De gevangenispopulatie en de situatie in gevangenschap: een penale en maatschappelijke contextualisering

Transcriptie

1 De gevangenispopulatie en de situatie in gevangenschap: een penale en maatschappelijke contextualisering Eric MAES Opleiding SUR, Leuven 14 oktober 2014 Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie

2 Schema presentatie Belgische gevangenispopulatie: huidige stand van zaken en evoluties Belgische gevangenispopulatie (aantal => Europees perspectief) Overbevolking, evolutie van de gevangenispopulatie en toepassing van alternatieven (Evolutie van de) gevangenispopulatie meer in detail bekeken Mogelijke verklaringen voor de evolutie van het aantal langgestrafte gedetineerden Invrijheidstellingsbeleid Ontwikkelingen op andere echelons (straftoemeting/vervolging) Politioneel geregistreerde criminaliteit en slachtofferschap Enkele bevindingen m.b.t. percepties over criminaliteit en strafrechtsbedeling P 2

3 Piramide strafrechtsbedeling P 3

4 Begrippen Gevangenispopulatie Dagpopulatie Eindejaarsbevolking Andere dag (bijv. 1 maart/1 september) Gemiddelde dagpopulatie (GDP) Gevangenispopulatie: (niet-)opgenomen categorieën (cf. DGEPI 2013) Excl. EDS Mons/Tournai, minderjarigen, zuigelingen, ET Gevangenispopulatie = Opsluitingen x Detentieduur P 4

5 Gevangenispopulatie Actuele recordhoogtes Kaap (dagpopulaties) van (jaar 2003) (2007) (2011) (2013) GDP 2013 = (excl. ET) 104,3 per inwoners (N= , op 1/1/2013) P 5

6 Gevangenispopulatie België in Europees perspectief (adjusted figures) P 6

7 Gevangenispopulatie Enkele kanttekeningen Kanttekeningen o Overbezettingsgraad o Evolutie van de gevangenispopulatie o Toepassing van de alternatieven Overbezettingsgraad (OVERBEVOLKING) Overbezetting = wanverhouding populatie <> capaciteit Actuele situatie België: overbezetting 24,1% (gemidd. 2013) P 7

8 Gevangenispopulatie Gevolgen overbevolking Algemene verslechtering sfeer in de gevangenis Demotivering bewaarderspersoneel Veiligheidsproblemen Problemen op vlak van hygiëne en comfort Toename van transfers (met nadelige gevolgen voor gedetineerden) Problemen in verband met toepassing van de classificatie Gedwongen samenleven met meerdere personen op een cel Gebrekkige arbeids- en voedselvoorziening Inkrimping regimefaciliteiten (bijv. bezoek) P 8

9 I. Overbezettingsgraad (België in Europees perspectief) P 9

10 I. Overbezettingsgraad (Belgische gevangenissen, 2013) P 10

11 I. Overbezettingsgraad (algemeen) Wisselwerking (in historisch perspectief) 1850/52: GDP (1850) <> capaciteit (1852) (cf. overgang gemeenschaps- naar celregime) 1919: GDP <> capaciteit (cf. voltooiing invoering celregime) 2010: GDP <> capaciteit 2013: GDP (excl. ET) <> capaciteit Evolutie van de gevangeniscapaciteit en de gemiddelde dagbevolking tussen 1919 en N Capaciteit Jaar Bevolking P 11

12 I. Overbezettingsgraad Wisselwerking (in geografisch perspectief) P 12

13 Enkele kanttekeningen Overbezettingsgraad (OVERBEVOLKING) Evolutie van de gevangenispopulatie (STIJGING) In Europees perspectief ( ) België over langere termijn ( tijdens 19 e eeuw) Toepassing van de alternatieven P 13

