EPIGENETICA. Nutramin Congres BAARN. 15 november 2014
|
|
|
- Laura Mertens
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 EPIGENETICA Nutramin Congres BAARN 15 november 2014
2 Programma 1. Genetica en Epigenetica (de basis) 2. Epigenetische regulatie (voorbeelden) 3. Mogelijkheden voor interventie (discussie)
3 Prefix - Epi - op of bij bijkomend bij of supplementair aan GENETICA
4 Genetica-1 Bestudeert erfelijke eigenschappen (van organismen) op basis van de basenvolgorde in het DNA
5 DNA
6 Watson en Crick
7 Centrale Dogma van de Moleculaire Genetica
8 Genetica-2 Bestudeert de erfelijke eigenschappen (van organismen) op basis van de basenvolgorde in het DNA De eenheid van erfelijke informatie is een gen Genen kunnen muteren of recombineren wat leidt tot functie verandering of verlies (zichtbaar of meetbaar)
9 Mutatie
10 Wat is Epigenetica?
11 Epigenetica-1
12 Epigenetica-2
13 De Celkern
14 Chromatine
15 Kralensnoer
16 Nucleosomen
17 Chromosoom Condensatie
18 Chromatine Actief/Niet Actief
19 Epigenome-1
20 Epigenoom Het DNA bevat de volledige instructie voor alle delen van het lichaam (het boek) DNA is in de celkern aanwezig aanwezig in de vorm van chromatine: 2 DNA windingen van in totaal 147 bp om het his octameer deeltje. DNA en histonen zijn bedekt met chemische labels die de expressie van genen in de vorm chromatine reguleren (de interpretatie)
21 Epigenetische Labels 1. Methylering van DNA 2. Modificatie van histon eiwitten
22 Methylering Cytosine
23 Cytosine methyleringscyclus Methylering van Cytosine door DNA MethylTransferase (DNMT) Drie varianten: DNMT 1, 2, 3 Demethylering van 5 Me - Cytosine door TET enzymen (TET 1,2,3) en excisie repair
24 5 me Cytosine Methylering CpG dinucleotide Methylering van met name promoter regio s Verlaagde expressie door verhindering van binding van transcriptie factoren Condensatie van chromatine na binding methyl DNA binding protein 5 Me Methylcytosine in DNA is op verschillende manieren eenvoudig te meten, bijvoorbeeld via bisulfiet conversie en PCR (zie rechts)
25 Cellulaire effecten van DNA (de)methylering De-methylering van groei-stimulerende genen in kanker cellen (stimuleert de celgroei) Paternale en/of maternale overervende expressie patronen (Imprinting) X-chromosoom in-activatie (inactivatie van 1 van de twee X chromosomen door hypercondensatie) Reprogramming (resetten van epigenetische markeringen naar de embryologische grondtoestand)
26 Epigenetische Labels-2 1. Methylering van DNA 2. Modificatie van histon eiwitten
27 Nucleosoom sliding Faciliteert expressie van genetische informatie in chromatine
28 Transcriptie Activatie
29 Transcriptie Initiatie
30 Transcriptie initiatie in Chromatine
31 Histon Code
32 ChIP-Seq
33 Histon modificaties op Chromatin niveau
34 Epigenomics Today
35 Genoom en Genexpressie
36 Genexpressie Epigenetische labels specificeren cell memory Wijziging van de labels door stimuli verandert eenexpressie en celidentiteit
37 A Precarious Balance Onderzoek:WK
38 Genregulatie gedurende de Embryonale Ontwikkeling Creatie van een open genstructuur voor (in dit voorbeeld) het albumine gen in levercellen
39
40 Signalen
41 Typen Signalen
42 Signaalverwerking vgl estafette
43 Transcriptie activatie
44 Epigenetica en DNA replicatie
45 Epigenetica Identieke 2-lingen
46 Conclusie Het epigenoom wordt beïnvloed door omgevingsinvloeden zoals Dieet Toxinen Inspanning Stress
47 Epigenetische Erfelijkheid In de klassieke Mendeliaanse genetica worden fenotypische kenmerken alleen op basis van coderende eigenschappen van het DNA aan volgende generaties doorgeven Het veronderstelt dat alle epigenetische labels worden gewist bij doorgifte van het DNA aan de volgende generatie gewist. Echter, Dit blijkt in een aantal gevallen niet zo te zijn en impliceert dat bepaalde ervaringen aan een volgende generatie kunnen worden doorgeven op basis van epigenetische modificaties
48 Epigenetische Resetting Bij ongeveer 1% van de genen worden de epigenetische labels niet volledig verwijderd Heet: Imprinting
49 Imprinting
50 Epigenetische Erfelijkheid Een aantal voorbeelden IGF-2 imprinting en Beckwith-Wiedeman syndroom Agressie en imprinting van Glucocorticoid Receptor Imprintingi Agouti gen in muize embryo s door methyleren activerende voeding van de zwangere moeder Opheffen demethylering van Agouti gen na blootstelling van aan bisphenola Toename diabetis en hartfalen gedurende meerdere generaties na een periode van paternale voedselschaarste
51 Beckwith-Wiedeman Syndrome Het IGF-2 gen wordt in eicellen materiaal geinactiveerd door DNA methylering. In sperma is het IGF-2 gen niet gemethyleerd. DNA mutatie of Epimutatie kan het IGF2 gen in eicellen activeren. Resultaat: 2 active IGF2 genen,. Het extra IGF-2 resulteert in groeistoornissen van de foetus en een verhoogde gevoeligheid voor kanker in volwassenen. Voorkomen: 1 op geboorten. Imprinted genes zijn in principe single copy en derhalve meer gevoelig voor externe factoren zoals dieet, hormonen, toxinen en stress.
