Feitenrapport wateroverlast juni 2016 Bijlage bij hoofdstuk 2 Wat was er aan de hand: bevindingen Versie maart 2017

Transcriptie

1 Feitenrapport wateroverlast juni 2016 Bijlage bij hoofdstuk 2 Wat was er aan de hand: bevindingen Versie maart Extreme neerslag De neerslaggegevens van de KNMI-neerslagstations in ons gebied, aangevuld met de beschikbare radarbeelden, geven aan dat in juni 2016 uitzonderlijk veel neerslag is gevallen. Daarbij zijn er grote lokale verschillen. De neerslag in de periode van 30 mei tot eind juni varieert van 172 tot lokaal meer dan 320 mm. Normaal gesproken valt er in juni 68 mm. Hoe extreem een neerslagsituatie is, wordt uitgedrukt in herhalingstijd of kans op herhaling in jaren. Deze herhalingstijd wordt bepaald met een landelijk vastgestelde methodiek. De bepaalde herhalingstijd is voor iedere locatie weer anders. Dit is namelijk afhankelijk van hoeveel neerslag er in een bepaalde tijdseenheid is gevallen. In juni 2016 kwamen er lokaal herhalingstijden van minder dan 1x per 1000 jaar voor. Dat wil zeggen dat de hoeveelheid neerslag die viel, gemiddeld genomen 1 keer in de 1000 jaar of langer plaatsvindt. Het KNMI, STOWA en HKV hebben eind 2014 de neerslagreeks van De Bilt getransformeerd naar 112 klimaatvarianten op basis van zichtjaren, klimaatscenario's, detailniveaus en (regionale) neerslagregimes. Uit de nieuwe statistieken blijkt dat de omvang van extreme neerslaggebeurtenissen in het klimaat rond 2014 gemiddeld 10% hoger ligt dan in de tot nu toe gebruikte statistiek. In deze statistiek komen voor de maand juni in de klimaatscenario s geen neerslaghoeveelheden boven de 300 mm voor. Rekening houdend met de nieuwste klimaatscenario s is juni 2016 een extreme gebeurtenis. Figuur 1: Totale hoeveelheid neerslag (mm) van 30 mei-30 juni 2016, gemiddeld per afwateringsgebied, op basis van radargegevens (bron HydroNET) 1

2 Figuur 2 Herhalingstijd extremen in de periode 30 mei - eind juni

3 2.2 Grondwater Op vrijwel alle meetlocaties waar analyse mogelijk was, komt de maximale grondwaterstand in juni boven de gemiddeld hoogste grondwaterstand (GHG) uit. Hoe extreem een grondwaterstand is, wordt statistisch bepaald. We spreken van een GHG en een GLG (gemiddeld laagste grondwaterstand). De hoogste grondwaterstanden komen normaal gesproken in het vroege voorjaar (maart-april) voor. Figuur 3: Verschil maximale waterstand boven GHG in meters. Bijna alle peilbuizen meten hogere maximale waterstanden dan GHG De locaties met de hoogste maximale grondwaterstand ten opzichte van de GHG bevinden zich in het (zuid)-westen en zuidoosten van de Dommel. De grondwaterstand in deze gebieden was soms 1 meter hoger dan gebruikelijk voor deze tijd van het jaar. Voor enkele meetpunten loopt dit verschil op tot 1,5 meter. De periode dat de grondwaterstand boven de GHG uitkomt, varieert van 0 tot zelfs meer dan 41 dagen. Over het algemeen is deze periode in het (zuid)-oosten van het gebied het langst, tussen de dagen. Op verschillende locaties in het gebied, onder andere ten oosten van Luyksgestel, bevinden zich een aantal meetpunten waar de grondwaterstand tot boven het maaiveld steeg. De gehele maand juni zijn de grondwaterstanden hoger geweest dan normaal. Op vrijwel alle meetlocaties komt de maximale grondwaterstand in juni 2016 boven de GHG uit. 3

4 Figuur 4: Voor de overlast (25 mei) noteerden de grondwaterstanden normale waarden voor de tijd van het jaar en was er sprake van een neerslagtekort. Figuur 5: Op 30 juni waren de grondwaterstanden ver boven gemiddeld (erg nat) en was er vooral in het zuiden van het gebied een neerslagoverschot van meer dan 120mm. 4

