Het is onvermijdelijk dat bepaalde onderdelen dubbel aandacht krijgen, zoals de uittocht van hoogopgeleide

Transcriptie

1 Bijlage 1 Ontwikkelingen in en rond Boxmeer Ik hecht eraan een zo volledig mogelijk plaatje te schetsen van ontwikkelingen op het gebied van demografie, woningmarkt en werkgelegenheid in de gemeente Boxmeer en de omgeving, als achtergrondinformatie bij mijn beroep. Het is onvermijdelijk dat bepaalde onderdelen dubbel aandacht krijgen, zoals de uittocht van hoogopgeleide jongeren. De drang om een goed overzicht te geven was ook aanwezig bij het opstellen van mijn zienswijze. Ook in mijn brief aan de commissie uit de raad, de gemeenteraad en B&W heb ik gepoogd om een compleet beeld te schetsen. De onderdelen van dit plaatje zal ik verderop aan de orde stellen. Veel van deze onderdelen hangen samen met de uittocht van hoogopgeleide jongeren. We hebben te maken met een proces dat langzaam maar gestaag verloopt. Sinds 2004 is er de bevolkingskrimp van Boxmeer 4,1%. Gemiddeld gaat het om een daling met ca. 120 inwoners per jaar. Op korte termijn lijkt er weinig te gebeuren. Doordat het proces jaar na jaar doorgaat, zijn de gevolgen echter zeer ingrijpend, zoals: - In de leeftijdsgroep van jaar is ca. 30% vertrokken. - Het aantal geboorten is gedaald met ca. 48%; in de hele regio met ca. 40% - De bevolking vergrijst heel sterk. Overigens, de ontwikkelingen in Boxmeer resp. het Land van Cuijk zijn niet uniek. In vele rurale gebieden, met name aan de randen van Nederland, vindt een dergelijke bevolkingskrimp plaats. De reacties van de overheden hierop zijn zeer verschillend: - De gemeente Boxmeer heeft krimp nog steeds niet vertaald naar eigen beleid. - De provincie Noord-Brabant besteedt nog geen aandacht aan bevolkingskrimp. - De buurprovincie Limburg is actief op het punt van bevolkingskrimp. In de buurgemeenten Mook & Middelaar, Gennep, Bergen en Venray, waar bevolkingskrimp vergelijkbaar is met die in Boxmeer, is de bevolkingskrimp inmiddels vertaald naar het bouwbeleid. - De Rijksoverheid beperkt zich (om financiële redenen?) tot notoire krimpgebieden als Oost-Groningen en de vroegere oostelijke mijnstreek in Limburg. Hieronder komen de onderdelen van de ontwikkelingen aan de orde. RIS (Bijlage 1) 1

2 1. Bevolkingskrimp Voor de bepaling van krimp en groei kunnen we ook terecht op de site van de provincie Noord-Brabant: Bevolkingsontwikkeling (=echte cijfers) volgens provincie Noord Brabant , kaart 5a Het Land van Cuijk ligt in Noordoost Brabant. In de periode was er krimp in 4 van de 5 gemeenten: Grave, Mill en St. Hubert, Boxmeer en St. Anthonis. De 5 de gemeente, Cuijk, krimpt sinds Hieronder enige gegevens over de gemeente Cuijk. Gemeente Cuijk (CBS-Statline) Woningen en inwoners Jaar Woningen Totaal < >65 inwoners Op 1 januari 2014 had Cuijk het maximale aantal inwoners. Sinds ruim twee jaar krimpt ook de bevolking van de gemeente Cuijk. Uit de tabel die ontleend is aan gegevens van het CBS, valt op te maken dat het aantal woningen in de laatste twee jaar flink is toegenomen. Toch is het aantal inwoners afgenomen. RIS (Bijlage 1) 2

