Inhoud. Dr. Gunther von Hagens: De cyclus van ontstaan en vergaan als onderwerp van anatomische

Transcriptie

1 Inhoud Van nul tot honderd het lichaam door de jaren heen Dr. Gunther von Hagens: De cyclus van ontstaan en vergaan als onderwerp van anatomische reflecties Dr. Angelina Whalley: Een kijk op het ouder worden en de toekomst Feiten en jaartallen Lichaamsdonatie voor plastinatie Vragen & antwoorden Nieuwe ontwikkelingen bij het plastineren Gezamenlijk streven naar uitleg De Plastinatiemethode Geschiedenis van de plastinatie - van idee tot uitvinding Dr. Gunther von Hagens: een leven voor en in de wetenschappen Dr. Angelina Whalley combineert kunst en anatomische wetenschap Dr. Angelina Whalley Biografie Samenvatting van de ethische beoordeling California Science Center, Los Angeles, Verenigde Staten De bezoekersreacties op BODY WORLDS

2

3 Van nul tot honderd het lichaam door de jaren heen Jong en oud, gezond en ziek, kalm en gestresst, vol animo en lusteloos, goed functionerend en getekend door de ouderdom ons lichaam is complex, veelzijdig, taai, accepteert heel lang veel dingen en is toch bijzonder kwetsbaar. De tentoonstelling BODY WORLDS & The Cycle of Life is gewijd aan de veranderlijkheid van het menselijk lichaam tijdens het onverbiddelijke verloop van ons bestaan. Zij maakt op een inzichtelijke manier begrijpelijk dat ouder worden een heel natuurlijk proces is dat begint met de geboorte, vele tientallen jaren lang doorgaat en tenslotte eindigt met de dood. Het is deze kringloop van leven en dood die ons allemaal, ongeacht onze afstamming, godsdienst of ras, raakt en verenigt. Dit zal dan ook de reden zijn waarom de tentoonstelling BODY WORLDS en het zwaartepuntthema 'De cyclus van het leven' mensen van alle leeftijden en elke herkomst aanspreekt. De tentoonstelling geeft niet alleen een beeld van de miraculeuze prestaties die het lichaam kan leveren, maar beschrijft ook de gevolgen van een ongezonde manier van leven. Meer dan tweehonderd stukken, waarvan twintig lichaamsplastinaten, tonen in de actuele expositie BODY WORLDS & The Cycle of Life (BODY WORLDS & De cyclus van het leven) de verschillende stadia van ons lichamelijk bestaan. Een werk van onovertroffen genialiteit Een multimediale presentatie belicht de celdeling, en een indrukwekkende reeks van geplastineerde embryo's en foetussen uit historische anatomische verzamelingen illustreert de verschillende ontwikkelingsstadia van de bevruchting tot aan het moment kort voor de geboorte.

4 Smells Like Teen Spirit Een hommage aan de jeugd en haar creatieve kracht. De zich ontwikkelende hersenen van de opgroeiende mens tonen de typisch jeugdige neiging tot risico en originaliteit en de invloed ervan op kunst, muziek, mode en techniek. Met de ogen van een kunstenaar Het is indrukwekkend te ervaren hoe niet alleen de kijk op een groot aantal dingen, maar ook het zuiver biologisch gezichtsvermogen vanaf de geboorte via het latere leven tot aan de ouderdom toe verandert. Computersimulaties laten zien hoe de impressionistische schilders Claude Monet en Edgar Dégas de wereld hebben gezien nadat zij gingen lijden aan grijze staar respectievelijk maculadegeneratie (netvliesveroudering). Op basis van onderzoek van dr. Michael Marmor, oogheelkundeprofessor aan de universiteit van Stanford, geeft dit deel van de tentoonstelling de problemen weer waarmee Monet te kampen had toen hij zijn schilderijen in Giverny maakte en laat zien hoe het latere werk van Dégas is beïnvloed door zijn sterk verminderde gezichtsvermogen. Honderd en meer Rond de hele wereld leven op bepaalde plaatsen mensen die ouder worden dan wij ons kunnen voorstellen. Van het Japanse Okinawa via het Sardische Ovodda tot aan de regio Hunza in Pakistan kunnen wij van de honderdjarigen veel leren over de aanleg en gewoontes die kunnen leiden tot een lang leven. De tentoonstelling besteedt aandacht aan het fenomeen van de stokouderen, die ook met honderd en meer jaren vol kracht en energie een zelfstandig en welbesteed leven leiden.