52 Epigenetica van Gedrag
53 Prof. Moshe Szyf rats/szyf.mp4
54 HPA as Cortisol
55 Epigenetisch Patroon is Reversibel Methylgroepen verwijderd_gr expressie up_rat is relaxed! GR de novo gemethyleerd_gr expressie down_rat is anxious
56 Epigenoom en Voeding Agouti muizen hebben een epigenetische mutatie waardoor het agouti gen niet wordt gemethyleerd Zwangere agouti muizen op een methyl-groep rijk dieet krijgen nakomelingen met een donkere vacht en een normaal gewicht Voeding beinvloedt het epigenoom van de nakomelingen via de baarmoeder
57 Toxinen, Supplementen en Epigenoom BP-A verhindert methylering van pups tijdens de zwangerschap Voedingssupplementen die methylering stimuleren ingenomen tijdens de zwangerschap resulteren in een normale ontwikkeling
58 Voedselschaarste en Paternale Epigenetische Effecten Een periode van voedselschaarste bij mannen is gekoppeld met een toegenomen levensverwachting van de nakomelingen in volgende generaties Voedsel overvloed is gekoppeld een verlaagde levensverwachting ten gevolge van een toename van diabetis en hartziekten
59 Epigenetische Erfelijkheid-2 Drie generaties worden tegelijkertijd blootgesteld aan omgevingsfactoren (dieet, toxines, hormonen, stress)
60 Complexe bewijsvoering De effecten moeten over meerdere (minimaal 4) generaties worden bekeken. Als de omstandigheden wijzigen kunnen de epigenetische effecten ongedaan worden gemaakt. De effecten van (stille) mutaties in DNA moeten worden uitgesloten.
61 De Toekomst is Nu
62 Royal Jelly
63 Referenties
64 Samenvatting Omgevingsfactoren (dieet, toxinen, stress, voeding) beïnvloeden cellulaire processen via epigenetische modulatie van genexpressie. De effecten zijn in principe reversibel. Onder invloed van dezelfde als bovengenoemde omgevingsinvloeden kunnen epigenetisch vastgelegde expressie patronen worden doorgegeven aan volgende generaties.
65 Mogelijkheden voor Interventie? Kunnen gerichte epigenetische interventies therapeutisch worden gebruikt? Voor welke ziektebeelden/aandoeningen zijn gerichte interventies mogelijk? Op beïnvloeding van welk(e) mechanism(en) zouden de interventies gericht kunnen/moeten zijn? Welke onderzoeksmethoden zijn toepasbaar en kunnen de resultaten via de empirische cyclus worden getoetst?