3 In de regio is het proces naar krimp al jaren bezig. Bijvoorbeeld, het aantal inwoners in de leeftijdsgroep < 20 jaar loopt al jaren gestaag terug. Deze vermindering is het gevolg van de braindrain en de hiermee samenhangende daling van het aantal geboorten in het rurale deel van Brabant. Boxmeer is de laatste tien jaar met 4,1% gekrompen. In 2004 waren er inwoners. Op 1 januari 2014 had Boxmeer inwoners. Op 1 januari 2015 lijkt de krimpt te stoppen. Op 1 januari 2016 lijkt het aantal inwoners weer te zijn gestegen. De veranderingen in 2015 en 2016 ten opzichte van de dalende trend worden veroorzaakt door de vluchtelingen met een status in het AZC te Overloon. Deze zijn opgenomen in de basisadministratie. Het gaat om ca. 700 personen met status. Asielzoekers verblijven slechts een beperkte tijd in het AZC. Vervolgens worden ze als officiële bewoners in Nederlandse gemeenten geplaatst. Deze gemeenten moeten zorgen voor huisvesting en andere voorzieningen. Bij het analyseren van de demografische ontwikkelingen in Boxmeer, bijvoorbeeld met oog op volkshuisvesting, moeten de bewoners van het AZC daarom buiten beschouwing worden gelaten. Samenvattend, de bevolkingskrimp van Boxmeer is formeel in 2004 begonnen en gaat nog immer door. De gemeente Boxmeer is onderdeel van de krimpregio Land van Cuijk. De rivier de Maas vormt de oostgrens van het Land van Cuijk. Als we deze rivier oversteken, komen we in Limburg-Noord, in de buurgemeenten Mook & Middelaar, Gennep, Bergen en Venray. De bevolking in deze gemeenten krimpt ook reeds geruime tijd. Voor de provincie Limburg was dit aanleiding om in 2015 tezamen met de gemeenten in Noord-Limburg de Structuurvisie Wonen voor Noord- Limburg te maken. Deze structuurvisie heeft inmiddels geleid tot ingrijpende aanpassing van het bouwbeleid. Meer dan de helft van het bouwprogramma in Limburg-Noord is doorgestreept. De bevolkingskrimp wordt veroorzaakt door de uittocht van hoogopgeleide jongeren. Na hun HBO resp. universitaire opleiding komen ze niet meer terug naar de regio. Er is al jaren een groot gebrek aan banen voor pas afgestudeerden in de regio. Bovendien verdwijnen veel banen voor hoogopgeleiden. Het begrip hoogopgeleide jongeren wordt ook aangeduid met jong kader (door het instituut Brabant- Kennis) en het proces van de uittocht van hoogopgeleide jongeren wordt door GS van Brabant aangeduid met braindrain. Onder jonge mensen is een sterke trend naar wonen in de steden waar te nemen. Steden zijn in trek als woonplaats. In de steden zijn ook meer arbeidsplaatsen. Ter illustratie, het Elzendaalcollege in Boxmeer (o.a. VWO) slaagt er goed in om vroegere Elzendalers aan te trekken als docent. Deze jongelui die in onze regio zijn opgegroeid, willen zich na hun universitaire opleiding niet in onze regio vestigen. Zij blijven in Nijmegen wonen. Deze groep kan als voorbeeld worden genoemd voor een veel grotere groep hoger opgeleide medewerk(st)ers die in bedrijven in Boxmeer en onze regio werken, maar in de steden zoals Nijmegen, Arnhem, Wageningen, Utrecht, Den Bosch, Eindhoven en Venlo blijven wonen. Door deze trek naar de steden zijn er minder hoger opgeleide jongeren die zich metterwoon in Boxmeer vestigen. Conclusie: door de trek naar de steden zijn er uiteindelijk minder hoogopgeleide jongeren die zich in Boxmeer vestigen. Hierdoor neemt in Boxmeer de vraag naar woningen in het dure segment af. RIS (Bijlage 1) 3

4 2. Krimp is veel ingrijpender dan jaarlijks 120 inwoners minder 120 inwoners per jaar minder klinkt niet als een ingrijpende ontwikkeling. De bevolkingskrimp is vooral ingrijpend door de demografische veranderingen. - Al bijna 30 jaar vertrekken de hoog opgeleide jongeren uit Boxmeer en uit de regio. Ca. 35% van de inwoners in de leeftijdsgroep van jaar is inmiddels vertrokken. - Het aantal geboorten is in Boxmeer met ca. 48% gedaald. In de regio is de daling ca. 40%. - De ouderen blijven langer leven, daar zijn er dus meer van. Meer ouderen en minder jongeren leidt tezamen tot een sterke vergrijzing. Hieronder is de demografische grafiek van Boxmeer opgenomen. De grafiek is gemaakt op basis van de gegevens van de gemeente Boxmeer van 1 januari In de loop van 2014 heeft Boxmeer een groot AZC gekregen. Zoals hierboven reeds is aangegeven zitten in het AZC veel asielzoekers met een status. Deze worden opgenomen in de bevolkingsadministratie. Omdat het om grote aantallen gaat, lukt het niet om een analoge grafiek voor 2015 en 2016 te maken. Als ik kennis neem van de veranderingen die de braindrain veroorzaakt, kan ik niet begrijpen dat GS van Brabant niets onderneemt om krimpregio s te begeleiden. Hieronder de demografische grafiek van de gemeente Boxmeer. De sinds bijna dertig jaar voortdurende uittocht van hoog opgeleide jongeren is duidelijk in deze grafiek te zien aan de versmalling tussen ca. twintig en vijftig jaar. Ook de scherpe teruggang van het aantal geboorten is duidelijk te zien. Deze begint ca. 30 jaar later, wanneer de kinderen van de verdwenen groep worden geboren. Demografische grafiek van gemeente Boxmeer. Verticaal staat de leeftijd van 0 tot ruim 100 jaar. Horizontaal staat links het aantal mannen per jaargroep. Rechts staat het aantal vrouwen (rood) Deze grafiek is gemaakt op basis van de gemeentelijke gegevens van 1 januari RIS (Bijlage 1) 4

