30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 1
|
|
- Hilde van der Woude
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 KNNV afdeling Nijmegen Goudenregenstraat XN BEEK UBBERGEN secretaris@nijmegen.knnv.nl www5.knnv.nl/afdeling- Nijmegen Boshuizerbergen en Op den Buus. Rokend zand [deel 4] 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 1
2 Deel vier De plantengemeenschappen in de stuifduinen 2 Stuifzand met Grove den en Jeneverbes 5 Zichtbare tekens van voormalig hakhoutbeheer 7 De wederopstanding van de Jeneverbes 8 Terug in de Bøllingtijd 10 Heidelucifer 18 Het zand rookt in de Boshuizerbergen 20 De plantengemeenschappen in de stuifzandbiotopen 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 2
3 In de eerste fase van de natuurlijke opeenvolging van begroeiingen van zandverstuivingen (=successie) overheersen in de Boshuizerbergen algen van het geslacht Microspora. Buntgras en Zandzegge beteugelen het stuivend zand. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 3
4 Uiteindelijk ontwikkelen zich droge graslanden behorend tot de Associatie van Buntgras en Heidespurrie. Op veel plekken ontstaan begroeiingen die gedomineerd worden door bladmossen. Het is het Ruig haarmos dat op de voorgrond treedt en dan verschijnen de korstmossen 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 4
5 Door bosopslag van naaldhout ontwikkelt zich een Korstmos- Dennenbos, een Gaffeltandmos-Jeneverbesstruweel of Berken- Eikenbos. Stuifzand (met Grove Den en Jeneverbes) Van oorsprong bestond het gebied ten Noordoosten van Venray uit oerbossen, maar de mens heeft deze bossen in de loop der eeuwen omgevormd tot eikenhakhoutbossen, heidevelden en akkertjes. De hakhoutbossen voorzagen in de houtbehoefte van de mens, de akkertjes in de voedselbehoefte en wat nu de weilanden zijn voor onze koeien, dat waren vroeger de heidevelden voor de schapen. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 5
6 Zichtbare tekens van voormalig hakhoutbeheer De mens die zich in leven hield met jagen en het verzamelen van vruchten, vestigde zich permanent in deze gebieden, waar hij kon wonen, werken en leven. De landbouw en veeteelt kwamen op gang, bomen werden gekapt voor akkers en het vee liep in het bos, waardoor steeds meer open plekken kwamen en er geleidelijk heidevelden ontstonden. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 6
7 Door overbeweiding van de heidevelden en door de heide te diep af te plaggen ontstonden kale plekken in de heidebegroeiing. Doordat de wind vat kreeg op deze plekken konden er steeds grotere verstuivingen van zand plaats vinden. Op deze manier zijn de stuifzanden ontstaan. De Boshuizerbergen is vroeger een grote zandverstuiving geweest. Een groot deel van deze stuifzanden is inmiddels weer vastgelegd door natuurlijke successie en is omgevormd tot productiebossen met in hoofdzaak Grove Den. Gedurende de laatste dertig jaar wordt de natuur- en recreatiefunctie van bossen steeds hoger gewaardeerd. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 7
8 Het beheer is er dan ook thans opgericht om de eentonige productiebossen geleidelijk aan om te vormen tot een bos van hogere natuurwaarde met meer inheemse bomen, afwisselende structuur, open plekken, spontane verjonging enz. Boshuizerbergen: de wederopstanding van de Jeneverbes Natuurgebied Boshuizerbergen ontleent zijn fascinatie aan de Jeneverbes, een kleine boom of struik met scherpe naalden en opvallende, zuilvormige groeiwijze. Dit is het grootste areaal onder de grote rivieren. De Jeneverbes was vroeger massaal aanwezig in een gebied in de vorm van een hoefijzer rondom Venray. De populatie in de Boshuizerbergen is daarvan over. Er bevinden zich ook nog enkele Jeneverbessen in de Overloonse- en Ullingsche duinen. Met het Jeneverbesstruweel ging het lang, als overigens ook elders in Nederland, niet al te best. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 8
9 De boom/struik werd op veel plaatsen verdrongen door bos. De Jeneverbes die er nog stond, was soms al meer dan een eeuw oud, en produceerde minder vruchtbaar zaad. Wat precies de oorzaak was van het ontbreken van voortplanting, weten we niet. Het is duidelijk dat luchtverontreiniging een rol speelde. De hoeveelheden stikstof en zwavel die enkele jaren geleden door toedoen van landbouw, industrie en verkeer uit de lucht neerdaalden, zijn sterk afgenomen. Het aandeel zwavel is zelfs tot 90% afgenomen. Dit is gunstig voor de bodem omdat zwavel een verzurend effect heeft wat ongunstig is voor kieming van zaden en de ontwikkeling van jeneverbessen. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 9
10 Terug in de Bøllingtijd De Boshuizerbergen presenteren zich aan ons als een indrukwekkend landschap. Alsof we de steppentoendra van jaar geleden betraden. In die tijd bestond Nederland uit een parklandschap met berken, wilgen, espen en jeneverbessen. We fotografeerden de voor ons op doemende forten uit de omringende zandverstuivingen. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 10
