EMa. t raadsel. Peutinger-ka att revisite d. Studiekring Eerste Millennium. Runen Bataven. trbtretre ElgotroEel. EtrtstrESE'E.

Transcriptie

1 EMa december 201,6 laargang 17 nummer 4 trbtretre ElgotroEel EtrtstrESE'E 0c Runen Bataven No t raadsel Peutinger-ka att revisite d

2 SEMafoor ISSN Kwartaalblad van SEM De studiekring beoogt met zijn werk een hernieuwd onderzoek naar de geschiedenis van het eerste millennium van de Lage Landen globaal tussen de rivieren Somme en Elbe in de periode 100 v.chr. tot 1200 n.chr. Inhoud 1 Van de redactie 2 Een bijzonder 17e SEM-symposium 3 SEMafoortjes: Gouden vikingring? Dateren van graven een valkuil? 4 Bataven: de visie van archeoloog Stijn Heeren Ad Maas, Jeff van Hout 8 SEMafoortje: Dendrochronologie en de zogenaamde fantoomtijd 9 Wie waren de Noormannen en Friezen? Henk Feikema 14 SEMafoortje: Nieuw adres voor SEMafoor 15 Runen Ruud van Veen 17 Utrecht Ruud van Veen 19 Het Nederlandse deel van de Peutinger-kaart revisited Frans Volmer 25 De verschrijving *Sabis in Scaldis Armand Sermon 32 Phantom Karl Ad Maas 33 Oem Ruud van Veen 35 Bant Rob Voogel 37 Het raadsel van 777 Ruud van Veen 43 In Portum Navigare: een Romeinse Europoort aan de Schelde Ad Maas 45 SEMafoortjes: Der grösste Irrtum der Weltgeschichte; Kronieken van de Westhoek SEMafoor jaargang 17 nr. 4, nov 2016