5 Dr. Gunther von Hagens: De cyclus van ontstaan en vergaan als onderwerp van anatomische reflecties Plastinator dr. Gunther von Hagens wil het ook met 65 jaar nog niet kalmer aan doen. De maker van de eerste hedendaagse anatomische tentoonstellingen, die tot nu toe zo'n dertig miljoen bezoekers rond de hele wereld hebben getrokken, gaat nog steeds in duizelingwekkende vaart verder en dat op een leeftijd waarop menigeen zich al heeft teruggetrokken uit het actieve leven. In de tentoonstelling BODY WORLDS & The Cycle of Life, ziet hij een mogelijkheid voor diepere beschouwing. 'Ik wil laten zien wie wij zijn, hoe wij denken en voelen, hoe wij worden geboren, ouder worden en doodgaan. En het geplastineerde lichaam dient mij hiervoor als punt van reflectie', aldus von Hagens. Zo laat de tentoonstelling het lichaam en de veranderingen ervan in de tijd zien. 'Wij tonen het proces van veroudering als een natuurlijk verloop dat begint met de verwekking en doorgaat tot aan de bewuste beleving van de late jaren. Deze presentatie vullen wij aan met de jongste resultaten uit het langlevendheidsonderzoek', beschrijft dr. von Hagens de tentoonstellingsgedachte. 'De bedoeling van De cyclus van het leven is de bezoekers eraan te herinneren waar het bij ouder worden om gaat en te helpen een lang en gezond leven te leiden.' Dat dit op een dergelijk indrukwekkende manier kan is te danken aan de plastinatie die dr. von Hagens in 1977 heeft uitgevonden en waarmee hij de anatomie ook toegankelijk maakt voor mensen buiten een klinische en universitaire omgeving. Tegenwoordig brengt de visionaire anatoom zijn tijd door als docent of in de plastinatie- en onderzoekslaboratoria in Heidelberg en Guben, of in zijn instituut voor dierenplastinatie in de Chinese plaats Dalian. Eén ding staat voor hem hierbij voorop: de wetenschap. 'Ik leef om te werken. Er is nauwelijks iets anders wat mij zo sterk fascineert of zoveel voor mij betekent', aldus von Hagens. De anatomie is voor hem zowel een beroep als een roeping. Maar, zo legt hij uit, wij moeten ook onderkennen: 'Als je jong bent, vertrouw je gewoon op je lichaam. Maar als je ouder wordt, moet je er goed voor zorgen, want de fysiologische gezondheid is bepalend voor geluk en welzijn op hoge leeftijd'. Dr. von Hagens is vastbesloten ook op hoge leeftijd fysiek en geestelijk fit te blijven. Hij speelt viool, leert Chinees en verslindt grote hoeveelheden boeken. Hij let op beweging en gezonde voeding. Maar de grootste uitdaging en motivatie voor hem, die zijn cellen niet laat rusten, is het onbuigzaam verlangen zijn werk net zo lang voort te zetten tot het lichaam dit niet meer toestaat.

6 Dr. Angelina Whalley: Een kijk op het ouder worden en de toekomst Voor curatrice dr. Angelina Whalley is De cyclus van het leven het tot nu toe fascinerendste thema van de BODY WORLDS tentoonstellingen, want het ontstaan en vergaan van het menselijk lichaam raakt ons allemaal. 'Wie tegenwoordig vijftig wordt, heeft doorgaans nog meer dan de helft van zijn volwassen leven voor zich liggen. Dat maakt de vraag steeds dringender hoe wij eigenlijk, als wij gemiddeld ouder worden dan eerdere generaties, een hoge mate van welzijn kunnen realiseren', aldus Whalley. De gepromoveerde arts is er vooral aan gelegen zeer complexe medische thema's op een voor de leek begrijpelijke wijze te presenteren. Hiervoor komt haar niet alleen een buitengewoon talent ten goede, maar toont zij ook veel betrokkenheid. 'De strijd van ons lichaam tegen de tijd kunnen wij weliswaar niet winnen, maar wel beïnvloeden. Het lot van ons lichaam ligt in onze handen. En hoe eerder wij hier aandacht aan besteden des te meer profijt trekken wij ervan', aldus Whalley. Maar ouder worden is voor haar niet iets waar wij om zouden moeten treuren. 'Pas in de latere fases van het leven leert een mens zijn ware ik geleidelijk kennen. Wij zien er misschien niet meer zo uit als ons jongere ik, wij lopen iets minder snel en hebben meer tijd nodig om nieuwe dingen te leren, maar deze gebreken compenseren wij ruimschoots door ervaring en innerlijke kracht.' In BODY WORLDS & De cyclus van het leven presenteert dr. Whalley het menselijk leven vanaf de verwekking tot aan de hoge leeftijd en geeft hierbij vooral aandacht aan het aspect van de langlevendheid aan de hand van de nieuwste gerontologische onderzoeksresultaten. Daarnaast maakt zij duidelijk welke invloed het milieu en de manier van leven hebben op het lichaam terwijl het zich ontwikkelt en ouder wordt. 'Ik wil laten zien dat rijping een heel natuurlijk proces is waarin wij met een beetje inspanning kunnen meesturen. Ieder van ons zou ook naar de toekomst moeten kijken.'

