Wat betekent mijn straatnaam?

Transcriptie

1 Wat betekent mijn straatnaam? Per wijk willen we een poging doen om de straatnamen te verklaren. We vonden op verschillende plaatsen informatie. In Meetjeslandse toponiemen tot 1600, deel Hansbeke, uitgegeven door de stichting Achiel de Vos, geschreven door Jan Luyssaert (1995). Op de kaart van Joost De Deken senior uit 1700 en zijn zoon (1744), de Popp-kaart (1864) en in de Atlas van de Buurtwegen (± 1845). Verder in meerdere publicaties van Oud-Hansbeke en Albert Martens. En natuurlijk via de mondelinge overlevering Boerestraat Zoals op de meeste Hansbeekse wijken wemelde het op Reibroek van de boerderijen. Enkele grote hofsteden en meerdere kleine doeningen. Dat er dan een straat Boerestraat als naam kreeg is maar logisch. De oorspronkelijke Boerestraat liep vanaf het kruispunt met Karmenhoekstraat en de Reibroekstraat (de post van Reibroek in de volksmond omdat er al heel lang een postbus staat, oorspronkelijk gemetseld, nu een metalen bus er tegenaan) tot het kruispunt met de Dalestraat. Het tweede deel, richting Ro, was de Laarstraat (reeds in 1475). Een laar heeft verscheidene verklaringen die vrij dicht bij elkaar liggen: open veld, onbebouwd land, weide, broekland en gemene weide 1. Toen men het woord laar niet meer begreep, werd het Laagstraat, in het dialect ook Leegstraat. Die naam kan natuurlijk verklaard worden vanuit het feit dat de straat de vallei van de Grote Beek dwarst. Dit deel van de Boerestraat behoort eigenlijk tot de Rowijk, die eigenaardig genoeg op de schets van de gemeenten langs de spoorweg van A. Wauters (zie Vlakaf juli 2013 blz. 6-7) Laegen als 1 Jan Luyssaert, Meetjeslandse toponiemen tot 1600, Hansbeke, uitgave Stichting Achiel De Vos, 1995, p. 58.

2 naam kreeg. De Laagstraat moest wijken bij de fusie van gemeenten in 1977 voor de Lagestraat in Vosselare. In de straatnamen van Hansbeke duikt ook een Diksmuide weg en Diksmuide boterweg op. Het eerste zou kunnen slaan op de Boerestraat vanaf het kruispunt met de Dalestraat, het tweede op Karmenhoekstraat en Markettestraat, als verbinding naar Bellem 2. Het deel van de Boerestraat dat nu naar de brug naar Nevele-Veldeken loopt, droeg vroeger de naam de Drijvelden of Leendreve 3. Het was een veldgebied, met een rechtlijnig patroon van dreven. Twintig jaar geleden werd nog een restant met 28 eiken gerooid. Het deeltje Boerestraat tussen het kruispunt met de Drijvelden en het kruispunt met de Dalestraat werd een tijd lang De Vierweegsche genoemd. 4 De Boerestraat is nog gedeeltelijk aan beide kanten beplant met bomen. Overwegend Canadapopulieren die in vorige eeuw veel aangeplant werden om er klompen en lucifers van te maken. Vandaag wordt gelukkig de voorkeur gegeven aan inlandse soorten als eik en beuk die het wegdek minder beschadigen met hun wortelgestel. De Boerestraat geeft wel een goed beeld van het uitzicht van een straat te lande, zoals de meeste er in Hansbeke uitzagen enkele tientallen jaren geleden. Het boerderijenbestand op de wijk Reibroek is wel fel achteruitgelopen. De akkers worden er nu geploegd door landbouwers van andere wijken of van buiten Hansbeke. Vooral liefhebbers van paarden hebben meer en meer de bedrijfsgebouwen ingenomen. Borluutlaan Toen de graaf eigendom verkocht als bouwgrond ten zuiden van de spoorweg na 1950, behield hij een perceel tussen de huidige nummers 16 en 18. In het begin van de zestiger jaren werd de overweg aan de Klinkaart gesloten. Het Clinckhaertstraatje liep vanuit Reibroek, tussen de nummers 76 en 80 naar de vroegere Molenstraat, nu verlengde van de Melkerijstraat. Tevoren heette het Hofgewee(d)straetje: straat die door al het weiland van de heer van Hansbeke liep 5. In de jaren zestig werd ook de overweg met (in principe gesloten) slagbomen aan de Melkerijstraat vervangen door een voetgangers- en fietserstunnel. De spoorwegmaatschappij legde een langsweg naast de sporen aan om het verkeer vanuit de Klinkaart naar het dorp te leiden. De graaf diende op dat moment een verkavelingsaanvraag in om een nieuwe straat te trekken in een L-vorm vanaf de Reibroekstraat (tussen nummers 16 en 18) tot de langsweg naast de spoorweg op enige afstand van de beek om overstromingsgevaar te vermijden. Zo werden een twintigtal bouwloten mogelijk gemaakt. 2 Idem p Albert Martens, Hansbeke Heemkundig Drij Velden te Hansbeke in Vlakaf, tweede reeks, jg1, nr 5, september 1995, pp en Jan Luyssaert, Meetjeslandse toponiemen tot 1600, Hansbeke, uitgave Stichting Achiel De Vos, 1995 p Idem p. 16 en 60.

