Weekbericht R.C. Leeuwarden Zuid. Rotary Inspireert

Transcriptie

1 Rotary Inspireert Voorzitter: Jaap Bakker Secretaris: Gerrit Jan Hoogeland Leden / attendance: 23 Gasten: Datum: Verslag : Andrea Loos Spreker: Bert Stalenhoef Opening Jaap opent de vergadering en constateert dat het hele nieuwe bestuur met vakantie is en de plaatsen worden vervangen door het oude bestuur. Mededelingen Volgende week 29 juli is het de 5 e dinsdag en is er een bijeenkomst met partners. Het thema is voedselzekerheid. Er is grote belangstelling en we vragen ons af of we met zijn allen passen in de relatief kleine ruimte bij Oostergo. Jaap Bakker geeft aan dat dit vast goed wordt geregeld door onze locatiecommissie. Geke Blokzijl is weer terug in ons midden en wordt van harte welkom geheten. Rondvraag Marianne Diephuis vraagt of er bij binnenkomst van de Seaquest een shantykoor moet worden geregeld gelijk dat is gedaan bij het vertrek. Bij acclamatie wordt akkoord gegeven en Marianne zal rondvraag doen naar een koor. Jaap Bakker geeft aan dat Rotary hier wellicht budget voor kan vrij maken. Spreker Bert Stalenhoef houdt een presentatie in twee delen. Het eerste deel is persoonlijk van aard en gaat in op pensioen, filosofie en levenskunst. Het tweede deel gaat over Roofkunst en op zeer inspirerende wijze weet Bert ons te boeien over zijn verhaal over kunstroof door de jaren en oorlogen. Samenvatting Roofkunst Onder Roofkunst wordt verstaan: kunst die door overheden (vaak goed georganiseerd en op zeer grote schaal) wordt gestolen, resp. in beslag wordt genomen. De Romeinen waren de eersten: toen zij in 212 vc Sicilië op de Grieken veroverden, werden alle kunstschatten van het eiland in scheepskonvooien naar Rome gebracht.

2 Napoleon heeft heel Europa leeggeroofd ( Droit de Conquête) en het Louvre ruimhartig bedeeld. In deze presentatie richt ik me op de Raubkunst, gepleegd tijdens de Tweede Wereldoorlog door Hitler, Göring, maar ook door Stalin. Hieronder volgt een ruwe schets van wie wat heeft gedaan, hoe e.e.a. werd georganiseerd, gefinancierd en uiteindelijk (vaak slechts gedeeltelijk) werd teruggegeven aan de vroegere eigenaren. Waar bleven de niet gerestitueerde kunstwerken? A. Daders 1. Organisatie en financiering van de Sonderauftrag Linz. Hitler liet zich graag betitelen als kunstliefhebber en kunstkenner. Voor de oorlog verzamelde hij al kunst. In die tijd financierde hij zijn aankopen met inkomsten uit de verkoop van Mein Kampf, uit de inkomsten van de dankbare Duitse ondernemingen (Dankenspendung der Deutschen Wirtschaft), uit opbrengsten van de bijzondere postzegels met zijn afbeelding en verder uit zijn inkomsten als Reichskanzler. Er is uitgerekend dat H. voor in totaal 350 mio Euro aan kunst kocht. H. bereidde zijn droom voor: het grootste museum ter wereld zou komen in Linz, zijn geboortestad. Later tijdens de oorlog zag H. zich gedwongen om ten behoeve van de mensheid het culturele erfgoed van de Joden veilig te stellen (lees: in beslag te nemen). Hij richtte de ERR op, geleid door Alfred Rosenberg. De ERR ging in heel Europa achter de kunstwerken aan die in het bezit waren van Joden. Kunst van niet-joden werd meestal gekocht. Vaak tegen een lage prijs. Dit zijn de aankopen, die later bekend werden als Forced Sales. De door de ERR opgespoorde werken werden veelal gekocht door de directeur van het museum dat in Linz moest komen de Hans Posse ( directeur van musea van Dresden).. De collectie van H. groeide uit tot kunstwerken. Dit waren allemaal topstukken, die op de lijst van Dr. Otto Kümel voorkwamen. Hij had op verzoek van H. ( via Göring) een lijst gemaakt van alle kunstwerken in West Europa, die