proliferatie & apoptose Kanker: toename proliferatie (ontregeling celcyclus), + afname celdood (ontregeling apoptose). Normaal epitheel Kanker

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "proliferatie & apoptose Kanker: toename proliferatie (ontregeling celcyclus), + afname celdood (ontregeling apoptose). Normaal epitheel Kanker"

Transcriptie

1 Celproliferatie & apoptose Basiscursus NVVO 2008 Frans Ramaekers 1) Relatie proliferatie - apoptose Weefselhomeostase: balans tussen proliferatie en apoptose Kanker proliferatie = celverlies (apoptose) proliferatie > celverlies (apoptose) Celproliferatie in baarmoederhals Kanker: toename proliferatie (ontregeling celcyclus), + afname celdood (ontregeling apoptose). Normaal epitheel Tumor 1

2 Bescherming tegen apoptose (bcl-2) Normaal baarmoederhals epitheel Bescherming tegen apoptose (bcl-2) Baarmoederhals tumor De celcyclus wordt nauwkeurig gereguleerd 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) Algemeen : relatie proliferatie - apoptose De celcyclus Regulatie van de celcyclus door es en De substraten van s (prb, lamines) De beïnvloeding van s door processen in de cel p53: celcyclus controle en apoptose-inductie Apoptose : geprogrammeerde celdood Inductie- en executie-fasen van apoptose Caspases en hun inductie door p53 De substraten van caspases Celproliferatie: Mitose 2

3 Celcyclus mitosis Metaphase to anaphase transition interphase prophase prometaphase metaphase anaphase telophase Vier fasen en controlepunten in de celcyclus Regelmoleculen van de celcyclus Cycline & Cyclineafhankelijke kinase Trigger mitosis machinery M-phase promoting factor Complexen van e en reguleren celcyclus Start kinase Trigger DNA replication machinery 3

4 Cycline B tijdens celcyclus Kernschil (lamina) tijdens celdeling Cycline/ fosforyleert prb Active Rb protein Inactive phosphorylated Rb protein Inactive Rb Active Rb 4

5 Invloed op celcyclus vanuit de cel Tyr15 Abnormale spindel G1 M Beschadigd DNA Tyr15 G2 S wee1 cdc25 P Tyr15 Inactive G2 arrest Unreplicated DNA p21 inactief p21 G1 M P53 stabiel S G2 beschadigd DNA Regulatie e/ activiteit bij herstelbare DNA schade REGULATIE CELCYCLUS DOOR p53 Herstelbare DNA schade p53 transcriptiefactor verhoogd/stabiel inductie transcriptie p21 interactie p21 met 2 en 4 en daardoor inactivatie /e complexen hierdoor wordt het Rb-eiwit niet gefosforyleerd : blijft dus actief en remt daardoor transcriptiefactoren remming celcyclus in late G1-fase cel heeft tijd om DNA schade te repareren Casus 1 Blok Kanker: P53 mutatie resulteert in ontregeling celcyclus en apoptose (mutp53 detecteerbaar in tumor) p53 expression Left: Normal colon epithelium: minor p53 expression Right: Tumor cells with clear (brown) nuclear p53 expression 5

6 In geval van onherstelbare DNAschade wordt apoptose geinduceerd via P53 Apoptose in beeld gebracht Apoptose vs necrose Apoptose tijdens normale extremiteit ontwikkeling 6

7 Detectie geprogrammeerde celdood INDUCTIE APOPTOSE DOOR P53 onherstelbare DNA-schade P53 extra verhoogd/stabiel transcriptie Bax Bax / Bcl-2 evenwicht in mitochondrieen verstoord activatie pro-caspase 9 andere caspases actief executie-fase apoptose Inductie-fase apoptose: Balans tussen pro-apoptotische (Bax) en anti-apoptotische (Bcl-2) stimuli in de cel verschuift Inductie van apoptose: Balans tussen Bcl-2 (anti-apoptotic) en Bax (pro-apoptotic) in de membraan van de mitochondria wordt verstoord: Cytochrome C komt vrij Moleculaire mechanisme van apoptose: inductie fase Cell-death signals (P53) Cytochrome c release Bax Mito Bcl-2 Cyt C PT Cyt C 7

8 Cell-death signals (P53) Bax Mito Bcl-2 Cyt C PT Cyt C Moleculaire mechanisme van apoptose: executie fase Casp-2 Casp-7 APAF-1 Procaspase-9 Casp-9 Casp-3 Alternatieve apoptose-inductie route via celdood-receptor Actieve caspase 3 Cell-death signals (DS) ligand Plasma membrane Casp-8 DD TRADD TNF family receptor e.g. Fas FADD Pro-Casp-8 Casp-3 Groen: actieve caspase 3; Rood:DNA Detectie geprogrammeerde celdood 8