66 Mogelijke Targets Modificatie van DNA door DNA methyl transferase (DNMTs) Modificatie van histonen door methylering, acetylering, fosforylering, ubiquitylering
67 DNMT s DNA methyl transferase (1,2,3) Werkzaak als maintenance en/of de novo methylase S-adenosylmethionine fungeert als co-factor Choline, vitb6, vitb12 en foliumzuur spelen een rol bij de biosynthese Inhibitoren van DNMTs worden getest bij leukemie (AML, CML, myelodysplasie)
68 Histon Tails N-terminale aminozuren kunnen reversibel worden gemodificeerd volgens de histon code
69 Histon Code
70 Histon modificerende eiwtten Acetylering en de-acetylering: HAT (histon acetyl transferase) en HDAC (histon deacetylase) / Sirtuins. Remmers waarvan reeds enkele klinisch in gebruik. Methylering: Set protein complex. Remmers in ontwikkeling Fosforylering: verschillende kinasen waaronder CCK7. Onderzoek lopend Ubiquitylering: Rd6 en Bre1. Onderzoek lopend
71
72 The Future is Now Vele mogelijke targets voor interventie voor een groot aantal mogelijke condities via epigenetische modulatie van genexpressie Analyse van het epigenoom kan worden ingezet om de effectiviteit van nieuwe middelen op werkzaamheid te analyseren
73 Samenvatting en Discussie Deel III
74 Vragen en Discussie Deel III
75
76 Einde
EPIGENETICA Een nieuw paradigma in de genetica. Koen Devriendt Centrum Menselijke Erfelijkheid Leuven
EPIGENETICA Een nieuw paradigma in de genetica Koen Devriendt Centrum Menselijke Erfelijkheid Leuven You keep using that word. I do not think it means what you think it means. Inigo Montoya The Princess
Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22065 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22065 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Tobi, Elmar W. Title: Epigenetic differences after prenatal adversity : the Dutch
Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 129 In de ontwikkelde landen krijgt een op de drie mensen kanker. Ondanks betere screening en behandelingsmogelijkheden is kanker in ontwikkelde landen nog steeds de meest voorkomende
te onderscheiden valt van FSHD (FSHD2). Omdat deze patiënten echter meer dan 10 D4Z4 repeats hebben kon eerder de diagnose van FSHD in een DNA test
SAMENVATTING Facioscapulohumerale spierdystrofie (FSHD) is een erfelijke spierziekte die wordt gekenmerkt door verzwakking van de aangezichtspieren (facio), de spieren rond de schouderbladen (scapulo)
Inleiding Epigenetica: DNA is ook niet alles!
Inleiding Epigenetica: DNA is ook niet alles! 28e NIBI onderwijs conferentie NATURE X NATURE 10-11 januari 2014 Gert Jan C. Veenstra Moleculaire Ontwikkelingsbiologie Radboud Universiteit Nijmegen Wat
Nederlandse samenvatting. Chapter 10
Nederlandse samenvatting Chapter 10 Chapter 10 Nederlandse samenvatting Het menselijk lichaam bestaat uit meer dan 200 verschillende celtypes en elk celtype heeft zijn eigen specifieke functie. De genetische
Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2
In dit proefschrift zijn de consequenties van een nadelige intrauteriene omgeving, gecreëerd door maternale apoe-deficiëntie of Ldlr-deficiëntie tijdens zwangerschap, op de gevoeligheid voor aderverkalking
Door recombinatie ontstaat een grote vescheidenheid in genotypen binnen een soort. (genetische
Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA DNA bevat de erfelijke informatie van een organisme. Een gen(ook wel erffactor) is een stukje DNA dat de informatie bevat voor een erfelijke eigenschap(bvb
Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële)
Nederlandse Samenvatting
Alle levende wezens zijn opgebouwd uit cellen en elke cel bevat de volledige genetische informatie van het organisme, het genoom, opgeslagen in het DNA. De coderende delen van het DNA worden genen genoemd,
Samenvatting. Samenvatting
Om een meercellig organisme goed te kunnen laten functioneren is het essentieel dat cellen met elkaar communiceren. Intercellulaire communicatie kan plaatsvinden via de uitscheiding van hormonen en groeifactoren
Dutch Summary. Nederlandse Samenvatting
Dutch Summary Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Voor het goed functioneren van een cel is het van groot belang dat de erfelijke informatie intact blijft. De integriteit van het DNA wordt
6,4. Samenvatting door E woorden 6 december keer beoordeeld. Biologie voor jou
Samenvatting door E. 1393 woorden 6 december 2016 6,4 18 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 4: Erfelijkheid 5-HTTPLR gen heeft invloed op de hoeveelheid geluk die je ervaart.
Het enzym dat verantwoordelijk is voor het vastleggen van de imprint na de DNA-replicatie is een DNA-methyltransferase.
Examentrainer Vragen Hongerwinterkinderen Gedurende de laatste winter van de Tweede Wereldoorlog stierven veel Nederlanders door barre omstandigheden: koude en voedselgebrek. Tijdens deze hongerwinter
Welke van de bovenstaande celorganellen of levensprocessen kunnen zowel in prokaryote, als in eukaryote cellen voorkomen?
Biologie Vraag 1 Celorganellen en levensprocessen bij levende cellen zijn: 1. Ribosomen 2. ATP synthese 5. DNA polymerase 3. Celmembranen 6. Fotosynthese 4. Kernmembraan 7. Mitochondria Welke van de bovenstaande
Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Eukaryotische cellen bevatten een celkern welke in hoge mate georganiseerd is. De celkern bevat naast genetische informatie,
Welke van de bovenstaande celorganellen of levensprocessen kunnen zowel in prokaryote, als in eukaryote cellen voorkomen?