arisch van aard zijnde, eigenlijk aan de Duitsers toebehoorden sinds H. had zo zijn favorieten: bovenaan met stip stond het Lam Gods, het altaarstuk uit Gent, verder de Brugse Madonna van Michelangelo, werken van de Duitse Romantiek (Arnold Böcklin, Franz von Stuck, Carl Spitzweg,, etc). Verder aasde hij vooral op Nederlandse oude meesters, zoals Rembrandt (15 x), Breughel (23 x) en Vermeer (2x). De kunstverzameling van H. was uniek: nooit eerder is zo n grote verzameling in zó n korte tijd bijeen gebracht. De verzameling is nooit in Linz terechtgekomen, maar lag in een zoutmijn in Oostenrijk opgeslagen. De Amerikanen hebben de kunstwerken na de oorlog teruggevonden en naar de div. landen gerestitueerd. 2. Hermann Göring. Een geduchte concurrent van H. bij het vergaren van kunstwerken was Hermann Göring. G. roofde alles wat los en vast zat bij elkaar en liet het naar zijn landgoed Carinhall bij Berlijn brengen. In Nederland nam hij veel collecties in beslag. Soms werd er betaald, maar dat gebeurde dan steevast door de Nederlandse Bank. Hij werd in de maling genomen door Han van Meegeren, die hem een valse Vermeer aansmeerde. Het geld van de aankoop kwam echter uit de kas van de Nederlandse Bank. 3. Stalin. Al tijdens de oorlog had Stalin een commissie in het leven geroepen, die moest gaan bepalen welke kunstwerken er in Duitsland in beslag zouden worden genomen ter compensatie van de vernielde of geroofde Russische kunstwerken door de Nazis. Daarna werden speciale militaire units gevormd ( de zgn. Trofeeënjagers). Het ontaardde vlak na de oorlog in een groot opgezette rooftocht. Anders dan bij de Duitsers hielden de Russen geen administratie bij van het geroofde spul. Daardoor is het nog steeds onduidelijk wat de Russen precies hebben gestolen. De Trofeeënbrigades werden geleid door museumdirecteuren. Heel Dresden en

3 Meissen werd geplunderd. Ook de musea van Berlijn werden leeggehaald. Zelfs het immense Pergamon-altaar werd naar Rusland verscheept. Maar ook de zgn. Königscollectie afkomstig uit Nederland verdween naar het oosten. Alles kwam in Moskou en Petersburg terecht in depots (Poesjkin museum en Hermitage). Er wordt geschat dat de Russen 2,5 mio kunstwerken van Duitsland naar Rusland hebben verscheept. In de jaren na de oorlog werden in totaal 1,5 mio kunstwerken door de Russen teruggegeven aan de landen die lid waren van het Warschaupact. Er zijn nog steeds 1 mio gestolen kunstwerken opgeslagen in Rusland. B. Helden 1. Monuments Men. Begin 1944 namen de geallieerden, oprukkend vanuit Zuid Italië Montecassino in. Montecassino, een bergtop gelegen tussen Rome en Napels, was onderdeel van de Gustavlinie. De top van de berg werd bekroond met een Benedictijner abdij, gesticht in 529 door Benedictus zelf. De Amerikanen (samen met de Polen) hebben van de abdij geen spaan heel gelaten, ook ten kosten van doden. Na de inname van Montecassino bleek dat alle kunstwerken, die erin waren opgeborgen (w.o kostbare manuscripten en boeken, plus de collecties van de musea uit Napels) door de Duitsers op tijd waren waren geëvacueerd. Met dit gegeven maakte de Duitse propaganda goede sier: Kijk: de Amerikaanse barbaren komen Europa verwoesten. Eisenhower heeft toen de Monuments Men opgericht. Het was een groep van 400 museumdirecteuren, kunsthistorici, architecten en kunstkenners. Zij werden in kleine groepjes bij de reguliere troepen ingedeeld. Zij hadden tot taak monumenten te beschermen en te voorkomen dat deze gebombardeerd werden. Na inname moesten ze verval, plundering, etc voorkomen. De Monuments Men waren zeer succesvol. Zij konden vlak na de oorlog de schuilplaatsen van de Nazis opsporen en alle kunstwerken in beslagnemen en terugsturen naar de landen van oorsprong. ( De zoutmijn van Altaussee in Oostenrijk, de zoutmijn van Merkers en slot Neuschwanstein waren belangrijke opslagplaatsen). 