11 Het kale stuifzand van de Boshuizerbergen vormt een van de meest extreme milieus die men zich kan denken. In het humusloze, vrijwel pure kwartszand is nagenoeg geen plantenvoedingsstof aanwezig. Ook is het waterbindend vermogen bij gebrek aan fijne poriën in het zand, dat een korrelgrootte heeft van 0,1 en 0,2 millimeter, zeer laag; het stuifzand droogt aan de oppervlakte snel uit. Dauwvorming treedt niet of nauwelijks op. Regelmatig bereikt het zand een temperatuur van 50 C, op zuidhellingen tot 60 C. Doordat het zand overdag veel warmte opneemt wordt de nachtelijke uitstraling gecompenseerd en is de temperatuur s nachts relatief hoog. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 11
12 Op 15 ha staan hier 4500 Jeneverbessen. Ze zijn waarschijnlijk in 1910 ontkiemd bij afwisseling van over- en onderbeweiding. Juniperus communis is een typische lichtkiemer, ook de volwassen struik verdraagt beschaduwing slecht. We vonden twee kiemplanten. Jeneverbes (Juniperus communis) is samen met Grove Den de enige inheemse naaldboomsoort in Nederland. De soort komt over een groot deel van Nederland voor. De struiken en zuilen van de Jeneverbes vormen een struweel met een zeer karakteristieke verschijning, dat ook door een breed publiek wordt gewaardeerd. De bessen hebben een betekenis in de keuken en aan de plant worden ook geneeskrachtige en mythische eigenschappen toegeschreven. De plant is volgens de Flora- en Faunawet beschermd en de struwelen op heide en kalkgrasland worden als beschermde biotoop genoemd in de Europese habitatrichtlijn. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 12
13 Jeneverbesstruiken groeien op voedselarme bodem, op plaatsen waar door menselijk ingrijpen geen gesloten bos tot ontwikkeling komt. Dat ingrijpen bestond traditioneel meestal uit begrazing, maar ook branden en plaggen hebben bijgedragen aan het ontstaan van Jeneverbesstruwelen. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 13
14 Aaneengesloten Jeneverbesstruwelen op de heide komen buiten ons land weinig voor, en zijn dus bijna uniek voor Nederland. De grootste struwelen hebben zich ontwikkeld op heidevelden en in stuifzanden. Maar ook in de kustduinen, op enkele kalkarme rivierduinen en op de kalkgraslanden in Zuid-Limburg komen of kwamen Jeneverbesstruwelen voor. De Jeneverbesstruwelen in de Boshuizerbergen zijn gebonden aan droge, kalkarme en voedselarme zandgronden van het open heidelandschap. De flora onder en tussen de struiken bestaat grotendeels uit soorten van droge heide, stuifzand en naaldbos zoals Struikhei, Zandstruisgras, Bochtige smele, Fijn schapengras. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 14
15 Diverse mos- en korstmossoorten zijn er plaatselijk algemeen, bijvoorbeeld Ruig haarmos en Grijs Kronkelsteeltje. Jeneverbesstruwelen worden ook gezien als een waardevol biotoop voor paddenstoelen, mossen en korstmossen. Maar hier kunnen wel wat kanttekeningen bij worden geplaatst. Veel als kenmerkend aangemerkte soorten komen voor in het milieu waarin de Jeneverbesstruiken zijn gekiemd, dus heidevelden, stuifzanden, heischrale graslanden en rivierduinen. Zoals in veel struwelen, is er in Jeneverbesstruweel een grote variatie in microklimaat aanwezig, met name in windsnelheid, temperatuur en vochtgehalte. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 15
16 Dit schept goede voorwaarden voor een gevarieerde fauna. Verder kan de bodem strooiselarm of strooiselrijk zijn en varieert de hoogte en dichtheid van de begroeiing ook sterk. De Korstmossen die we overal aantreffen zijn bijzondere organismen. Het zijn schimmels die de landbouw hebben uitgevonden. Daarmee doel ik op het plantaardige deel van een korstmos, de groene alg. Met hun structuur van draden houden de schimmels een algencultuur vast. De schimmel biedt houvast en slaat water op, de alg zorgt voor voedsel. Als planten zorgen die voor het opnemen van energie van de zon. Soms nemen blauwwieren de plaats van de alg in. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 16
17 In heel Nederland komen meer dan 600 verschillende soorten voor. In de Boshuizerbergen groeien vooral verschillende soorten rendiermos, uit de Cladonia-familie. Korstmossen kunnen goed tegen weer en wind, droogte en storm, maar niet tegen luchtvervuiling. Ze hebben geen wortels en leven bijna letterlijk van de regen en de wind. In gebieden met veel fabrieken die zwavelhoudende rook in de lucht brengen komen de meeste soorten korstmossen niet voor. Veel fabrieken hebben vanaf eind jaren '80 van de vorige eeuw fil ters in hun schoorstenen gebouwd om de zwavel eruit te halen. Vanaf toen zag je sommige soorten weer terugkomen. Door het warmere klimaat in de jaren na 1990 is een aantal noordelijke soorten korstmossen zeldzamer geworden, terwijl enkele zuidelijke soorten nu in Nederland voorkomen. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 17
