Toegang tot en kwaliteit van de jeugdhulp. Speerpunten n.a.v. onderzoek Kinderombudsman

Transcriptie

1 Toegang tot en kwaliteit van de jeugdhulp Speerpunten n.a.v. onderzoek Kinderombudsman

2 DE ZORG WAAR ZE RECHT OP HEBBEN ONDERZOEK KINDEROMBUDSMAN Samenvatting, speerpunten en lokale situatie ALGEMEEN Na de inwerkingtreding van de Jeugdwet in 2015 is het aan de gemeenten om de hulp aan en zorg voor kinderen, jongeren en hun ouders te coördineren. De jeugdhulpsystemen worden naar de lokale situatie ingericht en verschillen dus van gemeente tot gemeente. De Kinderombudsman staat achter de uitgangspunten van de decentralisatie: - Eerder samenwerkende (jeugd)hulp op maat bieden; - Regeldruk voor professionals verminderen; - Professionele ruimte vergroten; - Zorgvraag terugbrengen; - Medicalisering verkleinen; - Eigen kracht van gezinnen meer aanspreken. Met opmerkingen [MB1]: Hoe zit dat in Tiel: hoe is het georganiseerd en waar wordt zorg ingekocht, en wordt dat in regionaal verband gedaan? Dit rapport rapporteert over de voortgang en doet aanbevelingen voor verbeteringen. Centrale vraag daarbij is: Krijgen kinderen na de decentralisatie de zorg en hulp waar zij recht op hebben?

3 VOORTRAJECT EN KNELPUNTEN 2015 Knelpunten Voor de decentralisatie: - Wachtlijsten - Miscommunicatie - Kinderen met problemen te laat in beeld Met opmerkingen [MB2]: Nog aangeven welke knelpunten al zijn opgelost Na de decentralisatie, maar niet urgent: - Privacy bij gegevensuitwisseling - ICT-problemen - Ouderbijdragen in de jeugd-ggz (inmiddels afgeschaft) Na de deelcentralisatie, problematisch en/of urgent: April Wijkteams nog niet goed georganiseerd - Intern nog veel onduidelijkheid over taken, bevoegdheden en aanpak - Wijkteams nog niet alle deskundigheid in huis - Niet duidelijk voor ouders waar ze terecht kunnen met hun vraag Tussenoordeel: wel strubbelingen, maar over het algemeen is de kwaliteit van de hulp nagenoeg gelijk gebleven, continuïteit van de zorg blijkt te zijn gewaarborgd. Aanbevelingen april 2015: - Toegang tot de jeugdhulp is niet algemeen bekend. Gemeenten moeten daarover beter communiceren. - Wijkteams moeten snel geoptimaliseerd worden, m.n. qua kennis en expertise. - Gemeenten moeten minimale kwaliteitseisen voor de jeugdhulp formuleren. - Gemeenten moeten een effectief toetsingskader ontwikkelen voor e aanspraak op eigen kracht. Oktober Toegang tot jeugdhulp komt in het geding doordat gemeenten invloed uitoefenen op de hulp die kinderen krijgen (uit besparingszin of noodzaak?) Kinderen krijgen hulp die beschikbaar is, niet die de specialist voorschrijft. Financiële belangen worden boven de belangen van het kind gesteld. - Gemeenten werken te veel aanbodgericht en te weinig vraaggericht. - Het vaststellen van de hulp voor een kind kost veel tijd doordat onderlinge afstemming tussen gemeenten en andere instanties veel tijd kost en potjes niet duidelijk zijn. - Door de grote mate van bureaucratie ontstaan verdere wachtlijsten. Gemeenten voeren te weinig regie op het verwijzen naar andere aanbieders. - Tijdig herindiceren van PGB s en zorgindicaties gaat moeizaam en levert veel onzekerheid bij gezinnen op. Tussenoordeel: idem. Wel strubbelingen, maar over het algemeen is de kwaliteit en continuïteit van de zorg goed beoordeeld. Aanbevelingen oktober 2015: - Rijk moet schakelen op de ontstane situatie en bijsturen op de negatieve bijeffecten die zijn ontstaan door inkoopgedrevenheid, organisatiebelangen en administratieve lasten. Wet- en regelgeving moet waar nodig worden aangepast.