14 2. Evolutie gevangenispopulatie In Europees perspectief ( ) P 14

15 2. Evolutie gevangenispopulatie België na WO II ( ) P 15

16 Evolutie gevangenispopulatie In relatie tot aantal opsluitingen ( ) P 16

17 2. Evolutie gevangenispopulatie Detentiegraad in historisch perspectief P 17

18 Enkele kanttekeningen Overbezettingsgraad (OVERBEVOLKING) Evolutie van de gevangenispopulatie (STIJGING POPULATIE) Toepassing van de alternatieven (CAPACITEITSDRUK!) Probatie Autonome werkstraf Vrijheid onder voorwaarden Elektronisch toezicht (strafuitvoering, infra) P 18

19 3. Alternatieven Probatie P 19

20 3. Alternatieven Autonome werkstraf P 20

21 3. Alternatieven Vrijheid onder voorwaarden P 21

22 Gevangenispopulatie in detail Wettelijke toestand Strafduur (veroordeelden) Socio-biografisch profiel Misdrijfprofiel Psychopathologie (geïnterneerden) P 22

23 Gevangenispopulatie in detail I. Wettelijke toestand (evolutie België) P 23

24 Gevangenispopulatie in detail I. Wettelijke toestand (evolutie België) P 24

25 Gevangenispopulatie in detail 2. Strafduur (evolutie België) P 25

26 Gevangenispopulatie in detail 2. Strafduur (cumul ouderdom titels) P 26

27 Gevangenispopulatie in detail 2. Strafduur (cumul ouderdom titels) P 27

28 Gevangenispopulatie in detail 2. Strafduur (in Europees perspectief) P 28

29 Gevangenispopulatie in detail 3. Socio-biografisch profiel o Geslacht: overwegend mannelijk (4,1% vrouwen, DGEPI 2013: Antwerpen, Berkendael, Brugge, Gent, Lantin, Mons, Hasselt) o Leeftijd: vrij jonge bevolking Beklaagden (opsl. 2008): gem. 30,8 jaar (NICC 2009) 37,6% 25 jaar Geïnterneerden (dagpop. 15/9/2004): 2/3 tussen 26 en 45 jaar ong. 10% 25 j. o Nationaliteit (DGEPI 2013) groot aandeel vreemdelingen (45,0%) meer dan 120 verschillende nationaliteiten: Marokko (10,5%), Algerije (6,6%), Roemenië (3,4%), Nederland (2,2%), Frankrijk (2,1%), Italië (1,5%), Turkije (1,4%), Albanië (1,2%), Tunesië (1,0%), ex-joegoslavië (2,4%) P 29

30 Gevangenispopulatie in detail 3. Socio-biografisch profiel (nationaliteit) P 30

31 Gevangenispopulatie in detail 3. Socio-biografisch profiel (andere) Socio-biografisch profiel (SEIN 2001) o Burgerlijke staat: 19,3% gehuwd 13,5% gescheiden o Relaties: 58,5% met partner o Kinderen: 49% met kinderen o Scholingsgraad: 53,1% laaggeschoold (LSO) o Tewerkstellingssituatie (vóór detentie): 30,0% werkloos <> 45,1% betaald werk P 31

32 Gevangenispopulatie in detail 4. Misdrijfprofiel (SPACE I) Populatie 1/9/2012 % aandeel enkele misdrijfgroepen (enkel definitief veroordeelden) al dan niet gecombineerd P 32

33 Gevangenispopulatie in detail 4. Misdrijfprofiel (evolutie ) P 33

34 Gevangenispopulatie in detail 4. Misdrijfprofiel (beklaagden VH 2008) Analyse gebaseerd op aanhoudingsmandaten uitgevaardigd en in uitvoering gebracht in 2008 ( dagpopulatie) P 34