18 Korstmossen hebben een aantal karakteristieke groeivormen: draadvormig, korstvormig, bladvormig of struikvormig, soms verbreed tot een soort bekertjes. Korstmossen kunnen zich zowel geslachtelijk als ongeslachtelijk voortplanten. De schimmel maakt sporen, net als bij paddenstoelen. De spore moet als zij ergens terecht is gekomen, dan wel een geschikte alg vinden. Korstmossen doen veel meer aan ongeslachtelijke voortplanting. Ze scheiden kleine stukjes af op een speciaal deel van het korstmos. Die kunnen makkelijk meegevoerd worden door wind of water. Korstmossen groeien langzaam. Korstvormige korstmossen op schrale stenen groeien maar enkele millimeters per jaar, maar worden eeuwen oud. Sommige struik- en bladvormige korstmossen groeien daarentegen tot zo'n 3 centimeter per jaar en worden meestal niet zo oud. De belangrijkste periode voor de groei is in de late herfst. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 18
19 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 19
20 De kathedraal In tegenstelling tot veel andere struweelvormers, vullen Jeneverbesstruiken de open ruimten tussen de individuele planten niet of nauwelijks op, waardoor de variatie in structuur en microklimaat lang in stand blijft. Onder de fauna zijn Jeneverbeswants en Jeneverbesbladwesp specifiek gebonden aan Jeneverbes. Wat de vogels aangaat: Jeneverbesstruiken kunnen dienen als uitkijkpost voor bijvoorbeeld Grauwe Klauwier, Klapekster en als broedplaats voor veel soorten zangvogels. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 20
21 Het zand rookt in de Boshuizerbergen Zand zand zand. Overal zand. Dun, fijn, wittig zand. Grauw zand met donkere strepen van ondergestoven takken...zand Zand onder je voeten. In je schoenen, je sokken, de omslag van je broek en als de wind tegenzit, in je haren ook. En bij harde wind knarsend tussen je tanden en bijtend in je ogen. Zand, in ribbels, in heuvels, in duinen, in vervaarlijk dreigende hopen, in eenzaamheid en leegte, uitstralende vlakten, in stuivende wolken bij stormen of harde wind vlak voor een onweersbui, zodat de omwonenden zeggen, dat het zand weer rookt. 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 21
22 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 22
23 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 23
24 Boshuizerbergen bezocht. De Maasvallei 30 maart 2013 Boshuizerbergen; KNNV afd Nijmegen; deel 4 24
GPS Wandeling Kootwijkerzand
In deze folder vindt u de beschrijving van een gps route door het Kootwijkerzand, een prachtig stuifzandgebied in Kootwijk. Deze route is ontwikkeld door het IVN, een vereniging die zich inzet voor natuur-
Nadere informatieLESBRIEF. Vraag 1. Het landschap van de Hoge Veluwe is afwisselend (omcirkel het juiste antwoord):
LESBRIEF Knapzakroute; beleef het Landschappenpad! Binnenkort ga je met je groep naar het Nationale Park de Hoge Veluwe om de avontuurlijke knapzakroute te lopen. Om straks in jouw veldles nog beter te
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Loonse en Drunense duinen
Werkstuk Aardrijkskunde Loonse en Drunense d Werkstuk door een scholier 1890 woorden 30 oktober 2004 7 79 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde De Loonse en Drunense D A. Tot welk landschapstype behoort het
Nadere informatieHeidebeheer en fauna. Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009
Heidebeheer en fauna Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009 Inleiders: Jap Smits (Staatsbosbeheer) en prof. dr. Henk Siepel (Alterra-WUR) De Strabrechtse Heide is een
Nadere informatieZand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.
5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge
Nadere informatieVerkavelingspatroon Regelmatige blokverkaveling (door houtwallen omgeven)
4.5 Landduinen Landschapskenmerken Reliëfvorm Mozaïek van hogere zandduinen meestal bebost en lager en vlakker gelegen vennen en schrale graslanden Water Lage grondwaterstanden Bodem Zandgronden Wegenpatroon
Nadere informatieLANDGOED BEERZE. ROUTE 4,2 km
LANDGOED BEERZE ROUTE 4,2 km Een heerlijke wandeling voor de hele familie door de bossen bij Beerze, vlak bij Ommen. Lekker lopen langs heide, stuifduinen en ook via het oude huis Beerze. Route gemaakt
Nadere informatie1.2 landschap, natuur en recreatie. Landschap
1.2 landschap, natuur en recreatie Landschap Radio Kootwijk vormt een belangrijke schakel in een aaneengesloten open tot halfopen droog tot vochtig stuifzand- en heidegebied dat zich uitstrekt van het
Nadere informatieLEMELERBERG: TOPNATUUR
LEMELERBERG: TOPNATUUR ROUTE 4,0 km Mooie, stille route langs zandvlaktes, jeneverbessen, eenzame dennen en met mooie vergezichten. Stuifzand en droge heide zijn schaars in Europa, daarom is de Lemelerberg
Nadere informatieHeidebeheer in de 21 e eeuw
Heidebeheer in de 21 e eeuw Henk Siebel Met OBN-faunaonderzoek van Joost Vogels, Arnold van den Burg, Eva Remke, Henk Siepel Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen Herstel en beheer van droge
Nadere informatieNatuurkwaliteit en bosgebruik Natura 2000. Rienk-Jan Bijlsma
Natuurkwaliteit en bosgebruik Natura 2000 Rienk-Jan Bijlsma Onderwerpen Habitatkaart bossen Veluwe Kwaliteitsverbetering habitattypen bos Oppervlaktevergroting habitattypen bos Habitatkaart: typen en criteria
Nadere informatieWandelroutes over het Wekeromse Zand. Lengtes: 2,5 tot 7,5 km
