeds aangenomen zijn of in veruitgewerkte staat beschikbaar zijn, waarvoor een specifiek Nederlandse implementatie gemaakt moet worden ( localisatie ). De Learning Object Metadata-standaard, waarmee leerobjecten van beschrijvende termen worden voorzien, is daarvan een voorbeeld. Hier is behoefte aan een Nederlandse implementatie: namen van door de LOM onderscheiden categorieën moeten worden vertaald naar het Nederlands, toegestane manieren van invullen van de categrorieën moeten voor de Nederlandse situatie worden gespecificeerd. In dit laatste geval gaat het niet om rechttoe-rechtaan vertalen, maar om een voor de Nederlandse onderwijscultuur specifieke invulling (een equivalent van de Amerikaanse term highschool kennen wij bijvoorbeeld niet). Een ander voorbeeld zou het IMS Learner Information Profile zijn, waarin is vastgelegd welke gegevens van leerlingen of studenten worden opgeslagen opdat ze uitgewisseld kunnen worden tussen administratieve systemen. Ook hiervoor geldt dat een specifiek Nederlandse implementatie nuttig is.

3 Een tweede type projecten betreft vanuit Nederland aangezette initiatieven voor het formuleren van een standaard die ook buiten Nederland bruikbaar is. Voor zulke projecten geldt altijd de politiek-strategische vraag via welk gremium ze het best tot een standaard kunnen worden verheven en welke toegevoegde waarde ondersteuning van NEN heeft. Een goed voorbeeld hiervan zou een Nederlandse studentportfolio kunnen zijn. Dr. P.B. Sloep. Senior-onderwijstechnoloog bij de Open Universiteit, Voorzitter Normcommissie Leertechnologieën. Zie het artikel op of zijn column op Edusite: of. De Nederlandse Normcommissie Leertechnologieën In 1999 heeft het Ministerie van Economische Zaken NEN gevraagd te onderzoeken of er in Nederland belangstelling bestaat voor standaarden op het gebied van Leertechnologieën. Na een marktonderzoek bleek dit het geval te zijn. NEN heeft vervolgens het initiatief genomen een normcommissie op te richten. Sinds begin 2001 zijn er drie bijeenkomsten geweest voor belangstellenden waarin gekeken is of er voldoende personele en financiële mogelijkheden waren voor het oprichten van een normcommissie. Door een eenmalige bijdrage van het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen is het mogelijk geworden in 2002 officieel van start te gaan. Op het moment heeft de commissie vier leden, de universiteit van Amsterdam, de Open Universiteit, het bedrijf Three Ships en de uitgever Thieme-Meulenhoff. We hopen dat meer vertegenwoordigers uit deze en andere sectoren het komend jaar het draagvlak van de commissie komen vergroten. Wat zijn de speerpunten? De commissie komt 2 tot 4 keer per jaar bijeen. Op deze vergaderingen worden actuele onderwerpen besproken. Tijdens de bijeenkomst in juni 2002 is gesproken over de onderwerpen die op dit moment voor Nederland van belang zijn en door de normcommissie aangepakt kunnen worden. Besloten is te starten met het vertalen van de IEEE-norm Learning Object Metadata (LOM). Meer over deze norm vindt u verderop in deze nieuwsbrief. Andere onderwerpen waarin de commissie geïnteresseerd is, zijn de Digitale Portfolio en Question and Test Interoperability (QTI). Veel van het commissiewerk en de onderlinge communicatie gebeurt elektronisch, zoals het verspreiden van documenten, het leveren van commentaar en het stemmen op normen. NEN is verantwoordelijk voor de administratie en organisatie van het normalisatieproces, zoals het ontvangen en versturen van nationale en internationale documenten, het in de gaten houden van deadlines en ontwikkelingen bij verwante normalisatiecommissies. Frisse start voor de commissie Het jaar 2002 wordt gezien als een opstartjaar voor de commissie waarin gewerkt wordt aan het werven van commissieleden, het vaststellen van de onderwerpen die voor Nederland van belang zijn en voor het maken van een financieel plan. Om bekendheid te geven aan haar activiteiten is het in 2002 mogelijk voor geïnteresseerden zich op de mailinglist te laten zetten zodat zij alle commissiedocumenten ontvangen. In de loop van 2003 wordt met deze service gestopt en krijgen alleen de leden de documenten. Aan de normcommissie kan door alle belanghebbende Nederlandse partijen worden meegewerkt. Naast een personele inspanning wordt ook een financiële bijdrage gevraagd. Voor informatie over de commissie kunt u contact opnemen met de secretaris dhr. Rietveld, tel. (015) , e- mail: jan.rietveld@nen.nl. Meer informatie over het Nederlands Normalisatie-instituut vindt u op Op korte termijn krijgt de commissie haar eigen pagina op de NEN-site. De Europese WorkShop Learning Technologies (WSLT) Internationaal zijn er verschillende consortia die aan Leertechnologie-standaarden werken. Op Europees niveau wordt aan Leertechnologieën gewerkt in de CEN/ISSS Workshop on Learning Technologies (WSLT). CEN is het Comité Européen de Normalisation, een instituut voor het maken en promoten van standaarden in Europa. ISSS is de Information Society Standardization System binnen CEN. De WSLT is onder andere opgericht om tegenwicht te bieden aan de internationale ontwikkelingen die gedomineerd worden door Amerika en Japan. Het doel van de Work- Shop Learning Technologies is het effectief ontwerpen en gebruiken van relevante en juiste standaarden voor leertechnologieën in Europa.