5 Figuur 6: Eind oktober lagen de grondwaterstanden op de meeste plaatsen ver onder de normale waarden voor de tijd van het jaar. 2.3 Wateroverlast De extreme neerslag in juni heeft wateroverlast veroorzaakt. Vooral bij de landbouw leidde dit ook tot schade Landbouw Acute wateroverlast als gevolg van de grote hoeveelheid regen ontstond vooral vanuit de bovenlopen, kleine slootjes en overstortwatergangen, waar het water niet weg kon. Er ontstond daardoor wateroverlast op percelen, door gestremde afvoer op de percelen zelf of door overlopende beken. Voornamelijk agrarische ondernemers dienden samen 310 schadeclaims in bij het waterschap. Er is ook een groep ondernemers die weliswaar wateroverlast en daardoor schade hadden, maar die geen claim bij het waterschap indienden. Hoe groot deze groep is, is niet bekend. 5

6 Figuur 7: Op de kaart zijn de percelen te zien waarvoor schade is geclaimd. Er is op meer percelen schade geleden, waarvoor geen schade is geclaimd. Hele kleine percelen zijn door de schaal niet allemaal te zien. De schadepercelen zijn aangegeven op een kaart waarop de NBW-normen staan die in de Verordening Water van de provincie Noord-Brabant zijn vastgelegd. Van de percelen met een claim liggen er 55% in een gebied waar geen norm voor geldt. Dit normloze gebied bestaat uit de EHS (32%) en uit het beekdal (23%). Als een gebied als EHS is aangemerkt, wil dat nog niet zeggen dat er geen intensieve landbouw plaats kan vinden. Nog niet alle EHS-gebieden zijn ingericht als natuurgebied. Van de percelen ligt 45% in gebieden waarvoor wel een norm geldt Bebouwd gebied In juni heeft de extreme neerslag in het stedelijke gebied niet op grote schaal tot wateroverlast geleid. Natuurlijk zijn er situaties geweest waarbij regenwater tijdelijk op straat bleef staan vanwege het volledig vol staan van het rioolstelsel. Daarbij kregen de ondergelopen tunnels op 13 juni in Eindhoven de meeste aandacht in de media. Daarnaast kwamen er meldingen van ondergelopen kelders, huizen en bedrijfspanden uit Geldrop, Dommelen, Eindhoven, Veldhoven, Bergeijk, Heeze, Tilburg, Reusel en Bladel Industrie Er zijn bij het waterschap geen meldingen binnengekomen van niet-agrarische bedrijven die schade hebben ondervonden als gevolg van de wateroverlast in de juni. Uit de analyse van de wateroverlast zijn dan ook geen specifieke nieuwe gebieden naar voren gekomen die we meenemen in het onderzoek uit het WBP4. Hierin staat dat in 2021 duidelijk is welke gebieden met een groot maatschappelijk belang een hoger beschermingsniveau vragen. Wel is bekend dat Vliegbasis Eindhoven wateroverlast had op 13 juni Ook in de nacht van 15 op 16 juni regende het flink, maar de vliegbasis was op dat moment niet operationeel en leed daardoor minder schade. Op 16 juni is een pomp geplaatst om de vliegbasis te helpen; dit leidde tot problemen bij agrariërs elders. 6