7 Feiten en jaartallen Plastinatie is in 1977 ontdekt door dr. Gunther von Hagens aan de universiteit Heidelberg en sindsdien continu verder ontwikkeld. Plastinatie maakt het mogelijk het verval van het dode lichaam te stoppen en vaste, reukloze en permanent houdbare anatomische preparaten voor de wetenschappelijke en medische opleiding te vervaardigen. Voor de vervaardiging van een plastinaat van een volledige mens zijn ongeveer werkuren nodig. Het grootste plastinaat ter wereld is een volwassen giraf met een lengte van 5,30 meter. De BODY WORLDS tentoonstellingen zijn in het leven geroepen door dr. Gunther von Hagens. BODY WORLDS tentoonstellingen geven voorlichting over de gezondheid. Curator van de tentoonstellingen is dr. Angelina Whalley, arts. De eerste tentoonstelling vond plaats in Japan, in De BODY WORLDS tentoonstellingen zijn sindsdien wereldwijd te zien geweest, in meer dan 60 steden in Europa, Azië en Noord-Amerika. Meer dan dertig miljoen mensen hebben BODY WORLDS gezien, van wie meer dan 11 miljoen in Europa. Zes BODY WORLDS tentoonstellingen zijn momenteel op tournee in Noord-Amerika, Europa en Azië. In Europa zijn de tentoonstellingen in Duitsland, België, Groot-Brittannië, Oostenrijk, Zwitserland en Spanje te zien geweest. De tentoonstellingen zijn de afgelopen tijd aangevuld met speciale thema's: - BODY WORLDS The Cycle of Life - BODY WORLDS & The Story of the Heart - BODY WORLDS & The Brain Our Three Pound Gem Wereldpremière in 2010: Gunther von Hagens BODY WORLDS of Animals (BODY WORLDS der dieren). Deze unieke show, waar je van alles kunt zien en beleven, is gewijd aan het innerlijk leven van de dieren en stelt ons in staat een kijkje te nemen onder de huid van de reuzen van de steppe, het oerwoud en de oceaan. Gunther von Hagens BODY WORLDS tentoonstellingen zijn de ENIGE openbare anatomische tentoonstellingen, met een vast programma voor lichaamsdonatie, waarbij de donateur expliciet verklaard heeft dat zijn lichaam na overlijden mag worden getoond in de BODY WORLDS tentoonstellingen.

8 Lichaamsdonatie voor plastinatie Alle anatomische preparaten die in de BODY WORLD tentoonstellingen worden getoond zijn echt. Zij zijn van mensen afkomstig die tijdens het leven hebben beschikt dat hun lichaam na hun dood beschikbaar zal zijn in het kader van de opleiding van artsen en het geven van informatie aan leken. Veel donateurs hechten er waarde aan dat ze op die manier na hun dood nog van nut kunnen zijn voor andere mensen. Door hun belangeloze lichaamsdonatie stellen ze ons in staat een uniek inzicht te krijgen in het menselijk lichaam. Dat was tot nog toe uitsluitend voorbehouden aan artsen. Daarvoor danken wij de levende en de al overleden lichaamsdonateurs. Het Institute for Plastination in Heidelberg heeft sinds 1982 een speciaal lichaamsdonatie - programma. Momenteel heeft het Institute for Plastination geregistreerde lichaamsdonateurs (juli 2010). aantal mannen vrouwen Wereldwijd Noord- en Zuid-Amerika, Canada Nederland België Duitsland Europa (zonder Duitsland), Afrika, Azië, Oceaniё Van hen zijn tot nog toe overleden Leeftijdsopbouw: leeftijd aantal < > De gemiddelde leeftijd bedraagt 62 jaar. Enkele motieven voor lichaamsdonatie 22% wil graag bijdragen aan een goed doel 19% is enthousiast over plastinatie 13% vindt het een naar idee gecremeerd of begraven te worden 13% wil niet dat de nabestaanden later het graf moeten onderhouden 12% is enthousiast over de voor iedereen toegankelijke tentoonstellingen 7% wil de begrafeniskosten besparen 4% heeft geen naaste familie Een brochure informeert belangstellenden hoe je lichaamsdonateur kunt worden, geeft een toelichting op het plastinatieproces en bevat informatie over het instituut zelf, over wat er in het instituut na het overlijden met het lichaam gebeurt en waarvoor de plastinaten worden gebruikt. Door het tekenen van het wilsbeschikkingformulier en de lichaamsdonatie-pas bevestigt de lichaamsdonateur zijn toestemming. De lichaamsdonatie voor plastinatie is een wilsbeschikking die te allen tijde kan worden herroepen. Meer informatie op of bij het Institute for Plastination, afdeling Körperspende (lichaamsdonatie), Rathausstraße 11, D Heidelberg, Duitsland, tel.: , fax: , bodydonation-ifp@plastination.com.

9 Vragen & antwoorden Wat is de BODY WORLDS tentoonstelling precies? De tentoonstellingen BODY WORLDS: The Original Exhibition of Real Human Bodies zijn de eerste tentoonstellingen in hun soort. Ze informeren de bezoekers over anatomie, fysiologie en gezondheid door echte menselijke lichamen te laten zien. De getoonde preparaten zijn geconserveerd door middel van plastinatie, het conserveringsproces dat dr. von Hagens in 1977 tijdens zijn werkzaamheden als anatoom aan de universiteit Heidelberg heeft ontdekt. Sinds het begin van de tentoonstellingsserie in 1995 in Japan tot op heden hebben meer dan dertig miljoen bezoekers in meer dan zestig steden in Azië, Europa en Noord-Amerika deze thematentoonstelling gezien, de meest succesvolle ter wereld. Wat is er te zien op BODY WORLDS? In elke BODY WORLDS tentoonstelling zijn meer dan tweehonderd echte menselijke preparaten te zien, waaronder zo n twintig plastinaten van het hele lichaam, evenals afzonderlijke organen, orgaanconfiguraties en transparante lichaamsschijven. Aan de hand van spectaculaire plastinaten neemt de tentoonstelling de bezoeker mee op een spannende onderhuidse ontdekkingsreis, die een breed inzicht geeft in de anatomie en fysiologie van het menselijk lichaam. Orgaanfuncties, maar ook vaak voorkomende ziektes, worden in begrijpelijke taal toegelicht aan de hand van vergelijkingen tussen gezonde en aangetaste organen. Daardoor ontstaat ook een beeld van de langetermijneffecten van ziektes en verslavingen zoals tabak- of alcoholconsumptie en van de mechanische aspecten van kunstknieën en -heupen. De nieuwe BODY WORLDS! De tentoonstelling BODY WORLDS & The Cycle of Life (BODY WORLDS & De cyclus van het leven) is gewijd aan de kringloop van ontstaan en vergaan - de manier waarop het lichaam verandert, groeit, ontwikkelt, zijn hoogtepunt bereikt en tenslotte verzwakt. De tentoonstelling geeft de verschillende stadia van de lichamelijke ontwikkeling en de verandering ervan in de tijd - vanaf het begin, de verwekking, tot aan de hoge leeftijd - aanschouwelijk weer. De bezoeker komt onder meer te weten wat hij kan doen om zo lang mogelijk zijn gezondheid en een hoge mate van welzijn te behouden. The Cycle of Life wil dienen als inspiratie voor de mensen, om bewuster en gezonder te leven. Waar zijn kaartjes te koop? Tickets voor BODY WORLDS kunt u op Internet bestellen bij SEE Tickets of aan de dagkassa van de tentoonstelling. Om wachttijden te vermijden raden wij u aan om tickets in de voorverkoop te kopen! Meer informatie vindt u onder de menuoptie tips voor bezoekers.