4 - Gemeenten moeten verwijzers te allen tijde de ruimte geven om de hulp toe te kennen die nodig is. - Gemeentelijke prioriteit moet liggen bij: 1) bestrijden van de wachtlijsten, 2) afronden van de herindicaties, 3) op orde brengen van de randvoorwaarden voor een sterke toegang. - Gemeenten moeten de verantwoordelijkheid voor hulp aan een kind actief op zich nemen en niet (laten) steggelen. - Aanbieders moeten transparant zijn over de capaciteit en doorverwijzen waar nodig om wachtlijsten te voorkomen. Met opmerkingen [MB3]: Wat verstaan wij onder sterke toegang? Overige knelpunten tussentijds: - Inrichting van de administratie o Facturering en declaratie o PGB s o Ouderbijdragen o Gegevensoverdracht o Behoefte aan cijfermatig inzicht, m.n. budgetten en zorgconsumptie o Vrees voor ontoereikend budget. Afgesproken bestuurlijke prioriteiten na oktober 2015: - Communicatie - Herbeoordeling persoonsgebonden budgetten (PGB s) - Terugdringen van administratieve lasten - Budgetplafonds - Privacy. Tussentijds oordeel: er gebeurt nog heel veel en alle gemeenten hebben de toegang en inrichting van de zorg anders georganiseerd. Er wordt nog veel overlegd, dus er valt eigenlijk nog niet echt iets te concluderen. Het oordeel wordt dus nog even uitgesteld.

5 SITUATIE PER MAART 2016 Er is op een aantal thema s verder gekeken naar mogelijke verbeterpunten. Deze thema s zijn: - Samenwerking tussen wijkteams en (huis)artsen - Veiligheid in de toegang - Wachtlijsten - Het vinden van toegang tot de jeugdhulp. 1 Samenwerking tussen wijkteams en (huis)artsen De gemeenten moeten een doorverwijzing door een huisarts accepteren, maar niet alle aanbieders hebben een contract met de gemeente. De gemeente mag deze zorgvergoeding weigeren en doorverwijzen. Conclusie: een verwijzing van de huisarts zonder een check op de gecontracteerde jeugdhulp (bij gemeentelijke toegang) kan financiële consequenties hebben voor ouders. 44% van de doorverwijzingen naar jeugdhulptrajecten verloopt via de huisarts. Huisartsen en wijkteams kunnen nog veel beter samenwerken, daarvoor dienen goede samenwerkingsafspraken gemaakt te worden. Patstelling: gemeenten willen inzicht in doorverwijsgedrag, huisartsen willen hun autonome verwijsrecht en de privacy niet aangetast zien. In het belang van genezing en verzorging willen huisartsen wel samenwerken met de wijkteams. Zij zijn echter slecht op de hoogte van de werkwijze en het ondersteuningsaanbod van wijkteams en gecontracteerde aanbieders: welke deskundigheid is in het wijkteam en de aanbieders aanwezig, wie is gecontracteerd en waar zijn wachtlijsten en budgetplafonds? Te zetten stappen: - Vertrouwen creëren tussen (huis)artsen, specialisten en wijkteams o Terugkoppeling over patiënten die zijn doorverwezen naar een wijkteam; o Bekendheid met leden van het wijkteam; o Vertrouwen hebben in omgang van wijkteam met privacygevoelige informatie: maak duidelijke afspraken en kom deze ook na; o Overweeg opname van jeugdartsen in je wijkteams; o Praktisch: richt je bereikbaarheid als wijkteam/gemeente voor huisartsen anders in i.v.m. spreekuren, ook als het gaat om bijeenkomsten. Conclusie: investeren in contact met huisartsen loont zowel in efficiëntie, wederzijdse- en cliënttevredenheid en budget. 2 Veiligheid in de toegang M.n. waar het gaat om huiselijk geweld en kindermishandeling Voor 2015 was de gemeente verantwoordelijk voor preventie van kindermishandeling en huiselijk geweld. Nu is ze vanuit de Wmo ook verantwoordelijk voor signalering, diagnostiek, hulp en behandeling. Veilig Thuis speelt hier een grote rol in. Gemeenten, GI s en Veilig Thuis moeten erg wennen aan deze nieuwe rol en bijbehorende verantwoordelijkheden. Voor de wijkteams is het niet altijd duidelijk bij wie zij terecht kunnen met specifieke vragen (Veilig Thuis, expertisepool aanbieders, Veiligheidshuis, GI). Qua GI is niet altijd duidelijk of GI de ondersteuning aan het gezin zelf oppakt of gericht is op expertiseversterking aan de wijkteams.

