Nu mijn moeite is gezegd, heb ik dit verhaal gekozen: Israëls lied bij de Rietzee.

Transcriptie

1 Zondag 30 juli 2017 een bizar lied Groet Gebed zondag Opmerkingen over bizar In zeer vereenvoudigde vorm geef ik nu weer wat ik in de dienst uitvoeriger vertelde: 1. Moeite met bizarre verhalen die anders ook amper ter sprake komen; en gaan we nu niet zoeken naar verhalen die bizar genoeg zijn!? 2. We komen uit een periode waarin literaire analyse van Bijbelse verhalen hoog op de agenda stond (wat staat er precies, welk woord, etc.); misschien dat dit er toe heeft geleid dat de indruk is gewekt: wij geloven in de Bijbel dat is niet zo! 3. Dit ons leven, zeker ook wat ik als dominee mee maak in pastorale sfeer, is vaak bizar! In wat mensen mee maken of doorstaan of dienen te verwerken, er zijn soms geen woorden voor. Behalve misschien: bizar. En dat leven weegt toch zwaarder. Nu mijn moeite is gezegd, heb ik dit verhaal gekozen: Israëls lied bij de Rietzee. Lezing : Exodus 14,26-15,6 Zingen When Israel was in Egypt s land (NLB 168 een negro spiritual) Uitleg Zingen Zonder maat is Gods erbarmen (uit: Liefste lied van overzee. dl. II) Gemeente, Hoe raak ik vrij? Hoe raak ik bevrijd uit verdrukking en benauwenis? In wat voor wereld leven wij dat dit keer op keer vragen zijn die ter sprake moeten komen!? Bizar! Hoe word je jezelf tussen anderen hoe word je heel hoe word je vrijgemaakt in begrip hoe maak je goed hoe snijd je schoon ( uit: A. Krog, Land van genade en verdriet) Dichtregels van Antjie Krog, Zuidafrikaans dichteres. Uiting van de Zuidarikaanse worsteling met de vraag: hoe raak ik bevrijd? Krog vult die vraag niet abstract maar concreet in, op het niveau van onze aardse modderige realiteit. Hoe raak ik bevrijd? is ook: hoe raak ik los van hoe raak ik op afstand van hoe vind ik nieuwe adem, nieuwe bloei - en bedenk: bevrijden is niet iets van je hoofd maar omvat de hele mens: taal, denken, handelen, lijf. En bedenk: de vraag richt zich tegen medemensen die de vrijheid tegen houden, op houden. Natuurlijk geldt dit niet alleen in Zuid Afrika. De negrospirituals vertellen hetzelfde verhaal. De theoloog Miskotte hield vlak na de capitulatie in mei 1945 tijdens een dankdienst in Amsterdam een preek die hij de titel mee gaf: Gods vijanden vergaan! Hoe raak ik vrij?