10 Wat wil BODY WORLDS bij de bezoekers zien te bereiken? De bedoeling van de BODY WORLDS tentoonstellingen is om een breed publiek aan te spreken over de binnenkant van het lichaam en de functies van het menselijk lichaam en om de effecten te tonen van ziektes en storingen op de gezondheid en de eigen manier van leven. De tentoonstellingen willen de publieke belangstelling voor anatomie en fysiologie wekken en de kennis van deze gebieden duidelijk vergroten. Wie zou BODY WORLDS moeten bezoeken? Iedereen die graag wil weten wat het bijzondere van een mens is en wat de bijzondere, geniale en esthetische kenmerken zijn van het menselijk lichaam. Is de tentoonstelling geschikt voor kinderen? Er zijn geen leeftijdsgrenzen voor een bezoek aan de tentoonstelling voor kinderen of jongeren die onder begeleiding zijn van opvoeders of opvoedkundigen. Ouders en docenten moeten zelf beslissen of de onder hun hoede staande kinderen en jongeren voldoende zijn voorbereid op het bezoek van de BODY WORLDS tentoonstelling. Informatiemateriaal is beschikbaar op de BODY WORLDS Website. Leraren kunnen gratis uitgebreide documentatie bestellen. Waar zijn de tentoonstellingen al te zien geweest? Waar zijn ze binnenkort te zien? Op dit moment zijn er zes BODY WORLDS tentoonstellingen, die door meer dan dertig miljoen mensen in Europa, Noord-Amerika en Azië zijn bezocht. Er zijn momenteel nog meer BODY WORLDS tentoonstellingen in voorbereiding. Als u wilt weten waar die binnenkort te zien zullen zijn, ga dan naar de officiële Website Daar vindt u een overzicht van de eerder bezochte, de huidige en de toekomstige tentoonstellingslocaties. Waarom is de tentoonstelling ook en vooral een aanrader voor leken op medisch gebied? Mensen zijn eerder bereid gezond te leven als ze begrijpen hoe hun lichaam functioneert en als ze zien wat er schadelijk voor is. BODY WORLDS wil de bezoekers stimuleren meer belangstelling te tonen voor medische en soortgelijke wetenschappen. Kennis over de hoedanigheid en het functioneren van het menselijk lichaam zou voor een breed publiek toegankelijk moeten zijn. Zou je de menselijke anatomie niet beter aan de hand van boeken of modellen kunnen bestuderen? Echte menselijke preparaten kunnen afzonderlijke aspecten van ziektes en anatomische details levensecht in beeld brengen, wat met modellen of boeken niet mogelijk is. Ze laten bovendien zien dat ieder lichaam individuele kenmerken heeft, zelfs aan de binnenkant, en dat die te vergelijken zijn met de unieke vorm van elk gezicht. Van echte preparaten gaat bovendien een veel grotere fascinatie uit dan van kunststofmodellen.

