robot de mogelijkheid van artificieel leven De groeiende Stefan Jansen M.M.V. Johan Wagemans
|
|
- Ruth Smet
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De groeiende robot de mogelijkheid van artificieel leven Stefan Jansen M.M.V. Johan Wagemans
2 INHOUD Inleiding 9 HOOFDSTUK 1 Onderzoek van een complexe realiteit Newtons appelen vallen niet overal De gelaagde structuur van de werkelijkheid Hoe bestudeer je deze werkelijkheid: Reductionisme Hoe bestudeer je deze werkelijkheid: Fenomenologie Verschillende methodologieën, maar toch gelijkend Verkeerd onderzoeksinstrument 31 HOOFDSTUK 2 Zelforganisatie Organisatie zonder organisator Zelforganisatie en thermodynamica Emergente orde Een volledige psychologie Hiërarchische niveaus van organisatie 47 HOOFDSTUK 3 Dynamica Taal van de werkelijkheid Begrenzingen aan de taal van de werkelijkheid Dynamica en zelforganisatie Niet-lineaire systemen Oorzaak en gevolg herbekeken 64 5
3 INHOUD HOOFDSTUK 4 Filosofie van de geest Hoe nieuw is nieuw? Dualisme en fysicalisme Identiteitstheorieën Functionalisme Qualia Neerwaartse causaliteit Eliminativisme Pragmatisch eliminativisme 86 HOOFDSTUK 5 Modelleren De nood aan een nieuwe methodologie Modelleren Klimaatmodellen Hersenmodellen Artificieel Leven Radicaal Modelleren 109 HOOFDSTUK 6 Connectionisme Katten en honden Nativisme versus empirisme Het bottom up leermechanisme Het Realiteit van Research argument Modulariteit Zwakke equivalentie Fenomenologie in vermomming 135 HOOFDSTUK 7 Artificiële versus natuurlijke intelligentie Historiek 139 6
4 INHOUD 7.2 Mens versus machine: voorbeelden uit de praktijk Een absolute definitie van intelligentie Een evolutionaire definitie van intelligentie Radicaal Modelleren en natuurlijke intelligentie Fysiologische plausibiliteit Gelijkaardige dynamische complexiteit Belichaamde cognitie Radicaal Modelleren revisited 164 HOOFDSTUK 8 Evolutie Natuurlijke selectie Zelfzuchtige genen Alternatieve theorieën Ontstaan van soorten Intelligentie als logisch gevolg van het evolutionaire proces Evolutionaire ritmiek 191 HOOFDSTUK 9 Het genetische brein Leren en evolutie Van genoom naar fenoom Hoofdeffecten en interactie-effecten Genexpressie en genregulatie Genexpressie in de hersenen De opbouw van de hersenen Genetisch vastgelegde flexibiliteit De opbouw van de hersenen doorheen de evolutie 218 HOOFDSTUK 10 Artificiële GenExpressie Evolutionaire Algoritmes Artificiële GenExpressie Evaluatie 235 7
5 INHOUD Besluit 239 Noten 245 Referenties 255 Index 271 8
6 INLEIDING Dit boek vertrekt vanuit een bijzonder eenvoudig idee: Als psychologen willen beweren het menselijk gedrag volledig te begrijpen, moet dit betekenen enkele technische beperkingen buiten beschouwing gelaten dat ze een robot kunnen bouwen die zich identiek aan de mens kan gedragen. Zolang men er niet in slaagt zulk een robot te bouwen, wordt bewezen dat er aspecten van de menselijke psychologie zijn die ze nog steeds niet begrijpen. Deze vereiste lijkt voor de hand te liggen, maar is het niet. In de klassieke psychologie heeft men nooit met deze vereiste rekening gehouden. In de klassieke psychologie beperkt men zich steeds tot het analyseren van het menselijke gedrag. Men observeert hoe mensen zich in verscheidene situaties gedragen en probeert hieruit af te leiden wat de onderliggende psychologische processen zijn die dit gedrag genereren. Bij voorkeur maakt men deze observaties in de gecontroleerde setting van het wetenschappelijke experiment. Bijvoorbeeld, om de invloed van luide muziek op concentratie te meten, kan men één groep proefpersonen een wiskundige taak laten oplossen met Iron Maiden op de achtergrond, terwijl een andere groep deze taak in alle rust mag oplossen. Als men er voor zorgt dat de omstandigheden waarin de twee groepen de taak oplossen verder identiek zijn, kan men veronderstellen dat het verschil in de scores op de wiskundige taak te wijten is aan de storende invloed van de muziek. Op geen enkel ogenblik zoekt men in de klassieke psychologie echter naar een mechanisme, naar een concrete manier waarop sensorische input in motorische output omgezet kan worden. Met Artificiële Intelligentie heeft men geprobeerd om dit hiaat op te vullen. Zich deels baserend op psychologische theorieën heeft men computermodellen opgesteld die complexe taken tot een goed einde kunnen brengen. Psychologie en Artificiële Intelligentie vormen zo twee zijden van eenzelfde medaille: In het ene geval probeert men intelligent gedrag te analyseren, terwijl men in het andere geval intelligent gedrag probeert te genereren. Maar ondanks de pogingen om een mechanisme te definiëren, zijn ook binnen Artificiële Intelligentie de ambities beperkt gebleven. Net zoals bij psychologische theorieën die ontworpen worden om één geïsoleerd aspect van het menselijke gedrag te bestuderen, worden Artificieel Intelligente modellen steeds opgesteld om één duidelijk afgelijnde taak uit te voeren. Hierbij maakt de beperkte betrouwbaarheid van 9
7 INLEIDING psychologische theorieën dat ze niet succesvol samengevoegd kunnen worden tot een meer omvattende theorie met een grotere voorspellingskracht. Om gelijkende redenen kunnen verschillende Artificieel Intelligente modellen niet succesvol samengevoegd worden tot één groter geïntegreerd model. Artificiële Intelligentie kan dus net zo min als de klassieke psychologie een bevredigend antwoord formuleren op de vraag hoe verschillende kennisfragmenten samengevoegd kunnen worden tot één groter kennisgeheel. In dit boek gaan we op zoek naar een oplossing voor dit probleem. Het betreft immers niet een zoveelste probleempje waar met de tijd wel een oplossing voor zal gevonden worden, maar een diepgaande tekortkoming die de limieten aangeeft van wat mogelijk is met de klassieke psychologie en de klassieke Artificiële Intelligentie. Om het probleem van de cumuleerbaarheid van kennis op te lossen, hebben we dan ook nood aan een radicaal nieuwe benadering. Voor deze benadering laten we ons inspireren door de natuur en in het bijzonder naar hoe intelligentie in de natuur tot stand is gekomen. In de natuur zien we dat intelligentie het resultaat is van een evolutionair proces, waarbij de hersenen over generaties heen steeds complexer zijn geworden. Dit proces zien we ook weerspiegeld op het genetische niveau, waar over generaties heen steeds nieuwe genen toegevoegd zijn aan de bestaande code. De genetische code vormt zo het geheugen van het evolutionaire proces. Voor ons is dit bijzonder interessant. We kunnen dit namelijk begrijpen alsof het evolutionaire proces kennis genereert die door de genetische code wordt