9 Cytoskelet afbraak tijdens apoptose Phagocytose Normale cel Early exposure of eat me flags Apopt. cel Nature 470, , 2000 Macrophage at work Groen:macrofaag; Rood: Apoptotic bodies 9

1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel

1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel 1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel a. Zal elektrontransport stimuleren en apoptose niet beinvloeden b. Zal elektrontransport remmen en apoptose remmen c. Zal elektrontransport stimuleren

Nadere informatie

Het menselijk lichaam is opgebouwd uit zeer veel cellen. Deze cellen bestaan uit verschillende kamertjes (organellen), die in het celvocht (cytoplasma

Het menselijk lichaam is opgebouwd uit zeer veel cellen. Deze cellen bestaan uit verschillende kamertjes (organellen), die in het celvocht (cytoplasma Het menselijk lichaam is opgebouwd uit zeer veel cellen. Deze cellen bestaan uit verschillende kamertjes (organellen), die in het celvocht (cytoplasma) liggen dat omgeven wordt door een muur (de celmembraan).

Nadere informatie

http://www.lymmcare.nl/

http://www.lymmcare.nl/ http://www.lymmcare.nl/ Hoe krijgen we kankercellen dood Eric Eldering, afdeling Experimentele Immunologie, AMC 1. Het verschil tussen normaal weefsel en kankercellen 2. Met medicijnen willen we dit verschil

Nadere informatie

Summary & Samenvatting. 9Chapter

Summary & Samenvatting. 9Chapter Summary & Samenvatting 9Chapter Summary Diffuse large B-cell lymphoma (DLBCL) accounts for approximately 40% of adult Non-Hodgkin lymphoma and is characterized by large B-cells. Although this lymphoma

Nadere informatie

1 (~20 minuten; 20 punten)

1 (~20 minuten; 20 punten) TENTAMEN Moleculaire Cel Biologie (8A840) Prof. Dr. Ir. L. Brunsveld & Dr. M. Merkx 27-01-2012 14:00 17:00 (totaal 100 punten) 6 opgaven in totaal + 1 bonusvraag! (aangegeven tijd is indicatie) Gebruik

Nadere informatie

Samenvatting de Wit :25 Pagina Optima Grafische Communicatie. Nederlandse Samenvatting

Samenvatting de Wit :25 Pagina Optima Grafische Communicatie. Nederlandse Samenvatting de Wit 30-01-2001 12:25 Pagina 121 - Optima Grafische Communicatie Nederlandse de Wit 30-01-2001 12:25 Pagina 122 - Optima Grafische Communicatie Onze atmosfeer bestaat voor 21% uit zuurstof en dit maakt

Nadere informatie

TRAIL-induced kinases activation and apoptosis Azijli, Kaamar

TRAIL-induced kinases activation and apoptosis Azijli, Kaamar TRAIL-induced kinases activation and apoptosis Azijli, Kaamar IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document

Nadere informatie

'From the cradle to the grave' : novel therapeutic approaches to attack the microenvironment in chronic lymphocytic leukemia Hallaert, D.

'From the cradle to the grave' : novel therapeutic approaches to attack the microenvironment in chronic lymphocytic leukemia Hallaert, D. UvA-DARE (Digital Academic Repository) 'From the cradle to the grave' : novel therapeutic approaches to attack the microenvironment in chronic lymphocytic leukemia Hallaert, D. Link to publication Citation

Nadere informatie

Tentamen Celbiologie. DATUM TIJD 14 tot 17 uur ZAAL N109 Wentgebouw. Beantwoord elk onderdeel op een apart vel. Veel succes!