11 Wat is plastinatie? Plastinatie is in 1977 ontdekt door dr. Gunther von Hagens, medicus en wetenschapper. Het plastinatie procedé is een baanbrekende conserveringsmethode die het mogelijk maakt het verval van het dode lichaam te stoppen en anatomische preparaten voor wetenschappelijk onderzoek en medische opleiding te vervaardigen die op de lange termijn houdbaar zijn. In het plastinatieproces worden alle lichaamssappen en oplosbare vetten aan een preparaat onttrokken. Bij de volgende stap gaat het om de vacuümgeforceerde impregnatie, waarbij de lichaamssappen worden vervangen door reactieve harsen en elastomeren. Dan komt de uitharding met behulp van licht, warmte of bepaalde gassen. Op die manier ontstaan vaste, reukloze en duurzame preparaten. Meer informatie over plastinatie vindt u op Waar komen de getoonde preparaten vandaan? Komen wij iets te weten over de identiteit van de plastinaten of de doodsoorzaak van de personen? De BODY WORLDS tentoonstellingen zijn te danken aan de ruimhartigheid en het initiatief van de lichaamsdonateurs. Lichaamsdonateurs zijn mensen die hebben besloten dat hun lichaam na hun dood mag worden gebruikt in tentoonstellingen voor medische en wetenschappelijke doeleinden. Alle lichamen en het merendeel van de preparaten zijn afkomstig van lichaamsdonateurs van het IfPlichaamsdonatie programma. Een aantal speciale preparaten, die ongewone veranderingen kunnen laten zien, zijn afkomstig van oude anatomische collecties of van instituten voor morfologie. In overeenstemming met de afspraak met de lichaamsdonateurs geven wij geen informatie over hun identiteit en hun doodsoorzaak. Bij de tentoonstellingen staan de lichamen zelf in het middelpunt, niet de bijbehorende persoonlijke informatie. Waarom worden de plastinaten in actieve houdingen getoond die dicht bij het gewone leven staan? De poses van de plastinaten zijn met zorg en beleid gekozen. Het doel is een didactisch effect. Elke getoonde pose demonstreert verschillende anatomische kenmerken en accenten. Zo maken de atletische poses het bijvoorbeeld mogelijk het spierstelsel bij het sporten te laten zien. Door de poses kunnen de bezoekers makkelijker de relatie zien tussen het plastinaat en het eigen lichaam. Is de tentoonstelling vanuit een ethisch standpunt bekeken? Voor de eerste tentoonstelling in Noord-Amerika (2004) heeft het Museum California Science Center in Los Angeles een onafhankelijke ethische commissie opdracht voor een oordeel gegeven; die bestond uit vooraanstaande theologen, ethici, academici en artsen. Het rapport van deze commissie over de herkomst van de lichamen in de BODY WORLDS tentoonstellingen staat op de website van BODY WORLDS ter beschikking. Hoe kan ik mijn lichaam doneren voor plastinatie? Alle anatomische preparaten die in de BODY WORLDS tentoonstellingen getoond worden, zijn echt. Zij zijn afkomstig van mensen die tijdens het leven hebben beschikt dat hun lichaam na hun overlij-

12 den ter beschikking gesteld wordt in het kader van de opleiding van artsen en de voorlichting aan leken. Het Institute for Plastination in Heidelberg beschikt hiervoor over een speciaal lichaamsdonatie programma. Alle lichaamsdonateurs krijgen uitgebreide voorlichting alvorens zij hun handtekening onder een beschikking zetten. Een speciaal voor dit doel uitgegeven brochure bevat informatie over het plastinatie procedé en over het instituut zelf, vertelt hoe je lichaamsdonateur wordt, wat er met het lichaam na de dood bij het instituut precies gebeurt en waarvoor de plastinaten worden gebruikt. Deze brochure en meer informatie vinden u op de BODY WORLDS website Daar staat omvangrijke informatie over lichaamsdonatie ter beschikking. U kunt die ook aanvragen bij het lichaamsdonatie bureau van het Institute for Plastination: bodydonation-ifp@plastination.com. Wat voor materiaal stelt BODY WORLDS ter beschikking aan leraren en ouders? Leraren krijgen informatiemateriaal om het bezoek van hun klas te kunnen voorbereiden. Het informatiemateriaal vindt u als download op de website van BODY WORLDS waar u het ook kunt bestellen. Ouders kunnen dit materiaal gebruiken als zij een familiebezoek willen voorbereiden. BODY WORLDS biedt leraren de mogelijkheid de tentoonstelling vooraf kosteloos te bezichtigen, om voor het bezoek met hun schoolklas zelf een indruk van de tentoonstelling te krijgen. Is er een AudioGuide? Met de AudioGuide, waarmee u uw bezoek aan de tentoonstelling individueel kunt vormgeven, krijgt uw bezoek aan de tentoonstelling nog een andere dimensie. De audiorondleiding kan in het Nederlands en Engels worden uitgeleend. U hoort een begrijpelijke toelichting, verbazingwekkende getallen, feiten en meer informatie over de tentoonstellingsstukken, die al naar gelang de persoonlijke belangstelling kunnen worden opgeroepen. De rondleiding is opgezet voor medische leken. Voor jonge bezoekers staat er een speciale kinderversie ter beschikking. De hele audiorondleiding duurt ongeveer twee uur en kan tegelijk met het ticket in de voorverkoop worden geboekt of op de dag van het bezoek in de tentoonstelling worden uitgeleend. De BODY WORLDS tentoonstelling biedt geen individuele of groepsrondleidingen aan. Hoe lang mag je in de tentoonstelling blijven? De verblijfsduur op de tentoonstelling kent binnen de openingstijden geen limiet. Wij adviseren u ongeveer twee uur voor uw bezoek uit te trekken. De benodigde tijd hangt af van de tijd die u aan de afzonderlijke preparaten wilt besteden, en van de vraag of u alle beschikbare informatie wilt lezen. Met een AudioGuide duurt de in de tentoonstelling doorgebrachte tijd volgens onze ervaring iets langer. Na het verlaten van de tentoonstelling is het niet mogelijk om nog eens naar binnen te lopen. Is fotograferen en/of filmen in de tentoonstelling toegestaan? In de BODY WORLDS tentoonstellingen zijn film- en foto-opnames, ook met de camera van een mobiele telefoon, in principe niet toegestaan. Uitzonderingen gelden voor journalisten met een perskaart.