bijgehouden. Nieuwe mutaties die in de genetische code terecht komen, vertegenwoordigen nieuwe stukjes kennis die aan het geheel worden toegevoegd. Als we er dus in slagen om dit proces op één of andere manier om te zetten in een taal die ook door computerprogramma s begrepen kan worden, hebben we een oplossing gevonden voor ons grote probleem: Hoe kunnen verschillende kennisfragmenten samengevoegd worden tot één groter kennisgeheel? Eenvoudig zal dit echter niet zijn. De genetische code vormt geen architecturale blauwdruk waarin we de bouw van de hersenen maar af te lezen hebben. Integendeel. De genen zetten een interactief bouwproces op gang waarin tal van factoren meespelen. Zo codeert een gen niet op zichzelf voor een eigenschap, maar altijd in interactie met de andere genen uit het genoom. Daarenboven coderen de genen niet netjes voor een afgewerkt eindproduct, maar steeds voor een veranderende, groeiende structuur. Deze structuur is er bovendien op voorzien dat hij kan interageren met de omgeving. Aangestuurd door de prikkels uit de buitenwereld, kunnen de hersenen leren en alzo de structuur van de hersenen beïnvloeden. Waar een gen dus voor codeert, is allesbehalve eenvoudig te zeggen. Maar dit betekent niet dat het niet de moeite loont om ernaar te zoeken. De sleutel to het begrijpen van het menselijke functioneren zit er namelijk in verscholen. 10
8 BESLUIT In dit boek hebben we bevindingen uit een heel aantal onderzoeksrichtingen samengebracht: cognitieve psychologie, wetenschapsfilosofie, niet-lineaire dynamica, filosofie van de geest, Artificieel Leven, connectionisme, ontwikkelingspsychologie, computationele neurofysiologie, evolutieleer, moleculaire en gedragsgenetica, neurofysiologie en neuroconstructivisme. In plaats van telkens te benadrukken waarin onze benadering verschilt van de bestaande onderzoeksrichtingen, hebben we gezocht naar verschillende elementen die onze redenering konden ondersteunen. Steeds hebben we geprobeerd om een coherent verhaal op te bouwen waarbij de hedendaagse inzichten uit al deze onderzoeksrichtingen op een zinvolle wijze samengebracht kunnen worden. De reden hiervoor is dat we psychologie niet bekijken als een op zichzelf staande wetenschap die los van zijn implementatieniveau begrepen kan worden, maar als een wetenschap waarbij de verschillende beschrijvingsniveaus noodzakelijkerwijze met elkaar moeten overeenstemmen. In dit besluit echter zullen we de verschillen van onze benadering met de bestaande onderzoeksrichtingen wel expliciet benadrukken. Sommige elementen uit onze redenering druisen immers regelrecht in tegen de heersende opvattingen. Als wetenschapper heeft men steeds de intentie om een aantal vernieuwende bijdragen te leveren tot het geheel van de wetenschappelijke kennis. Met dit boek denken wij vier bijdragen geleverd te hebben die onder deze noemer thuishoren: (1) Onze eerste bijdrage is de voorstelling van het concept de structuur van de werkelijkheid : Dit is het idee dat hiërarchische beschrijvingsniveaus via zelforganisatie met elkaar verbonden zijn. De notie van hiërarchische beschrijvingsniveaus gaat al een lange tijd mee in de wetenschapsfilosofie. Hierbij zoekt men naar manieren om fenomenen op een bepaald beschrijvingsniveau te onderzoeken ( fenomenologie) en om de hieruit voortkomende theorieën in overeenstemming te brengen met theorieën op het onderliggende beschrijvingsniveau ( reductionisme). Met de de structuur van de werkelijkheid draaien wij de redenering om en gaan op zoek naar hoe fenomenen op een hoger beschrijvingsniveau kunnen voortkomen uit de interacties tussen fenomenen op een lager beschrijvingsniveau. Hiervoor beroepen we ons op het concept zelforganisatie. Zelforganiserende eigenschappen zijn eigenschappen van een systeem die niet expliciet te definiëren zijn in termen van de eigenschappen van eender welk onderdeel van het systeem. Traditioneel wordt het concept zelforganisatie gebruikt in de niet-lineaire dynamica. Hierbij is men er specifiek op gericht om het gedrag van 239
9 BESLUIT complexe systemen te onderzoeken. Men doet hiervoor beroep op begrippen zoals niet-gecentraliseerde controle, micro-macro effecten, attractorgedrag, nieuwheid, autonomie, robuustheid en flexibiliteit. Met de structuur van de werkelijkheid brengen wij het idee van hiërarchische beschrijvingsniveaus en het idee van zelforganisatie samen in één conceptueel kader. We stellen voor dat er een nieuw beschrijvingsniveau wordt gecreëerd telkenmale interacties in een systeem eigenschappen voortbrengen die niet in de interactoren terug te vinden zijn. Zo kan de volledige hiërarchie van beschrijvingsniveaus worden opgebouwd. Heel specifiek redeneren we dat interacties op een lager beschrijvingsniveau steeds een hoeveelheid orde creëren waar men met concepten en theorieën op een hoger beschrijvingsniveau klaarheid in probeert te scheppen. Als men geen rekening houdt met de organisatorische oorsprong van het fenomeen dat men bestudeert, kan deze orde op een heel aantal verschillende manieren beschreven worden. Daar komt nog bij dat hoe meer interacties er zijn en hoe complexer deze interacties verlopen, de kans steeds groter wordt dat de orde die verschijnt moeilijk te beschrijven zal zijn. Om deze twee redenen bestaan er vele verschillende psychologische theorieën en paradigmas naast elkaar die allemaal een gedeeltelijke verklaring geven voor aspecten van het menselijke gedrag. Allemaal vinden ze verschillende patronen terug in de orde die gecreëerd wordt door de interacties tussen de miljarden neuronen in de hersenen. Door cognitie zo te bekijken, begrijpen we waarom verschillende fenomenen soms beter door de ene en dan weer door de andere theorie verklaard kunnen worden. Het hangt er gewoon van af welke theorie de beste benadering biedt voor dat onderdeel van de emergente orde dat relevant is voor het bestudeerde fenomeen. Het beeld dat zelforganisatie de verschillende beschrijvingsniveaus aan elkaar koppelt, impliceert automatisch dat alle beschrijvingsniveaus althans degene die voor de psychologie en de neurowetenschappen relevant zijn in principe op dynamische wijze beschreven kunnen worden. We zien dynamica zo als de taal van de werkelijkheid. Wat er gebeurt, is dat de variabelen uit het lagere beschrijvingsniveau steeds samengevat kunnen worden tot een kleiner aantal variabelen op het hogere beschrijvingsniveau. Zo zien we bijvoorbeeld hoe in een ideaal gas de verzameling van de snelheden van individuele atomen omgezet kan worden in temperatuur als een macroscopische eigenschap op het hogere beschrijvingsniveau. Temperatuur is als beschrijving dan wel minder gedetailleerd, maar is nog wel volledig: In de beschrijving worden alle atomen in rekening gebracht. Voor complexere systemen is dit veelal niet mogelijk. De vloeistofmoleculen in de Bénard-instabiliteit organiseren zichzelf tot convectiecellen als men een bepaalde temperatuursgradiënt aanlegt. Hierdoor kan dit systeem op een hoger niveau beschreven worden door de diameter en hoeksnelheid van de convectiecellen te definiëren maar in dit geval is de beschrijving steeds benaderend: De beweging van een aantal vloeistofmoleculen in dit systeem wordt niet accuraat door deze macroscopische beschrijving weergegeven. Niet-lineaire effecten zorgen ervoor dat dit geen triviale observatie is. Bij het ontstaan van de 240