Biologie Vraag 1 Celorganellen en levensprocessen bij levende cellen zijn: 1. Ribosomen 2. ATP synthese 5. DNA polymerase 3. Celmembranen 6. Fotosynthese 4. Kernmembraan 7. Mitochondria Welke van de bovenstaande
Epigenetics and Cancer
Epigenetics and Cancer Hoe controle mechanismen van invloed zijn op tumor ontwikkeling. Riëtte Ruijten Driessen MANP, verpleegkundig specialist oncologie Laurentius ziekenhuis Inhoud Ontwikkeling epigenetica
Welke van de bovenstaande celorganellen of levensprocessen kunnen zowel in prokaryote, als in eukaryote cellen voorkomen?
Biologie Vraag 1 Celorganellen en levensprocessen bij levende cellen zijn: 1. Ribosomen 2. ATP synthese 5. DNA polymerase 3. Celmembranen 6. Fotosynthese 4. Kernmembraan 7. Mitochondria Welke van de bovenstaande
S e k S u e l e v o o r t p l a n t i n g r e d u c t i e d e l i n g o f m e i o S e e n g e n e t i S c h e v a r i a t i e
76 Voortplanting S e k s u e l e v o o r t p l a n t i n g De seksuele voortplanting of reproductie van de mens houdt in dat man en vrouw elk de helft van hun erfelijke aanleg, dus één van elk van de 22
Cover Page. Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45888 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Slieker, Roderick Title: Charting the dynamic methylome across the human lifespan
Nederlandse samenvatting
169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde
Overzicht van DNA technieken in de onco-hematologie
Overzicht van DNA technieken in de onco-hematologie Cytogenetica en moleculaire diagnostiek Friedel Nollet, PhD Moleculair Bioloog AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV Overzicht Chromosomen DNA (RNA) Genoom
Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Speksnijder, Niels Title: Determinants of psychosis vulnerability : focus on MEF2
Nederlandse samenvatting
Dikkedarmkanker is na longkanker de meest voorkomende doodsoorzaak ten gevolge van kanker in de westerse wereld. Dikkedarmkanker manifesteert zich na een accumulatie van verscheidene genetische veranderingen.
Een bijzondere band tussen grootvader en kleinkind
Een bijzondere band tussen grootvader en kleinkind Duizenden grootvaders liepen rond met onbegrepen neurologische klachten totdat de Amerikaanse kinderarts Randi Hagerman een verband legde tussen de klachten
8,6. Samenvatting door Jasmijn 2032 woorden 9 januari keer beoordeeld. Biologie voor jou. Biologie samenvatting hoofdstuk 4 Genetica
Samenvatting door Jasmijn 2032 woorden 9 januari 2018 8,6 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie samenvatting hoofdstuk 4 Genetica 2 Fenotype, genotype en epigenetica Erfelijke
University of Groningen. Smoking during pregnancy and prenatal programming Meyer, Karolin Franziska
University of Groningen Smoking during pregnancy and prenatal programming Meyer, Karolin Franziska IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift bestaat uit een aantal studies waarin onderzocht is waar individuele verschillen vandaan komen in welbevinden (WB) en gerelateerde menselijke eigenschappen, zoals
Humane levenscyclus 1
Humane levenscyclus 1 Genexpressie 2 8 september 2011 Doel: Genexpressie (via welke stappen de informatie die in het DNA is opgeslagen gebruikt kan worden om eiwitten te vormen. Differentiële genexpressie
1 (~20 minuten; 20 punten)
TENTAMEN Moleculaire Cel Biologie (8A840) Prof. Dr. Ir. L. Brunsveld & Dr. M. Merkx 27-01-2012 14:00 17:00 (totaal 100 punten) 6 opgaven in totaal + 1 bonusvraag! (aangegeven tijd is indicatie) Gebruik
Spierziekten en genetica
Susan Peters, MSc Spierziekten en genetica Chromosomen en genen Ons lichaam is opgebouwd uit miljarden cellen. Zij ontstaan door celdeling. Eerst is er alleen een bevruchte eicel. Deze deelt zich in tweeën,
The role of Polycomb group proteins throughout development : f(l)avoring repression van der Stoop, P.M.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) The role of Polycomb group proteins throughout development : f(l)avoring repression van der Stoop, P.M. Link to publication Citation for published version (APA):
Is epigenetica een revolutie in evolutie? Prof. Dr. Wim Vanden Berghe - PPES
Is epigenetica een revolutie in evolutie? Leuven 2013 Prof. Dr. Wim Vanden Berghe - PPES Overzicht 1. Paradigma wijziging van genetica naar epigenetica 2. DOHD Je bent wat je (grootmoeder) eet (at) 3.