13 Nieuwe ontwikkelingen bij het plastineren Dr. Gunther von Hagens werkt constant aan het verbeteren van zijn uitvinding, de plastinatie. In de afgelopen jaren heeft hij een unieke vooruitgang bij het plastineren weten te boeken. Hij heeft op vier punten vernieuwingen ingevoerd, die hij graag wil noemen: (1) De gelaatsuitdrukking van de plastinaten, (2) Het inkleuren van lichaamsschijven, (3) Stabiele vaatvormen en (4) Plastinaten van grote dieren. (1) De gelaatsuitdrukking van de plastinaten De surfer We hebben geconstateerd dat bezoekers van de tentoonstellingen zich graag identificeren met plastinaten van complete lichamen, en dat hierdoor het gezondheidsbevorderend effect versterkt wordt. Daarom besteden wij tegenwoordig meer aandacht aan de individuele gelaatsuitdrukking. De uitstraling van het plastinaat als geheel is hierdoor verbeterd. (2) Het inkleuren van lichaamsschijven Sinds 2008 zijn wij in staat geplastineerde lichaamsschijven desgewenst in te kleuren. Het inkleuren, waarvoor de op -70 C schokgevroren lichaamsschijven voor korte tijd worden ontdooid, stelt de toeschouwer in staat de verschillende soorten weefsels, zoals bijvoorbeeld van straf bindweefsel en musculatuur of van huid en onderhuids bindweefsel, van elkaar te onderscheiden. Dat was tot nu toe niet mogelijk. De afbeeldingen van geplastineerde lichaamsschijven uit het urogenitale systeem (de prostaat, zaadblaasjes) en van de borstkas laten dit op een aanschouwelijke manier zien. Gekleurde schijfplastinaten: Cauda equina en Musculus iliopsoas Prostaat met spieren Rotatiemanchet van de bekkenbodem

14 (3) Stabiele vaatvormen Nieuw ontwikkelde kunststoffen maken de vervaardiging van mechanisch sterke vaatvormen mogelijk, dat wil zeggen kunststofvullingen van vaatstelselsystemen. Die worden ook 'corrosiepreparaten' genoemd omdat het omliggende weefsel bij het prepareren van vaten gewoonlijk wordt 'weggecorrodeerd' met logen of zuren. Wij gebruiken daarvoor echter enzymoplossingen. Daarmee wordt het mogelijk mechanisch hoogbelastbare kunststofmengsels te gebruiken; die waren met het oog op hun kwetsbaarheid ten aanzien van zuren of logen tot nu toe niet toepasbaar. Specifieke polyurethaansamenstellingen blijken voor dit doel bijzonder geschikt. Zo zijn wij er voor het eerst in geslaagd holle vaatvormen te maken die bij een gering gewicht bijzonder flexibel zijn en die ook mechanisch beter te belasten zijn dan traditionele vaatvormen, die meestal van acrylaat (vloeibaar plexiglas) zijn gemaakt. Vaatvorm, corrosiepreparaat van een menselijk hart; opvulling van de hartkamers en de hartvaten (4) Plastinaten van grote dieren In de tentoonstellingen laten wij steeds vaker grotere dieren zien, want deze pure grootte fascineert de bezoekers en is iets dat zij tot nu toe nooit eerder hebben gezien. Nadat het 'steigerend paard met ruiter' en de laaglandgorilla 'Artis' de populairste plastinaten op de tentoonstelling zijn geworden, zijn er nog een kameel, een struisvogel en een giraf bijgekomen. Inmiddels hebben dr. Gunther von Hagens en curator dr. Angelina Whalley met de BODY WORLDS of Animals (BODY WORLDS der dieren) zelfs een geheel nieuwe, zelfstandige dierenwereld geschapen, die in het voorjaar van 2010 zijn succesvolle wereldpremière had. Aan de hand van plastinaten van grote dieren, zoals 'Samba', de eerste geplastineerde olifant ter wereld, kunnen bezoekers de anatomie van mens en dier vergelijken en inzicht krijgen in de lichamen van verschillende diersoorten, en wel met een ongekende perfectie. Uit onafhankelijke bezoekersenquêtes en commentaren blijkt dat de door de tentoonstelling geboden mogelijkheid tot vergelijking van de anatomie van mens en dier tot meer waardering leidt voor bedreigde diersoorten, en dus ook tot meer begrip voor de belangen van de dierenbescherming. Geplastineerde giraf en geplastineerde struisvogel