35 Gevangenispopulatie in detail 5. Psychopathologie (geïnterneerden) Diagnostiek (Cosyns et al. 2007): 76% co-morbiditeit 24% één enkele diagnose Meest voorkomende hoofddiagnoses België (%) Vlaanderen (%) Wallonië (%) Persoonlijkheidsstoornissen 29,6 41,7 11,6 Schizofrenie en andere psychotische 29,0 16,9 47,3 stoornissen Mentale handicap 16,8 14,5 20,2 Parafilieën 13,5 17,0 8,0 Stoornissen middelengebruik of 7,4 7,5 7,2 -afhankelijkheid Impulscontrolestoornissen niet elders 2,0 1,2 3,3 omschreven Andere 1,7 1,2 2,4 P 35

36 Gevangenispopulatie in detail 5. Psychopathologie (geïnterneerden) Diagnostiek (Cosyns et al. 2007): Meest voorkomende multipele diagnoses Hoofddiagnoses Persoonlijkheidsstoornissen Schizofrenie en andere psychotische stoornissen Mentale handicap Parafilieën Impulscontrolestoornissen niet elders omschreven Meest voorkomende % comorbiditeitsdiagnoses Stoornissen middelengebruik of -afhankelijkheid 59,7 Impulscontrolestoornissen niet elders omschreven 28,7 Stoornissen middelengebruik of -afhankelijkheid 52,8 Persoonlijkheidsstoornis 29,8 Parafilieën 44,6 Impulscontrolestoornissen niet elders omschreven 30,8 Persoonlijkheidsstoornissen 71,3 Mentale handicap 26,6 Persoonlijkheidsstoornissen 50,0 Stoornissen middelengebruik of -afhankelijkheid 31,3 P 36

37 Enkele mogelijke verklaringen voor evolutie langgestraften Evoluties invrijheidstellingsbeleid (strafuitvoering) Activiteit op andere echelons Straftoemeting Vervolging Geregistreerde criminaliteit en victimisering (slachtofferschap) Politioneel geregistreerde criminaliteit Victimisering (bevraging bevolking) P 37

38 I. Invrijheidstellingsbeleid (Relatief aandeel modaliteiten) P 38

39 I. Invrijheidstellingsbeleid (Evolutie modaliteiten) P 39

40 I. Invrijheidstellingsbeleid (Evolutie VI ) P 40

41 I. Invrijheidstellingsbeleid (VI-toekenningsgraad VI-commissies) Toekenningsgraad voorwaardelijke invrijheidstelling, voor gans het Rijk, per taalgemeenschap (FR-NL) en naargelang VI-commissie ( ) Jaar Antwerpen 90,0 88,4 80,6 79,0 79,4 82,0 Brussel-NL 77,2 66,0 69,7 62,7 70,8 62,8 Gent 76,0 64,5 63,8 65,8 41,9 39,4 Bruxelles-FR 63,6 54,5 59,6 61,8 67,6 63,3 Liège 54,8 51,3 47,5 49,2 51,0 57,9 Mons 42,7 59,4 58,5 41,8 49,2 51,4 Totaal 68,3 62,6 62,0 59,2 59,3 59,7 NL 80,6 72,6 71,7 69,2 63,6 63,2 FR 54,3 54,8 56,1 52,0 56,2 57,4 P 41

42 I. Invrijheidstellingsbeleid (Overschrijding VI-toelaatbaarheidsdatum) P 42

43 I. Invrijheidstellingsbeleid (Overschrijding VI-toelaatbaarheidsdatum) Variaties naargelang o Strafcategorie o Detentieregime: beperkte detentie (524,7 dagen), ET (509,8 d.) gewoon regime (371,3 d.) P 43