Welkom op het Wekeromse Zand Wandelroutes over het Wekeromse Zand. Lengtes: 2,5 tot 7,5 km Het Wekeromse Zand is een van de laatste grote stuifzandgebieden van Nederland. Het landschap is zeer afwisselend
Nadere informatieVerjonging van Jeneverbes
Verjonging van Jeneverbes Esther Lucassen, Michael van Roosmalen, Ton Lenders, Jan Roelofs Meinweg Ecotop, 27 september 2014, Landgoed Kasteel Daelenbroek, Herkenbosch Info: Esther Lucassen, Onderzoekscentrum
Nadere informatieJuniperus communis-formaties in heide of kalkgrasland (H5130) Verkorte naam: Jeneverbesstruwelen
Dit profiel dient gelezen, geïnterpreteerd en gebruikt te worden in combinatie met de leeswijzer, waarin de noodzakelijke uitleg van de verschillende paragrafen vermeld is. Juniperus communis-formaties
Nadere informatieGrasland en Heide. Hoofdstuk 2.2 en 2.4
Grasland en Heide Hoofdstuk 2.2 en 2.4 Planning Grasland Voedselweb opdracht Heide Voedselweb opdracht Grasland Grasland is een gebied van enige omvang met een vegetatie die gedomineerd wordt door grassen
Nadere informatieBloeiend plantje Spoor van een dier
Volwassen boom Jonge boom Dode boom Hoge struik Lage struik Varen Mos Klimmende plant Bloeiend plantje Spoor van een dier Paddenstoel (op de grond) Bodemdiertje Paddenstoel (op een boom) Activiteit 3 :
Nadere informatieHeide als landschap: historie, bodem en ontwikkeling. Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal
Heide als landschap: historie, bodem en ontwikkeling Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal 1953 Nieuwe functies vragen om nieuwe beheermethoden Evenwicht tussen hei en gras wanneer ontwikkeling ongestoord verloopt
Nadere informatieFlora van naaldbossen,
Indicator 7 september 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In de naaldbossen in Nederland
Nadere informatieDe Staart in kaart. 4 jaar bosontwikkeling op voormalige akkers
De Staart in kaart 4 jaar bosontwikkeling op voormalige akkers Esther Linnartz Juli 2008 Inleiding De Staart is een natuurgebied van 24 hectare aan noordoost kant van Oud-Beijerland en ligt aan de oevers
Nadere informatieDe Bunte Vastgoed Oost BV T.a.v. dhr. W. van den Top Postbus AA Ede. Geldermalsen, 28 oktober Geachte heer Van den Top,
De Bunte Vastgoed Oost BV T.a.v. dhr. W. van den Top Postbus 8029 6710 AA Ede Geldermalsen, 28 oktober 2015 betreft: project: referentie: behandeld door: bijlage(n): Toetsing herinrichting aan NNN en Natura-2000
Nadere informatieMMC Scherpenberg Lieren. Programma van Eisen
MMC Scherpenberg Lieren Programma van Eisen Dienst Landelijk Gebied Zwolle, mei 2009 Uitgangspunten Scherpenberg Voor het ontwerp op de Scherpenberg zijn de volgende zaken als input gebruikt: Vigerende
Nadere informatieDeze wandeling voert je door naald- en loofbos, maar vooral door een bijzonder stuifzand, het Hulshorsterzand.
Wandelen Wandelroute Leuvenhorst over het Hulshorsterzand bij Harderwijk 7 km Waar Leuvenumse bossen Vertrekpunt Parkeerplaats Hierderweg [https://maps.google.com/? q=52.3426,5.70787] De wandelroute Leuvenhorst
Nadere informatieOpdrachten thema. Veluwe
en thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: zandhagedissen Groepje 2: mierenleeuwen Groepje 3: boompiepers Groepje 4: zandoorwormen Groepje 5: sneeuwvlo
Nadere informatieVerjongen en uitbreiding van Jeneverbessen in de gewestbossen van Ravels
Verjongen en uitbreiding van Jeneverbessen in de gewestbossen van Ravels Sinds heel wat jaren zijn we bezig met het verjongen van Jeneverbessen aan het Klotgoor. Tinus heeft de aanzet gegeven. De laatste
Nadere informatieDASSENWERK. werkbladen opdrachten Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen
DASSENWERK werkbladen opdrachten Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2012 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je onderzoekt vandaag een klein gebied van Nationaal Park De
Nadere informatieInventarisatierapport Jeneverbes Drenthe
Inventarisatierapport Jeneverbes Drenthe Auteurs: Drs. M.C. Bulten Dhr. J. van Ginkel Fotografie: Dhr. J. van Ginkel, tenzij anders vermeld Uitgegeven door: Jeneverbesgilde Drenthe p/a Veldwerk Nederland
Nadere informatieP Parkeerplaats. Natuurwandelpad Halfmijl. Halfmijl. Wandelroute. Bebouwing. Informatiebord. Bos. Verharde weg. Weiland. Onverharde weg.
prijs ƒ 2,50 e 1,25 VESSEMSEDIJK Wintelre Oerle Groote Vliet KLEINE VLIET Papegaaiencentrum KLEIN E Kleine Vliet VLIET Hoogeloon-Vessem Vessem Halfmijl Postelsche Weijer WEIJERSEWEG VESSEMSE DIJK HOOGELOONSE
Nadere informatieHerhaling leerstof / maatwerk. Les EVOLUTIE (Groepsopdracht)
Herhaling leerstof / maatwerk Les EVOLUTIE (Groepsopdracht) Inleiding: Je gaat nadenken over hoe de mens er na 1000 jaar uit zou zien wanneer deze in een nieuwe, vreemde omgeving terecht zou komen en zich
Nadere informatiePraktische informatie
Wandelen Boswandeling landgoed De Slotplaats in Bakkeveen (Friesland) 5.84 km De Slotplaats is een natuurgebied met een grote variatie, wat het een aantrekkelijk wandelgebied maakt. Je maakt hier kennis
Nadere informatieWoordenschat les 8.1. Vervuilde grond?