5 Volgens GS gaat de braindrain in het Land van Cuijk de komende tijd gewoon door. Zie bijlage 4 De belangrijkste strategie van GS is het versterken van onze topkennis en innovatieregio. Hier zal Boxmeer/ het Land van Cuijk geen enkel voordeel van hebben. Het politieke besluit om onze topkennis en innovatieve regio te versterken, kan het bestuur van Noord- Brabant niet ontslaan van de plicht om zwakkere regio s als het Land van Cuijk te ondersteunen bij de ingrijpende gevolgen van de bevolkingskrimp. Hieronder een citaat uit de brief van GS over braindrain aan de Staten van Brabant, in reactie op vragen van het CDA statenlid de heer S. Steenbakkers. 6. Bent u het met het CDA eens dat de provincie zo spoedig mogelijk actie moet ondernemen om de braindrain te stoppen en daartoe samen met BrabantKennis en/of andere partners (zoals het bedrijfsleven en kennis- en onderwijsinstellingen) een Brabant brede informatiebijeenkomst moet organiseren? Antwoord: Nee. De braindrain stoppen achten we niet haalbaar. Brabant heeft vooralsnog onvoldoende banen voor met name universitair opgeleiden. Het college is daarom geen voorstander van een Brabant brede informatiebijeenkomst. De belangrijkste strategie tegen een braindrain is het versterken van onze topkennis en innovatie regio. Een sterke kennisintensieve innovatieve economie heeft hoger opgeleiden nodig en reduceert daarmee de braindrain. GS gaan dus topregio Eindhoven en de grote steden van Brabant steunen in de economische ontwikkeling om brains in Brabant vast te houden resp. om brains van elders aan te trekken. Boxmeer en het Land van Cuijk zullen hiervan niet profiteren. De braindrain blijft doorgaan en de bevolkingskrimp wordt sterker. 3. Banen verdwijnen uit de regio. Industrieterreinen te over. In de gemeente Boxmeer resp. de regio s Land van Cuijk en Limburg Noord zijn in de laatste jaren veel banen voor hogere functies vertrokken resp. verdwenen. Recent zijn ook veel banen voor lager en middelbaar personeel verdwenen. Ter illustratie enkele voorbeelden. De besturen van twee grote internationale bedrijven en hun ondersteunende staf zijn naar elders verplaatst. Enige bedrijven zijn gesloten. In het onderwijs gaan geleidelijk ruim 40% van het aantal banen vervallen door de terugval van het aantal geboorten. Bij banken zijn honderden arbeidsplaatsen verdwenen. In de zorg zijn vele honderden banen gesaneerd. Het gaat niet alleen om uitvoerende functies, maar ook om staffuncties. De afnemende belangstelling van bedrijven voor het Land van Cuijk is ook zichtbaar op twee vrijwel lege nieuwe industrieterreinen. De twee grote gemeenten Boxmeer en Cuijk hebben meer dan honderd ha industrieterrein braak liggen. De bedrijven en instituten die zich intussen wel op Sterckwijck (Boxmeer) en Laarakker (Cuijk) hebben gevestigd, zijn grotendeels verplaatsingen van bestaande bedrijven binnen de gemeente resp. binnen de regio. Door deze verplaatsingen ontstaan elders lege plekken in de bebouwing. RIS (Bijlage 1) 5