3 Aan de noordzijde van de spoorweg lag sportterrein Borluut, hier werd het de Borluutlaan om een verre voorouder, Jan Borluut, van de grafelijke familie de Bousies-Borluut te eren. In Gent werd de Borluutstraat Belfortstraat, wij houden ze! Om het laaneffect te accentueren kwamen er Japanse kerselaars, ondertussen vervangen door beuken. Driesstraat Dit weinig bebouwd straatje naast Reibroekkapel was vroeger gekasseid aan de huizen en verderop een grindweg. Verharding met beton verwees het pittoresk uitzicht naar het verleden. Een dries is doorgaans een driehoekig perceel waarop vee kan grazen, met huizen errond. In Merendree is Het Drieselken in de Biezestraat een mooi voorbeeld. Zo n driehoekig plein is in de Hansbeekse Driesstraat niet te bekennen. Dries kan ook rustend akkerland of minderwaardig grasland, door watergebrek b.v., zijn. Hier in de buurt op Reibroek lag zo n perceel met de naam Dries 6. Ostijnstraetjen is een oudere naam voor de Driesstraat 7. Misschien is dit een familienaam? Op de kaart van Joost De Deken staat in het gebied tussen Boerestraat, Driesstraat en (een deel van) de Reibroekstraat Teirlinck wijck. Dit kan een eigennaam zijn, maar Teerlink/Teerling (dobbelsteen in het A.N.) wijst zeker op een blokvormig perceel. Dit komt ook voor in Landegem als Noordhoutse Teerling. We herinneren ons uit onze kinderjaren dat we met neven en buurtjongens rond den teirlink liepen, als we een rondje achter de kerk deden in de Kerkakkerwijk. Kapellenstraat Een straatnaam met een gemakkelijke uitleg, of toch niet? De n wijst erop dat het hier over een straat tussen twee kapellen gaat. Voor Zandekapel is dat duidelijk, maar de tweede kapel staat in feite aan het kruispunt van Reibroekstraat en Ommegangstraat, dat is ongeveer 80 meter verderop Wie verkeerdelijk Kapellestraat schrijft, heeft dus eigenlijk een beetje gelijk. Belangrijker om weten is dat deze straat een onderdeel vormt van de Oude Brugse Heirweg 8 die Hansbeke doorkruiste van west naar oost via Karmenhoekstraat, Reibroekstraat, Kapellenstraat met de Vierweechsche ten zuiden van de kerk, Donkerstraat en Merendreestraat. Triestige zaak is te moeten vaststellen dat deze historische verbinding dreigt verbroken te worden door de geplande aanleg van de rondweg die de Kapellenstraat zal knippen zodat we niet meer rechtstreeks van Reibroek naar Zandekapel kunnen. 6 Idem pp Albert Martens, Hansbeke in 1700, uitgave Oud-Hansbeke, 2001, p Idem, p 16.

4 Oude Brugse Heirweg in de jaren 60 ter hoogte van Kapellenstraat Karmenhoekstraat Dit westelijk onderdeel van de Brugschen heirwegh vinden we ook als Carmhoeckstraete en Caeremstraete 9. In het lijstje van mysterieuze straatnamen staat de Karmenhoek wellicht bovenaan Jan Luyssaert verklaart karm als een boomnaam met Picardisch-Franse wortels. Het zou afgeleid zijn van carmetam, in het officiële Frans carpinetam, dat teruggaat op het Latijnse carpinus. Voor wie niet elke dag in een arboretum gaat wandelen, een carpinus is een haagbeuk. De straat liep dus langs of naar een plaats met haagbeuken. Op de Ferrariskaart is het gebied van de Karmenhoek effectief ingekleurd als een plek met veel bos en kreupelhout. Toeval of niet maar in Nevele-Veldeken lag tot de fusie van de gemeenten de Karmhoekstraat, die omwille van onze Karmenhoek veranderde in Bijlkenstraat. In Nevele werd langer geleden ook de naam Karmstraat 10 gehanteerd. We zijn hier in het randgebied van het grote Bulskampsveld. Wellicht was hier veel begroeiing met haagbeuk aanwezig, maar daar werd doorheen de eeuwen grondig de bijl ingezet! Het noordelijk deel van de huidige Karmenhoekstraat, naar de Bellemse Weitingstraat droeg lang geleden de naam Moerstraete. De straat kronkelt en vormt de grens tussen Bellem en Hansbeke. Het zuidelijk deel komt nu haaks op de hoofd-karmenhoekstraat, maar liep vroeger schuin, zoals de gemeentegrens, naar het kruispunt met de Crommekestraat. Dit is nog te zien in het reliëf van het perceel weiland. Moer houdt verband met moeras en moor en betekent slijk, modder. De Moerstraat dwarst inderdaad de Bellembeek. Een andere naam voor Moerstraat was later Krommestraat, net zoals het zuidelijk deel van de huidige Karmenhoekstraat richting Nevele- Veldeken. Dit zal wellicht te maken hebben met het kronkelend verloop van deze straat op de westgrens van Hansbeke, het grootste deel met Bellem, een kleiner deel vanaf de Schuervelddreef 9 Idem p Jan Luyssaert, Meetjeslandse toponiemen tot 1600, Nevele, uitgave Stichting Achiel De Vos, 2011, p. 25.