Woordenschat les 8.1 Vervuilde grond? Afgraven en de afgraving Afgraven is de grond of aarde weghalen door te graven. De afgraving is de plaats waar de grond wordt weggenomen. Boren We boren een gat in
Nadere informatieBodem. Bodemleven. Bodemverzorging. Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014
Bodem Bodemleven Composteren Bodemverzorging Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014 Vanavond. Bodem: leer je bodem kennen Bodemvoedselweb Composteren Bodem verbeteren en voeden
Nadere informatienatuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN
natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN indeling inleiding: voorstelling a geschiedenis van het natuurbeheer b - biotopen en soorten en hun beheer pauze c - beheer richt zich op de omgeving d - natuurbeheer
Nadere informatieBoshuizerbergen Rokend zand.
1 KNNV afdeling Nijmegen Goudenregenstraat 5 6573 XN BEEK UBBERGEN secretaris@nijmegen.knnv.nl www.knnv.nl/nijmegen Boshuizerbergen Rokend zand. Habitattypen: Psammofiele heide met Calluna en Genista Open
Nadere informatieHerstel Grote stuifzanden
Herstel Grote stuifzanden Verslag veldwerkplaats Droog zandlandschap Loonse en Drunense Duinen, 24 juni 2009 Inleiders: Michiel Riksen (WUR), Martijn Nijssen (Stichting Bargerveen/Radboud Universiteit
Nadere informatieFoto s der natuur, biodiversiteit
Zoals u wellicht heeft gemerkt is 2010 het internationale jaar van de biodiversiteit. Met mijn fotoproject hoop ik het bewustzijn van biodiversiteit te verbeteren, want Biodiversiteit is leven Foto s der
Nadere informatie3. Inventarisatie. Organisatie. Figuur 1: Grafiek met het aantal retour gezonden inventarisatieformulieren per organisatie.
3. Inventarisatie 3.1. Methode Het inventarisatieformulier (zie bijlage 2) voor de Jeneverbes is verspreid via diverse organisaties naar beheerders en vrijwilligers. De organisaties die hierbij aan bij
Nadere informatieLife+ Together for Nature. samen werken aan herstel van heidelandschap
Life+ Together for Nature samen werken aan herstel van heidelandschap Life+ Together for Nature samen werken aan herstel van heidelandschap TOGETHER? TOGETHER staat voor TO GET HEath Restored: we zetten
Nadere informatieWandelroute Zwarte Berg, vlak bij Drunen
Wandelroute Zwarte Berg, vlak bij Drunen 4.3 km wandelen Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen is een uniek stuifzandgebied in West-Europa. Op deze route zie je niet alleen zandheuvels, maar ook
Nadere informatieKlimaten Verschillende klimaten - Tropisch klimaat - Droog klimaat - Gematigd klimaat - Landklimaat - Poolklimaat - Mediterraan klimaat - Subtropisch klimaat https://schooltv.nl/video/klimaatzones-van-de-wereld-waarom-zijn-er-verschillende-klimaatzones/
Nadere informatiePlanten. over bloemetjes en bijtjes Knollen en citroenen
Planten over bloemetjes en bijtjes Knollen en citroenen Deze bijeenkomst Planten versus dieren Indeling van het plantenrijk Voortplanting Ecosystemen Indeling van het leven op aarde Er zijn 4 rijken: Bacteriën
Nadere informatieThema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat
Lesbrief www.leopold.nl Auteur: Enzo Pérès-Labourette / ISBN 978 90 258 7316 5 Leeftijd: 5-8 jaar Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat Wat ik bomen wil vertellen Voor het lezen Vertel aan
Nadere informatieHet is nog niet bedwelmend, maar de bloemetjes van de meloenboom beginnen te geuren.
De Wiershoeck-Kinderwerktuin, maandag 23 november 2015 Beste natuurliefhebber/-ster, Het was dinsdag zoals verwacht: koud, veel wind en regen. Het was gewoon een onaangename dag, een dag waarop je maar
Nadere informatieBiotoop heide. Cursus natuurmanagement, 2019
Biotoop heide Cursus natuurmanagement, 2019 Natura 2000 Wat doen we vandaag? Heide Heide in Vlaanderen Begin 19 de eeuw Grootste uitbreiding heidelandschap (woeste grond) De mens vecht om er te overleven.
Nadere informatied rm Neder wa e landopg
Opgewarmd Nederland deel Plant en dier: blijven, komen, weggaan of... Soorten, verspreiding en klimaat Kleine beestjes: sterk in beweging Libellen: voordeel van een warmer klimaat Dagvlinders: extra onder
Nadere informatieBosopdrachten. Praktijkopdrachten groep 7/8
Bosopdrachten Praktijkopdrachten groep 7/8 Inhoud..1 Determineren.2 Het bos van binnen naar buiten.5 Klimaat en sfeer in het bos 6 1) DOE JE OREN OPEN..6 2) VOEL EN RUIK..6 3) KLIMAAT..6 Boomdikte...7
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL-COMPEX 2006
Bijlage VMBO-GL en TL-COMPEX 26 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE GL EN TL COMPEX Deze bijlage bevat informatie. 613-1-589b DUINEN INFORMATIE 1 DUINGEBIEDEN Het grootste deel van de Nederlandse kust bestaat uit duingebieden.