6 4. Gevolgen van de krimp: overtollig maatschappelijk en commercieel vastgoed De braindrain heeft vele gevolgen. De bevolkingsopbouw gaat ingrijpend veranderen: - Vermindering van het aantal (met ca. een derde) inwoners in de leeftijd van jaar. -.Vermindering van het aantal geboorten met ca. 48% in Boxmeer (en ca. 40% in de regio). - Sterke vergrijzing. De huidige ouderen leven langer. Door de vermindering van het aantal jonge mensen stijgt het percentage ouderen nog meer. + Door de daling van het aantal geboorten in Boxmeer wordt ca. 48% van de scholen overbodig, zowel personeel als gebouwen. Eerst van de basisscholen, daarna de scholen voor voortgezet onderwijs. Tenslotte de Mbo-scholen. Veel lege plekken in de bestaande bebouwing zijn het gevolg. + Door de terugloop van het aantal jeugdigen en jongeren en de terugloop van het aantal inwoners in de leeftijdsgroep van jaar wordt geleidelijk ook een deel van de accommodaties overbodig. Ook dit leidt tot veel lege plekken in de bestaande bebouwing. + Winkelcentra in rurale gebieden van Nederland worden kleiner. In krimpgebieden worden de winkelcentra door het teruglopen van de koopkracht versneld kleiner. In Boxmeer is de leegstand nu 12%. Door de groei van Internetverkoop verdwijnt in de komende 10 jaar ca. 8% van de omzet. Door vergrijzing vermindert de koopkracht met ca. 6% (berekening J. de Vaan). Totaal komt ca. een kwart van het winkelcentrum leeg te staan. Lege plekken in de bebouwing in het centrum van de kern Boxmeer zijn het gevolg. 5. Krimp en de woningmarkt De prijzen van woningen in Boxmeer vertonen door de bevolkingskrimp een dalende lijn. Terwijl elders in meer stedelijke omgevingen de prijzen van woningen weer stijgen, blijven de prijzen hier nog steeds dalen. Hieronder het overzicht van de gemeentelijke WOZ waarden in Boxmeer. Onderstaande percentages zijn door de gemeente berekend door nieuwe taxatiewaarden te vergelijken met vorige WOZwaarden. Gem. stijging WOZ-waarde woningen peildatum t.o.v Gem. stijging WOZ-waarde woningen peildatum t.o.v Gem. stijging WOZ-waarde woningen peildatum t.o.v Gem. stijging WOZ-waarde woningen peildatum t.o.v ,1 % - 3,3 % - 2,7 % - 0,6 % Recent stond in de Gelderlander dat de woningprijzen in onze regio t.o.v weer met 3,1% zijn gedaald. Landelijk stijgen de prijzen voor woningen. Dit temeer omdat de rente ongekend laag is. De prijzen van woningen in het dure segment in onze regio zakken extra. Dit is logisch omdat het aantal potentiële kopers van woningen in dit segment vermindert, door de voortdurende uittocht van hoogopgeleide jongeren. Ter illustratie, de WOZ-waarde van mijn huis is gedaald met ca. 30% (van naar ) Voor prachtige bouwplekken met uitzicht op het natuurgebied De Vilt in mijn dorp is al jaren geen belangstelling. RIS (Bijlage 1) 6