5 met Lotenhulle 11. Tegenwoordig noemt de gemeente Aalter deze straat Cromekestraat. Ofwel is dit een verschrijving, ofwel stond hier ooit ergens een kromme eik. In één van de bochten van dit zuidelijk deel ligt de Damput 12, een grote waterpartij die de laatste decennia drastisch verkleind is. Op de Karmenhoekstraat sluiten een aantal niet-verharde wegen aan. Ongeveer tegenover huisnummer 3 loopt een brede buurtweg, de Zeelaertslandweg die toegang geeft tot het meersengebied met een populierendreef ten zuiden van de Karmenhoekstraat. Over het voetbalplein loopt de weg naar de Zeelaerts. Zelare zou kunnen afgeleid zijn van zegge-lare : bosachtige, moerassige, gemeenschappelijk grond waarop zegge of rietgras groeit 13. Even vóór het voetbalplein is nog het begin van de voetweg naar Nevel, die uitkwam op de zuidelijke Krommestraat. Wie nu langs daar Nevele wil bereiken moet wel door akkerland stappen. Ten noorden van de Karmenhoekstraat vertrekt tegenover huisnummer 7 Voetweg door den langen kant naar de Kippendonkstraat nr. 2. In onze kinderjaren stond er nog een lange houtkant vanaf de Kippendonkstraat. Tussen nrs. 11 en 13 loopt de buurtweg soms genaamd Hulstschootweg, maar meestal Catschootweg. De weg komt nu uit op de langsweg langs de sporen bij huisnummer 9. Vóór de aanleg van de sporen liep hij tot bij het kruispunt van de vroegere Veldstraat en de Kippendonkstraat (nu beide Warandestraat). Hier was ooit een vrij uitgestrekt bosgebied met wellicht veel hulst 14. Het noordelijk deel boven de spoorweg is afgeschaft, vandaar dat de naam Catschootweg nu meer gerechtvaardigd is. De Cat(te)schoten waren repelvormige percelen die wat hoger gelegen waren in moerassig gebied aan de bocht van een weg en een gracht (de Vissenhagegracht). De Karmenhoek moet ook in verband gebracht worden met zijn cafés. Sint-Hubertus op nr. 1 was één van de zeven oudste herbergen van Hansbeke, maar er was ook ooit herberg De Fleyt(t)e 15 op het einde van de Karmenhoek, dicht bij de grens met Bellem (nr. 22?), met er tegenover een bos(je). De Fleytte verwijst naar een fluit en de aanwezigheid van de herberg gaf op een kaart van 1687 aan de Oude Brugse Heirweg de naam Fleytstrate 16, als voorloper van de Karmenhoekstraat. Het gehucht Karmenhoek bestaat al lang, maar de bewoners kregen tot in de jaren 60 als adres Reibroek of Reibroekstraat. Kippendonkstraat Een andere schrijfwijze was ooit Ceuppendonk straete De straat liep van dicht bij de post van Reibroek tot de vroegere Veldstraat. Toen de spoorweg werd aangelegd kwam er een overweg met een routehuis waar een bareelwachter woonde die de slagbomen open- en dichtdraaide. Op die plek staat nu een GSM-mast. De overweg werd gesloten in en we moeten met zijn allen over de Weitingbrug in Bellem. Bovendien werd de Kippendonkstraat ongeveer gehalveerd door het noordelijk deel vanaf dan Warandestraat te gaan betitelen! 11 Idem p Idem p Idem p Idem p Albert Martens, Herbergen en herbergiers te Hansbeke, uitgave Oud-Hansbeke, 2004, p Jan Luyssaert, Meetjeslandse toponiemen tot 1600, Hansbeke, uitgave Stichting Achiel De Vos, 1995, p Albert Martens, Hansbeke in 1700, uitgave Oud-Hansbeke, 2001, p.16.