Nadere informatieBESLUIT NATUURBESCHERMINGSWET 1998 VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND
BESLUIT NATUURBESCHERMINGSWET 1998 VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND Datum besluit : 2 juni 2016 Onderwerp : Natuurbeschermingswet 1998 2015-017295 - gemeente Arnhem Activiteit : Aanpassingen van
Nadere informatieWoordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met
Woordenschat blok 03 gr4 Les 1 De bodem: de grond waarin planten kunnen groeien. De duinen: heuvels van zand langs de zee. De plant: een stengel met bladeren die groeit. De rots: een heel grote steen op
Nadere informatie2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam.
Opdracht 1. Gebruik je ogen goed. In het bos kun je van alles ontdekken! Komen er onder de bomen verschillende soorten insecten en of bodemdiertjes voor? Het beste bos 1. Materiaal tas 1: zoekraam, 1 schepje,
Nadere informatieWoordenschat - memory Taal Actief groep 4 Thema 3 Les 1
Woordenschat - memory Taal Actief groep 4 Thema 3 Les 1 de berg Is een hoog stuk land. Soms ligt er sneeuw bovenop. de top Het hoogste stukje van de berg. Hoger kun je niet klimmen. de beek Dit is een
Nadere informatieGierzwaluw. Boomleeuwerik. Witte kwikstaart. Nachtzwaluw
Boomleeuwerik Leeft in droge, schrale heidevelden met losse boompjes en boomgroepen. Broedt ook in jonge aanplant van naaldbos (spar of den). Gierzwaluw Broedt onder daken van oudere gebouwen in Roermond.
Nadere informatieProject Planten ABC. Week 1ABC: Algemeen
Project Planten ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Planten Planten eten, ademen en groeien. Sommige planten houden van natte grond. Anderen van droge grond. Sommige planten houden van veel zon en warmte. Anderen
Nadere informatieGrond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De plaats waar de grond wordt weggenomen.
Les 1 De bodemverontreiniging. afgraven Grond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De afgraving De plaats waar de grond wordt weggenomen. De bodemverontreiniging De grond
Nadere informatieKNNV afdeling Nijmegen, maart
KNNV afdeling Nijmegen Goudenregenstraat 5 6573 XN BEEK UBBERGEN secretaris@nijmegen.knnv.nl www5.knnv.nl/afdeling-nijmegen Boshuizerbergen en Op den Buus. Rokend zand [deel 2] KNNV afdeling Nijmegen,
Nadere informatieTrosbosbes Effecten op het ecosysteem en mogelijkheden voor bestrijding
Trosbosbes Trosbosbes Effecten op het ecosysteem en mogelijkheden voor bestrijding GertJan van Duinen Vraagstelling Hoe beïnvloedt Trosbosbes ecosysteem? Peelvenen: veenontwikkeling, biodiversiteit Factoren
Nadere informatie2 Bemesting 44 2.1 Meststoffen 44 2.2 Soorten meststoffen 46 2.3 Grondonderzoek 49 2.4 Mestwetgeving 49
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Bodem en grond 9 1.1 Grond, bodem en grondsoorten 9 1.2 Eigenschappen van grond 20 1.3 Problemen met de grond 23 1.4 Verbeteren van landbouwgronden 30 1.5 Transport van
Nadere informatieBermenplan Assen. Definitief
Definitief Opdrachtgever: Opdrachtgever: Gemeente Assen Gemeente Mevrouw Assen ing. M. van Lommel Mevrouw M. Postbus van Lommel 30018 Noordersingel 940033 RA Assen 9401 JW T Assen 0592-366911 F 0592-366595
Nadere informatieWandelroute Brunssummerheide, bij Heerlen (lichtblauw)
Wandelroute Brunssummerheide, bij Heerlen (lichtblauw) 4.7 km wandelen Maak kennis met de hoogtepunten van de Brunssummerheide op de 'lichtblauwe' route. Wandel over heidevelden, langs vennen en door bossen.