Tentamen Celbiologie. DATUM TIJD 14 tot 17 uur ZAAL N109 Wentgebouw. Beantwoord elk onderdeel op een apart vel. Veel succes! Tentamen Celbiologie DATUM 19-11-2004 TIJD 14 tot 17 uur ZAAL N109 Wentgebouw. Dit tentamen bestaat uit onderdelen: - Onderdeel 1 bestaat uit twee vragen (vraag 1-2) 20 punten - Onderdeel 2 bestaat uit

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Alle levende wezens zijn opgebouwd uit cellen en elke cel bevat de volledige genetische informatie van het organisme, het genoom, opgeslagen in het DNA. De coderende delen van het DNA worden genen genoemd,

Nadere informatie

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Een organisme bestaat uit verschillende weefsels, die opgebouwd zijn uit cellen. Cellen zijn dus de bouwblokken van elk levend organisme. De ontwikkeling van slechts een

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Om een meercellig organisme goed te kunnen laten functioneren is het essentieel dat cellen met elkaar communiceren. Intercellulaire communicatie kan plaatsvinden via de uitscheiding van hormonen en groeifactoren

Nadere informatie

Apoptosis in (pre-) malignant lesions in the gastro-intestinal tract Woude, Christien Janneke van der

Apoptosis in (pre-) malignant lesions in the gastro-intestinal tract Woude, Christien Janneke van der Apoptosis in (pre-) malignant lesions in the gastro-intestinal tract Woude, Christien Janneke van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66268 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Heijkants, R.C. Title: Novel functions of MDMX and innovative therapeutic strategies

Nadere informatie

The microenvironment and treatment resistance in chronic lymphocytic leukemia Tromp, J.M.

The microenvironment and treatment resistance in chronic lymphocytic leukemia Tromp, J.M. UvA-DARE (Digital Academic Repository) The microenvironment and treatment resistance in chronic lymphocytic leukemia Tromp, J.M. Link to publication Citation for published version (APA): Tromp, J. M. (2012).

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Betulinic acid induced tumor killing Müllauer, F.B. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Betulinic acid induced tumor killing Müllauer, F.B. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Betulinic acid induced tumor killing Müllauer, F.B. Link to publication Citation for published version (APA): Müllauer, F. B. (2011). Betulinic acid induced tumor

Nadere informatie

http://www.lymmcare.nl/ Nieuwe medicijnen voor CLL; alleen maar zonneschijn of ook donkere wolken? Eric Eldering, afdeling Experimentele Immunologie, AMC 1. Het verschil tussen normaal weefsel en kankercellen

Nadere informatie

1 (~20 minuten; 15 punten)

1 (~20 minuten; 15 punten) HERTENTAMEN Moleculaire Cel Biologie (8A840) Prof. Dr. Ir. L. Brunsveld & Dr. M. Merkx 20-04-2012 14:00 17:00 (totaal 100 punten) 6 opgaven in totaal + 1 bonusvraag! (aangegeven tijd is indicatie) Gebruik

Nadere informatie

Moleculaire mechanismen. De connectie tussen interacties van eiwitten en activiteiten van cellen

Moleculaire mechanismen. De connectie tussen interacties van eiwitten en activiteiten van cellen Moleculaire mechanismen De connectie tussen interacties van eiwitten en activiteiten van cellen The Hallmarks of Cancer Hanahan and Weinberg, Cell 2000 Niet afhankelijk van groei signalen Apoptose ontwijken

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18929 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Lange, Job de Title: A sight for sore eyes : assessing oncogenic functions of

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 8 Nederlandse samenvatting maligniteit. Van de ruim 81.000 nieuwe gevallen van kanker in 2005 waren het er 2650 in het hoofd-halsgebied. In vergelijking met andere landen vaak mond- keelholte en strottenhoofdkanker

Nadere informatie

Signaaltransductie en celcyclus (COO 6)

Signaaltransductie en celcyclus (COO 6) Signaaltransductie en celcyclus (COO 6) oefen- en zelftoets-module behorende bij hoofdstuk 9 en 12 van Unit 1 van Campbell, 10 e druk versie 2014-2015 Communicatie 1. Hier zie je drie manieren waarop een

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Chapter 8 112 Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Insulin induceert complexe responsen in perifere weefsel zoals de skeletspier, vet, hart, lever en het brein om

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING

Samenvatting SAMENVATTING SAMENVATTING Hematopoiese en leukemie De normale aanmaak van bloedcellen, hematopoiese genaamd, vindt plaats in het beenmerg (BM). Hier bevinden zich hematopoietische stamcellen (HSC) die via verschillende

Nadere informatie

ZONDER CELDELING GEEN KANKER

ZONDER CELDELING GEEN KANKER DE GEMENE DELER ZONDER CELDELING GEEN KANKER Naam: Klas: Datum: ZONDER CELDELING GEEN KANKER HAVO Celdeling is cruciaal voor het leven van organismen, en wordt dan ook heel nauwkeurig gereguleerd. Wanneer

Nadere informatie

Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling

Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling Zaterdag 16 maart 2019 De Landgoederij, Bunnik M J van den Bent Neuroloog Kanker: een ziekte van het DNA? Eiwitten dragen de functies van cellen DNA zorgt