7 2.3.4 Natuur In de natuurgebieden heeft de neerslag in juni niet tot wateroverlast geleid. In ieder geval zijn hierover geen meldingen binnengekomen. Wel zijn veel nesten verdronken en zijn bomen dood gegaan omdat ze langdurig onder water hebben gestaan. Ook veel natuurgebieden stonden blank. Op de Strabrechtse heide zorgde de grote hoeveelheid neerslag voor hoge waterstanden. Dit heeft een negatieve impact gehad op onder andere de populatie zeer zeldzame gentiaanblauwtjes. Daarnaast zorgden de hoge waterstanden op het Beuven ervoor dat de oevervegetatie afgestorven is. De voedselrijke situatie, in het anders voedselarme ven, veroorzaakte op grote schaal algenbloei. Om verder afsterven van de beschermde N2000 soorten tegen te gaan, is vervolgens water afgelaten. Ook hebben bossen geleden onder de hevige hagelbuien. Veel dennen overleefden de hagelschade niet Samenwerking De communicatie met de buitenwacht over verwachte overlast was beperkt. Het beschikbare Beslissings Ondersteunend Systeem (BOS) is hiervoor onvoldoende geschikt voor zomersituaties. Er zijn lokaal en landelijk innovaties nodig om waterschappen in staat te stellen actief te communiceren met externen over verwachtingen in de zomer en winter. 2.4 Functioneren watersysteem Afvoeren Het waterschap heeft 110 afvoermeetpunten in het gehele beheergebied, voornamelijk in de grotere watergangen. Daarvan heeft 90% in juni goede meetresultaten opgeleverd. Bij een beperkt aantal afvoermeetpunten waren de metingen tijdens hoog water niet goed. Een deel van onze meetstuwen is tijdens het hoogwater verdronken of het water stroomde om de stuw heen waardoor de afvoerbepaling onzeker is. De grote verschillen in de neerslag in juni zien we ook terug in de afvoeren. Hoe extreem een afvoersituatie was, wordt uitgedrukt in herhalingstijd of kans op herhaling in jaren. De berekening van herhalingstijden van de afvoersituatie in juni is door het ontbreken van goede metingen niet overal mogelijk. De meest extreme neerslag viel op de bovenlopen en haarvaten van het systeem. Dit water komt vertraagd bij de verder benedenstrooms gelegen meetpunten. De meeste afvoermeetpunten liggen verder benedenstrooms in het gebied. De berekende herhalingstijden voor de afvoersituatie in juni komen uit op 1 tot 5 jaar. In de meest bovenstrooms (zuidelijk) gelegen meetpunten lagen de herhalingstijden tussen de 20 en 75 jaar. De hoogste herhalingstijd is bepaald voor het meetpunt Borkel en Schaft, waar de Dommel Nederland in komt. Namelijk een afvoersituatie die gemiddeld 1 keer in de 75 jaar voorkomt. Dit was voor de periode 27 mei tot 8 juni. In deze periode viel er in het Belgische stroomgebied 126 mm neerslag, met hoge afvoeren tot gevolg. Het was een van de hoogst gemeten afvoeren in de Dommel sinds De eerste afvoerpieken ontstonden in de eerste week van juni. In de tweede helft van juni bleven de afvoeren constant hoog met steeds een afvoerpiek na hevige neerslag. De verhoogde afvoeren in deze periode zijn het gevolg van de hoge grondwaterstanden op dat moment. De buffer in het grondwater om neerslag op te vangen, was vol. Door deze verzadigde bodems werd nieuwe neerslag versneld naar het oppervlaktewater afgevoerd. Hierdoor bleven de afvoeren van beken constant hoog en waren er in deze periode vele afvoerpieken. 7

8 Figuur 8: Herhalingstijden voor de verschillende beeksystemen. De kleuren van de label geven de betrouwbaarheid van de bepaling weer. Groen is betrouwbaar, rood is slecht, zwart is niet te bepalen door te weinig meetwaarden. Waterstanden. Lokaal traden zeer hoge waterstanden op in de gebieden waar extreme neerslag viel. Omdat de meeste watergangen nog niet gemaaid waren, was de weerstand van de waterlopen relatief hoog. Circa 90% van de watergangen in onderhoud bij het waterschap was op 30 mei nog niet gemaaid, conform de maaiplanning. Een grove inschatting leert dat 90% van de overige watergangen niet gemaaid was. De waterstanden zijn sterk afhankelijk van lokale omstandigheden. Hierdoor is het niet mogelijk een algemeen beeld van de opgetreden waterstanden te geven. De hoogste waterstanden en de meeste overstromingen vonden plaats in het zuiden van het gebied en in de stroomgebieden waar extreme neerslag viel. Lokaal zijn hoge waterstanden ook veroorzaakt door dichtzittende duikers of andere lokale belemmeringen in de afvoer. 8