2 En toen zong Mozes (Ex. 15,1). Dit lied van Mozes en volk Israël bij de Rietzee is een climax. Het is hoogte- of dieptepunt in het al langer durende conflict tussen Egypte/ Farao en Mozes/ Israël. Het begon toen farao bang werd voor Israël dat groot werd en hij hen slavenarbeid op legde. Daarna volgde het doden van de eerstgeboren zonen van Israël. Het ging van kwaad tot erger. Tot tenslotte bij de Rietzee paard en wagen van Egypte ten onder ging. Climax in het conflict, een overwinning van Israël op Egypte/farao dat hierna geen rol meer speelt in boek Exodus. Israël viert die overwinning met een lied, het aller eerste lied in de bijbel, een bevrijdingslied. Piet Sschelling schrijft in zijn boek Vreemd en bizar. Lastige bijbelverhalen hierover, pag.11: Stel dat een verhaal de ronde doet.dat een groep feestviert bij het zien van een menigte die verdrinkt in de zee hoe zouden wij reageren? Ik heb twee problemen met de gedachte van Schelling, bij alle waardering. De 1 e is dat hij dit feest vieren als een geïsoleerd incident beschouwt zonder aanloop. Want hoe stonden groep en menigte eerder tegenover elkaar? Mijn 2 e probleem is groter: ineens spreekt hij over wij, en bedoeld christelijke en/of kerkelijke bijbellezers. Maar nu zijn die wij pas lezers van dit verhaal geworden dankzij anderen, dankzij joden. Joden van wie de verre voorouders feest vierden en dit lied zongen bij de Rietzee! En hoe hebben Joden gereageerd? Hoe zijn zij omgegaan met dit verhaal? Is dat niet de logische eerste vraag? Hoe is Israël, hoe zijn Joden als eerste schrijvers, lezers én hoorders om gegaan met dit verhaal? Is het niet bizar en vreemd dat Schelling hierover zwijgt? Nu dient u over de Joodse leeswijze van Bijbelse verhalen een paar zaken te weten. Anders dan in de kerken is men in de synagoge gewoon om binnen één jaar op sjabbat alle vijf boeken van Mozes helemaal te lezen. Anders dan in kerken is men in de synagoge gewoon om op elke sjabbat meerdere hoofdstukken achter elkaar te lezen. Anders dan een dienst in de kerk die slechts één uur duurt, duren synagogale diensten op sjabbat een hele ochtend. Anders dan christenen zijn joden gewend om het feest van de uittocht Pesach - thuis te vieren: sederavond. Een avond en nacht lang vertelt men elkaar over de uittocht uit Egypte alsof het de eigen bevrijdingstocht is! Dat maakt de Joodse leeswijze anders. Om een beetje in die andere sfeer te komen, dit schilderij van Marc Chagall. Eerst het hele schilderij, Mozes voor de brandende braamstruik. Zoals we Hebreeuws lezen van rechts naar links, zo kijken we naar dit schilderij van rechts naar links.

3 Rechts, Exodus hfdst. 2 Mozes weidt schapen, midden, hfd. 3: de brandende braamstruik, links, hfd. 14 en 15 de Rietzee. En nu als detail, de linkerhelft: het gele hoofd van mozes, zijn lijf uit twee delen: onder - egypte, boven - het vluchtende israël; en tegenover het gezicht van mozes de twee stenen tafelen.