Nadere informatie

signaaltransductie cascades geactiveerd worden. Dit biedt de mogelijkheid om zowel het gedrag van actine als de regulerende signaaltransductieroutes

signaaltransductie cascades geactiveerd worden. Dit biedt de mogelijkheid om zowel het gedrag van actine als de regulerende signaaltransductieroutes Samenvatting Organismen op aarde ontwikkelen zich in de aanwezigheid van zwaartekracht. Een goede mogelijkheid om onderzoek te doen naar de invloed van zwaartekracht op organismen is het blootstellen van

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting 159

Nederlandse Samenvatting 159 Nederlandse Samenvatting 159 NEDERLANDSE SAMENVATTING (voor de leek) In het dagelijkse leven worden wij als mensen steeds geconfronteerd met keuzes. ij de meeste keuzes staan we niet eens meer stil. Je

Nadere informatie

Epigenetische mechanismen in de carcinogenese: Aangrijpingspunten van tumorpromotors en voor chemopreventie Door

Epigenetische mechanismen in de carcinogenese: Aangrijpingspunten van tumorpromotors en voor chemopreventie Door : Aangrijpingspunten van tumorpromotors en voor chemopreventie Door Joan Govaerts, Sam De Coster, Prof. dr. Nik van Larebeke 2006 Inhoud 1 CARCINOGENESE: EEN MULTIFACTORIEEL MEERSTAPPENPROCES 4 2 EPIGENETISCHE

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) NR4A nuclear receptors in atherosclerosis Pols, T.W.H. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) NR4A nuclear receptors in atherosclerosis Pols, T.W.H. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) NR4A nuclear receptors in atherosclerosis Pols, T.W.H. Link to publication Citation for published version (APA): Pols, T. W. H. (2009). NR4A nuclear receptors in

Nadere informatie

Chapter 9 Samenvatting. (Dutch Summary)

Chapter 9 Samenvatting. (Dutch Summary) Samenvatting (Dutch Summary) 188 Chronische leverschade kan ontstaan door stofwisselingsziekten, virale hepatitis, of na langdurige blootstelling aan bijvoorbeeld alcohol, drugs, en geneesmiddelen. Dit

Nadere informatie

Samenvatting. Nederlandse

Samenvatting. Nederlandse Samenvatting NL Nederlandse Samenvatting De eerste levende cel is waarschijnlijk rond 3,5 miljard jaar geleden op de aarde ontstaan door spontane reacties van moleculen in een chemisch labiel milieu. Een

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Mitose ingaan en uitgaan: het aan- en uitgaan van cycline-cdk-cks activiteit Al het leven bestaat uit cellen. Sommige levensvormen bestaan slechts uit één enkele cel terwijl andere,

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER

NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER Kanker is een ziekte die ontstaat door een opeenstapeling van beschadigingen (mutaties) in het DNA. Deze beschadigingen kunnen zowel erfelijk als verworven zijn. Voorbeelden

Nadere informatie

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Organotinverbindingen vormen een groep van stoffen die een breed scala aan toepassingen kent en in volume de meest geproduceerde organometaalverbindingen zijn. De bekendste

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Samenvatting De gist Saccharomyces cerevisiae is bij de meeste mensen bekend onder de naam bakkersgist. De bekendste toepassing van deze gist is het gebruik voor het rijzen van brood, maar

Nadere informatie

Molecular analysis and biological implications of STAT3 signal transduction Schuringa, Jan Jacob

Molecular analysis and biological implications of STAT3 signal transduction Schuringa, Jan Jacob University of Groningen Molecular analysis and biological implications of STAT3 signal transduction Schuringa, Jan Jacob IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Well! I've often seen a cat without a grin,' thought Alice 'but a grin without a cat! It's the most curious thing I ever saw in my life! Lewis Carroll, Alice in Wonderland Kanker is een veelvoorkomende

Nadere informatie

Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune

Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune Nederlandse samenvatting Het menselijk lichaam bestaat uit meer dan 100.000 miljard cellen die we in grote groepen

Nadere informatie

Chapter 10. Nederlandse samenvatting voor niet- ingewijden

Chapter 10. Nederlandse samenvatting voor niet- ingewijden Nederlandse samenvatting voor niet- ingewijden Inleiding Dikke darmkanker (colorectaal carcinoom, CRC) is een ziekte die veel voorkomt en ook veel slachtoffers maakt in de Westerse wereld. De behandeling