Het grote debat in de wetenschappen
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Medicijn verbetert de symptomen van de ziekte van Huntington in
Potentials and pitfalls of epigenetic editing in gene-specific re-expression of epigenetically silenced genes Groote, Martje Louisa de
University of Groningen Potentials and pitfalls of epigenetic editing in gene-specific re-expression of epigenetically silenced genes Groote, Martje Louisa de IMPORTANT NOTE: You are advised to consult
University of Groningen. Modifications of collagen and chromatin in ECM-related disease Gjaltema, Rutger Almer Friso
University of Groningen Modifications of collagen and chromatin in ECM-related disease Gjaltema, Rutger Almer Friso IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune
Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune Nederlandse samenvatting Het menselijk lichaam bestaat uit meer dan 100.000 miljard cellen die we in grote groepen
Genen & embryo s. Wat kan, wat mag, wat willen we? René Fransen
Genen & embryo s Wat kan, wat mag, wat willen we? René Fransen Genen en embryo s Deze lezing: Introductie genen en gentechnologie Meer gentechnologie: crispr/cas9 Genetische modificatie van embryo s Drie-ouder
Molecular analysis and biological implications of STAT3 signal transduction Schuringa, Jan Jacob
University of Groningen Molecular analysis and biological implications of STAT3 signal transduction Schuringa, Jan Jacob IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
NEDERLANDSE SAMENVATTING
2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Investigating epigenome dynamics the RITE way Terweij, M. Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Investigating epigenome dynamics the RITE way Terweij, M. Link to publication Citation for published version (APA): Terweij, M. (2013). Investigating epigenome dynamics
146
145 146 Bij genetische modificatie door middel van transgenese worden met behulp van biotechnologische technieken erfelijke eigenschappen veranderd of van het ene naar het andere organisme overgebracht.
Klinische Genetica. Geslachtsgebonden (X-chromosoom gebonden) recessieve overerving
Klinische Genetica Geslachtsgebonden (X-chromosoom gebonden) recessieve overerving Klinische Genetica Bij uw bezoek aan de polikliniek Klinische Genetica heeft de klinisch geneticus of een genetisch consulent
Genetische relatie tussen schisis en tandagenesie? Annelies Kellens 3 e jaar tandarts 2007 2008 Promotor: Prof C. Carels
Genetische relatie tussen schisis en tandagenesie? Annelies Kellens 3 e jaar tandarts 2007 2008 Promotor: Prof C. Carels Genetische relatie tussen schisis en tandagenesie? Schisis Tandagenesie Tweelingenonderzoek
Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De rol van proteïne kinase A in de vorming van galkanaaltjes door levercellen Een mens is opgebouwd uit cellen. Iedere cel is omgeven door een membraan die de inhoud van de cel
Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66268 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Heijkants, R.C. Title: Novel functions of MDMX and innovative therapeutic strategies
Fragiele-Xsyndroom. Een erfelijke aandoening
Fragiele-Xsyndroom Een erfelijke aandoening Het fragiele-x-syndroom is, een erfelijke aandoening, die gepaard gaat met een verstandelijke handicap, op autisme gelijkend gedrag en dikwijls bepaalde uiterlijke
Citation for published version (APA): Frederiks, F. (2010). Function and regulation of the histone methyltransferase Dot1
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Function and regulation of the histone methyltransferase Dot1 Frederiks, F. Link to publication Citation for published version (APA): Frederiks, F. (2010). Function
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE. Academiejaar
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar 2010 2011 De rol van epigenetica tijdens de vroege embryonale ontwikkeling door Valérie DE MEYST Promotor : Dr. K. Goossens Medepromotor : Prof.