4 Frappant hoe het lijf van Mozes uit twee delen bestaat: Egypte ;en Israël. Volstrekt niet logisch! Volstrekt niet zoals Exodus vertelt. Daarin staan Mozes én het volk Israël tegenover Egypte, als elkaars vijanden! Maar Chagall schildert een Mozes die als het ware Egypte in zich heeft. Mozes is ook Egypte, zeg maar! Mozes, het volk Israël, ze zijn nog niet van Egypte af, ze zijn er nog niet van los, ze zijn er nog niet van bevrijd! Chagall schildert wat in Joodse traditie wordt verteld. Aan de vijf boeken van Mozes heeft de Joodse traditie allerlei verhalen toegevoegd. Als toelichting, commentaar, aanvulling of invulling, les. Joden spreken daarom van zowel een geschreven Tora, de vijf boeken van Mozes, als van een mondelinge Tora. Uit die mondelinge Tora bij het lied van de Rietzee, wil ik u een klein verhaal voor lezen. Men vertelt het elkaar in de synagoge en zeker bij Joden thuis tijdens de seder.. Rabbi Jochanan zegt: Toen de engelen aanstalten maakten om hun lied te zingen voor God tijdens die nacht dat het volk Israël door de Rietzee trok, hield de Heilige Hij zij gezegend hen tegen, zeggend: Mijn schepselen verdrinken en jullie willen Mij toe zingen? ( Ex. R 23.7; bmegilla 10b) zingen? Wat zegt dit verhaal? Enerzijds, het volk Israël én God, zij zijn partners in de bevrijding uit Egypte, maar hier verschillen ze onderling sterk van mening. Het volk Israël zingt, de hemel zwijgt. Anderzijds: de hemel legt Israëls lied geen strobreed in de weg al zingt de hemel zelf niet mee. Wat wil dit verschil zeggen? Suggereert dit niet dat zodra Israël uit de spanning en roes van bevrijding ontwaakt, het zich realiseert dat er iets niet juist is!? Dat iets niet klopt in eigen gedrag?! Want als het gaat zoals in Exodus vertelt, hoe kan Israël leven als dit ten koste gaat van anderen, Egypte. Geldt dan toch: de een z n dood is de ander z n leven?? Geldt dan toch: Israëls bloed is roder dan het bloed van Egyptenaren. Nee toch. De uitspraak van rabbi Jochanan, als mondelinge Tora, verwoordt de les die Israël leert aan de Rietzee. Want ja, Israël heeft het lied zo gezongen. En het is volstrek menselijk om een eigen overwinning te vieren, ook met een lied. Niet zo menselijk vanzelfsprekend is het om te leren van wat je hebt gedaan. Om bij jezelf te rade te gaan, na te gaan wat de impact van is van jouw handelen en eventueel te zoeken naar een andere manier van doen. Een manier zoals rabbi Jochanan die leert: dat in Gods ogen alle mensen kostbaar zijn alle mensen. En dat is gemakkelijk gezegd, het is gemakkelijk toe te passen op wie je vertrouwd is of met wie je bevriend bent. Maar de les geldt alle mensen: ook wie je niet mag, ook wie je vijand is. Jezus bedoeld hetzelfde als hij zegt: God laat de zon op gaan over gelovigen en wie hem niet vertrouwen over beide gaat de zon op! En de vraag is: waarom leven wij zo weinig naar dat inzicht? Waarom zijn wij zelf zo weinig die zon die voor beide schijnt? Waarom bepaalt ons deze regel niet in de omgang met wie ons eigen is én wie vreemd is, wie vriend is én wie vijand is!? En zitten wij zelf dan nu niet midden in een leerproces, te leren van eigen geschiedenis? En wanneer worden wij dan echt wakker? Het lied van Mozes en het volk Israël is bizar, blijft bizar. Dat vond Israël zelf ook. Maar het laat het staan in Exodus en zo komt het in onze Bijbel. Wel voegt het een eigen geleerde les toe, deel van het leerproces dat nooit stopt. Daarom: het lied is bizar, blijft bizar én er is geen verzachtende uitleg of prettiger leeswijze van dit verhaal. Het stelt wel aan kerk en christenen de vraag naar het gezag dat u zelf aan de Bijbel geeft!? Want wie heeft u ooit ingefluisterd dat Bijbelse verhalen mooi, goed en waar zijn? Wie heeft u ooit ingefluisterd

5 dat u de Bijbelse verhalen moralistisch dient te lezen? Wie heeft u ooit ingefluisterd dat Bijbelse verhalen één boodschap kennen en dat elk verhaal daarop is na te lezen!? De Bijbel, het boek Exodus, is een voluit menselijk boek dat draait om die vraag: hoe raak ik bevrijd? Een vraag die van alle tijden en alle plaatsen is! En al wat mensen eigen is, ook de vuile lag kant van ons mens zijn, daar waar we het normaliter nooit zo over hebben, komt dus aan bod: wrok, jalousie, passie die ons in vreemde bedden doet belanden, machtsuitoefening, geweld, manipulatie,.. Zo bizar zijn wij mensen! Bizar is dat dit verhaal óns herkent daarin! Want ja, dit verhaal is bizar. En ja, dit verhaal is vreemd. Maar kijkt u eens goed om u heen! Kijkt u eens goed naar u zelf. Niet naar wat u in de spiegel ziet maar naar u zoals u bent, en doet. Wij leven in een bizarre wereld. Het zou al mooi zijn als wij elkaar daarin herkennen, en de hand kunnen reiken. Amen.