7 De daling van de woningprijs heeft ook tot gevolg dat ouderen hun huidige huis niet meer kunnen verkopen, om vervolgens een appartement in het centrum van de kern Boxmeer te kopen (met alle voorzieningen op loopafstand). Veel ouderen kiezen er voor om hun bestaande woning aan te passen om de ongemakken van het ouder worden op te vangen. De bouw van appartementen in het centrum van Boxmeer stokt. Uit het dalen van de woningprijzen kan ook worden geconcludeerd dat er totaal geen spanning is op de woningmarkt. Dit blijkt ook uit het feit dat projectontwikkelaars hun plannen bij gebrek aan vraag niet meer kunnen realiseren. In 2012 hebben de vijf gemeenten van het Land van Cuijk het rapport Woningmarktstrategie Land van Cuijk laten opstellen. Dit rapport is door de gemeente Boxmeer overgenomen. De opstellers van het rapport constateren dat er een aanzienlijk verschil is tussen provinciale prognose van het aantal huishoudens en de werkelijke vraag naar woningen. Al snel constateren de opstellers dat jongeren die een HBO of WO-opleiding elders volgen, na voltooiing van de opleiding niet terugkeren. Men constateert dat het door de provincie gehanteerde criterium migratie=nul onjuist is en tot te hoge prognoses leidt. Men adviseert daarom om de provinciale prognoses niet te volgen. Tot mijn verbazing neemt de gemeente Boxmeer de provinciale prognose nog immer als uitgangspunt. Zie in dit verband de eerste zin op pagina 34 van de nota van zienswijze Maashaeghe, waarmee de gemeente de reactie op mijn zienswijze begint (citaat): De gemeente Boxmeer heeft zich te houden aan de provinciale prognosecijfers. Deze stelling is ook in strijd met het eigen gemeentelijke beleid door het overnemen van het rapport Woningmarktstrategie Land van Cuijk (2012). De opstellers van het rapport Woningmarktstrategie Land van Cuijk constateren dat door de uittocht van hoog opgeleide jongeren (braindrain) er minder behoefte is aan woningen. Sinds 2012 is de demografische situatie verslechterd. De braindrain heeft er intussen toe geleid dat alle gemeenten van het Land van Cuijk krimpen. De terugloop van het aantal huishoudens is intussen veel hoger dan in 2012 kon worden geraamd. Kortom het is nodig dat het onderzoek naar en de berekening van de woningbehoefte per segment, weldra opnieuw zal plaatsvinden. In dit verband is het zeer te betreuren dat de woningmarktregisseur, zoals afgesproken in het rapport, niet is benoemd. De regisseur zou vanuit zijn functie aandacht hebben gevraagd voor de grote veranderingen in de woningmarkt. Hieronder een citaat van pagina 13 uit het rapport woningmarktstrategie Land van Cuijk. Faciliteren duurzame vraag De huishoudensprognose van de provincie Noord-Brabant voorspelt dat de woningvoorraad in het Land van Cuijk tussen 2012 en 2022 met ruim woningen moet toenemen om in de vraag te kunnen voorzien. In dit scenario is uitgegaan van het uitgangspunt van migratiesaldo nul waarbij per saldo evenveel huishoudens het Land van Cuijk verlaten als dat er huishoudens zich vestigen. Hierbij wordt voorbij gegaan aan het historisch feit dat per saldo meer huishoudens het Land van Cuijk verlaten dan dat er zich huishoudens vestigen. Gemiddeld betreft dit 160 huishoudens per jaar. Ongeveer de helft hiervan verhuist over grotere afstand in het kader van opleiding, werk of relatie. Deze migratiestroom laat zich niet leiden door woningmarktinterventies. Zolang het aantal arbeidsplaatsen en/of het aantal hogere opleidingen in de regio niet fors toeneemt, is het aannemelijk dat de regio ook in de toekomst inwoners verliest aan woonplaatsen op relatief grote afstand. Ondanks de uitgesproken ambitie in de Profielschets Land van Cuijk is een structurele wijziging hierin op korte of middellange termijn niet aannemelijk. RIS (Bijlage 1) 7

8 De provincie Limburg heeft tezamen met de gemeenten in Noord-Limburg een Regionale Structuurvisie Wonen, Noord-Limburg opgesteld. Dit rapport is eind-2015 gepresenteerd. Deze regionale structuurvisie wonen heeft er toe geleid dat de Limburgse buurgemeenten (Mook & Middelaar, Gennep, Bergen en Venray) meer dan de helft van hun bouwprogramma s hebben doorgestreept. De gemeente Boxmeer geeft op pagina 150 van de gemeentelijke begroting 2016 aan dat de bevolkingskrimp in Boxmeer analoog is aan die in Limburg-Noord. In Boxmeer leidt zo n ingrijpend besluit bij de buren niet tot actie. Het rapport constateert verder (zie bijlage 10, citaat van pagina 25): Afnemende vraag naar grotere woningen Grotere woningen en woningen in het dure segment zijn globaal aan elkaar gelijk. Dus ook in Limburg- Noord constateert men een afname van de belangstelling voor woningen in het dure segment. Op zich is dat logisch want ook in Limburg-Noord zijn de hoog opgeleide jongeren vertrokken en gaat de braindrain nog steeds door. In Boxmeer leidt de constatering over de afnemende vraag niet tot actie, integendeel. Boxmeer wil meer ruimte geven voor de bouw van woningen in het dure segment. In dit verband kan ik alleen wijzen naar de stelling van krimpexpert Ben van Essen: Bouwen in een krimpgebied is Kannibalisme. RIS (Bijlage 1) 8