10 BESLUIT convectiecellen bijvoorbeeld, zal de draairichting die de convectiecellen aannemen afhangen van de details die we enkel op het onderliggende, moleculaire beschrijvingsniveau kunnen observeren. De structuur van de werkelijkheid is hierdoor niet zonder consequenties voor de psychologie. Ook al worden psychologische theorieën meestal niet in de taal van dynamica beschreven, geeft de structuur van de werkelijkheid aan dat ze wel altijd een beschrijving moeten geven van een werkelijkheid die fundamenteel onvoorspelbaar is. Een school vissen of een zwerm vogels lijken veelal als één coherent geheel te bewegen. De bewegingen zijn zo complex dat niemand erin slaagt om dit groepsballet in zijn geheel als een zich vervormende wolk accuraat te beschrijven. Met enig inbeeldingsvermogen kunnen we het menselijke gedrag dat voortkomt uit interagerende neuronen vergelijken met het zwermgedrag dat voortkomt uit interagerende vogels. Psychologische theorieën kunnen we zo bekijken als een poging om regelmatigheden te ontdekken in de complexe vervormende wolk van menselijke gedragingen. Maar nog veel meer dan bij de vogels, zullen niet-lineaire interacties ervoor zorgen dat deze theorieën enkel benaderend kunnen zijn. De structuur van de werkelijkheid geeft zo aan dat er een fundamentele beperking bestaat op de mogelijkheid van psychologie om aan de hand van een verzameling elegante, elkaar wederzijds aanvullende theorieën een exhaustieve beschrijving te geven van het menselijke gedrag op het cognitieve beschrijvingsniveau. (2) Onze tweede bijdrage vinden we terug op het domein van de filosofie van de geest: Wij beweren dat er in een fysicalistisch wereldbeeld geen sprake kan zijn van een ontologisch potente mentale causaliteit. Tegenwoordig bekennen zowat alle filosofen zich tot het fysicalisme, de positie dat er geen veranderingen in mentale toestanden kunnen gebeuren zonder dat hier fysische veranderingen aan ten grondslag liggen. Hiermee distantiëren fysicalisten zich van substantiedualisten die ervan uitgaan dat er zowel een onstoffelijke geest als een stoffelijk lichaam bestaat. Het probleem van substantiedualisme is dat men moet aannemen dat de stoffelijke en onstoffelijke wereld op een bepaalde plaats interageren en hiervoor bestaat geen evidentie. Maar zelfs als men aanneemt dat de geest niet onafhankelijk van de hersenen kan bestaan, is het befaamde geest-lichaam probleem nog niet opgelost. In tegenstelling tot neurofysiologische processen heeft een mentale ervaring geen tastbare vorm of meetbaar gewicht, maar toch ervaren wij deze ervaringen als iets reëel, als iets dat echt bestaat. De vraag wat juist de relatie is tussen een mentale gebeurtenis en het neurofysiologische proces dat hieraan ten grondslag ligt, moet nog steeds beantwoord worden. Een centraal probleem in het geest-lichaam debat is mentale causaliteit: Kan de menselijke geest op zichzelf iets veroorzaken zonder de fysiologische wetten te overtreden waaraan de hersenen moeten gehoorzamen? De meeste hedendaagse auteurs gaan ervan uit dat mentale causaliteit mogelijk moet zijn. Hiervoor dragen ze verschillende argumenten aan die gebaseerd zijn op concepten zoals eigenschapsdualisme, 241
11 BESLUIT superveniëntie, meervoudige realiseerbaarheid of intentionaliteit. Al deze argumenten hebben met elkaar gemeen dat ze ervan uitgaan dat het mentale niveau op één of andere manier over een zekere autonomie beschikt. Wij nemen een tegengestelde positie in. We willen niet noodzakelijkerwijze argumenteren dat mentale causaliteit onmogelijk is, maar wel dat mentale causaliteit niet in overeenstemming te brengen is met een fysicalistisch wereldbeeld. Om dit argument te maken, baseren we ons op de structuur van de werkelijkheid. Met de structuur van de werkelijkheid beweren we dat eigenschappen op het hogere niveau van beschrijving altijd voortkomen uit de interacties van elementen op het lagere niveau van beschrijving. Wij gaan ervan uit dat een fysicalist moet aannemen dat dit principe universeel geldig is en dus ook opgaat voor mentale eigenschappen. Mensen maken deel uit van de natuur en er is geen reden waarom de wetten van de chemie of de fysica plots anders zouden functioneren eens ze in de hersenen plaatsvinden. Mentale eigenschappen zijn zo een beschrijving van de orde die voortkomt uit de interagerende neuronen en die ons tot op zekere hoogte inzicht geven in het observeerbare gedrag dat mensen stellen. In deze optiek is mentale causaliteit een zuiver epistemologisch begrip dat ons inzicht verschaft in het menselijke functioneren, maar dat niet over een ontologische autonomie kan beschikken. Anders gezegd, een andere beschrijving van dezelfde realiteit kan nooit deze realiteit zelf veranderen. Een gedachte-experiment waarbij we het functioneren van een mens ononderbroken op het atomaire beschrijvingsniveau bekijken, maakt dit duidelijk. Men kan allerlei succesvolle psychologische verklaringen bedenken over waarom een mens zich zus of zo gedraagt, maar geen enkele van deze verklaringen zal ooit tot gevolg hebben dat de natuurwetten op het atomaire beschrijvingsniveau overtreden worden. Er kan nooit iets gebeuren op de hogere beschrijvingsniveaus dat maakt dat de werkelijkheid op de lagere beschrijvingsniveaus effectief verandert. (3) Onze derde bijdrage is Radicaal Modelleren, het idee dat we menselijk gedrag enkel volledig begrijpen als we een computermodel kunnen opstellen dat hetzelfde gedrag kan genereren. Ook dit idee vloeit voort uit de structuur van de werkelijkheid. Radicaal Modelleren gaat er van uit dat als we alle principes kunnen identificeren op het lagere, neurofysiologische beschrijvingsniveau, we hierdoor in principe alle eigenschappen op het hogere, cognitieve beschrijvingsniveau kunnen laten emergeren. Radicaal Modelleren staat in de eerste plaats voor modelleren als onderzoeksmethodologie. Wij beweren dat het voor complexe problemen niet meer mogelijk is om reductionistische brugwetten te formuleren en dat we daarom beroep moeten doen op modellen om de link met het onderliggende beschrijvingsniveau te kunnen aantonen. Hiermee staat modelleren in sterk contrast met de klassieke fenomenologische onderzoeksmethodologieën uit de cognitieve psychologie. Met modelleren zijn we niet geïnteresseerd in het vinden van causale verbanden die met een zekere waarschijnlijkheid zouden gelden, maar zoeken we naar mechanismen die een concrete input via een concrete verwerking in een concrete output omzetten. In plaats van het 242