Nederlandse Samenvatting 159
Nederlandse Samenvatting 159 NEDERLANDSE SAMENVATTING (voor de leek) In het dagelijkse leven worden wij als mensen steeds geconfronteerd met keuzes. ij de meeste keuzes staan we niet eens meer stil. Je
Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/47238 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Philipsen, Cheryl Title: Unraveling the auxin mechanism in 2,4-D induced somatic
Examen Voorbereiding DNA. Teylingen College Leeuwenhorst 2015/2016. 2016 JasperOut.nl. Thema 2 DNA
Examen Voorbereiding DNA Teylingen College Leeuwenhorst 2015/2016 Thema 2 DNA Begrippenlijst: Begrip mtdna kerndna Plasmiden Genoom DNA-replicatie DNA-polymerase Eiwitsynthese RNA-molecuul Codon Genregulatie
Klinische Genetica. Autosomaal dominante overerving
Klinische Genetica Autosomaal dominante overerving Klinische Genetica U bent (of uw kind is) doorverwezen naar de polikliniek Klinische Genetica. Tijdens de eerste afspraak legt een klinisch geneticus
Samenvatting de Wit :25 Pagina Optima Grafische Communicatie. Nederlandse Samenvatting
de Wit 30-01-2001 12:25 Pagina 121 - Optima Grafische Communicatie Nederlandse de Wit 30-01-2001 12:25 Pagina 122 - Optima Grafische Communicatie Onze atmosfeer bestaat voor 21% uit zuurstof en dit maakt
De waarde van DNA. Center for Molecular Medicine Hartwig Medical Foundation. UMC Utrecht Amsterdam
De waarde van DNA Prof dr ir Edwin Cuppen Hoogleraar Humane Genetica Directeur Center for Molecular Medicine Hartwig Medical Foundation UMC Utrecht Amsterdam Wat is DNA? DeoxyriboNucleic Acid (Desoxyribonucleïnezuur)
Intermezzo, De expressie van een eiwit.
Samenvatting Bacteriën leven in een omgeving die voortdurend en snel verandert. Om adequaat te kunnen reageren op deze veranderingen beschikken bacteriën over tal van sensor systemen die de omgeving in
Het centrale thema van dit proefschrift is zwangerschap en gewichtsverandering van de moeder.
Samenvatting Het centrale thema van dit proefschrift is zwangerschap en gewichtsverandering van de moeder. Europa wordt de laatste tientallen jaren overspoeld door obesitas. Meer vrouwen in de vruchtbare
genen vachtkleur genotype fenotype BB, Bb, of Bb l zwarte vacht gen voor een donkere bb of bb l bruine vacht kleur (autosomaal) b l b l
X-chromosomale inactivatie Elke vrouw is een mozaïek, zegt Anton Grootegoed, hoogleraar aan het Erasmus MC te Rotterdam. Ze heeft groepjes cellen waarin het X-chromosoom dat van haar vader komt is uitgeschakeld,
Samenvattingen. Samenvatting Thema 4: Erfelijkheid. Basisstof 1. Basisstof 2. Erfelijke eigenschappen:
Samenvatting Thema 4: Erfelijkheid Basisstof 1 Erfelijke eigenschappen: - Genotype: o genen liggen op de chromosomen in kernen van alle cellen o wordt bepaald op moment van de bevruchting - Fenotype: o
Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Chapter 8 112 Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Insulin induceert complexe responsen in perifere weefsel zoals de skeletspier, vet, hart, lever en het brein om
Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/26946 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/26946 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Deelen, Joris Title: Genetic and biomarker studies of human longevity Issue Date:
Aberrant genomic imprinting in chromosome 11p15-associated congenital growth disorders : consequences for DNA-diagnostics Bliek, H.J.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Aberrant genomic imprinting in chromosome 11p15-associated congenital growth disorders : consequences for DNA-diagnostics Bliek, H.J. Link to publication Citation
Newsletter April 2013
1. Inleiding Met het thema van deze nieuwsbrief willen we ons richten op de fundamenten van het fokken: de basisgenetica. Want of je het nu wil of niet. dit is ook de basis voor een succesvolle fok! Misschien
EPIGENETISCHE VERANDERINGEN IN KANKER: NIEUWE TARGETS VOOR THERAPIE
FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar 2009-2010 EPIGENETISCHE VERANDERINGEN IN KANKER: NIEUWE TARGETS VOOR THERAPIE Gertjan VAN STEENBERGHE Promotor: dr. Ir. J. Hoebeeck Scriptie
<A> Thymine is een pyrimidinebase en vormt 3 waterstofbruggen met adenine. <B> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine.
Biologie Vraag 1 Welke uitspraak is correct? Thymine is een pyrimidinebase en vormt 3 waterstofbruggen met adenine. Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. Cytosine
<A> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. <B> Guanine is een pyrimidinebase en vormt 2 waterstofbruggen met cytosine.