6 De exacte samenwerkingsketen, de afspraken over routing, inschakeling van expertise en afschaling zijn voor de betrokkenen vaak nog niet helder. Exacte taak- en rolverdeling zijn nog niet goed afgestemd. Stimuleringsprogramma SWING van het Nederlands Jeugdinstituut is gericht op doorontwikkeling van jeugdbescherming en jeugdreclassering, met als doel: - Betere samenwerking in de keten; - Betere kwaliteit jeugdbescherming en jeugdreclassering; - Beperking duur van maatregelen; - Beperking intensiteit van hulp. Veilig Thuis functioneert wisselend goed danwel slecht. Veilig Thuis geeft aan dat de onderlinge verschillen tussen de gemeentes die zij bedienen, voor onduidelijkheid en (dus) vertraging zorgen. Contactpersonen zijn niet altijd even duidelijk. Regiovisies en handelingsprotocollen komen niet altijd overeen met lokaal beleid. Terugkoppeling van casussen van Veilig Thuis aan de wijkteams is gebrekkig. Soms wordt nog te uitgebreid onderzoek gedaan, wat een belasting kan opleveren voor het kind en andere betrokkenen. Verschillen in zienswijzen in de samenwerkingsketen maakt het organiseren van nieuwe initiatieven en samenwerkingsverbanden moeilijk. Patstelling: Veilig Thuis heeft (nog) weinig vertrouwen in de kennis en vaardigheden van de wijkteams waar het gaat om veiligheid van minderjarigen. Daardoor zijn zij minder geneigd om naar dat niveau af te schalen. Hulp stagneert daardoor soms, aangezien er geen dossieroverdracht is. Gemeenten daarentegen hebben soms weinig vertrouwen in de kwaliteit van het onderzoek vanuit Veilig Thuis, m.n. waar het gaat om het afwegingskader. Opschalen gaat wel goed. Wachtlijsten zijn wel een probleem. VNG heeft een handreiking opgesteld, hoe om te gaan met wachtlijsten. Verbetersuggesties vanuit de VNG aan Veilig Thuis: - Niet automatisch onderzoek doen, maar vanaf het begin een gesprek aangaan met het gezin en aansturen op hulp; - Samenwerking met lokale teams voor overdracht van casuïstiek. Suggesties voor de gemeente/wijkteams: - Creëer vertrouwen met Veilig Thuis o Breng in beeld welke kennis en handelingsbekwaamheid er in je team is m.b.t. huiselijk geweld en kindermishandeling; o Overweeg opname en/of overleg met een gedragswetenschapper die casussen v.w.b. onveilige situaties kan beoordelen; heb specifieke intervisie op het thema veiligheid; o Overweeg werken met screeningsinstrumenten en/of organiseer trainingen op het gebied van vroegsignalering; o Neem kennis van en oefen met de stappen van de meldcode. 3 Wachtlijsten Er is nauwelijks sprake van wachtlijsten bij de toegang tot de zorg. Wel liggen aanvragen soms lang op de plank. Er ontstaan soms wel wachtlijsten wanneer de wijkteams zelf hulp leveren (door capaciteitsproblemen of het gebrek aan een passende oplossing). Er zijn regelmatig wachtlijsten bij de gecontracteerde zorgverleners (met name GGZ-aanbieders). Redenen: - Vraagtoename