2. Rose Valland. R.V. was ten tijde van de oorlog conservator van het museum Jeu de Paume in Parijs. Zij was een onopzichtig, grijs vrouwtje. Toen de Duitsers (waaronder de ERR) het Jeu de Paume gingen gebruiken als centrale opslag- en sorteercentrum, was R.V. degene die in het geheim een tweede administratie ging bijhouden. s Nachts kopieerde zij van alle in beslag genomen voorwerpen de nummers, beschrijving en reisdoel. Dat zij goed Duits verstond heeft zij tot na de oorlog geheim weten te houden. Zij gaf aan de Resistance door in welke treinen de kunstvoorwerpen zaten, zodat die treinen niet werden opgeblazen. ( Film: The Train). Na de oorlog nam zij na lang aarzelen James Rorimer van de Monuments Men in vertrouwen en zo konden de kunstvoorwerpen in Duitsland worden teruggevonden. R.V. werd de meest gedecoreerde vrouw in Frankrijk. C. Rijksmuseum in oorlogstijd In 1937 en 1938 ontstond er een slepende discussie over wat de beste wijze van beveiliging van de kunstwerken uit het Rijksmuseum zou zijn. Er waren verschillende plannen. In 1939 werden alle belangrijke kunstwerken uit het museum geëvacueerd naar verschillende lokaties buiten Amsterdam. Uiteindelijk werd er in 1939 besloten om in de duinen bij Zandvoort en Heemskerk twee bergplaatsen te bouwen. De Duitsers waren van alles goed op de hoogte. Zij droegen in 1942 op de bergplaatsen te ontruimen vanwege de bouw van de Atlantikwall. De kunstwerken gingen toen naar Paasloo en de St. Pietersberg bij Maastricht. Na de bevrijding kwamen de kunstwerken met dekschuiten terug naar Amsterdam. Het Rijksmuseum is tijdens de oorlogsjaren steeds open gebleven. Het werd gebruikt voor museumconcerten en NSBtentoonstellingen. Na dolle dinsdag 5 sept ging het museum tijdelijk dicht.

4 Na de oorlog ontstond de discussie: heeft het Rijksmuseum met de bezetter gecollaboreerd? Aanwijzingen waren er genoeg: niets van de eigen collectie is door de Duitsers in beslag genomen en tijdens de bezetting waren er in het museum NSB-tentoonstellingen. In 1985 werd er een boekje geschreven, getiteld het Rijksmuseum in Oorlogstijd, onder auspicieën van het Rijksmuseum. Het eindigt met de zin: Weliswaar met de pest in het lijf, maar om erger te voorkomen, stond er geen andere weg open dan zich te schikken in de overmacht van de bezetter. Overigens: alle kunstwerken van het Louvre bevonden zich in het kasteel Chambord (aan de Loire) en zijn ook nooit door de Nazis in beslag genomen.kennelijk waren de Duitsers bang voor een volksopstand als ze deze nationale kunstschatten zouden roven. Recuperatie van de kunstwerken. Geschiedenis: De door de Amerikanen teruggevonden kunstvoorwerpen werden direct na de oorlog vanuit München naar de verschillende herkomstlanden gerepatrieerd. In Nederland werden deze voorwerpen geplaatst in de collectie NK ( Nederlands Kunstbezit) en voorlopig gestald in de Nederlandse musea en depots. Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK) werd opgericht op 11 juni Taak: Opsporing en terugvoering van alle kunstwerken die sedert 10 mei 1940 ons land hadden verlaten. Leiding: kunsthistorici. Eerste transport: 8 oktober Dakota uit München met 26 schilderijen (Rembrandt, Rubens, Steen en Ter Borch; door Hitler voorbestemd voor museum in Linz). Daarna volgden vele transporten met militair escorte. SNK: richtte zich op het Koninklijk Besluit van (E 100). Claimant moest aantonen dat hij eigendomsrechten had en ook moest hij het onvrijwillig karakter van zijn