Nadere informatieHartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld
Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting
Nadere informatieWERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
Dassenwerk WERKBLAD OPDRACHTEN Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je gaat een onderzoek doen in een klein gebied van Nationaal
Nadere informatieDE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL
DE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL Bekijk op https://www.youtube.com/watch?v=pgyczqy-krm voor het herinirichtingplan Sarsven en De Banen. Begin vorige eeuw kwamen plantenliefhebbers uit het hele land al naar
Nadere informatieToekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept
Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept a Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Colofon Deze samenvatting is een uitgave van de
Nadere informatieNOTITIE BOMENKAP GASLEIDINGTRACE ODILIAPEEL - MELICK
NOTITIE BOMENKAP GASLEIDINGTRACE ODILIAPEEL - MELICK Opgesteld door: Ing. D. Heijkers In opdracht van: N.V. Nederlandse Gasunie Datum: 14 november 2011 Inleiding De Gasunie is voornemens een aardgastransportleiding
Nadere informatieInpassingsplan Kavel B (zuidelijke kavel) Leiweg VM aanleg 3000 m 2 natuur
Inpassingsplan Kavel B (zuidelijke kavel) Leiweg 16-8-2018 VM aanleg 3000 m 2 natuur Bij de aanleg en onderhoud van het stuk natuur achter de woonbestemming gelegen op de locatie Leiweg ongenummerd perceel
Nadere informatieBERGVENNEN. ROUTE 2,3 km
BERGVENNEN ROUTE 2,3 km Tegen de Duitse grens, in Noordoost Twente, ligt natuurgebied de Bergvennen. Een weids, glooiend landschap met zeven vennen, droge en natte heide, schrale hooilanden en bos. De
Nadere informatieGeschiedenis van de duinen
Geschiedenis van de duinen Bijna de hele Nederlandse kust bestaat uit duinen. We weten hier niet beter, dan dat dat heel normaal is. Toch is dat niet zo. De kust van Frankrijk, Spanje en Portugal bijvoorbeeld
Nadere informatieONTWERPBESLUIT NATUURBESCHERMINGSWET 1998 VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND
ONTWERPBESLUIT NATUURBESCHERMINGSWET 1998 VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND Datum besluit : 25 maart 2016 Onderwerp : Natuurbeschermingswet 1998 2015-017295 - gemeente Arnhem Activiteit : Aanpassingen
Nadere informatieVegetatie van Nederland
Vegetatie van Nederland Vegetatie van Nederland Met Bosanemoon: Zomereik Gewone es Klimop Eenbes Daslook Bosvergeet-mij-nietje Slanke sleutelbloem Met scherpe boterbloem Grote vossenstaart Gestreepte witbol
Nadere informatieVerslag Biologie Het IJsselmeer
Verslag Biologie Het IJsselmeer Verslag door Jeroen 1891 woorden 27 februari 2018 6,4 5 keer beoordeeld Vak Biologie [Datum] (Bron 1) Inhoudsopgave Inhoudsopgave Bladzijde 1 Hoofdstuk 1 Bladzijde 2 Hoofdstuk
Nadere informatieBraziliaanse regenwoud. Jesse Klever. Groep 7
Braziliaanse regenwoud Jesse Klever Groep 7 Voorwoord Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik dit een heel interessant onderwerp vind. We hebben er al op school over gesproken en het leek mij wel een leuk
Nadere informatie7,5. Samenvatting door Anne 867 woorden 12 april keer beoordeeld. Aardrijkskunde. paragraaf 2. klimaten wereldwijd.
Samenvatting door Anne 867 woorden 12 april 2017 7,5 15 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand paragraaf 2 klimaten wereldwijd breedteligging: de afstand van een plaats tot de evenaar in
Nadere informatieToespraak op 16 februari, tijdens het werkbezoek van de Provinciale Commissie NLM
Toespraak op 16 februari, tijdens het werkbezoek van de Provinciale Commissie NLM Geachte aanwezigen, in het bijzonder de leden van de Commissie Natuur, Landbouw en Milieu, het is fijn dat u hier bent
Nadere informatiePraktische informatie. Wandel deze route met onze route app. Bereikbaarheid. Waar. Vertrekpunt. Startpunt. 5.5 km
Wandelen Wandelroute Roestelberg 5.5 km Waar Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen Vertrekpunt Café Roestelberg [https://maps.google.com/?q=51.6571,5.08379] Stuifzand, bos en heide, je vindt het allemaal
Nadere informatieTOP NATUUR IN BEERZE. ROUTE 4,3 km
TOP NATUUR IN BEERZE ROUTE 4,3 km 20 18 We zijn trots dat we acht gebieden beheren die zijn aangewezen als Natura2000. Gebieden die bij de top van de Europese natuur horen. Op deze route ontdek je Beerze.
Nadere informatieProductiebos maakt plaats voor oorspronkelijk heidelandschap.
NATUURVERBINDING HOORNEBOEG GOOIS NATUURRESERVAAT Productiebos maakt plaats voor oorspronkelijk heidelandschap. PRODUCTIEBOS MAAKT PLAATS VOOR OORSPRONKELIJK HEIDELANDSCHAP TEN ZUIDEN VAN HILVERSUM LIGGEN
Nadere informatieinhoud 1. Vuur in de natuur 2. Mens en vuur 3. De mens maakt vuur 4. Licht en warmte 5. Vuur en eten 6. Werken met vuur 7.
Vuur inhoud 1. Vuur in de natuur 3 2. Mens en vuur 4 3. De mens maakt vuur 5 4. Licht en warmte 6 5. Vuur en eten 7 6. Werken met vuur 8 7. De vuurtoren 9 8. Pas op! Brand! 10 9. De brandweer 11 10. Filmpjes
Nadere informatieMarijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries,
Zijn effecten van begrazing te voorspellen? Marijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries, Ingo Jansen,
Nadere informatieBureauonderzoek natuurwaarden wijzigingsplan Boekenrode
Bureauonderzoek natuurwaarden wijzigingsplan Boekenrode Natuurwaardenkaart Voor het inventariseren van de natuurwaarden van Heemstede zijn in het rapport Natuurwaardenkaart van Heemstede Waardering van
Nadere informatie1. Geheimen. 2. Zwammen
1. Geheimen 'Geen plant en geen dier' Een paddestoel is zeker geen dier, maar een plant is het ook niet. Ze hebben geen groene bladeren om zonlicht op te vangen. Bovendien groeien paddestoelen in het donker.
Nadere informatieFauna in de PAS. Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen
Fauna in de PAS Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen De Programatische Aanpak Stikstof Natuurdoelen en economische ontwikkelingsruimte 1600
Nadere informatieMaatregelen voor bosherstel
Veldwerkplaats Voedselkwaliteit en biodiversiteit in bossen Maatregelen voor bosherstel Gert-Jan van Duinen Arnold van den Burg Conclusie OBN-onderzoek bossen Te hoge atmosferische stikstofdepositie Antropogene
Nadere informatieKwaliteit van de natuur. Hoe spoor je aantastingen op?