9 Voor en na juni In de periode voor de hoge neerslag gold vanaf 11 mei in een deel van het gebied een beregeningsverbod. Dat betrof de Reusel, net ten zuiden van het dorp Reusel tot aan het Wilhelminakanaal bij Diessen en alle zijbeken en sloten in dit gebied zoals Raamsloop en Spruitenstroompje. Vanaf 2 augustus is vanwege droogte weer een eerste beregeningsverbod opgesteld voor ditzelfde gebied. Vanaf 16 september is dit uitgebreid naar het grootste deel van het beheersgebied. Alleen uit de Tongelreep, de Dommel ten noorden van het Wilhelminakanaal en de Zandleij mocht nog water onttrokken worden voor bijvoorbeeld beregening van gewassen en graslanden Waterkwaliteit Tijdens de periode van wateroverlast was het water in beken visueel troebeler dan anders. Dit was het gevolg van opwerveling van zand en slibdeeltjes door verhoogde stroomsnelheden, afstromend water van akkers en verhard oppervlak (run-off) en/of overstortend rioolwater. Het doorzicht was bij 40 van de 77 metingen een factor 1 2,3 lager dan het gemiddelde doorzicht van Drie metingen waren een factor 2 lager. De rest varieerde tussen een factor 1,1-1,7 lager. Elke (hoofd)beek had in de periode van 30 mei tot 30 juni te maken met lozingen vanuit een of meer gemeentelijke riooloverstorten. Een van de effecten van riooloverstorten is het optreden van zuurstofloosheid in een beek, waarbij een zuurstofgehalte onder 3 mg/l als indicator wordt gehanteerd. Zuurstof Er zijn slechts enkele beken of beektrajecten waarbij de opgetreden overstorten niet voor zuurstofgehalten onder 3 mg/l hebben geleid: Boven-Dommel nabij de grens (Borkel en Schaft) en de Gender in Eindhoven. Daarentegen zijn er 3 beektrajecten die te maken hebben met langere perioden waarbij het zuurstofgehalte lager was dan 3 mg/l (50-75% van de tijd): de Dommel vanaf het lozingspunt van RWZI Eindhoven, de Reusel ter hoogte van Hooge Mierde) en de bovenloop van de Buulder Aa in Soerendonk. 9

10 Tabel Percentage tijd in periode 27 mei - 30 juni en deelperioden I t/m IV waarbij zuurstof < 3 mg/l percentage aantal uur zuurstofgehalte <3 mg/l meetlocatie Totale periode periode I + II periode III periode IV 27-5 t/m t/m dagen 12-6 t/m dagen 23-6 t/m dagen 0073 Dommel (RWZI Eindhoven-bovenstr. effl) 25,6 18,5 24,2 46, Tongelreep (Eindhoven) 3,6 1,2 0,0 15, Dommel (St. Oedenrode) 62,5 89,3 73,3 79, Dommel (Eindhoven Genneperpark) 28,6 41,2 49,2 15, Kleine Dommel (Geldrop, A67) 21,0 36,3 0,0 49, Dommel (Borkel en Schaft) 0,0 0,0 0,0 0, Dommel (Boxtel-Oost) 51,2 33,3 48,3 68, Dommel (Boxtel - Waterschapshuis) 13,5 11,9 50,0 18, Gender (Veldhoven N2) 0,0 0,0 0,0 0, Beerze (Casteren-De Hoeven) 0,8 0,0 0,8 5, Reusel (stuw Broekkant) 36,9 36,3 43,3 75, Essche Stroom (nabij ES28) 1,0 0,0 5,8 0, Reusel (stuw Waterhoefstraat) 7,1 0,0 22,5 27, Voorste Stroom (Oisterwijk) 2,3 4,2 10,0 0, Nieuwe Leij (bovenst. Korvelse waterloop) 1,1 1,8 5,0 0, Nieuwe Leij (samenkomst PL en RL) 0,1 0,0 0,0 0, Dommel (Gemonde) 33,0 59,6 0,0 42, Kleine Dommel (Geldrop, Elmdepad) 0208 Dommel (Eindhoven-Hooidonksemolen) 57,9 75,6 77,5 79, Buulder Aa (Soerendonk-Zitterd) 25,0 30,4 22,5 42, Buulder Aa (Soerendonk-Weergraaf) 35,7 52,4 32,5 45,8 Tabel 7-1 Sensor 188, Boven Dommel op de grens. 10