3 Van de redactie Welkom bij SEMafoor Gewoontegetrouw komen we in het laatste nummer van deze jaargang terug op ons SEM-symposium met een samenvatting ervan en daarbij ook de visie van archeoloog Stijn Heeren over de Bataven. Dit jaar vond het symposium plaats op 5 november met als onderwerp Visies op het werk van Albert Delahaye. Het was een belangrijk en buitengewoon symposium met als extraatje een paar boekwerken die gratis uitgedeeld werden. Een vraag, die achteraf nog binnenkwam, was of er nu iets ten aanzien van het Delahaye-beleid van SEM verandert (lees: meer of minder Delahaye in de toekomst?). Daar hebben we geen antwoord op, maar het symposium dwingt ons om de geschiedenis van het eerste millennium (gebaseerd op historische bronnen) systematisch te confronteren met (nieuw) archeologisch onderzoek. Er is in SEMafoor al meermalen geopperd dat we ook de gebeurtenissen in het Byzantijnse Rijk moeten bestuderen. Henk Feikema doet wel een zeer aparte uitspraak door Scandinaviërs en Friezen als migrantenstroom uit Byzantium te zien. Ruud van Veen is dit jaar zeer productief geweest, en vandaag brengen we vier bijdragen van zijn hand om wat achterstand weg te werken. In Runen relativeert hij het belang van runenstenen en komt hij met een leuk weetje over het Futhark. In zijn bijdrage Utrecht maakt hij brandhout van de stelling dat deze de plaatsnaam Traiecto uit het Itinerarium Antonini zou zijn. Ruud legt die plaats kordaat elders aan de Rijn. En Utrecht? Ook daar heeft hij een verklaring voor. Verderop volgt dan nog een artikel over de oorsprong van de -umuitgangen van Latijnse plaatsnamen en komt hij nog eens terug op zijn artikel De 55 kerken van Dorestadum (SEMafoor 17.1). Daarin werd een oorkonde uit 777 niet besproken en Ruud wijdt er in dit nummer 6 bladzijden aan om aan te tonen wat er allemaal mis is met die oorkonde en de vertalingen ervan. Het symposium van 2017 zal gaan over Cartografie in het eerste millennium en ook in de komende jaargang verwachten wij in SEMafoor hieromtrent een groot aantal bijdragen. De Peutinger-kaart zal ongetwijfeld een belangrijke rol spelen. Frans Volmer brengt de status questionis over dit deel van de PK, inclusief een aantal nieuwe vondsten en inzichten. Hij stelt niet alleen de Rijnroute als bewezen, maar komt eveneens met de Maasroute waar menig persoon al zijn tanden op heeft stukgebeten. Frans start een discussie die zeker antwoord gaat krijgen... Voor wie nog niet bekend is met de boeken van Armand Sermon over Caesar tegen de Oude Belgen (Delen I en II) krijgt in dit nummer een echte kans om de schrijfstijl en visies van Armand Sermon te leren kennen. Zijn bijdrage gaat over de rivier Sabis, vernoemd in de slag tussen de geallieerde Nervii, Atrebates en Viromandui, onder leiding van Boduognatus, en het Romeinse invasieleger. In zijn gekende stijl krijgen we een gedegen set van bevindingen, hypotheses en beslissingen. Ook van Ad Maas brengen we meerdere bijdragen. In Phantom Karl mijmert Ad even over Karel de Grote en legt daarna de door Rolf Bergmeier vastgestelde visie uit een visie waar zelfs Illig het moeilijk mee heeft. In In Portum navigare bespreekt hij een aantal auteurs die een overzicht trachten te geven voor wat betreft de scheepvaart in de Romeinse tijd in het algemeen en de binnenhavens in de Romeinse tijd in onze contreien in het bijzonder. Er is archeologisch nog veel werk, besluit hij. Rob Voogel ten slotte voert de zestiende-eeuwse predikant en theoloog Menso Alting uit Emden ten tonele Deze predikant verklaart de ligging van het eiland Bant uit de Vita Liudgeri (786) en hij vond ook een mooi naamrelict (Bantjedünen) dat de visie van Alting ondersteunt. Kopij voor 18.1 graag voor 1 februari 2017! Het bestuur van SEM is ook de redactie van SEMafoor en wordt gevormd door Jeff van Hout, Janus Jochems, Alex Laenen, Ad Maas en Kurt Wayenberg. Gewoonlijk worden bestuur en redactie gescheiden maar bij SEM is daar bewust niet voor gekozen. Leden van bestuur en redactie hebben tot taak een eerlijke publieke discussie te organiseren op het werkterrein van SEM. Ze vertegenwoordigen niet een richting, hebben geen achterban noch te maken met last- en ruggespraak ten aanzien van welke groep of persoon ook. De taak van elk bestuurslid en redactielid staat los van een rol als onderzoeker/auteur. In die hoedanigheid is er ruimte voor eigen interpretaties en visies. Dergelijke stukken worden onder eigen naam gepubliceerd. Informatieve teksten zonder auteursnaam, zoals SEMafoortjes, zijn van de redactie, tenzij anders aangegeven. SEMafoor jaargang 17 nr. 4, nov

4 Elk nummer van SEMafoor wordt online geplaatst één jaar na de verschijningsdatum. Tot het zover is proberen we van de recentere nummers de inhoudsopgave en het Van de redactie beschikbaar te stellen. U bekijkt hier zo n voorlopige online-versie.

5 HoÍ AZ Bavel COLOFON SEMafoor Tijdschrift van de SEM De studiekring SEMbeoogt met zijn werk een hernieuwd onderzoek naar de geschiedenis oan het eerste millennium aan de Lage Landen globaal tussen Somme en ËIbe in de periode 100 a.chr. tot 1200 n.chr. SEMafoor vercchijnt 4x per jaar. Abonnementsprijs De kosten voor een jaarabonnement bedragen 35,00. Het bedrag dient overgemaakt te worden op de rekening van: Stichting SEM, Bavel IBAN NL44 INGB OOO BIC: INGBNL2A o.v.y. ab. SEMafoor 2016 Redactieadres HoÍ 6,4854 AZ Bavel inío@semafoor.info Website SEM r,v-vl.wsemaíoor.info Contactadres in België: Kurt Wayenberg Mechelsebaan DuÍÍel kurt.wayenberg@hpe.com Het jaarabonnement wordt automatisch aerlengd tenzij men uiterlijk'1. nottember 2016 schriftelijk heeft opgezegd.