Biologie Vraag 1 Welke uitspraak is correct? Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. Guanine is een pyrimidinebase en vormt 2 waterstofbruggen met cytosine. Thymine
Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. DNA-onderzoek en gentherapie
Afsluitende les Leerlingenhandleiding DNA-onderzoek en gentherapie Inleiding In de afsluitende les DNA-onderzoek en gentherapie zul je aan de hand van een aantal vragen een persoonlijke en kritische blik
Nederlandse Samenvatting
9 Chapter Nederlandse samenvatting Baarmoederhalskanker kost in Nederland jaarlijks aan 200 vrouwen het leven. Het aantal sterfgevallen als gevolg van baarmoederhalskanker is de afgelopen decennia gelukkig
NEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door
1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel
1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel a. Zal elektrontransport stimuleren en apoptose niet beinvloeden b. Zal elektrontransport remmen en apoptose remmen c. Zal elektrontransport stimuleren
Samenvatting De kleurverandering van bladeren is een van de opvallendste kenmerken van de herfst voordat ze afsterven en afvallen. Tijdens de herfst worden de bouwstoffen die aanwezig zijn in het blad
2. Erfelijkheid en de ziekte van Huntington
2. Erfelijkheid en de ziekte van Huntington Erfelijkheid Erfelijk materiaal in de 46 chromosomen De mens heeft in de kern van elke lichaamscel 46 chromosomen: het gaat om 22 paar lichaamsbepalende chromosomen
Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Gisten zijn ééncellige organismen. Er zijn veel verschillende soorten gisten, waarvan Saccharomyces cerevisiae, oftewel bakkersgist, de bekendste is. Gisten worden al sinds de
Leren & Geheugen Deeltentamen
Leren & Geheugen Deeltentamen 1 2012 SAMENVATTING 2 open vragen en 25 meerkeuzevragen Ghijsen 1. Een traumatische ervaring die bij proefdieren is opgewekt door koppeling van een toon aan een irriterende
De detectie van mono- en bi-allelische DNA-methylatie op basis van single nucleotide polymorfismen
Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Academiejaar 2011-2012 De detectie van mono- en bi-allelische DNA-methylatie op basis van single nucleotide polymorfismen Sandra Steyaert Promotor: Prof. Dr. ir. Tim
Samenvatting Biologie B2
Samenvatting Biologie B2 Samenvatting door Jacco 2000 woorden 22 mei 2018 10 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1. Wat kun je doen met DNA DNA bevat eigenschappen over een organisme.
Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting voor leken)
Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting voor leken) 13_Smakman.indd 173 10-02-2006 11:30:37 Het menselijk lichaam bestaat uit een groot aantal organen en weefsels die zijn opgebouwd uit miljarden cellen.
Epigenetica Theorie en mogelijke implicaties. Dr. Marco Boks Dr. Bart Rutten
Epigenetica Theorie en mogelijke implicaties Dr. Marco Boks Dr. Bart Rutten Disclosure Bart Rutten Speaker fees received from: Lundbeck Positions held on Advisory Boards: No Grants and sponsoring: No Disclosure
Van mens tot Cel oefenvragen 1. De celdeling bestaat uit verschillende fasen. Hoe heten de G1, S en de G2 fase samen?
Van mens tot Cel oefenvragen 1. De celdeling bestaat uit verschillende fasen. Hoe heten de G1, S en de G2 fase samen? A: interfase B: profase C: anafase D: cytokinese 2. Een SNP (single nucleotide polymorphism)
Mee-naar-huis-neem boodschappen dec. 2016
COIG cursusdag Genoom & Genetica Mee-naar-huis-neem boodschappen dec. 2016 klinische moleculaire genetica klinisch genetisch redeneren ethische / maatschappelijke aspecten van erfelijkheidsonderzoek next
Periode 9 - deel 1 MOLECULAIRE GENETICA
Periode 9 - deel 1 MOLECULAIRE GENETICA Lesstof PW9 Toets 9.1 Boek: Biologie voor het MLO (zesde druk) Hoofdstuk 5 Biomoleculen blz. 89 t/m 106 Hoofdstuk 11 Klassieke genetica blz. 224 t/m 227 Hoofdstuk
Chapter 10. Nederlandse samenvatting
Chapter 10 Nederlandse samenvatting Chapter 10 Samenvatting Moleculaire markers voor dikkedarmkankerscreening en het voorspellen van respons op chemotherapie Kanker van de dikke darm en de endeldarm (ook
Samenvatting bij het proefschrift: Jasmonzuur-responsieve transcriptionele regulatie in Catharanthus roseus
bij het proefschrift: Jasmonzuur-responsieve transcriptionele regulatie in Catharanthus roseus Onder bedreigende omstandigheden zoals infecties of vraat produceren planten laagmoleculaire beschermende
Samenvatting Erfelijkheid Vmbo 3a Biologie voor Jou. Erfelijke informatie ligt in de celkern in de chromosomen. Chromosomen bestaan weer uit DNA.