44 I. Invrijheidstellingsbeleid (VI-kandidaten ) Onderzoek bij VI-kandidaten SURB : N=7.508 P 44

45 I. Invrijheidstellingsbeleid (VI-kandidaten ) Onderzoek bij VI-kandidaten SURB : N=7.508 P 45

46 I. Invrijheidstellingsbeleid (VI-kandidaten ) Onderzoek bij VI-kandidaten SURB : N=7.508 P 46

47 I. Invrijheidstellingsbeleid (VI-kandidaten ) Onderzoek bij VI-kandidaten SURB : N=7.508 P 47

48 I. Invrijheidstellingsbeleid (VI-kandidaten ) Onderzoek bij VI-kandidaten SURB : N=7.508 P 48

49 I. Invrijheidstellingsbeleid (VI-kandidaten ) Ondervertegenwoordiging binnen de VI-populatie (of: minder kans op afschrijving, in het bijzonder invrijheidstelling via VI cf. bivariate odds ratio VI vs. niet-vrij/strafeinde) van: mannelijke veroordeelden (OR male =0.623; ref.=vrouw) in België geboren Belgische veroordeelden (OR=0.817; ref.=vreemdeling geboren in België) veroordeelden uit de jongste leeftijdsgroepen: < 18 jaar (OR=0.317; ref.=25-29 j.) en j. (OR=0,770) (sommige groepen) veroordeelden tot zeer lange gevangenisstraffen minder gunstige' uitkomsten voor veroordeelden tot correctionele straffen met straftotaal van meer dan 15 jaar (OR=0.888; ref.= > 3-5 j.) + levenslang veroordeelden (OR=0.757) echter niet significant (bijzondere situatie!) tijdelijke criminele straffen (5-30 j.): grotere kans (OR=1.376) veroordeelden in een gesloten gevangenis (in vergelijking met open gevangenisregime (OR=0.630) veroordeelden met detentieverleden (OR 10+ =0.539; ref.=geen vroegere detenties) veroordeelden met negatief advies als eerste advies (OR=0.120) Veroordeelden aan wie geen intermediair gevangenisregime (in het bijzonder ET) werd toegekend: OR noem =0.228; ref.=et tijdens detentie)

50 1. Wederopsluiting na invrijheidstelling Prevalentie wederopsluiting bij veroordeelden ( , N=14.754): 44,1% (cohorte 2003: 48,2%) Snelheid tot wederopsluiting (populatie veroordeelden vrij ): Gemiddeld: 795,23 dagen Mediaan: 584 dagen Range: tussen 1 dag en 3100 dagen in vrijheid

51 1. Wederopsluiting na invrijheidstelling Overlevingsduuranalyse (Cox regressie): onafhankelijke bijdragen van variabelen bij het wel of niet opnieuw opgesloten worden! Geen absolute kans (weinig zinvol op basis van beperkte gegevens) Relatieve kans op wederopsluiting (vergelijking van één of meerdere groepen met een referentiegroep) ( proportional hazard ) Spelen een rol bij wederopsluiting: geslacht, nationaliteit, leeftijd, detentieregime, strafduur, Gewest van de gevangenis bij vrijlating, type feiten, totale duur in opsluiting tot de referentievrijlating, aantal vroegere detenties

52 2a. Straftoemeting (Evolutie gevangenisstraffen +5 jaar) P 52

53 2a. Straftoemeting (Evolutie gevangenisstraffen + 5 jaar) P 53

54 2a. Straftoemeting (Evolutie korte straffen tot 3 jaar) P 54

55 2a. Straftoemeting (Evolutie korte straffen tot 3 jaar) P 55

56 2b. Vervolging (rechtstreekse dagvaarding gevangenispopulatie) P 56

57 2b. Vervolging (afhandelingsmodaliteiten) P 57

58 2b. Vervolging (bestemming naargelang tenlastelegging) P 58

59 Totaal: 3a. Geregistreerde criminaliteit (Evolutie ) o Jaar 2010: N= o T.o.v ,7%, MAAR: inbreuken op lokale politiereglementen (N= in 2010) Naargelang misdrijf: uiteenlopende ontwikkelingen o Stijgers: bijv. geweld tegen eigendom (+14.6%), misdrijven tegen de fysieke integriteit (+32,5%), vreemdelingenwetgeving en bevolkingsregister (beide meer dan verdubbeld), wapens en springstoffen (+85,9%), dronkenschap en alcohol (+70,3%) o Dalers: bijv. bedrog (-42,9%), misdrijven tegen de seksuele moraal (-33,3%), diefstal en afpersing (-14,8%), drugs (-6,5%) Relatief aandeel misdrijven (jaar 2010) P 59