7 - Bereikt budgetplafond; - Verdwijnen zorg door bezuinigingen. Bij crisissituaties moet soms gezocht worden naar creatieve manieren van overbruggingshulp. Meestal doen de toegangsmedewerkers dit; aanbieders komen nog weinig met alternatieven. Deze behoefte is er wel bij de gemeenten. Hiervoor is kennis van de sector en het ingekochte aanbod nodig. Vaak kan pas in een volgende inkoopronde geschakeld worden m.b.t. samenwerkingsafspraken met zorgaanbieders. Onderzoek wijst uit dat het aanhouden van de productindelingen van voor 2015, en/of het opstellen van productcodes, leidt tot registratielast en flexibiliteit, maatwerk, samenwerking en alternatieven tegenwerkt. Lumpsumfinanciering en resultaatfinanciering bieden hiervoor bijvoorbeeld veel meer mogelijkheden en leidt tot vernieuwing in samenwerkingsverbanden. Huisartsen en specialisten doen wat zij kunnen om wachtlijsten te overbruggen. Bijvoorbeeld door de cliënt in de tussentijd door de praktijkondersteuner (POH er) of door een ziekenhuisarts tussentijds onder controle te houden. Door gebrek aan kennis en kunde bij de wijkteams is verwijzing van jeugd naar de juiste hulp erg laat, wat langere hulptrajecten tot gevolg heeft. Dat verergert de wachtlijsten. Ook neemt het aantal crisismeldingen hierdoor toe. Wijkteams stemmen daarnaast vaak in een laat stadium af met zorgverleners. De toegenomen administratieve last neemt bij aanbieders uren in beslag die anders aan zorg besteed zouden kunnen worden. Er wordt nog (te) weinig overbruggingszorg geleverd, en er wordt erg weinig naar andere zorgaanbieders doorverwezen. Wachtlijsten worden door ouders en jongeren als zeer belastend ervaren. Dit geldt voor de initiële wachtlijst (moment van aanmelding tot moment van intake) en voor de onzichtbare wachtlijst (moment van intake startmoment van behandeling). 4 Het vinden van de (juiste) toegang Voor nieuwe instromers vanaf 2015 De wijkteams zijn meestal onbekend; doorverwijzing is meestal via een professional of school, via internet of het sociale netwerk. Ouders ervaren dat wijkteams niet de juiste hulp voor hun kind kunnen vinden; ze moeten zelf veel uitzoeken en de vele regels en systemen zijn onoverzichtelijk. Ouders voelen zich vaak gefrustreerd en machteloos. Dit geldt vooral voor nieuwe instromers. Ouders die al veel ervaring hebben met jeugdhulp zien de wijkteams juist als een grote vooruitgang. Conclusie: gemeenten moeten zorgen voor een goede bekendheid met de wijkteams vanuit internet en voor scholen, peuterspeelzalen, consultatiebureaus et cetera. Niet alle doelgroepen zijn nog in beeld, m.n. de groep licht verstandelijk beperkten vallen buiten de boot vanwege de afwezigheid van speciaal onderwijs binnen de gemeentegrens (kleinere gemeenten). Hier ligt een taak voor de scholen om proactief contacten met de randgemeenten te onderhouden. (?)

8 Gemeenten hebben de verwijzingen nog niet goed in beeld doordat de gegevensoverdracht nog niet goed op orde is. Daardoor is weinig zicht op de budgettering.

9 ALGEMENE AANBEVELINGEN OMBUDSMAN IN RELATIE TOT DE LOKALE SITUATIE IN TIEL Algemene aanbevelingen De Kinderombudsman vraagt gemeenten om: Te investeren in de expertise van het wijkteam om daarmee twijfels te reduceren en vertrouwen in het wijkteam te versterken. Prioriteit te maken van de samenwerking tussen wijkteams en (huis)artsen, Veilig Thuisorganisaties en jeugdhulpaanbieders. Er moeten heldere afspraken worden gemaakt over wie wanneer verantwoordelijk is. Daarnaast dient er terugkoppeling plaats te vinden wanneer een casus wordt doorgezet. Een overzicht van gecontracteerde aanbieders breed te verspreiden (bijvoorbeeld digitaal), onder ketenpartners, ouders en kinderen. Te blijven communiceren over de werkwijze van de toegang richting jeugd, ouders en ketenpartners. Eenmalige communicatie hierover is niet voldoende. Te investeren in de kennis en expertise bij de wijkteams op het gebied van veiligheid van kinderen. Dit is noodzakelijk om de regierol van gemeenten in de veiligheid van kinderen te waarborgen. Te investeren in een dekkende toegang door na te gaan of er wordt voldaan aan de randvoorwaarden voor een sterke toegang 1 en daar waar nodig verbeteringen door te voeren. Proactief beleid te voeren om wachtlijsten te voorkomen en terug te dringen, door: o Te zoeken naar alternatieve passende vormen van bekostiging die de samenwerking tussen aanbieders niet belemmert. o Flexibel om te gaan met budgetplafonds. o Verwijzers inzicht te geven in de beschikbare hulp. De Kinderombudsman vraagt alle ketenpartners om: Zich in te zetten om wachtlijsten te voorkomen en te verminderen, desnoods door te verwijzen naar andere aanbieders waar kinderen wel snel geholpen kunnen worden. Samenwerking op gang te helpen. Neem zelf het initiatief om met elkaar in contact te treden. 1 Zie: Handreiking Randvoorwaarden voor de veiligheid van jeugdigen in de toegang tot jeugdhulp (2016), De Kinderombudsman, te verkrijgen via: uploaded/2016.kom011%20print%20randvoorwaarden20voor20de20toegang20tot20jeugdhulp20-20printversie.pdf