bezitsverlies kunnen aantonen. Daarnaast moest de claimant de eerder ontvangen fin. tegenprestatie afdragen aan de staat. Alles dat niet kon worden teruggegeven bleef in beheer van het Rijk. ( Bijv. omdat het indertijd vrijwillig was verkocht aan de Nazis). Een gedeelte, waarvan de herkomst onduidelijk was, werd geveild op openbare veilingen in de jaren vijftig. De rest dat nu bekend staat als het Nederlands Kunstbezit (= NK collectie) werd verdeeld over Nederlandse musea en overheidsgebouwen. De Nederlandse aanpak oogste lof bij geallieerden door de snelle uitvoering. SNK leek een succesverhaal. Echter in 1948: groot schandaal: een medewerker van het SNK had zich persoonlijk verrijkt. Later werd ook de directeur Arie Bob de Vries gearresteerd op verdenking van fraude. Het betrof de teruggave aan de kunsthandelaar Katz en aan de verzamelaar van Beuningen in dec Het bleken ondeugdelijke claims te zijn, die tóch waren gehonoreerd. Daarnaast waren er aanwijzingen van nog meer bedrog en er bleek een zgn zwarte kas te bestaan. Mr. J.Jolles werd aangesteld als nieuwe directeur ( SNK werd Hergo ). Na de jaren vijftig werd het stil rond de gerepatrieerde kunst. De repatriatie werd als afgesloten beschouwd. In 1995 ontstonden heftige internationale debatten over de roof van Joodse bezittingen tijdens de oorlog. In NRC artikelenreeks door Lien Heytink werd SNK gekwalificeerd als beestenbende. Voorbeeld was de enorme collectie Goudstikker (met echte topstukken) die door de Nederlandse overheid was geconfisqueerd. In 1997 deed de commissie Ekkart op verzoek van de Nederlandse overheid een verkennend onderzoek naar de herkomst van een beperkt aantal kunstwerken. Aanbevelingen van de commissie Ekkart werden opgevolgd. Zo werd in 1998 het Bureau Herkomst Gezocht opgericht. De werkzaamheden worden sindsdien jaarlijks gerapporteerd en gepubliceerd in lijvige rapporten. Ook werd onderzocht op welke gronden het vroegere SNK werken had teruggegeven, liet veilen ofwel overdroeg

5 aan de Nederlandse musea. Geconcludeerd kan worden dat de recuperatie van de Roofkunst van de Nazis in Nederland geen schoonheidsprijs verdient. Want: De zorg van SNK was niet zozeer recht te doen aan de vroegere eigenaren van de kunstwerken, maar was er vooral op gericht het Nederlandse Cultuurbezit te herstellen. Het openbaar kunstbezit was de eerste zorg. Kunstwerken werden gered, maar teruggave aan vroegere eigenaren stagneerde. SNK blokkeerde teruggave, omdat dit ten koste ging van het Nederlandse cultuurbezit. Enkelen werden bevoordeeld, zoals kunsthandelaren Katz en van Beuningen. SNK werd door Den Haag (lees regering en Tweede Kamer) volstrekt niet aangestuurd en het SNK wist niet waar men aan toe was en deed maar wat. Vlak na de oorlog stond vooral voorop het nationale belang. Het individueel belang werd van ondergeschikt belang geacht. Het SNK stelde bijv. een heffing in van 2,75% ter dekking van de kosten. Dit was niet bij wet geregeld. Later stelde de commissie Kordes in 1998 dat deze apparaatskosten niet door de benadeelden behoorden te worden gedragen. Snelheid van teruggave aan eigenaren of erfgenamen: 1945 tot 1948: enkele tientallen kunstwerken. (SNK) 948 tot 1953: vier keer zoveel. (Hergo) Maar nog steeds een schijntje van het totaal aantal kunstwerken dat teruggegeven had moeten worden. In de jaren vijftig zijn duizenden voorwerpen overgedragen aan OKW ten behoeve van het openbaar kunstbezit. Een paar duizend andere werken (mindere kwaliteit) zijn van 1949 tot 1953 op veilingen verkocht. Opbrengsten vloeiden naar de staatskas. Na 1948 ontstond er een strijd tussen ministeries van Financiën en OKW over het beleid van het