12 BESLUIT menselijk gedrag te analyseren, zullen we dus proberen om soortgelijk gedrag te genereren. Hoe beter het resultaat van de simulaties hierbij gelijkt op de realiteit die het nabootst, hoe meer reden er is om aan te nemen dat de premissen die in het model gemaakt werden de juiste premissen waren. Connectionisten maken gebruik van Artificiële Neurale Netwerken om een klein onderdeel van de hersenwerking te modelleren, zijnde dat onderdeel dat instaat voor een welbepaald aspect van een psychologische taak. Hiertegenover staat de Artificieel Leven benadering waarin men niet enkel geïnteresseerd in het leven zoals het is, maar meer algemeen in alle vormen die het leven mogelijkerwijs kan aannemen. Met Artificieel Leven probeert men niet om het menselijk gedrag en zijn cognities te analyseren zoals bij de symbolische benadering van cognitie, noch probeert men om geïsoleerde psychologische fenomenen te simuleren zoals bij het traditionele connectionisme, maar daarentegen probeert men om soortgelijk gedrag te genereren door de processen te imiteren die ten grondslag liggen aan dit gedrag. Radicaal Modelleren bouwt hierop verder. We identificeerden als grootste tekortkoming van het connectionisme dat de modellen steeds een beperkte validiteit en betrouwbaarheid hebben waardoor ze niet samenvoegd kunnen worden tot een groter model met een grotere voorspellingskracht. Daarom beslisten we met Radicaal modelleren om systemen steeds in hun geheel te modelleren. De redenering hierachter is dat we intelligentie niet begrijpen als een losse verzameling van vaardigheden, maar als het vermogen van een organisme om flexibel op zijn omgeving te reageren. Artificieel Leven zal systemen wel in zijn geheel modelleren, maar wordt toch met een gelijkaardig probleem geconfronteerd: In Artificieel Leven kunnen de modellen zeer slecht opgeschaald worden. Men vindt interessante oplossingen voor zogenaamde speelgoedproblemen, maar er is geen methodologie voorhanden waarmee men systematisch kan verderbouwen op deze modellen. Radicaal Modelleren heeft niet de intentie om het geheel van menselijke gedragingen rechtstreeks te simuleren aan de hand van een geïntegreerd computermodel. Dat is gezien de huidige stand van het wetenschappelijke onderzoek een volstrekt onrealistische doelstelling. Het idee achter Radicaal Modelleren is daarentegen om op zoek te gaan naar welk soort informatie we op het ogenblik ontberen om deze doelstelling te kunnen bereiken. Voor Radicaal Modelleren voldoen het connectionisme en Artificieel Leven dan ook niet. Concreet stellen we voor om gebruik te maken van Artificiële Neurale Netwerken die aan drie voorwaarden moeten voldoen: (1) de hersenmodellen moeten opgesteld worden op het neurofysiologische beschrijvingsniveau, (2) de hersenmodellen moeten een gelijkaardige dynamische complexiteit vertonen als de hersenen, en (3) de hersenmodellen moeten het resultaat zijn van de complexe interacties tussen de genetische code, maturatieprocessen, leerprocessen en de omgeving. De uitdaging bestaat er voor Radicaal Modelleren in om hersenmodellen op te stellen die op een testbare manier verder uitgebouwd kunnen worden. De conclusie van 243
13 BESLUIT Radicaal Modelleren is met andere woorden dat we op zoek moeten naar een methodologie die ons in staat stelt om complexe hersenmodellen gradueel op te bouwen. (4) Onze vierde bijdrage is de voorstelling van Artificiële Gen Expressie (AGE), een concrete onderzoeksmethodologie waarmee we fysiologische genetische instructies vertalen in functionele bouwinstructies voor het brein. AGE is gebaseerd op natuurlijke genexpressie, het proces waarbij DNA via een aantal tussenstappen een verzameling proteïnen aanmaakt die het functionele gedrag van een cel bepalen. Met AGE zoeken we naar de abstracte informatie die achter dit biochemische proces schuilgaat om dit proces in een computerprogramma te kunnen vertalen. Specifiek willen we modelleren hoe artificiële genen in interactie met een artificiële omgeving een artificiële hersenstructuur kunnen opbouwen. AGE draait dus om het modelleren van genen: Welke informatie zit er verscholen in de fysiologische processen op het genetische beschrijvingsniveau waardoor de genen een interactief bouwproces op gang kunnen zetten dat leidt tot de constructie van de hersenen? Net zoals het modelleren van Artificiële Neurale Netwerken bijdraagt tot ons begrijpen van de hersenwerking, verwachten we dat het modelleren van artificiële genen ons kan doen inzien hoe natuurlijke genen een functionele neuronale structuur voortbrengen. De vraag die ons hierbij vooral interesseert, is hoe genen succesvol kunnen samenwerken. In de natuur zien we dat organismen doorheen de evolutie complexer kunnen worden door gradueel, over generaties heen, de genetische code aan te passen en uit te bouwen. De evolutie bouwt steeds verder op het bestaande genoom en voegt hier nieuwe variaties aan toe. We kunnen dit begrijpen alsof het evolutionaire proces kennis genereert die door de genetische code bijgehouden wordt. Nieuwe mutaties die in de genetische code terechtkomen, vertegenwoordigen zo nieuwe stukjes kennis die aan het geheel worden toegevoegd. Voor ons is dit bijzonder interessant. Vanuit Radicaal Modelleren identificeerden wij de moeilijkheid om verschillende kennisfragmenten samen te voegen tot een groter kennisgeheel als de voornaamste conceptuele tekortkoming van de klassieke onderzoekstradities. AGE zorgt nu voor een methodologische oplossing voor dit probleem. Als we met AGE kunnen achterhalen op welke wijze genen hun informatie opslaan, hebben we een manier gevonden waarop kennis gecumuleerd kan worden. 244
Geest, brein en cognitie
Geest, brein en cognitie Filosofie van de geest en Grondslagen van de cognitiewetenschap Fred Keijzer 1 Overzicht: Wat is filosofie en waarom is dit relevant voor cognitiewetenschap en kunstmatige intelligentie?
Nadere informatieWaarom is artificiële intelligentie niet zo succesvol geweest als we vroeger hoopte?