15 Gezamenlijk streven naar uitleg Gunther von Hagens BODY WORLDS: The Original Exhibition is een samenwerking, een gezamenlijke zoektocht naar verklaring en verduidelijking voor donor, anatoom en bezoeker. BODY WORLDS is ontworpen door de baanbrekende anatoom dr. Gunther von Hagens en is de enige anatomietentoonstelling gevoed door intellectuele nieuwsgierigheid, ontstaan in het vuur van wetenschappelijk onderzoek, tot stand gekomen dankzij de edelmoedigheid van donors, vormgegeven door het respect van de anatoom voor het menselijk lichaam en ondersteund door de bezoekers met hun verlangen meer te weten te komen. Donors die zo genereus waren hun lichaam voor plastinatie doeleinden na te laten, in het bijzonder om het publiek voor te lichten op het gebied van anatomie en fysiologie, spelen de hoofdrol in dit nooit eerder geziene eerbetoon aan de mensheid. Met uitzondering van een klein aantal specimens dat uit anatomieverzamelingen en -programma s werd gekocht, zijn alle geplastineerde specimens in de BODY WORLDS tentoonstellingen van Gunther von Hagens afkomstig van een uniek lichaamsdonatie programma dat in 1982 in het Duitse Heidelberg het daglicht zag, en daarna werd beheerd door het in 1993 opgerichte Institute for Plastination (IfP) in Heidelberg. Momenteel beschikt het Institute for Plastination over een donorportefeuille van meer dan personen, waaronder 29 Nederlanders. Het aantal overledenen uit het donorprogramma van het Institute for Plastination bedraagt momenteel 838 (juli 2010). In tegenstelling tot andere anatomietentoonstellingen, die gevonden lichamen of overleden personen van onbekende afkomst gebruiken zonder de wettelijke toestemming van de overledene of zijn/haar naaste verwanten, gebruikt BODY WORLDS de geschonken lichamen van mensen die tijdens het leven hun lichaam bij testament hebben nagelaten ten behoeve van plastinatie en het onderricht van velen. De donors waren vanaf het begin enthousiast over de baanbrekende plastinatie techniek en beseften dat zij deel zouden uitmaken van iets dat nog nooit was voorgekomen. Zij wilden de opleiding van toekomstige generaties tot hun eeuwigdurende nalatenschap maken. De deelname van de donors aan dit esthetische, dynamisch en fascinerend huldebetoon aan het menselijk lichaam werd mogelijk gemaakt door anatoom dr. Gunther von Hagens: ontwerper van BODY WORLDS, en uitvinder van plastinatie. De BODY WORLDS bezoekers nemen ook integraal deel aan de wetenschappelijke zoektocht. Hun inspanningen om de mysteries van het menselijk lichaam te doorgronden, de pracht en kwetsbaarheid ervan te respecteren, hun solidariteit te betuigen met de donors en ook het gezamenlijke en onvermijdelijke lot van de mensheid te erkennen, geven blijk van veel nieuwsgierigheid, respect en dankbaarheid.

16

17 Geschiedenis van de plastinatie - van idee tot uitvinding Toen dr. Gunther von Hagens in juli 1977 als wetenschapper en onderzoeksassistent aan het Instituut voor Pathologie en Anatomie van de Universiteit van Heidelberg werkte, kwam hij op een fantastisch idee. 'Ik onderzocht een verzameling door plastic omhulde specimens. Dat was toen de meest vooruitstrevende conserveringstechniek, waarbij de specimens diep in een transparant kunststofblok werden gegoten. Ik vroeg mij af waarom je de specimens in kunststof zou ingieten en aldus zou laten uitharden, in plaats van het kunststof in de lichaamscellen te laten doordringen, waardoor het specimen inwendig zou uitharden en je het letterlijk zou kunnen vastgrijpen.' Dat idee kwam als een openbaring voor dr. von Hagens en lag ten grondslag aan de plastinatie, zijn baanbrekende uitvinding. Tijdens het proces worden het intracellulaire water en het oplosbare vet onttrokken aan het weefsel van het anatomische specimen om de afbraak ervan tegen te gaan, en vervangen door reactief kunsthars en elastomeren, zoals siliconenrubber en epoxyhars, die onder vacuüm in de lichaamscellen doordringen. Ten slotte laat men de specimens onder invloed van gas, licht of warmte uitharden, waardoor deze stijf en duurzaam worden. Toen hij weken nadien voor een onderzoeksproject een reeks dwarsdoorsneden van menselijke nieren aan het voorbereiden was, kreeg hij een andere ingeving. Hij was immers bezig nierdoorsneden in vloeibaar acrylglas onder te dompelen en bekeek de luchtbellen die vrijkwamen bij de bewegingen van het hardingsmiddel dat onder vacuüm moest worden afgescheiden. 'Ik besefte plots dat het mogelijk zou zijn een met aceton doordrenkt stukje nier onder vacuüm te impregneren met kunststof, eenvoudigweg door het aceton er in de vorm van bellen aan te onttrekken, net zoals dat gebeurt bij het ontgassen.' Hoewel vele acetonbellen uit het specimen werden onttrokken, kromp dit binnen een uur ineen tot een zwarte massa. Maar dr. von Hagens liet zich niet uit het veld slaan door het resultaat van zijn eerste ontdekkingsreis naar de wereld van plastinatie. Dankzij zijn basiskennis in de natuur- en scheikunde erkende hij dat de zwarte kleur het gevolg was van de lichtbreking van het plexiglas, en dat de inkrimping te wijten was aan de hoge snelheid van het impregnatieproces. Dit inzicht was voor hem aanleiding het experiment een week later te herhalen met vloeibaar siliconenrubber, dat over een betere lichtbreking beschikt. Hij liet het proces langzaam verlopen, waarbij hij verse siliconen in drie afzonderlijke baden goot om te voorkomen dat het siliconen en het specimen door blootstelling aan de lucht te snel zouden uitharden. Nadat hij het specimen in de buitenlucht had laten uitharden, had dr. von Hagens s werelds eerste plastinaat in handen.