SNK. Ministerie van Financiën wilde geld vangen en het OKW wilde de kunstwerken behouden. Bewijs van vroegere eigendom was een heikel punt. Vele oorspronkelijke eigenaren of hun erfgenamen konden dit door de chaos tijdens de oorlog niet leveren. Later zijn getuigenverklaringen als bewijs geaccepteerd. Maar ook hier ontstonden veel twijfels en problemen. In veel gevallen waren goederen gepulst. Met deze claims ging men mild om. Anders was het voor claimanten die de voorwerpen onvrijwillig hadden verkocht; die werden gesteld voor een moeilijke bewijsplicht. Washington Conference, Priciples on Nazi-confiscated Art. 3 dec In 1998 werd er in Washington een internationale conferentie belegd met als onderwerp: welke principes moeten worden gehanteerd m.b.t. kunst die door de Nazis in beslag is genomen. (The Washington Conference Principles on Nazi-Confiscated Art 3 December 1998). De 44 deelnemende landen ( w.o. Nederland) kwamen overeen: dat alle deelnemers hun archieven zouden openen voor onderzoek naar herkomst, dat er middelen ter beschikking zouden komen om de kunstwerken te identificeren die nog niet werden gerestitueerd. dat er bij de beoordeling rekening moet worden gehouden met de onvermijdelijke gaten of onduidelijkheden bij de bepaling van de herkomst, dat er veel publiciteit zou worden gegeven aan alle kunst die werd geconfisqueerd en nog niet teruggegeven, dat er een centraal register zou komen, dat de eigenaren en erfgenamen van voor-oorlogse kunst moeten worden aangemoedigd om zich te melden met hun claims, dat er voor de eigenaren en hun erfgenamen een just and fair solution moet worden gevonden, dat de commissies die over de teruggave beslissen evenwichtig moeten worden

6 samengesteld. Conclusie: bijna 70 jaar na de Tweede Wereldoorlog gaat het touwtrekken om de geconfisqueerde kunstwerken nog steeds door Hoe is het enkele grote Nederlandse collecties vergaan? a. Collectie Goudstikker Jacques Goudstikker was een gerenommeerde verzamelaar van oude kunst. Hij had voor de oorlog een bloeiende kunsthandel en bezat een aantal buitenhuizen. Hij had de kunsthandel van zijn vader en broer overgenomen en een groep rijke clientelen om zich verzameld. Tot zijn klantenkring behoorden o.a.: Otto Lanz, Baron Thyssen-Bornemisza ( nu van het grote museum in Madrid), Daniel George van Beuningen (van het Boymans van Beuningen museum in Rotterdam) en Jan Herman van Heek. In 1930 bezat Goudstikker het pand Herengracht 458 in de gouden bocht, het buitenhuis Huize Oostermeer en kasteel Nijenrode. Goudstikker wist zijn klanten te interesseren niet alleen in de schilderijen uit onze goude eeuw, maar hij verwierf en verkocht ook veel Italiaanse kunst uit de Renaissance. Zo kocht hij bijv. in Berlijn een grote partij van door de communisten in Rusland tijdens de revolutie in beslag genomen kunst ( de Romanof- en de Stroganofcollecties) en verkocht die o.a. aan van Beuningen. Op het allerlaatste moment (tijdens de eerste dagen van de bezettting) besluit Goudstikker naar Engeland te vluchten. Hij neemt de allerlaatste boot naar Engeland: de ss Bodegraven. Tijdens die nachtelijke overtocht valt Goudstikker in het ruim van de vrachtvaarder en sterft. Het enige dat zijn weduwe later ontvangt is het zgn. zwarte boekje (waarin Goudstikker al zijn kunst-werken had genoteerd). Dit boekje zou later een belangrijk bewijsstuk zijn bij de procedures. Op 16 mei 1945 zijn er in zijn kunsthandel in Amsterdam genummerde schilderijen aanwezig. De gevolmachtigde van Goudstikker in Nederland, de Joodse accountant Sternheim, was aan een plotselinge hartstilstand overleden en Goudstikker had nog geen vervanger kunnen aanwijzen. De werknemer