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Hematopoiesis Een volwassen mens heeft ongeveer vijf liter bloed waarin zich miljarden cellen bevinden. Deze cellen zijn onder te verdelen op basis van

Nadere informatie

Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium

Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium Winand N.M. Dinjens Laboratorium voor Moleculaire Diagnostiek Afdeling Pathologie Josephine Nefkens Instituut (JNI) Erasmus MC, Universitair

Nadere informatie

Humane levenscyclus 1

Humane levenscyclus 1 Humane levenscyclus 1 Genexpressie 3 13 september 2011 Leerdoelen: - Differentiële genexpressie - Communicatie tussen cellen (inductie) - Groei en differentiatiefactoren Differentiële genexpressie Door

Nadere informatie

Naam: Studentnummer: Opleiding:..

Naam: Studentnummer: Opleiding:.. 1 Slaaptekort en genregulatie (~20 minuten; 20 punten) Recent is in Engeland een interessante studie gedaan naar de invloed van slaaptekort op de regulatie van genen. Bij mensen met een chronisch slaaptekort

Nadere informatie

Basisbegrippen Oncologie

Basisbegrippen Oncologie Basisbegrippen Oncologie Tumor afmeting Diagnose periode Behandel periode Preventie/interventie periode Invasie interventie Tijd Detectie drempel Van normale naar kankercel Normale cel Van celkern naar

Nadere informatie

Citation for published version (APA): van Galen, P. L. J. (2014). Molecular regulation of human hematopoietic stem cells.

Citation for published version (APA): van Galen, P. L. J. (2014). Molecular regulation of human hematopoietic stem cells. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Molecular regulation of human hematopoietic stem cells van Galen, Peter Link to publication Citation for published version (APA): van Galen, P. L. J. (2014). Molecular

Nadere informatie

Samenvatting en algemene discussie Het DNA, de drager van alle genetische informatie, wordt constant bedreigd door verschillende factoren.

Samenvatting en algemene discussie Het DNA, de drager van alle genetische informatie, wordt constant bedreigd door verschillende factoren. 152 Samenvatting en algemene discussie Het DNA, de drager van alle genetische informatie, wordt constant bedreigd door verschillende factoren. Door een reactie met het DNA veranderen deze factoren de moleculaire

Nadere informatie

Appendix Nederlandse samenvatting Resum en Català Curriculum vitae List of publications Acknowledgments

Appendix Nederlandse samenvatting Resum en Català Curriculum vitae List of publications Acknowledgments Appendix Resum en Català Curriculum vitae List of publications Acknowledgments Appendix Het menselijk lichaam, dat bestaat uit biljoenen cellen, wordt dagelijks blootgesteld aan gevaarlijke stoffen die

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 105 Nederlandse Samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift is het bestuderen van de relatie tussen de expressie van potentieel prognostische tumormarkers

Nadere informatie

B l o k t o e t s B l o k t o e t s

B l o k t o e t s B l o k t o e t s 2014-2 0 1 5 B l o k t o e t s 1. 1 2 0 1 4-2 0 1 5 B l o k t o e t s 1. 1 1 2 0 1 4-2 0 1 5 B l o k t o e t s 1. 1 2 1. Gegeven: dsdna bestaat uit twee DNA strengen genaamd de lagging en leading strand.

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting EJA van Wanrooij Hart en vaatziekten zijn de meest voorkomende doodsoorzaak in de westerse wereld. De onderliggende oorzaak van infarcten en beroertes

Nadere informatie

ZONDER EIWITINTERACTIES KOM JE NERGENS

ZONDER EIWITINTERACTIES KOM JE NERGENS DE GEMENE DELER ZONDER EIWITINTERACTIES KOM JE NERGENS Naam: Klas: Datum: ZONDER EIWITINTERACTIES KOM JE NERGENS VWO Zonder eiwitten is het leven niet mogelijk. Interacties tussen eiwitten zijn cruciaal

Nadere informatie

ZONDER CELDELING GEEN KANKER

ZONDER CELDELING GEEN KANKER DE GEMENE DELER ZONDER CELDELING GEEN KANKER Naam: Klas: Datum: ZONDER CELDELING GEEN KANKER VWO Celdeling is cruciaal voor het leven van organismen, en wordt dan ook heel nauwkeurig gereguleerd. Wanneer

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) The role of ceramide in apoptosis Tepper, A.D. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) The role of ceramide in apoptosis Tepper, A.D. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) The role of ceramide in apoptosis Tepper, A.D. Link to publication Citation for published version (APA): Tepper, A. D. (2000). The role of ceramide in apoptosis General

Nadere informatie

Chapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting

Chapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting Chapter 10 C H P R ederlandse Samenvatting 10 175 S M V I G Haemostase Hartinfarct en beroerte zijn het gevolg van trombi (bloed stolsels) die belangrijke vaten afsluiten en daardoor weefsel beschadiging

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Theard, D. F. (2006). p27kip1 in cell-cell adhesion and cell polarity. s.n.