4 Wat beoogt de WorkShop? De WorkShop wil stimuleren dat Europese belangen meegenomen worden in de mondiale standaarden en indien nodig bestaande mondiale standaarden aanpassen aan de Europese situatie. Voor de landen van de Europese Unie is het bijvoorbeeld belangrijk dat ze hun identiteit kunnen bewaren binnen de Unie. Deze internationale standaarden moeten dit wel toelaten door niet teveel toegespitst te zijn op één cultuur. De Europese WorkShop heeft hiertoe formele relaties met andere instellingen die LT-standaarden maken. De Nederlandse normcommissie is lid van de WSLT om de belangen van Nederland te behartigen en de Nederlandse ontwikkelingen toe te lichten. Zo hopen we ook de samenwerking tussen de verschillende Europese normcommissies voor leertechnologieën te stimuleren. Werkgroepen voor deelonderwerpen Binnen de WorkShop wordt in werkgroepen aan deelonderwerpen gewerkt. Zo is een werkgroep bezig met het vertalen en aanpassen van de door IEEE ontwikkelde Learning Object Metadata standaard (LOM). Verder wordt een WorkShop Agreement gemaakt voor het beschrijven van de taalvaardigheid, zodat op standaardwijze kan worden aangegeven welke talen, en op welk niveau een leerling/student een taal kan lezen, schrijven en begrijpen. Ook wordt een overzicht gemaakt van bestaande Educational Modelling Languages (EML s). Met een EML kunnen onderwijsprogramma s, inclusief de onderliggende didactiek ervan, formeel beschreven worden. Personen en bedrijven die geïnteresseerd zijn, kunnen zonder kosten deelnemen aan de WorkShop. U hoeft geen lid te zijn van de NEN-normcommissie. Voor meer informatie over WSLT, de werkgroepen http// en de projecten waaraan gewerkt wordt, zie: De internationale commissie Learning Technologies. Mondiaal wordt binnen verschillende consortia aan standaarden voor leertechnologieën gewerkt. De Nederlandse normcommissie is via NEN formeel betrokken bij de Joint Technical Committee 1 subcommissie 36 (JTC1 SC36) Learning technology. JTC1 is het samenwerkingsverband van ISO en IEC, de twee belangrijkste internationale standaardisatieorganisaties voor het maken van normen voor Informatietechnologie. SC36 houdt zich bezig met leertechnologieën. Van ISO, IEC en dus ook van JTC1 kunnen alleen nationale normalisatie-instellingen lid worden. Nederlandse instellingen die willen meewerken aan JTC1 standaarden kunnen dit doen via het Nederlands Normalisatie-instituut door lid te worden van de desbetreffende normcommissie. Op het moment zijn internationaal zestien landen actief lid van de commissie Learning Technologies waaronder de Verenigde Staten, Engeland, Duitsland, Japan, Frankrijk en Nederland. De nationale normcommissies van deze landen kunnen voorstellen voor standaarden indienen, commentaar geven op standaarden en stemmen of een standaard geratificeerd moet worden. De drie werkgroepen aan het werk In deze internationale normcommissie wordt in werkgroepen aan deelonderwerpen gewerkt. Op het moment zijn drie werkgroepen actief. Eén werkgroep maakt een gestructureerde trefwoordenlijst voor het vakgebied leertechnologieën. Een eerste opzet hiervan is ter beoordeling naar de betrokken commissieleden gestuurd. In werkgroep 2 wordt aan Collaborative Technology gewerkt. Dit omvat technieken waarmee leerlingen via de computer kunnen samenwerken aan een onderwijsproject. In de laatste werkgroep onderzoekt de mogelijkheid van een Simpel Human Identifier. Een standaard voor het identificeren van de personen die bij het onderwijsproces betrokken zijn. De NEN- normcommissie volgt deze internationale commissie en geeft commentaar op de standaarden indien noodzakelijk. Meer informatie over JTC1/SC36 vindt u via de homepage van JTC1: Voor informatie over de woordenlijst zie: vocabulary.jtc1sc36.org/; over Collaborative Technologie zie: voor de Simple Human Identifiers, zie: Standaarden voor leertechnologie van IEEE IEEE staat voor Institute of Electrical and Electronics Engineers, Inc. Dit is een non-profit organisatie voor technical professionals met ruim individuele leden in 150 landen. Binnen IEEE zijn verschillende commissies actief met het maken van standaarden. Een van deze commissies is de Learning Technology Standards Committee