de heer A.A. ten Broek werd bevolmachtigde namens Goudstikker. Later deed de hr. Miedl zijn intrede. Op een aandeelhoudersvergadering ( die later ongeldig bleek te zijn) werd de hr. ten Broek aangewezen als directeur. Op 1 juni sloten ten Broek en Miedl een overeenkomst waarbij Miedl alle roerende en onroerende zaken van Goudstikker kocht voor Euro 17,5 miljoen ( geldwaarde 1995). Op 1 juli 1940 werd de transactie door Göring ontbonden. Er werd een nieuw contract gesloten: voor Euro kocht Göring van ten Broek alle kunstwerken op. Later bleek dit te zijn gegaan voor hooguit een zesde van de werkelijke waarde. De Duitse bankier Miedl kocht de overige activa voor fl en zette de kunsthandel Goudstikker tijdens de oorlog voort. In totaal verkocht hij kunstwerken aan de Duitsers. Van de verdwenen kunstwerken van Goudstikker keerden er na de oorlog zo n 267 naar Nederland terug. Uiteindelijk verklaarde de Nederlandse Staat zich in 2006 bereid 202 van de 267 werken aan de familie ( = Amerikaanse erfgename van Goudstikker Mevr. Marei von Saher) terug te geven. 40 Werken waren in mei 1940 niet in het bezit van Goudstikker, van 21 werken had de weduwe Goudstikker al eerder schriftelijk afstand gedaan, de rest was zoek. Vermoedelijk hebben de Russische trofeeënjagers deze werken mee naar Rusland genomen en is een aantal tijdens de geallieerde bombardementen op Duitsland vernietigd. De erfgenamen zetten nu de zoektocht naar de rest voort. In 2012 werden er uit Leipzig nog 12 schilderijen aan de Nederlandse Staat overgedragen, waarna die mogelijke claims in behandeling neemt.

7 b. Collectie Königs Koenigs was een Duitse bankier en kunsthandelaar. In 1923 was hij naar Haarlem gekomen en werd in 1939 Nederlands staatsburger. Zijn verzameling bestond uit tekeningen van oude meesters plus een collectie schilderijen van Rubens. Een groot gedeelte van de collectie was in onderpand gegeven voor een lening ad fl. 1,5 mio bij de Joodse bank Lisser en Rosenkranz. Deze lening was afgesloten in 1931 toen Koenigs bedrijf in grote financiële problemen was geraakt. De verzameling was door de bank in bruikleen gegeven aan het Museum Boymans-van Beuningen te Rotterdam. Vóór de Duitse invasie ging de bank L&R in april 1940 over tot liquidatie om als Joodse onderneming gevrijwaard te blijven van Duitse inmenging na een eventuele invasie. Koenigs kon lening niet terugbetalen. De collectie werd volledig eigendom van L&R. Daarna vond er verkoop plaats aan van Beuningen in Rotterdam, die de collectie in het museum liet. Omdat de kunstmarkt volledig was ingestort waren de tekeningen en schilderijen nog maar de helft waard van de oorspronkelijke verzekerde waarde. Van Beuningen wilde de op dat moment geldende waarde betalen: fl. 1,0 miljoen. Overige 35 schilderijen werden doorverkocht aan Goudstikker op 19 april Deze werken werden later doorverkocht aan Göring en Hoffmann. Van Beuningen verkocht na de invasie aan Dr. Posse (die het museum in Linz aan het voorbereiden was) 20% van de collectie Koenigs voor Fl. 1,4 miljoen. Deze aankoop bestond bijna uitsluitend uit Duitse tekeningen. De tekeningen werden naar Dresden verzonden en werden daar later door de Russen buitgemaakt. In 1992 werd door de Russische minister van Cultuur bekend gemaakt dat er in het Pusjkin museum bladen uit de Koenigscollectie waren gevonden. In 1993 hebben Nederlandse experts 307 van de vermiste 528 bladen daar aangetroffen. In 1995 werden deze bladen (als zijnde eigendom van het Pusjkin museum) tentoongesteld. Sindsdien is er tussen Rusland en Nederland voortdurend diplomatiek overleg over de teruggave. In 2004 heeft Oekraine 139 tekeningen en 3 prenten