11 Tabel 7-5 Sensor 189, Dommel Boxtel. Na de periode van wateroverlast stegen de zuurstofwaarden tot boven de 3 mg/l. Voor sommige beken verliep dit snel, andere beken deden hier langer over. Overige stoffen (micro-verontreinigingen) In de waterlopen Buulder Aa, Boschloop en Groote Aa zijn in juni 2016 meer dan 10 keer hogere concentraties gemeten dan het gemiddelde van juni van In de waterlopen Buulder Aa, Boschloop, Groote Aa, wateraanvoerkanaal St. Oedenrode, het Spruitenstroompje en de Poppelsche Leij zijn in juni tot 10 keer hogere concentraties gemeten dan het gemiddelde van juni van Het gaat dan vooral om zware metalen als cadmium, koper, aluminium, lood, chroom en zink. Mogelijke oorzaak van de hogere concentraties aan zware metalen is dat door de vele regenval de druk op het grondwater toenam. Hierdoor kwam er een extra vracht aan metalen vanuit het grondwater in de beken terecht. De nutriënten komen in juni 2016 over het algemeen wel in hogere concentraties voor vergeleken met de gemiddelde concentraties van juni in de periode De verhoging blijft over het algemeen ruim onder een factor 5. Bacteriën In de Dommel en Essche Stroom zijn vooral verhoogde concentraties aan darmbacteriën gemeten. Deze zijn meest waarschijnlijk veroorzaakt door overstortingen. Geleidbaarheid De geleidbaarheid van de beken in juni 2016 is over het algemeen lager dan de gemiddelde van de geleidbaarheid van juni in de periode Van de 78 meetpunten hebben 9 een hogere geleidbaarheid (factor hoger). 69 meetpunten hebben een lagere EGV. Hiervan zijn 61 een factor lager, 7 zijn een factor 2 en 2.9 lager en 1 meetpunt een factor 3 lager. De beken die een hogere geleidbaarheid hebben, zijn de Keersop, Peelrijt, Gender, Goorloop, Banisloop, Zandkantse Leij. Van de Zandleij en Boven Dommel hebben 1 meetpunt met een hogere geleidbaarheid, de andere meetpunten hebben en lagere geleidbaarheid. 11

12 Bestrijdingsmiddelen In 2016 vond de Brede Screening Bestrijdingsmiddelen (BSB) plaats. Dit is een Maasbreedonderzoek dat om de vier jaar wordt uitgevoerd om de regionale wateren te screenen op bestrijdingsmiddelen. Zo houden de waterbeheerders een vinger aan de pols ten aanzien van de stoffen die gebruikt worden en de mate van overschrijding. De meetpunten bevinden zich over het algemeen in de hoofdwatergangen. De Maasbreed-rapportage wordt medio 2017 opgeleverd. De provincie Noord-Brabant is hiervan opdrachtgever. In de rapportage worden de meetresultaten ook getoetst aan de normen. In deze analyse is dat nog niet gedaan. De analyse gaat uit van stoffen die boven detectielimiet zijn aangetroffen. Uit de vorige brede screenings blijkt dat het overgrote deel van de metingen normaliter onder detectielimiet liggen. Het feit dat stoffen boven detectielimiet worden aangetroffen, geeft een goed beeld van afspoeling van bestrijdingsmiddelen. In 2016 zijn ook tijdens het hoog water monsters genomen. Enerzijds omdat juni een maand is waarin normaliter veel bestrijdingsmiddelen aangetroffen worden, anderzijds om kennis te vergaren van uit- en afspoeling van bestrijdingsmiddelen tijdens zware regenval. In de bovenstaande grafiek is te zien dat de meeste bestrijdingsmiddelen in 2016 zijn aangetroffen in de maand juni (hoog water). Uit een nadere analyse, waarin onderscheid is gemaakt in veel, minder of weinig regen, is gebleken dat in de gebieden met de meeste neerslag in juni iets meer stoffen zijn aangetroffen boven detectielimiet (zie onderstaande 3 grafiekjes). Juni is een maand waarin er over het algemeen veel gespoten wordt. Daarom is gekeken naar drie voorgaande BSB-jaren om te zien of er altijd een piek aan bestrijdingsmiddelen is in juni (zie onderstaande grafiek). Hieruit blijkt dat juni inderdaad een maand is waarin er veel bestrijdingsmiddelen worden aangetroffen. 12