Intro Waarom is artificiële intelligentie niet zo succesvol geweest als we vroeger hoopte? Verkeerd model van cognitie? Nieuwe visie op cognitie 1) Klein beginnen 2) Geen cognitieve simulatie maar gedrag
Nadere informatieMaterie en geest. Grenzen aan het fysische wereldbeeld. Gerard Nienhuis. Universiteit Leiden. Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018
Materie en geest Grenzen aan het fysische wereldbeeld Gerard Nienhuis Universiteit Leiden Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018 Natuurwetenschap: Natuurwetenschap is basis van wereldbeeld geworden.
Nadere informatieWoord vooraf Opbouw van deze studie
Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van
Nadere informatieEindexamen Filosofie havo I
Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan
Nadere informatieChristina van der Feltz-Cornelis en Willem van Tilburg
De revanche van het systeemdenken: wat is de waarde voor de sociale psychiatrie? Christina van der Feltz-Cornelis en Willem van Tilburg SYMPOSIUM SOCIALE PSYCHIATRIE: REVANCHE VAN HET SYSTEEMDENKEN 6 november
Nadere informatieA. De wetenschap van psychologie
A. De wetenschap van psychologie Psychologische wetenschap Psychologie is de studie naar mentale activiteiten en gedrag. Psychologen proberen het mentale leven te begrijpen en gedrag te voorspellen. Alle
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen
Nadere informatieBijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1
Bijlage 1: het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs 1 Bijlage 1: Het wetenschappelijk denk- en handelingsproces in het basisonderwijs: Stadium van het instructie model Oriëntatiefase
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-II
Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering
Nadere informatieAnomaal Monisme vergeleken met behaviorisme en functionalisme
Anomaal Monisme vergeleken met behaviorisme en functionalisme Wouter Bouvy 3079171 October 15, 2006 Abstract Dit artikel behandelt Mental Events van Donald Davidson. In Mental Events beschrijft Davidson
Nadere informatieNetwerkeigenschappen van de circadiane klok van zoogdieren
Nederlandse samenvatting Netwerkeigenschappen van de circadiane klok van zoogdieren Het combineren van verschillende wetenschappen is een uitdaging. Wetenschappers uit verschillende disciplines spreken
Nadere informatieEliminative Materialism and the Propositional Attitudes
Eliminative Materialism and the Propositional Attitudes Paul Churchland Roderik Emmerink Rijksuniversiteit Groningen 21 december 2005 Inhoud 1 Introductie 2 Waarom FP een theorie is 3 Waarom FP wel eens
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatieBig Ideas Great STEM. Katrien Strubbe
+ Big Ideas Great STEM Katrien Strubbe (Natuur)wetenschappen: doelen 2 Natuurwetenschappen geven leerlingen een fundamenteel en duurzaam inzicht in de structuren en processen die de mens, de natuur en
Nadere informatieBiologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht
Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen
Nadere informatieInhoud. Woord vooraf 11. 1. Inleiding Kennismaking met de psychologie 13. 2. Biologie en gedrag De hardware van het psychisch functioneren 51
Inhoud Woord vooraf 11 1. Inleiding Kennismaking met de psychologie 13 1.1 Een definitie van de psychologie 14 1.2 Wetenschappelijke psychologie en intuïtieve mensenkennis 16 1.2.1 Verschillen in het verzamelen
Nadere informatieHet lichaam-geest probleem
Het lichaam-geest probleem Wouter Bouvy 3079171 November 5, 2006 Abstract Dit artikel behandelt het lichaam-geest probleem. Het bestaat uit een uitleg over het lichaam-geest probleem, en schrijft deze
Nadere informatieExamenprogramma biologie vwo
Bijlage 4 Examenprogramma biologie vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieIn Vlaanderen bestaat er nog geen leerlijn programmeren! Hierdoor baseren wij ons op de leerlijn die men in Nederland toepast voor basisscholen.
Leerlijn programmeren In Vlaanderen bestaat er nog geen leerlijn programmeren! Hierdoor baseren wij ons op de leerlijn die men in Nederland toepast voor basisscholen. Deze leerlijn is opgebouwd aan de
Nadere informatie1. Waarom wetenschapsleer... 2
INHOUDSOPGAVE 1. Waarom wetenschapsleer... 2 1.1. Introductie... 2 1.2. De vijf eigenschappen van wetenschappelijk kennis... 2 1.3. Misopvattingen met betrekking tot managementwetenschappen... 2 1.4. Het
Nadere informatieOpgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking
* PTA code: ED/st/05 * Docent: MLR * Toetsduur: 100 minuten. * Deze toets bestaat uit 11 vragen. Het totaal aantal punten dat je kunt behalen is: 32. * Kijk voor je begint telkens eerst de vraag kort door,
Nadere informatieTAXONOMIE HISTORISCH DENKEN
Verwijs naar dit document als Smets, W. (2018), Taxonomie historisch denken, opgehaald van: Karel de Grote Hogeschool, https://www.kdg.be/onderzoek-en-expertise/onderzoeksprojecten/praktijkonderzoek-historisch-denken
Nadere informatieThe role of interpersonal conflict between top and middle managers in top-down and bottom-up initiatives. Rein Denekamp
Samenvatting Inleiding In de huidige dynamische en complexe omgeving waarin veel organisaties opereren, wordt corporate entrepreneurship vaak gezien als een noodzaak. Het goed doorgronden van het ondernemend
Nadere informatie- Denkt zoals een mens (activiteiten die we associëren met menselijk denken.)
Samenvatting door S. 942 woorden 19 maart 2017 4,8 6 keer beoordeeld Vak Informatica Hoofdstuk 1: Een entiteit is intelligent wanneer het: - Denkt zoals een mens (activiteiten die we associëren met menselijk
Nadere informatieExamenprogramma biologie havo
Bijlage 3 Examenprogramma biologie havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieCompetentie-invullingsmatrix
Competentie-invullingsmatrix masterprf Master of Science in de wiskunde Academiejaar 2016-2017 Legende: W=didactische werkvormen E=evaluatievormen Competentie in één of meerdere wetenschappen Wetenschappelijke
Nadere informatieVoor wat betreft het multiple choice gedeelte heeft elke vraag altijd 3 mogelijke antwoorden, waarvan er slechts één het juiste is!