Citation for published version (APA): Theard, D. F. (2006). p27kip1 in cell-cell adhesion and cell polarity. s.n. University of Groningen p27kip1 in cell-cell adhesion and cell polarity Theard, Delphine Francine IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om

Nadere informatie

Praktijkgericht onderwerp 3

Praktijkgericht onderwerp 3 Praktijkgericht onderwerp 3 Antistof therapie: gevolgen voor flow cytometrische diagnostiek. Andries Bloem Hoofd Diagnostiek Laboratorium voor Translationele Immunologie November 2017 The Netherlands Antistof

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Mitochondria in neutrophil apoptosis van Raam, B.J. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Mitochondria in neutrophil apoptosis van Raam, B.J. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Mitochondria in neutrophil apoptosis van Raam, B.J. Link to publication Citation for published version (APA): van Raam, B. J. (2009). Mitochondria in neutrophil apoptosis

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING 2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen

Nadere informatie

GENETICA EN EVOLUTIE. Pearson Basisboek biologie VWO Hoofdstuk 3 Linda Grotenbreg (MSc.)

GENETICA EN EVOLUTIE. Pearson Basisboek biologie VWO Hoofdstuk 3 Linda Grotenbreg (MSc.) GENETICA EN EVOLUTIE Pearson Basisboek biologie VWO Hoofdstuk 3 Linda Grotenbreg (MSc.) VAN DNA NAAR EIWIT GENETICA EN EVOLUTIE DNA Alle erfelijke informatie ligt opgeslagen in DNA in de vorm van genen.

Nadere informatie

S A M E N V A T T I N G

S A M E N V A T T I N G 186 187 S A M E N V A T T I N G Voor de behandeling van tumoren worden verschillende kleine organische moleculen gebruikt. Veel van deze moleculen zijn afkomstig van levende organismen. Etoposide en paclitaxel

Nadere informatie

Naam: Student nummer:

Naam: Student nummer: Vraag 1. a. Vergelijk de elektronen transportketen van de ademhaling met de elektronentransport keten van de licht reactie (eventueel met tekening). Geef aan waar ze plaats vinden, wie de elektronen donors

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het multipel myeloom of de ziekte van Kahler is een kwaadaardige celwoekering van plasmacellen in het beenmerg die een monoklonale zware of lichte keten immunoglobuline produceren.

Nadere informatie

Homologe Recombinatie

Homologe Recombinatie Inleiding Er zijn vele verschillende soorten kanker. Elke soort kanker is een andere ziekte, die verschillend zijn wat betreft oorzaak, symptomen, behandeling en overlevingskansen. Hetgeen waarin alle

Nadere informatie

- NEDERLANDSE SAMENVATTING -

- NEDERLANDSE SAMENVATTING - - NEDERLANDSE SAMENVATTING - NEDERLANDSE SAMENVATTING KETAMINE: EEN NIEUWE DIMENSIE VAN EEN BEKENDE STOF? Ketamine is een anestheticum dat in de humane en veterinaire anesthesie voornamelijk wordt gebruikt

Nadere informatie

Teveel centrosomen in kankercellen

Teveel centrosomen in kankercellen Teveel centrosomen in kankercellen Ongecoördineerde celdeling zorgt ervoor dat kankercellen steeds verder ontsporen, denkt een onderzoeksgroep van oncologen uit Boston. Kankercellen zijn vaak aneuploïd:

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De rol van proteïne kinase A in de vorming van galkanaaltjes door levercellen Een mens is opgebouwd uit cellen. Iedere cel is omgeven door een membraan die de inhoud van de cel

Nadere informatie

READER. Cursus Sepsis : herkennen en behandelen in de pre-hospitale setting

READER. Cursus Sepsis : herkennen en behandelen in de pre-hospitale setting READER Cursus Sepsis : herkennen en behandelen in de pre-hospitale setting ACHTERGRONDINFORMATIE: PATHOFYSIOLOGIE Pro- inflammatoire en anti-inflammatoire respons Sepsis is de systemische respons van de

Nadere informatie

De achilleshiel van CLL

De achilleshiel van CLL De achilleshiel van CLL Dr. S.H. Tonino 22 november 2012 Afdeling Hematologie AMC, Amsterdam Chronische lymfatische leukemie 1. wat is chronische lymfatische leukemie (CLL?) 2. behandeling anno 2012 3.