13 Uit de gegevens valt op te maken dat het hoog water er niet voor heeft gezorgd dat er zoveel verdunning heeft opgetreden dat er geen bestrijdingsmiddelen zijn gemeten. Of er extra veel bestrijdingsmiddelen zijn afgespoeld, kan op basis van deze analyse niet worden bevestigd. Wellicht is er meer gespoten als gevolg van hoog water en wordt het effect opgeheven door de enorme verdunning. Logischerwijs zou je minder stoffen verwachten tijdens zo n extreme situatie (extreem veel verdunning). Er is nog geen toetsing geweest aan de normen. Dit wordt medio 2017 gerapporteerd in een Maasbreed-rapport. Bronnen organische belasting Uit de analyse van zuurstofmetingen lijken vooral de overstorten en de RWZI oorzaak van zuurstofdips en mogelijk het grondwater. Voor een groot effect van mestafspoeling is geen aanwijzing gevonden. Effect op (land)bodem Het achterblijven van slibdeeltjes op de bodems, veroorzaakt door de wateroverlast, heeft de chemische kwaliteit van deze bodems niet blijvend aangetast. Over het algemeen zijn er voor landbouwkundig gebruik weinig blijvende effecten te verwachten ten aanzien van de kwaliteit. Neerslag of beregenen zorgen voor afspoeling van slibdeeltjes die op planten zijn achtergebleven. Bepaalde risico s voor gezondheid van mens en/of dier kunnen uit voorzorg in de bedrijfsvoering van landbouwbedrijven worden gemitigeerd, door bijvoorbeeld tijdelijk geen beweiding uit te voeren. De bodem van percelen in het Dommeldal die regelmatig van nature zijn overstroomd, kunnen sterke verontreinigingen met zware metalen bevatten. Het betreft een historische diffuse verontreiniging. Slibafzetting door de Dommel tijdens de wateroverlast in juni 2016 zal de bestaande verontreinigingssituatie niet of nauwelijks hebben veranderd. Projectbureau ABdK heeft teeltadviezen gegeven voor land- en tuinbouw in het verontreinigde gebied. Er blijken geen risico s te zijn voor de kwaliteit van melk en spiervlees. Voor natuurgebieden zijn ecologische risico s in beeld gebracht en zijn adviezen uitgewerkt hoe deze beheerst kunnen worden. Zwemlocaties De zwemlocaties in ons gebied hebben niet te maken gehad met een zuurstofdip door de vele regen in juni In de zwemlocaties zijn eind mei en in juni wel hogere concentraties aan E.coli en intestinale enterococcen aangetroffen dan in de maanden mei en juni van De oorzaak hiervan is waarschijnlijk afspoeling van vogelpoep door de regenval. Bij 13

14 hevige regenval wordt het strand, bomen en daken schoongespoeld. Het water en de vogelpoep komt dan in de zwemplas terecht Ecologie De periode van wateroverlast heeft niet geleid tot een ecologische ramp waarbij soorten of populaties geheel zijn weggevaagd. Uit monitoring na de wateroverlast wordt inzichtelijk dat met name de beektrajecten met een goede inrichting en een goede KRW-score door de wateroverlast niet teruggeworpen zijn. Ook visbestanden in de meer natuurlijke beken zijn nauwelijks aangetast. Dit in tegenstelling tot de meer gekanaliseerde beektrajecten. Er was in juni niet veel vissterfte in de stromende beken. Vissterfte vond voornamelijk plaats in geïsoleerde stadsvijvers waar een overstort van de riolering op loost. Het hoogwater heeft een beperkt effect op de macrofauna KRW-score. Na het hoogwater zijn er minder negatief scorende soorten aangetroffen (slibindicatoren), maar ook minder positief scorende soorten. Mogelijk zijn beiden soorten weggespoeld als gevolg van de hoge afvoeren waardoor het effect zich heeft uitgemiddeld. Overigens zijn in de beken met veel structuren op de bodem c.q. oever, de meeste kritische soorten (gewenste soorten) ook ná het hoogwater nog aangetroffen. Dit onderbouwt het belang van diversiteit in profiel en hout in de beek. Figuur 9: Macrofauna EKR s en deelmaatlatten Beneden Dommel (Son en Breugel, ) met in 2016 vóór het hoog water als groen bolletje en ná het hoog water als rood bolletje. 14