KLEIN PROEFTENTAMEN WETENSCHAPSLEER Let op: Het tentamen bestaat straks uit 20 multiple choice vragen en 2 open vragen. In totaal zijn dus 100 punten te verdienen (= cijfer: 10). In het multiple choice
Nadere informatie94 Samenvatting te vervormen, wordt de huid bijzonder stijf bij grotere vervormingen. Uit onderzoek is gebleken dat deze eigenschap deels toe te schri
Samenvatting De biofysica kan worden beschouwd als het grensgebied tussen de natuurkunde en de biologie. In dit vakgebied worden natuurkundige methoden gebruikt om biologische systemen te analyseren en
Nadere informatie2) De voornaamste en meest frequente manier waarop vooruitgang gemaakt wordt in de
Proefexamen wetenschappelijke methoden 1) Een intervalschaal is: a) Een absolute schaal van afstanden b) Een absolute schaal van rangordeningen c) Een verhoudingsschaal van afstanden d) Een verhoudingsschaal
Nadere informatieTekstboek Module 1. Bewustwording
Tekstboek Module 1. Bewustwording Dag 1. Doe Het Zelf Werkelijkheid. Daar gaan we! Vandaag start je met dag 1 van module 1: bewustwording. Deze module vormt het fundament van de cursus. Je ontdekt tijdens
Nadere informatieDwarse verbanden: natuur en techniek, wereldoriëntatie, cultuuronderwijs, enz
Datum 15-04-2015 Dwarse verbanden: natuur en techniek, wereldoriëntatie, cultuuronderwijs, enz Barend van Heusden Marnix Academie Utrecht, 18 maart 2016 Datum 15-04-2015 2 Inleiding Een heel bekende tegenstelling:
Nadere informatieDit voorbeelduittreksel is te gebruiken bij het boek:
De Tentamenbank biedt een compleet pakket studiematerialen aan. In dé studentenwinkels van Nederland vind je bijvoorbeeld uitgebreide boekuittreksels, handige schema s, collegeaantekeningen en oefententamens.
Nadere informatieCorrelatie: Kerndoelen W T - Curriculum Noord-Amerika - Mad Science Nederland. Amerikaans Curriculum. Wetenschappelijk onderzoek doen
GROEP 1 + 2 onderzoek is een set van samenhangende processen gebruikt om vragen te stellen over de natuurlijke wereld en het onderzoeken naar verschijnselen. alle lessen aan techniek werken Sommige zaken
Nadere informatieINHOUD. Inleiding 9. Onderzoek van een complexe realiteit 15. Zelforganisatie 33. Dynamica 49 HOOFDSTUK 1 HOOFDSTUK 2 HOOFDSTUK 3
INHOUD Inleiding 9 HOOFDSTUK 1 Onderzoek van een complexe realiteit 15 1.1 Newtons appelen vallen niet overal 15 1.2 De gelaagde structuur van de werkelijkheid 20 1.3 Hoe bestudeer je deze werkelijkheid:
Nadere informatievetreserves worden aangemaakt door de gastheer. Het eerste aspect met betrekking tot deze hypothese berust op het verband tussen deze metabolische
Het verlies van eigenschappen is een belangrijk proces dat bijdraagt aan evolutionaire veranderingen van organismen. Desondanks heeft onderzoek op dit gebied relatief weinig aandacht gekregen en wordt
Nadere informatieDUALISME. René Descartes ( )
DUALISME René Descartes (1596-1650) HET CORPUSCULAIRE WERELDBEELD Galileo Galilei (veroordeling 1633 vanwege Dialogen) Descartes - Le Monde (voltooid in 1633) HET CORPUSCULAIRE WERELDBEELD PRIMAIRE QUALITEITEN
Nadere informatieSupersymmetric Lattice Models. Field Theory Correspondence, Integrabillity T.B. Fokkema
Supersymmetric Lattice Models. Field Theory Correspondence, Integrabillity T.B. Fokkema De gecondenseerde materie is een vakgebied binnen de natuurkunde dat tot doel heeft om de fysische eigenschappen
Nadere informatieBeoordeling van het PWS
Weging tussen de drie fasen: 25% projectvoorstel, 50% eindverslag, 25% presentatie (indien de presentatie het belangrijkste onderdeel is (toneelstuk, balletuitvoering, muziekuitvoering), dan telt de presentatie
Nadere informatieKunstmatige intelligentie
Zullen computers ooit de menselijke taal begrijpen? Kunstmatige intelligentie 2014 Menno Mafait (http://mafait.org) 1 Al zo n zestig jaar zijn wetenschappers bezig met kunstmatige intelligentie, ook wel
Nadere informatieInleiding. Philosophy of Mind Structuuroverzicht Saartje Peeters. 1. Het reik der geesten Een inventaris van de geest. 1.2.
1 Philosophy of Mind Structuuroverzicht Saartje Peeters Inleiding 1. Het reik der geesten 1.1. Een inventaris van de geest 1.2. Drie bouwstenen 1.2.1. Experiences 1.2.2. Propositional attitudes 1.2.3.
Nadere informatieSamenvatting De kleurverandering van bladeren is een van de opvallendste kenmerken van de herfst voordat ze afsterven en afvallen. Tijdens de herfst worden de bouwstoffen die aanwezig zijn in het blad
Nadere informatie3M SCIENCE CHALLENGE VOOR DE LEERLINGEN
3M SCIENCE CHALLENGE VOOR DE LEERLINGEN WAT IS HET? De 3M Science Challenge is een wedstrijd voor leerlingen van middelbare scholen scholen die draait om creativiteit, vindingrijkheid en innovatie. OPDRACHT
Nadere informatieEen exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau
Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau dr. H. Knipprath ing. J. De Meester STEM Science Engineering Technology Mathematics 2
Nadere informatieKunst en cultuur voor kinderen? Reflecties vanuit de ontwikkelings- en de onderwijspsychologie. Paul van Geert Universiteit Groningen
Kunst en cultuur voor kinderen? Reflecties vanuit de ontwikkelings- en de onderwijspsychologie Paul van Geert Universiteit Groningen 1 Wat is cultuur en kunst?.. Vanuit het perspectief van ontwikkeling
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde vwo
Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen
Nadere informatieNederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex
Nederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex De prefrontale cortex (PFC) is een hersengebied betrokken bij cognitieve functies als planning, attentie en het maken van beslissingen.
Nadere informatiePSYCHOLOGIE: BREIN EN COGNITIE
Mastervoorlichting masterweek februari 2016 PSYCHOLOGIE: BREIN EN COGNITIE The search to understand the most complex, sophisticated and powerful information processing device known; The Human Brain - Brain
Nadere informatieMethoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 13 25
De beginselen van de moderne psychologie: de introspectiepsychologie 2 verschillende beginjaren van de psychologie Wundt (1876) Eerste psychologische laboratorium voor onderzoek William James (1879) Eerste
Nadere informatieScheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid
Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren
Nadere informatieMarleen Schippers - 1071319 Bewustzijn en Handelen Eindopdracht 6 februari 2004
Marleen Schippers - 1071319 Bewustzijn en Handelen Eindopdracht 6 februari 2004 Inleiding In dit betoog beschrijf ik mijn visie op het mind-body probleem 1. Ik richt me in het bijzonder op twee aspecten
Nadere informatieDENKVAARDIGHEDEN bron: The Parallel Curriculum
DENKVAARDIGHEDEN bron: The Parallel Curriculum In 'The Parallel Curriculum' van Tomlinson et al. (2009) worden de 'Habits of Mind' van mensen die intelligent handelen beschreven, op basis van onderzoek
Nadere informatieOpeningstoespraak Debat Godsargument VU Faculteit der Wijsbegeerte 11 April 2012. Emanuel Rutten
1 Openingstoespraak Debat Godsargument VU Faculteit der Wijsbegeerte 11 April 2012 Emanuel Rutten Goedemiddag. Laat ik beginnen met studievereniging Icarus en mijn promotor Rene van Woudenberg te bedanken
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?
>> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32003 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Yuanyuan Zhao Title: Modelling the dynamics of the innovation process : a data-driven
Nadere informatieFormuleren van de onderwijsdoelen van de bacheloropleidingen aan de UA
Formuleren van de onderwijsdoelen van de bacheloropleidingen aan de UA Inleiding Tijdens de eerste studiedag van de BAMA-werkgroep op 10 oktober l.l. werd aan de BAMAcoördinatoren de opdracht gegeven om
Nadere informatiefilosofie havo 2018-I
Opgave 2 Online roleplayinggames 10 maximumscore 2 een uitleg dat een avatar in WoW niet kwalitatief identiek is met zichzelf als hij een hoger level bereikt: zijn mogelijkheden/eigenschappen/kwaliteiten
Nadere informatieThe Deaths of Massive Stars in Binary Systems E. Zapartas
The Deaths of Massive Stars in Binary Systems E. Zapartas Sterren die meer dan ongeveer 8 maal de massa van de zon vergaren terwijl ze vormen volgen een andere levensloop dan sterren met een lagere massa
Nadere informatieDe geestelijke gezondheidszorg als complex adaptief systeem. Anja Declercq
De geestelijke gezondheidszorg als complex adaptief systeem Anja Declercq Inhoud 1. Wat zijn complexe adaptieve systemen? 2. Waarom zou dat toepasbaar zijn op de geestelijke gezondheidszorg? 2 Chaos en
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo II
Opgave 2 Over wetenschap en religie: zij die uit de hemel kwamen 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom wetenschappelijke kennis niet als probleemloze bron van vooruitgang kan worden beschouwd: wetenschap
Nadere informatieVeel onderzoek kan gedaan worden door dingen direct te observeren in de natuur, of te bestuderen in het laboratorium. Sommige biologische processen
Samenvatting SAMENVATTING Veel onderzoek kan gedaan worden door dingen direct te observeren in de natuur, of te bestuderen in het laboratorium. Sommige biologische processen zijn echter extreem langzaam,
Nadere informatieWorkshop. Dataverzameling. Van onderzoeksvraag naar data
Workshop Dataverzameling Van onderzoeksvraag naar data Even voorstellen: Suzanne van de Groep 24 jaar Promovendus (PhD-kandidaat) Universiteit Leiden Hoe gaan jongeren met andere mensen om? Hoe werkt dat
Nadere informatieTechnische Functies - hoe ontwerpmethodologie filosofische analyse tart
Technische Functies - hoe ontwerpmethodologie filosofische analyse tart 14 mei 2014 Pieter E. Vermaas Sectie Filosofie, Technische Universiteit Delft Mijn presentatie Functie is een fundamenteel begrip
Nadere informatieSamenvatting. Bijlage B
Bijlage B In dit proefschrift stellen we ons het doel de besluitvorming van agenten en de communicatie tussen deze agenten te beschrijven en te formaliseren opdat de agenten rechtvaardigbare opvattingen
Nadere informatiePOSTNORMAL TIMES A TEMPORARY FUTURES INSTITUTE MUSEUM VAN HEDENDAAGSE KUNST ANTWERPEN 28 APRIL 17 SEPTEMBER
NL POSTNORMAL TIMES A TEMPORARY FUTURES INSTITUTE MUSEUM VAN HEDENDAAGSE KUNST ANTWERPEN 28 APRIL 17 SEPTEMBER 2017 1 2 SPELINHOUD Je werd uitgenodigd om een oneindig spel te spelen. Welke waarden hebben
Nadere informatieWaarom bestaat God? Emanuel Rutten
1 Waarom bestaat God? Emanuel Rutten In een dansclub in Amsterdam zag ik ooit iemand die zich op de dansvloer ineens omdraaide en tegen een vrouw waarmee hij aan het begin van de avond kort gesproken had,
Nadere informatieDynamics, Models, and Mechanisms of the Cognitive Flexibility of Preschoolers B.M.C.W. van Bers
Dynamics, Models, and Mechanisms of the Cognitive Flexibility of Preschoolers B.M.C.W. van Bers Introductie Flexibiliteit is een belangrijke eigenschap in de huidige snel veranderende maatschappij. In
Nadere informatieComputer Museum Museum Baanbrekende Informatica in België
2018-1/9 Programma voor scholen Ons programma richt zich tot leerlingen van 9 tot 18 jaar. Er zijn twee formules : een geleid bezoek van een tot anderhalf uur aangepast aan het leeftijdsniveau hierop aansluitend
Nadere informatieMens en machine. Gert-Jan Lokhorst
1 Mens en machine Gert-Jan Lokhorst Centrum voor de Filosofie van de Informatie- en Communicatie Technologie, Faculteit der Wijsbegeerte, Erasmus Universiteit Rotterdam. 25 sept. 2002 2 Vraagstelling Is
Nadere informatieOnderzoeksmethodologie van praktijkgericht en toegepast onderzoek. Jac Christis, 14 februari 2013
Onderzoeksmethodologie van praktijkgericht en toegepast onderzoek Jac Christis, 14 februari 2013 Onderzoeksopzet 1. Formuleer je onderzoeksvraag 2. Bepaal welke gegevens je nodig hebt 3. Bepaal hoe je
Nadere informatie26/02/2013. Ontwikkelingspsychologie. Psychologie van de levensloop. Ontwikkelingstheorieën
Ontwikkelingspsychologie Psychologie van de levensloop Ontwikkelingstheorieën ERIKSON PIAGET 1 Aardbeving 1: HOOP ORAAL SENSORISCHE FASE EGOSTERKTE Temperament kind OMGEVING Moeder Koesteren, vastnemen,
Nadere informatieExcerpt. Douglas R. Hofstadter, The Turing Test: A Coffeehouse Conversation. G.J.E. Rutten
1 Excerpt Douglas R. Hofstadter, The Turing Test: A Coffeehouse Conversation G.J.E. Rutten Dit artikel betreft een dialoog tussen Chris (natuurkunde student), Pat (biologie student) en Sandy (filosofie
Nadere informatieOnderzoeksmethodologie van praktijkgericht en toegepast onderzoek. Jac Christis, 29 januari 2014
Onderzoeksmethodologie van praktijkgericht en toegepast onderzoek Jac Christis, 29 januari 2014 Onderzoeksopzet 1. Formuleer je onderzoeksvraag 2. Bepaal welke gegevens je nodig hebt 3. Bepaal hoe je die
Nadere informatieModule Limieten van de berekenbaarheid : antwoorden
Module Limieten van de berekenbaarheid : antwoorden Gilles Coremans 2018 This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International license. Dit werk is gebaseerd
Nadere informatieOpgave 2 Doen wat je denkt
Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen
Nadere informatieDOEL, DENKEN, DADEN EN DE ESSENTIAL 5 De verklaring voor menselijk gedrag en het antwoord op levensvragen ARJEN MEIJER
DOEL, DENKEN, DADEN EN DE ESSENTIAL 5 De verklaring voor menselijk gedrag en het antwoord op levensvragen ARJEN MEIJER 1 STARTPUNT: 3D Essential 5 Ande dere e theorieë eën 3D Doel, Denken, Daden Lichaam,
Nadere informatieHet bezwaar tegen reductionisme ten aanzien van mentale toestanden en het begrip intentionaliteit
Essay Identiteit Robert Schenk Inhoud Bevat de volgende onderwerpen: Het doel van dit essay Samenvatting De schrijfstijl Het begrip identiteit vanuit de filosofie van het mentale Het bezwaar tegen reductionisme
Nadere informatieDe Syntax-Semantiekredenering van Searle
De Syntax-Semantiekredenering van Searle Seminar AI Eline Spauwen 22 mei 2007 Searles kritiek op Harde KI Inleiding Ik Mijn afstudeeronderzoek: Student-assistentschappen Searles kritiek op KI Filosofie
Nadere informatieReshaping the way you think and act to deal with the complex issues of today s world
Reshaping the way you think and act to deal with the complex issues of today s world HOE GAAT HET NU? We zetten allemaal verschillende methoden in om vraagstukken op te lossen, oplossingen te ontwerpen
Nadere informatieHiggs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud
Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen
Nadere informatieAls kinderen niet (kunnen) begrijpen wat je zegt
Als kinderen niet (kunnen) begrijpen wat je zegt Communicatie in de zwemles bij kinderen met een lager IQ Patty van t Hooft Dag van het zwemonderwijs 2017 Programma Welkom IQ Begrijpen Ontwikkelingsfasen
Nadere informatieEindexamen Filosofie havo I
4 Beoordelingsmodel Opgave 1 Gevoel en machine 1 Een goed antwoord bevat: Twee aan het ontologisch dualisme ontleende argumenten als ondersteuning van de visie dat een dier volgens Descartes geen pijn
Nadere informatieHoe omgaan met complexiteit?