Nadere informatie

Archaebacteriën. Eubacteriën. Eukaryoot

Archaebacteriën. Eubacteriën. Eukaryoot H5n 10-09-2001 16:41 Pagina 100 Samenvatting De gist Saccharomyces cerevisiae is bij de meeste mensen bekend als bakkersgist en wordt behalve voor het bereiden van brood onder andere ook gebruikt voor

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Samenvatting Gisten zijn ééncellige organismen. Er zijn veel verschillende soorten gisten, waarvan Saccharomyces cerevisiae, oftewel bakkersgist, de bekendste is. Gisten worden al sinds de

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Microenvironment and anti-cd20 based therapies in CLL Jak, M. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Microenvironment and anti-cd20 based therapies in CLL Jak, M. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Microenvironment and anti-cd20 based therapies in CLL Jak, M. Link to publication Citation for published version (APA): Jak, M. (2012). Microenvironment and anti-cd20

Nadere informatie

Mechanisms of oxidative stress-induced cell death in hepatocytes Conde de la Rosa, Laura

Mechanisms of oxidative stress-induced cell death in hepatocytes Conde de la Rosa, Laura Mechanisms of oxidative stress-induced cell death in hepatocytes Conde de la Rosa, Laura IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40898 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Elis, A.S. Title: Identification of therapeutic targets and antisense oligonucleotide

Nadere informatie

KANKER EN KANKERONDERZOEK

KANKER EN KANKERONDERZOEK DE GEMENE DELER KANKER EN KANKERONDERZOEK Naam: Klas: Datum: INLEIDING Kanker is een veelvoorkomende ziekte. Bijna een derde van de Nederlanders krijgt er vroeg of laat zelf mee te maken. Op dit moment

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Inleiding

Nederlandse samenvatting. Inleiding Nederlandse samenvatting 157 Inleiding Het immuunsysteem (afweersysteem) is een systeem in het lichaam dat werkt om infecties en ziekten af te weren. Het Latijnse woord immunis betekent vrijgesteld, een

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Dikkedarmkanker is na longkanker de meest voorkomende doodsoorzaak ten gevolge van kanker in de westerse wereld. Dikkedarmkanker manifesteert zich na een accumulatie van verscheidene genetische veranderingen.

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting 163 9 Nederlandse Samenvatting 164 1. BORSTKANKER IN NEDERLAND. In Nederland wordt jaarlijks bij ongeveer 12.000 vrouwen en 70 mannen borstkanker gediagnostiseerd. Borstkanker is hiermee, goedaardige huidkanker

Nadere informatie

DCA, een wondermiddel tegen kanker?

DCA, een wondermiddel tegen kanker? FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar 2010-2011 DCA, een wondermiddel tegen kanker? Delphine SMETRYNS Promotor: Prof. Dr. Van Coster Begeleider: Joél Smet Scriptie voorgedragen

Nadere informatie

Signaaltransductie versie

Signaaltransductie versie Signaaltransductie versie 2015-2016 Vragen bij COO over hoofdstuk 16 van Alberts Essential Cell Biology, 4e druk De vragen die voorkomen in het COO-programma zijn op dit formulier weergegeven. Het is de

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands (voor niet ingewijden)

Samenvatting in het Nederlands (voor niet ingewijden) Samenvatting in het Nederlands (voor niet ingewijden) Nederlandse Samenvatting 100 Nederlandse Samenvatting Niet gefosforyleerd b-catenine in Wnt-signalering De ontwikkeling van een compleet organisme

Nadere informatie

7. Verworven aandoeningen : kanker

7. Verworven aandoeningen : kanker 7. Verworven aandoeningen : kanker 7.1 Inleiding : de moleculaire basis van kanker De levensloop van een cel in een multicelullair organisme is nauwkeurig geregeld door verschillende signaalcascades en

Nadere informatie

Regulation of expression of complement components, complement regulatory proteins, and chemokines in keratinocytes Pasch, M.C.