15 2.4.4 Beheer Stuwen Veel stuwen stonden bij aanvang van de wateroverlast in juni al op de zomerstand. In de zomer willen we het water zoveel mogelijk in het gebied vasthouden. Een van de maatregelen tijdens de wateroverlast was het zoveel mogelijk verlagen van de stuwen. We hebben ook actief de kanalen in ons gebied ingezet. Soms om de wateraanvoer te verlagen, maar vooral ook om de waterafvoer te verhogen. Vanaf 2 juni is de afvoer van de Dommel door Eindhoven geknepen om wateroverlast in Eindhoven te voorkomen. Het merendeel van het Dommelwater is via het afwateringskanaal afgevoerd naar het Wilhelminakanaal. Daarbij is de aanvoer vanuit het Wilhelminakanaal naar ons regionaal watersysteem dichtgezet. Op 5 juni heeft NV De Scheepvaart vanuit het kanaal Bocholt- Herenthals de aanvoer naar de Beekloop/Keersop dichtgezet. In het gebied van de Peelrijt is vanaf 30 mei geprobeerd om binnen de afspraken met Waterschap Aa en Maas zoveel mogelijk water af te voeren. Dit zorgde wel voor wateroverlast in het gebied van Aa en Maas. Gelet op de situatie in het gebied, stond de stuw eind juni nog steeds lager dan normaal. Inzet waterbergingsgebieden Tijdens de wateroverlast in juni vond geen actieve sturing plaats op de gestuurde waterbergingsgebieden. De waterbergingen zijn niet actief ingezet. Er stroomden geen kades over. De hoogwaterbescherming bij het van Abbemuseum deed zijn werk. Noodmaatregelen Er zijn ook maatregelen getroffen om lokale knelpunten te voorkomen. Een korte opsomming: Plaatsen van 11 noodpompen met een totale capaciteit van 4800 m3/uur. Zo is een noodpomp geplaatst bij Eindhoven Airport om het risico van water op start- en landingsbanen te beperken/voorkomen. Beperkte dijkwacht en extra inspecties. Op 31 mei is de dijk langs de Essche Stroom geïnspecteerd. Daarnaast voerden waterschapmedewerkers door het gehele beheergebied veldinspecties uit. Op 7 locaties zijn zandzakken gelegd of nooddijkjes gerealiseerd. Bij Spoordonk is bijvoorbeeld een kilometer bovenstrooms langs de Beerze een nooddijk aangelegd om te voorkomen dat het water via een omweg Spoordonk kon bedreigen. Daarnaast is het laagste deel van de kade langs de Beerze met ruim een halve meter opgehoogd. Beide maatregelen zijn op 15 juni getroffen Onderhoud Een maatregel om de afvoercapaciteit van een watergang te verhogen, is door de watergang te maaien. We hebben in juni dan ook watergangen extra gemaaid of eerder gemaaid dan gepland. Waterschap De Dommel voert al vele jaren ecologisch maaibeheer uit in haar watergangen. Op die manier houden we rekening met voorkomende beschermde flora en fauna en werken we volgens de Natuurbeschermingswet. Door deze watergangen niet geheel te maaien, maar door altijd bijvoorbeeld 25% van de vegetatie te laten staan en niet te maaien in het broedseizoen van vogels, krijgen macrofauna, vissen en vogels de kans om duurzaam te overleven. De huidige praktijk is dat bij problemen/dreigende natschades/bij hoge afvoeren in aanliggende percelen getoetst wordt of toch eerder gemaaid kan worden (= conform Gedragscode van Unie van waterschappen). 15