5 (LTSC). Deze commissie ontwikkelt onder andere standaarden, praktijkrichtlijnen en handleidingen op het gebied van leertechnologieën. Iedereen die geïnteresseerd is in het werk van de commissie kan lid worden. De kosten bedragen $200 per jaar. De commissie komt vier keer per jaar bij elkaar. Ook wisselen commissieleden informatie uit via teleconferenties en discussielijsten. Grote belangstelling voor LOM In IEEE LTSC werken negen werkgroepen aan deelonderwerpen. Zij kijken onder andere naar het beschrijven van de competenties van leerlingen en naar de mogelijkheid de opbouw en onderdelen van een cursus op een standaardwijze te beschrijven. Eén van de bekendste standaarden die bij IEEE in ontwikkeling is, is de Learning Object Metadata (LOM). Voor deze daard bestaat internationaal grote belangstelling. IEEE LTSC heeft een officiële relatie met ISO/IEC JTC1/SC36 waardoor ze deze norm kunnen voordragen om er een officiële ISO/ IEC-norm van te maken. Informatie over IEEE vindt u op: ieee.org. Op staat informatie over de werkgroepen en de standaarden en kunt u zich aanmelden voor discussielijsten. IMS Global Learning Consortium De vierde belangrijke internationale organisatie op het gebied van standaarden en e-learning is IMS Global Learning Consortium. IMS is in 1997 opgericht en voortgekomen uit het Amerikaanse National Learning Infrastructure Initiative. Het consortium richt zich op distributed learning. Hieronder wordt verstaan zowel het on line leren via het internet als wel het off line leren met een cd-rom. Voor IMS is interoperabiliteit één van de belangrijkste redenen om standaarden te maken. (IMS spreekt van specificaties.) Binnen IMS zijn 9 werkgroepen actief waarvan de onderwerpen variëren van Meta-data tot Content Management. Er zijn wereldwijd 54 organisaties die IMS financieel ondersteunen. Deze leden bepalen het algemene beleid van IMS. 10 leden zijn gevestigd in Europa. De Open Universiteit Nederland is als enige Nederlandse instelling lid. Met EML didactische structuur beschrijven In 1999 zijn de eerste IMS-specificaties verschenen. Tot en met mei 2002 zijn er 9 gepubliceerd. Op de IMS-website staan alle IMS-specificaties en worden ook producten genoemd die gebruikmaken van deze specificaties. Er is onder meer een IMS-specificatie voor het beschrijven van vragen en toetsen en de bijbehorende beoordeling (IMS Question & Test Interoperability Specification). In mei van dit jaar is een specificatie gepubliceerd om de volgorde van leerstof aan te geven waarbij onder andere rekening kan worden gehouden met de vaardigheden van de leerling (IMS Simple Sequencing Specification). IMS is samenwerkingsverbanden aangegaan met andere organisaties voor standaarden om haar specificaties een mondiaal draagvlak te geven. De Open Universiteit Nederland heeft EML (Educational Modelling Language) voorgedragen voor IMS-specificatie binnen de groep Learning Design. EML is een taal om de didactische structuur van studie-eenheden te beschrijven. Studie-eenheden bestaan op verschillende abstractieniveaus, zoals een studieprogramma, een cursus en onderdelen van een cursus. Inmiddels is het zogeheten scope document goedgekeurd; dit is de laatste fase voor het beschikbaar komen van de public draft, die in september wordt verwacht. Voor meer informatie over IMS zie: Daar kunt u ook de IMS-specificaties vinden. Meer informatie over EML vindt u op: LOM De LOM, Learning Object Metadata, staat op het punt de eerste wereldwijde standaard in het veld onderwijstechnologie te worden. De LOM biedt een eenduidige manier om digitaal onderwijsmateriaal te beschrijven op een manier die recht doet aan de kwaliteiten van een onderwijsobject. De veel gebruikte specificatie Dublin Core maakt het al mogelijk om objecten op hoofdlijnen, aard, titel en rechten te beschrijven. De LOM biedt de mogelijkheid om ook de onderwijskundige en de meer inhoudelijke, relationele aspecten van een object vast te leggen.

6 Uitwisselbaarheid wint aan kracht De adoptie van de LOM door de software-industrie, uitgeverijen en producenten van onderwijsmateriaal is door deze ontwikkeling een stap dichterbij gekomen. De idee van uitwisselbaarheid en hergebruik van digitale leerobjecten wint hierdoor sterk aan kracht. Begin van Nederlandse LOM-norm De normcommissie leertechnologie heeft deze internationale ontwikkeling aangegrepen om een begin te maken met een Nederlandse norm voor de LOM. Een vertaling van de metadata-labels en de belangrijkste elementen van het basisdocument zal het eerste wapenfeit van de commissie zijn. In het najaar wordt een begin gemaakt met wat een intensieve discussie zal worden rondom de mogelijke waarden die aan specifieke metadata-labels worden meegegeven. Een beschrijving van Nederlandse onderwijsvormen, inhoudelijke categorieën en taxonomieën van vakgebieden zullen o.a. de thema s van deze discussie zijn. De IEEE LOM-norm vindt u op: org/wg12/index.html. Voor LOM-vertalingen in Europese talen zie: isss/workshop/lt/lom-localization/default.htm.