6 Op het lijstje van moeilijk te verklaren namen duelleert deze straat met de vorige. We doen een poging met de bevindingen van Jan Luyssaert Donk komt van het Germaanse dunga, zandige verhevenheid in een moerassig terrein 18. Vanwaar de kippen? Niet van de dierensoort want dat zijn kiekens of hoenders of hennen in ons dialect. Wellicht is het afgeleid van het Middelnederlands kippen dat betekent kerven of greppels trekken om te zorgen voor afwatering. Ongeveer halfweg de (oude) Kippendonkstraat sloot aan het driehoekig pleintje het Meulenstraetjen aan richting Hansbekedorp. De Kiependonkwegel liep van achter op het erf van nr. 7 richting Veldstraat/Warandestraat. Misschien was hier ooit de eerste boerderij van waaruit de Kippendonkakkers ontgonnen werden? Molenstraat Dit is een makkie! Halfweg deze straat stond Verplaetses molen om lijnzaad te produceren, midden een boomgaard achter het herenhuis in de Reibroekstraat (huidige nummers 37-39). Toen in de jaren zestig het gebied tussen de Kapellenstraat en de Reibroekstraat verkaveld werd, werd de grindweg omgetoverd tot een stevige betonweg. Als herinnering aan de molenactiviteit plaatste Vlakaf in 2001 het molensteenmonument met molenstenen die dank zij een Red-actie van de redactie uit een oude waterput aan de molenruïne werden gehaald. Het grafmonument haalden we ook boven en plaatsten we achter de kapel aan de Ommegangstraat. Nieuwetuinstraat Toen op de vroegere boerderij een tuinbouwbedrijf van start ging, ijverden de bewoners van dit enige huis in de straat voor een eigen naam. Lange tijd was het adres hier Reibroek 1 want de wijk begon hier, vanuit het dorp bekeken. De nieuwe bewoners haalden terecht Nieuwetuinstraat van onder het stof. Het Middelnederlands tuun is een omheining met staken en daartussen gevlochten teen of wilgentakken om loslopend vee buiten te houden. Nieuwe Tuin is een oude naam die wijst op een nieuwe ontginning 19, ook in het verleden al. Het kon echter ook Wallestraatje 20 geweest zijn, want die naam kwam ook voor. Langs de straat ligt inderdaad een wal, die vroeger nog langer was. De Waterhoens voetbalden op het weiland, nu bebouwd door de huizen van Reibroekstraat en de ballen moesten dikwijls uit het water gevist worden door hulpvaardige ballenjongens. Ommegangstraat Weeral een foutieve naam De ommegang of processie op de kruisdagen voor Hemelvaartdag in de katholieke eredienst trok nooit door deze straat maar langs de Kapellenstraat en Reibroekstraat. De echte Ommegangstraat was een voetweg van aan de kapel naar de Kerkakker (deel van de huidige Reibroekstraat en Melkerijstraat). 18 Jan Luyssaert, Meetjeslandse toponiemen tot 1600, Hansbeke, uitgave Stichting Achiel De Vos, 1995, p. 26 en Idem p Idem p. 18.

7 Reibroekstraat Eindelijk komen we tot de verklaring van de straat die de naam van de wijk draagt. De Reybroeckstraat liep van voorbij de beek (Kapellenstraat) tot aan het kruispunt met Karmenhoek- en Boerestraat. Ze kronkelt door een vrij nat landschap, dat dikwijls een broek wordt genoemd. Hierin zijn greppels (reen) getrokken om af te wateren. Rey- of Rei- is dus een vervorming van ree 21. Dit onderdeel van de Oude Brugsche Heirweg werd ook lange tijd Lotenhullestraat genoemd. Het eerste deel van aan het station tot aan de beek, ging vorige eeuw tientallen jaren door het leven als Dorp-Zuid toen de bouwwoede ook in Hansbeke toesloeg. In de Reibroekstraat zijn bedreigde voetwegen te vinden. Zo is de voetweg vanaf Reibroekstraat 49 naar Boerestraat 4 enkel vanuit de Boerestraat nog een deel toegankelijk. Nochtans een interessante doorsteek v oor wandelaars Na 1960 werd het tracé van de hoofdstraat van de wijk over zijn volledige lengte als Reibroekstraat betiteld. Op die manier groeide de wijk Reibroek gigantisch, maar echte Reibroekenaars weten waar de kern ligt Herberg In t Stadhuis van Reybroek bij René George en Sidonie Haerts, nu nr. 90. Foto van Germaine Engels 21 Idem p. 13.