aan de Nederlandse staat teruggegeven. Deze tekeningen en prenten zijn nu weer in het museum Boymans terug. Tot nu toe zijn er naast de 307 tekeningen in het Pusjkin museum nog 44 tekeningen vermist. Na de fiduciaire overdracht van de collectie Koenigs aan de bank en de bruikleengave aan het museum Boymans -van Beuningen ging Koenigs door met het verzamelen. Dit is de zgn. tweede collectie. Deze collectie is na de oorlog op allerlei veilingen geveild en deels naar het buitenland verdwenen. Mevr. Christine Koenigs ( kleindochter) heeft in 1997 de gehele collectie geclaimd bij de Staat der Nederlanden. Het advies van de zgn. restitutiecommissie is door de staatssecretaris van OC enw opgevolgd: claim werd afgewezen. Ook de Raad van State heeft deze beslissing bevestigd. Mevr. Koenigs heeft tot nu toe afgezien van een civiele procedure. Ook de nationale Ombudsman heeft bepaald dat de Staat zich onpartijdig heeft gedragen en niets te verwijten valt. Enkele andere kleinkinderen van Franz Koenigs hebben zich gedistancieerd van de acties van Christine, omdat zij vonden dat de collectie ( zoals hun opa dat gewenst had) weer volledig terug hoort te gaan naar het museum Boymans-van Beuningen. Zij zijn van mening dat Christine niet namens de erven Koenigs kan spreken. c. Collectie Otto Lanz. Otto Lanz was een Zwitserse chirurg, die in Amsterdam woonde. Hij bracht een grote collectie vroege kunst bijeen. Na zijn overlijden in 1935 geeft hij 430 objecten in bruikleen aan het Rijksmuseum. In mei 1941 koopt de heer Posse ( in naam van Hitler en Göring) en de kunsthandelaar N.Katz de collectie voor 2,0 milj. Zwitserse Franken plus Fl van de weduwe Lanz in Zwitserland; ver onder de werkelijke waarde. Later is deze collectie uit Duitsland teruggekomen en uiteindelijk terechtgekomen in het Rijksmuseum en in het

8 Bonnefanten museum in Maastricht. Dit kan gezien worden als een duidelijk geval van Roofkunst door de Nazis. Toch werd de verkoop door de weduwe Lanz van de collectie aan Goering na de oorlog aangemerkt als vrijwillige verkoop. De teruggekeerde collectie (uit de zoutmijn Altaussee) verviel dus aan de staat en hangt nu in Nederlandse musea. Kinderen van Lanz kregen nul op hun request. d. Overige grote Nederlandse collecties die door Nazis in beslag waren genomen: Fritz Mannheimer, Chabot, Guttmann, Larsen Bronnen: Over roofkunst gesproken, Prof.Mr. H.C.F.Schoordijk. Legal Opinion Rijksmuseum in Oorlogstijd, H.J.Baruch en L.van der Horst Monuments Men, Robert M.Edsel. The Random House Books, Verslag 2012, Adviescommissie Restitutieverzoeken Cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog. Restitutiecommissie, Advies inzake Goudstikker. teruggave van 202 van de 267 kunstwerken America and the return of Nazi Contraband,The recovery of Europe s Cultural Treasures. Michael J. Kuntz. Cambridge University Press, Betwist Bezit, De Stichting Nederlands Kunstbezit en de teruggave van roofkunst na Eelke Muller en Helen Schretlen, Waanders, Stealing Rembrandts, Anthony M. Amore,Pelgrave Macmillan, Sonderauftrag Linz, Ernst Kubin, OracVerlag, Operatie Kunstroof, Konstantin Akinsja en Grogori Kozlov, Uitg. Jan Metz, Roofkunst, De Zaak Goudstikker, Pieter den Hollander,Meulenhoff, Lezing Roofkunst bij de Vrije Akademie. Film The Monuments Men, febr Openstaande Classificaties: Apotheek, Zittende magistratuur, Staande magistratuur, Geestelijke gezondheidszorg, Verzekeringswezen, Opticien, Recreatie en toerisme, Stalinrichting, Veehouderij Programma 29 juli 5e dinsdag, programma volgt (Oostergoo) 5 augustus Rob van der Maale (Oostergoo) 12 augustus Ben Ruijs (Oostergoo) 19 augustus Peter Slot 26 augustus Pier Riedstra