Kwaliteit van de natuur Hoe spoor je aantastingen op? Ecosystemen en levensgemeenschappen Zoek vergelijkende gebieden (oerbossen, intacte riviersystemen, ongerepte berggebieden, hoogveenmoerassen, etc)
Nadere informatieFlora en fauna. Flora
Flora en fauna Flora De bomen in Australië zijn het hele jaar groen. Niet altijd het mooie groen zoals bij ons, maar meer het grijze groen. Zoals de eucalyptus, waarvan de meeste soorten nooit hun bladeren
Nadere informatieBeschrijving plangebied bron: Koopman & Ingberg (2009)
NOTITIE Aan : Ministerie van Defensie, Dienst Vastgoed Defensie T.a.v. : De heer S. van der Meulen Van : Drs. R. Felix Datum : 19 september 2012 Ons kenmerk : 12-125 Uw kenmerk : 3001528 Onderwerp : QS
Nadere informatieDe schaapskudde Een educatief programma voor groep 5 en 6 Handleiding Deel 3 Locatie Hoog-Buurlo
De schaapskudde Een educatief programma voor groep 5 en 6 Handleiding Deel 3 Locatie Hoog-Buurlo Inhoudsopgave Deel 3: De schaapskudde van Hoog-Buurlo 1. Aanmeldgegevens 2. Achtergrondinformatie Hoog-Buurlo
Nadere informatieHet begin van de winter
WINTER 21 december WINTER 2 Het begin van de winter Vanaf 21 juni worden de dagen weer langzaam korter. De zomer duurt tot 22 of 23 september. Dan zijn de dag en de nacht overal even lang. Met andere woorden:
Nadere informatieDe duinen hebben een belangrijke functie in ons land:
De duinen De duinen hebben een belangrijke functie in ons land: 1 Zeewering 2 Waterwingebied en waterberging 3 Recreatie 4 Natuurwetenschappelijk onderzoek en natuurstudie Laatst las ik: Als de zeespiegel
Nadere informatieDe Borkeld en het Junner Koeland 20 juni 2008 excursie Jeneverbes Gilde
De Borkeld en het Junner Koeland 20 juni 2008 excursie Jeneverbes Gilde Op 20 juni 2008 werd door het Jeneverbes Gilde een bezoek gebracht aan de Borkeld waar we werden rondgeleid door boswachter Rick
Nadere informatieToekomst agrarisch natuur- en landschapsbeheer rond Winterswijk. Jan Stronks
Toekomst agrarisch natuur- en landschapsbeheer rond Winterswijk Jan Stronks Stand van zaken huidig landschap Bos en natuur in de plus! Agrarisch cultuurlandschap sterk in de min: Natuurwaarde holt achteruit
Nadere informatieOpdrachtkaarten heide
Opdrachtkaarten heide OPDRACHT 1: WAT ZIEN WE ONDER DE GROND? Elke grond is anders. Ze kan vochtig of droog zijn. Ze kan korrelig zijn. Of uit piepkleine plakkende deeltjes bestaan. Al deze elementen bepalen
Nadere informatieNatuurpad De Mient. Wandelen. In het Nationaal Park Duinen van Texel
Staatsbosbeheer Duinen van Texel Ruijslaan 92, 1796 AZ De Koog T 0222-312228 www.staatsbosbeheer.nl Wandelen Natuurpad De Mient In het Nationaal Park Duinen van Texel Natuurpad De Mient De Mient was een
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID?
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM BOUWEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieDe Groenzoom Struweelvogels
De Groenzoom Struweelvogels 1 Inhoudsopgave Zanglijster Struweelvogels - Zanglijster 3 - Roodborsttapuit 4 - Kneu 5 - Blauwborst 6 - Patrijs 7 - Rietzanger 8 Zanglijster - Lichte borst met pijlpuntige
Nadere informatieHerstel en beheer van heideterreinen
Herstel en beheer van heideterreinen Gevolgen van verzuring, vermesting en verdroging en de invloed van beheer op levensgemeenschappen van heide. Een samenvattend rapport voor beheerders. Chris van Turnhout
Nadere informatieOpdrachten thema. Veluwe
en thema Totaal materialen heide Materialen per groepje 1A Sporen van grazers 3 Witte bakken 3 Pincetten Zoekkaart bos- en heideplanten 1B Dennen trekken Handschoenen voor elk kind Zoekkaart bos- en heideplanten
Nadere informatieAardkundig excursiepunt 6 I DE LANGE DUINEN EN DE KORTE DUINEN GRONDBOOR & H A M E R NR 5/6-2006
Aardkundig excursiepunt 6 I DE LANGE DUINEN EN DE KORTE DUINEN 128 GRONDBOOR & H A M E R NR 5/6-2006 Soest en A m e r s f o o r t in het zuiden van de g e m e e n t e Voorplaat. Het stuifzandgebied 'De
Nadere informatieMANDERHEIDE. ROUTE 8 km
MANDERHEIDE ROUTE 8 km In het noorden van Twente vind je dit zeldzame cultuurlandschap met zijn bijzondere historie. Midden in het bronnenlandschap op een stuwwal vind je de Manderheide. De Manderheide
Nadere informatieAnalyse landschappelijke inpassing Recreatiecentrum Zandpol
Analyse landschappelijke inpassing Recreatiecentrum Zandpol Drs. Ing. L.M. Scholtens in opdracht van: Gemeente Emmen, Dienst Beleid Afdeling Fysiek Ruimtelijke Ontwikkeling December 2009 Het landschap
Nadere informatie