60 3a. Geregistreerde criminaliteit (Misdrijven 2010) P 60

61 3b. Victimisering (Evolutie slachtofferschap ) P 61

62 3b. Victimisering/instroom parket Victimiseringsgraad: toename lichamelijk geweld (of bedreiging) (cf. supra) <> diefstal met geweld (van 1,32 in 1997 naar 0,41 in 2008) Instroom parket (vgl ) Misdrijven Verschil %-/+ Gewone diefstal ,9 Diefstal met geweld ,0 Zware diefstal ,6 Heling & witwas ,2 Informaticabedrog ,6 Moord & doodslag ,9 Slagen & verwondingen ,7 Aanranding & verkrachting ,0 Openbare veiligheid & openbare orde ,4 Drugs & doping ,3 Financiële aangelegenheden ,4 P 62

63 Percepties criminaliteit & strafrechtsbedeling Onveiligheidsgevoelens o Evolutie onveiligheidsgevoelens: opnieuw daling (in 2008) na eerdere stijging (tussen 1997 en 2000) o Internationaal gezien (2005): rond gemiddelde (België: 26% feeling unsafe or very unsafe on the street after dark, tgo. 27% gemiddeld) Aangiftebereidheid (diefstal/inbraak): relatief hoog (België 68%, tgo. internat. gemiddelde 47%) P 63

64 Percepties criminaliteit & strafrechtsbedeling Vertrouwen in instellingen (justitie) o Evolutie vertrouwen in Justitie: in 2010 (61%) ietwat gedaald t.o.v maar spectaculaire toename in vgl. met 2002 (41%) o Vgl. met andere instellingen (2010): politie scoort beter maar parlement, pers en religieuze instellingen scoren slechter Punitiviteitsbehoefte? Internationale bevraging (ICVS 2005): meest gepaste straf voor recidiverende inbreker (man van 21 jaar, voor de tweede keer schuldig bevonden voor inbraak diefstal kleurentelevisie)? Ontwikkelde landen: gem. 39% voorkeur gemeenschapsdienst, 37% gevangenisstraf (<> ontwikkelingslanden: grotere voorkeur gevangenisstraf) België: bijzonder grote voorkeur voor gemeenschapsdienst (67%) P 64

65 Percepties criminaliteit & strafrechtsbedeling Opvattingen over VI (van de Vlaamse burger: Goethals, 2005): algemeen o Afschaffing VI: 45% ( 44% tegen afschaffing) o Automatische VI: 9% voorstander (82% tegen) o Voordelen VI: bevordering reïntegratie (47%), tegengaan negatieve effecten opsluiting (53%), bewijs gedragsverbetering (65%) o Betrokkenheid slachtoffer: 32% mee beslissen ( 50% tegen) o Uitsluiting: recidivisten (78%) // VI voor alle misdrijven (8% pro) Opvattingen over VI: voorspellers positieve houding o Socio-biografisch: hoger geschoold, student zijn en niet voor justitie werken (onafhankelijk effect) o MAAR: enkel student-zijn blijft overeind, indien rekening gehouden met strafdoelen (gerichtheid op vergelding, rehabilitatie, afschrikking) P 65

66 Afsluitend Profiel o Overwegend mannelijk, van jonge leeftijd, vaak met vreemde nationaliteit, lage scholingsgraad, precair tewerkstellingsverleden, minder traditionele relationele bindingen, Evolutie populatie o Meer lange straffen (langere duur?) o Later vrijgesteld (langgestraften)/strafeinde <> aantal/aard criminaliteit (causaal verband of onafhankelijk van elkaar?) P 66