Regulation of expression of complement components, complement regulatory proteins, and chemokines in keratinocytes Pasch, M.C. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Regulation of expression of complement components, complement regulatory proteins, and chemokines in keratinocytes Pasch, M.C. Link to publication Citation for published

Nadere informatie

Samenvatting CHAPTER9

Samenvatting CHAPTER9 Samenvatting CHAPTER9 Samenvatting Primaire hooggradige hersentumoren vormen een ernstig probleem voor zowel volwassenen als kinderen. Ondanks de multimodale behandeling van deze hersentumoren, bestaande

Nadere informatie

KANKER. Finish! kankercellen

KANKER. Finish! kankercellen KANKER Kanker is een ziekte(in aanleg) veroorzaakt door afwijkingen in het erfelijkheidsmateriaal(= afwijkende genen = mutaties). Bijvoorbeeld: beschadigde genen, afwijkend aantal genen, foutief gereguleerde

Nadere informatie

Immune activation and lineage fate decisions: Inducing a shift of program Libregts, Sten

Immune activation and lineage fate decisions: Inducing a shift of program Libregts, Sten UvA-DARE (Digital Academic Repository) Immune activation and lineage fate decisions: Inducing a shift of program Libregts, Sten Link to publication Citation for published version (APA): Libregts, S. F.

Nadere informatie

STAT3 and STAT5 signaling in normal and leukemic hematopoietic cells Wierenga, Albertus Titus Johannes

STAT3 and STAT5 signaling in normal and leukemic hematopoietic cells Wierenga, Albertus Titus Johannes University of Groningen STAT3 and STAT5 signaling in normal and leukemic hematopoietic cells Wierenga, Albertus Titus Johannes IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's

Nadere informatie

Dutch Summary. Nederlandse Samenvatting

Dutch Summary. Nederlandse Samenvatting Dutch Summary Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Voor het goed functioneren van een cel is het van groot belang dat de erfelijke informatie intact blijft. De integriteit van het DNA wordt

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting NL Het omleiden van signaaltransductie routes door HCMV-gecodeerde GPCRs G-eiwit gekoppelde receptoren (GPCRs) vormen een grote groep membraan receptoren die gekarakteriseerd worden door de aanwezigheid

Nadere informatie

Adult hippocampal cell birth and death in relation to stress, aging and the vasculature Heine, V.M.

Adult hippocampal cell birth and death in relation to stress, aging and the vasculature Heine, V.M. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Adult hippocampal cell birth and death in relation to stress, aging and the vasculature Heine, V.M. Link to publication Citation for published version (APA): Heine,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Cel communicatie Het lichaam bestaat uit miljarden cellen die continu met elkaar communiceren (Fig. 1). Deze communicatie is zeer belangrijk bij bijvoorbeeld de heling van een

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden

Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden voor niet-ingewijden SAMENVATTING Kanker is een belangrijke doodsoorzaak in Westerse landen. Kwaadaardige aandoeningen zijn verantwoordelijk voor 30% van de sterfte in Nederland, alleen nog overtroffen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting hoofdstuk 1). hoofdstuk 1 hoofdstuk 1).

Nederlandse samenvatting hoofdstuk 1). hoofdstuk 1 hoofdstuk 1). Nederlandse samenvatting Cyclisch adenosine monofosfaat, ofwel camp, is een universele second messenger die wordt geproduceerd onder invloed van een breed scala aan extracellulaire signaalmoleculen en

Nadere informatie

University of Groningen. Molecular mechanisms of synaptic plasticity Nijholt, Ingrid Maria

University of Groningen. Molecular mechanisms of synaptic plasticity Nijholt, Ingrid Maria University of Groningen Molecular mechanisms of synaptic plasticity Nijholt, Ingrid Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.

Nadere informatie

Dutch summary. Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis

Dutch summary. Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis Multiple sclerose (MS) is een ingrijpende aandoening van het centraal zenuwstelsel en de meest voorkomende oorzaak van niet-trauma gerelateerde invaliditeit

Nadere informatie

Antigen receptor triggering and apotopic pathways in neoplastic B cells Mackus, W.J.M.

Antigen receptor triggering and apotopic pathways in neoplastic B cells Mackus, W.J.M. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Antigen receptor triggering and apotopic pathways in neoplastic B cells Mackus, W.J.M. Link to publication Citation for published version (APA): Mackus, W. J. M.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Eukaryotische cellen bevatten een celkern welke in hoge mate georganiseerd is. De celkern bevat naast genetische informatie,

Nadere informatie

Apoptose: to kill or not to kill.

Apoptose: to kill or not to kill. Academiejaar 2010-2011 Apoptose: to kill or not to kill. Mattias HOFMANS Promotor: Prof. Dr. Karen Geboes Co-promotor: Dr. Sc. Nancy Van Damme Scriptie voorgedragen in de 2 de Master in het kader van de

Nadere informatie