16 Vanwege de hoge waterstanden en de onbereikbaarheid van in- en uitstapplaatsen bij gevaarlijke punten zoals lage bruggen en stuwen, is er een kanoverbod ingesteld op de Dommel (van 3 t/m 8 juni) en op de Reusel (van 3 t/m 6 juni). 2.5 Functioneren waterketen Overstorten Binnen ons beheergebied liggen circa 400 overstorten van het gemengde rioolstelsel. Deze stelsels zijn ontworpen om minimaal een bui van 7 tot 9 mm neerslag te kunnen bergen. Daarnaast zijn er in de regio gemengde rioolstelsels die tot 23 mm neerslag kunnen bergen. Bij meer neerslag komt er ongezuiverd afvalwater via de overstorten op het watersysteem. Als waterschap zijn we samen met gemeenten actief bezig om inzicht te krijgen in de impact van overstorten op de kwaliteit van het ontvangende oppervlaktewater. Hiervoor is een meetnet uitgerold waarmee momenteel circa 300 overstorten worden bemeten. Hiermee hebben we een goed beeld van het functioneren van de overstorten in de periode juni In grote lijnen geeft de regionale spreiding van de neerslaggebeurtenissen ook een regionale verdeling van de overstortgebeurtenissen: : extreem veel neerslag en overstorten in de regio Tilburg / Haaren / Eindhoven en Cranendonck met hoeveelheden tot 70 mm per 24 uur; : extreem veel neerslag en overstorten in de regio Eindhoven en Cranendonck met hoeveelheden tot 75 mm per 24 uur; 12 en : extreem veel neerslag en overstorten in de regio Oisterwijk / Eindhoven / Bladel en Reusel met hoeveelheden tot 82 mm per 36 uur. In de regio Cranendonck geen overstorten; 23 en : extreem veel neerslag en overstorten in de regio Eindhoven / Bladel / Reusel met hoeveelheden tot 70 mm per 36 uur. In de regio Tilburg geen overstorten RWZI s In kwalitatief opzicht functioneerden alle RWZI s binnen de vergunningsvoorwaarden. Weliswaar zijn de zuiveringsresultaten bij regenwateraanvoer (RWA) over het algemeen wel iets minder als onder droog weer (DWA)-omstandigheden, maar overal is aan de vergunningsvoorwaarden voldaan. Met name voor de RWZI Eindhoven zijn incidenteel verhoogde waarden voor onopgeloste bestanddelen, stikstof en fosfaat vastgesteld. Ook hier blijven de effluent-concentraties echter binnen de vergunningsnormen. In kwantitatief opzicht is er een probleem op de RWZI Eindhoven met de na-bezinktanks. Dit leidde op 23/24 mei 2016 onder RWA-omstandigheden tot een calamiteit, waarbij slibverlies optrad. Dit slibverlies resulteerde in een langdurige zuurstofloze/zuurstofarme situatie in de Dommel met vissterfte tot gevolg. Naar aanleiding van deze calamiteit is een uitvoerig evaluatierapport opgesteld. Om op korte termijn een herhaling van zo n calamiteit te voorkomen, is op 25 mei besloten de aanvoer van de RWZI Eindhoven te beperken van m 3 /h naar m 3 /h. Deze instellingen waren voor de periode juni 2016 en de maanden erna van kracht. Inmiddels zijn er tijdelijke maatregelen getroffen en is daarmee de innamecapaciteit weer verhoogd naar ruim m 3 /h. Aanvullende maatregelen (verhogen van de na-bezinktanks) moeten op de langere termijn uiteindelijk de maximale hydraulische belasting van de RWZI Eindhoven weer op m 3 /h brengen. Daarnaast is het vermeldenswaard dat in juni 2016 als gevolg van de hoge waterstand in onder andere de Dommel er negatieve overstorten hebben plaatsgevonden. Efficiënt afpompen van de riolering is onder die omstandigheden niet mogelijk. 16

17 Op het eind van de ochtend van 30 mei viel in de regio Tilburg ongeveer 54 mm regen. Het gemeentelijk stelsel was volledig gevuld en er werd maximale aanvoer vanuit het rioolstelstel verwerkt op de RWZI. Rond uur naderden opnieuw buien en stonden de straten op het RWZI-terrein blank. Er zijn acties ondernomen (zandzakken gelegd) om het RWZIenergiegebouw en de warmtekrachtkoppeling te beschermen tegen overstroming. Achter de RWZI ligt een effluentvijver die met een vast debiet het effluent loost op de Zandleij. Als gevolg van aanhoudende aanvoer naar de RWZI kwam de melding dat de effluentvijver volliep. Er is toen besloten te stoppen met verpompen van rioolwater vanaf gemaal Moerenburg naar de RWZI en werd het overtollige water via het helofytensysteem bij Moerenburg overgestort naar de Korvelse waterloop. Door deze maatregel kan het rioolstelsel van de Gemeente Tilburg sneller leeg lopen en komt er ruimte op de RWZI. Op 3 juni was het niveau in de effluentvijver dalende en werd overgeschakeld naar normale bedrijfsvoering. 17