Samenvatting Erfelijkheid Vmbo 3a Biologie voor Jou 4.1 Fenotype Genotype = waarneembare eigenschappen van een individu = de erfelijke informatie in het DNA Genotype + milieufactoren = fenotype Erfelijke
BROCHURE ONDERZOEK RESTEICELLEN, RESTZAADCELLEN EN RESTEMBRYO S
BROCHURE ONDERZOEK RESTEICELLEN, RESTZAADCELLEN EN RESTEMBRYO S Pagina 1 van 7 INHOUDSOPGAVE Pagina 3 Pagina 4 Pagina 5 Pagina 6 Pagina 7 Inleiding 1PN-studie 3PN-studie Studie naar eicelkwaliteit en leeftijd
Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium
Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium Winand N.M. Dinjens Laboratorium voor Moleculaire Diagnostiek Afdeling Pathologie Josephine Nefkens Instituut (JNI) Erasmus MC, Universitair
Moleculaire mechanismen. De connectie tussen interacties van eiwitten en activiteiten van cellen
Moleculaire mechanismen De connectie tussen interacties van eiwitten en activiteiten van cellen The Hallmarks of Cancer Hanahan and Weinberg, Cell 2000 Niet afhankelijk van groei signalen Apoptose ontwijken
Het menselijk lichaam is opgebouwd uit zeer veel cellen. Deze cellen bestaan uit verschillende kamertjes (organellen), die in het celvocht (cytoplasma
Het menselijk lichaam is opgebouwd uit zeer veel cellen. Deze cellen bestaan uit verschillende kamertjes (organellen), die in het celvocht (cytoplasma) liggen dat omgeven wordt door een muur (de celmembraan).
Dialogen voor conceptcartoons. Verband genotype/fenotype, dominant/recessief
Dialogen voor conceptcartoons Verband genotype/fenotype, dominant/recessief 1 Is dit ons kind? (Zie conceptcartoon Horst Wolter op deze site.) Leermoeilijkheid (misconcept): Uiterlijke eigenschappen weerspiegelen
Stotterend DNA en schizofrenie Jacobine Buizer-Voskamp
Stotterend DNA en schizofrenie Jacobine Buizer-Voskamp DNA-LAB DAG 09 03 2012 Neuropsychiatrische aandoeningen Schizofrenie, autisme, bipolaire stoornis Grote impact samenleving Functioneren sterk beïnvloed:
T G7091. G1-fase en bevat A chromosomen en B DNA. M-fase en bevat 1 2 A chromosomen en 1 2 B DNA. S-fase en bevat A chromosomen en 1 2 B DNA
. Tijdens welke fase van de celcyclus gebeurt DNA-replicatie van het genoom? Hoeveel chromosomen en hoeveel DNA bevat een cel onmiddellijk na de mitose als je weet dat het aantal chromosomen van die cel
Workshop 4 Plantweerbaarheid
Workshop 4 Plantweerbaarheid Is mijn plant/gewas weerbaar 23 maart, Luc Stevens, Jantineke Hofland-Zijlstra Plantweerbaarheid Vermogen van de plant te reageren op een verstoring door stressor te weerstaan
Verklarende Woordenlijst
12 Verklarende Woordenlijst Gebaseerd op een woordenlijst die werd ontwikkeld door Londen IDEAS Genetic Knowledge Park aangepast volgens hun kwaliteitsnormen. Juli 2008 Vertaald door Mies Wits-Douw en
NEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om
proliferatie & apoptose Kanker: toename proliferatie (ontregeling celcyclus), + afname celdood (ontregeling apoptose). Normaal epitheel Kanker
Celproliferatie & apoptose Basiscursus NVVO 2008 Frans Ramaekers 1) Relatie proliferatie - apoptose Weefselhomeostase: balans tussen proliferatie en apoptose Kanker proliferatie = celverlies (apoptose)
HERKANSINGSTENTAMEN Moleculaire Biologie deel 2, 5 Jan 2007
HERKANSINGSTENTAMEN Moleculaire Biologie deel 2, 5 Jan 2007 NAAM: STUDENTNUMMER: CONTROLEER OF DIT TENTAMEN 14 PAGINA S BEVAT. Veel succes! o Je mag de achterkant van het papier ook zo nodig gebruiken,
2 Voortplanten met organen Bouw en werking van geslachtsorganen Werking van geslachtshormonen Afsluiting 31
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Voortplanten van genen 9 1.1 Genetica 9 1.2 Kruisingen 13 1.3 Crossing-over en mutatie 16 1.4 Erfelijkheid en praktijk 17 1.5 Inteelt en inteeltdepressie 21 1.6 Afsluiting