Hoe omgaan met complexiteit? Systeemdenken Peter BLOKLAND BYAZ bvba INHOUD Waarom praten we vandaag over systeemdenken? Wat is systeemdenken eigenlijk? Hoe doe je dat, systeemdenken? Wat bereik je met
Nadere informatieSamenvatting (Dutch)
Samenvatting (Dutch) 162 Hier zal een korte samenvatting gegeven worden van de resultaten van het onderzoek gepresenteerd in dit proefschrift. Affect, Gemoedstoestand en Informatieverwerking Om te overleven
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 3 Hoe is het om een vleermuis te zijn?
Opgave 3 Hoe is het om een vleermuis te zijn? 11 maximumscore 2 een uitleg met een citaat uit tekst 7 dat Nagels probleem van de vleermuizen een epistemologisch probleem van andere geesten is: we weten
Nadere informatieDigital human measurement technology
Digital human measurement technology Philip J. Wijers - 27-3-2002 Samenvatting Digital human measurement technology is sterk in opkomst in Japan. Zoals wel vaker het geval is bij de ontwikkeling van industriële
Nadere informatieBouwstenen van het denken
Werken met cognitieve bouwstenen heeft gegarandeerd resultaat Analyseren Veronderstellingen maken Logisch denken Breed denken Onveranderbaarheid inzien Verinnerlijken Niet egocentrisch communiceren Tijdsoriëntatie
Nadere informatieReferentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen
Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21544 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Alkurdi, Taleb Salameh Odeh Title: Piecewise deterministic Markov processes :
Nadere informatieBachelorproef suggesties Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie (CLW)
Bachelorproef suggesties Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie (CLW) VERSIE 02/10/2015 Website: http://logica.ugent.be/centrum/ Dit zijn meer gerichte voorstellen. Voor de bredere onderzoeksinteressen
Nadere informatieVAN ZORG NAAR PREVENTIE
VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg
Nadere informatieSamenvatting Biologie Inleiding in de biologie
Samenvatting Biologie Inleiding in de biologie Samenvatting door C. 1469 woorden 27 september 2016 4,5 6 keer beoordeeld Vak Biologie H1 - Inleiding in de Biologie 1. Wat is Biologie? Doel Je moet in een
Nadere informatieHoorcollege 1: Onderzoeksmethoden 06-01-13!!
Hoorcollege 1: Onderzoeksmethoden 06-01-13 Stof hoorcollege Hennie Boeije, Harm t Hart, Joop Hox (2009). Onderzoeksmethoden, Boom onderwijs, achtste geheel herziene druk, ISBN 978-90-473-0111-0. Hoofdstuk
Nadere informatieOnderwerp: Systeemkunde Toepassingen bij het visualiseren van kennis.
je Onderwerp: Systeemkunde Inhoud: Toepassingen bij het visualiseren van kennis. Omvang: 6 pag. Publicatiedatum: 10 juni 2013 Auteur: Goost Info: Voor plannen, organisatiebeelden en voorbeelden in het
Nadere informatieOUDERS. Langs de lijn of in het veld?
OUDERS Langs de lijn of in het veld? 1. Genetische aanleg 2. Herhaling 3. Inspanning Drie mythes Waarom zijn sommige mensen zo verbazend goed in hun vak? Omdat deze mensen geboren zijn met een buitengewoon
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 3. Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur?
Spinoza s Visie Dag 3 Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur? Module 3 Herhaling Belangrijke lessen dag 1 en 2 Kennis is de bron van ons geluk. Kennis van het hoogst denkbare geeft het grootst mogelijke
Nadere informatieBEWUSTZIJN GEEST BEWUSTE GEEST DENKEN BEWUST-DENKEN
BEWUSTZIJN GEEST BEWUSTE GEEST DENKEN BEWUST-DENKEN BEWUSTZIJN BEWUSTZIJN ZELFBEWUST-ZIJN N.B. KANT (APPERCEPTIE) BEWUSTZIJN LEVEND WEZEN BEWUSTZIJN (CREATURE CONSCIOUSNESS) BEWUSTZIJN VAN MENTALE TOESTANDEN
Nadere informatieEMOTIONELE INTELLIGENTIE
EMOTIONELE INTELLIGENTIE drs. S. van den Eshof 1 SITUATIE Wat zijn emoties en welke invloed hebben ze op ons leven? Sommige mensen worden bestempeld als over-emotioneel, terwijl anderen van zichzelf vinden
Nadere informatieVEILIG EN GEZOND WERKEN IN EEN VERANDERENDE ARBEIDSMARKT. Jos Sanders & collega s, TNO
VEILIG EN GEZOND WERKEN IN EEN VERANDERENDE ARBEIDSMARKT Jos Sanders & collega s, TNO MEGATRENDS & ONTWIKKELINGEN 1. Demografie: meer en diverser 2. Economie: grilliger en globaler 3. Sociaal-cultureel:
Nadere informatieSociale en culturele factoren in evacuatie simulaties. Dr. Natalie van der Wal
Sociale en culturele factoren in evacuatie simulaties Dr. Natalie van der Wal Uit de praktijk blijkt dat weinig mensen direct overgaan tot actie als het brandalarm afgaat. Het zal wel een oefening zijn,
Nadere informatie