18 In maart 1978 diende dr. von Hagens een octrooiaanvraag voor zijn uitvinding in bij de Duitse octrooiraad. Hij had toen pas de eerste stappen gemaakt op het gebied van de plastinatie. Het zou nog dertien jaar duren om zijn uitvinding te verfijnen, en zelfs nu nog is hij niet helemaal tevreden over de resultaten van zijn methodes. Als hij problemen ondervond bij het experimenteren zocht dr. von Hagens advies bij andere wetenschappers. Zo was dr. Wolfgang Koser, een vermaard wetenschapper op het vlak van polymeren en toenmalig directeur van de afdeling Reaction Resin Application Technology bij BASF AG in de Duitse stad Ludwigshafen dr. von Hagens als adviseur het dichtst betrokken bij diens eerste ontdekking. 'Hij toonde mij organen en weefseldelen die doordrenkt waren met kunsthars, maar dat voldeed niet aan zijn verwachtingen en eisen. Gezien de doorgaans beperkte kennis van polymeerchemie bij artsen vond ik de specimens van opmerkelijk goede kwaliteit,' schrijft dr. Koser. Hij verleende von Hagens technisch advies over de juiste verwerking van kunsthars teneinde de moeilijkheden te overwinnen die optreden als het kunsthars in een vochtige omgeving en in de fijne bloedvaten moet uitharden. Het idee om met een uiterst gemotiveerde, erg vernieuwende, onconventionele en tegelijk erg aardige wetenschapper te kunnen samenwerken, trok dr. Koser aan. Daarom bood hij von Hagens aan tijdens de weekeinden in zijn laboratorium te werken. Zoals bij alle baanbrekende wetenschappelijke uitvindingen kende plastinatie ook haar portie spectaculaire tegenslagen vooraleer succes te boeken. Klaus Tiedemann, toenmalig professor aan het Instituut voor Anatomie en Celbiologie van de Universiteit van Heidelberg en collega van dr. von Hagens, kan daarover meepraten. Hij herinnert zich een dag in het laboratorium toen von Hagens probeerde een vacuümkast te gebruiken die gemaakt was van gelaste roestvrije stalen platen. 'De afdekplaat bestond uit veiligheidsglas met een dikte van een centimeter. Toen het vacuüm ongeveer een tiende van de normale atmosferische druk had bereikt, implodeerde het staalglas, dat al behoorlijk aan het doorbuigen was, met het geluid van een handgranaat en werden wij letterlijk onder de glasscherven bedolven,' schrijft hij. Ondanks vele tegenslagen zette dr. von Hagens door met wat was uitgegroeid tot zijn professionele en persoonlijke obsessie. In 1981 diende hij een octrooiaanvraag voor 'Animal and Vegetal Tissues Permanently Preserved by Synthetic Resin Impregnation' in bij het Amerikaanse Octrooibureau. Dr. von Hagens publiceerde in een relatief korte periode verschillende wetenschappelijke studies over zijn uitvinding en richtte hij BIODUR Products op, een onderneming die de belangrijkste bestanddelen en formules voor plastinatie verkocht aan vierhonderd medische faculteiten en universiteiten over de hele wereld. Hij richtte het Institute for Plastination op en begon uiteindelijk ook met de organisatie van de anatomietentoonstellingen BODY WORLDS. Dr. von Hagens heeft met zijn plastinatie het traditionele domein van de anatomie en haar publiek voorgoed gewijzigd. 'De doelstelling van plastinatie was vanaf het begin wetenschappelijk, meer bepaald de opleiding van medische studenten. Maar omdat het grote publiek zich ook begon te interesseren voor de geplastineerde specimens ben ik begonnen met de openbare tentoonstellingen, waarbij ik besefte dat ik ze heel esthetisch moest brengen om te voorkomen dat de bezoekers geshockeerd zouden raken, en ook om tot hun verbeelding te spreken,' vertelt dr. von Hagens.

19 Dr. Gunther von Hagens: een leven voor en in de wetenschappen Gunther von Hagens leven leest als het klassieke curriculum vitae van een wetenschapper, gekenmerkt door vroegrijpheid, eruditie, ontdekking, experimenten en uitvinding. Zijn leven is ook de karakterschets van een man gevormd door buitengewone gebeurtenissen en onderscheiden door verzet en durf. Von Hagens twee jaar lange politieke gevangenschap in Oost-Duitsland, zijn vrijlating nadat de West-Duitse regering daarvoor veertigduizend Duitse mark (ca euro) had betaald, zijn pioniersuitvinding om afbraak van een overleden lichaam tegen te gaan en het lichaam te conserveren voor de didactische eeuwigheid, zijn samenwerking met donors, waaronder zijn beste vriend, die hun lichaam bij legaat aan hem geschonken en toevertrouwd hebben voor dissectie en publieke tentoonstelling, en ten slotte zijn rol als pedagoog die de traditie van de anatomen uit de renaissance voortzet, dat alles maakt zijn leven tot een opmerkelijk leven in en voor de wetenschappen. Anatoom, uitvinder van plastinatie en ontwerper van Gunther von Hagens BODY WORLDS: The Original Exhibition. von Hagens, (gedoopt als Gunther Gerhard Liebchen) werd in 1945 geboren in Alt-Skalden nabij het Poolse Poznan, dat toen tot Duitsland behoorde. Om aan de dreigende Russische bezetting van hun thuisland te ontkomen, legden zijn ouders de tien dagen oude baby in een wasmand en begonnen ze met paard en kar aan hun zes maanden durende tocht westwaarts. Het gezin woonde korte tijd in en rond Berlijn, vooraleer het zich definitief vestigde in Greiz, een stadje waar von Hagens verbleef totdat hij 19 jaar was. Als kind werd bij hem een zeldzame bloedaandoening geconstateerd, waardoor hij beperkt was in zijn activiteiten en lange periodes in het ziekenhuis moest verblijven. Volgens hem cultiveerde die ervaring bij hem een gevoel van vervreemding en non-conformisme. Toen hij zes jaar was, ontsnapte von Hagens ternauwernood aan de dood en verbleef hij vele maanden op de intensivecare afdeling. Zijn dagelijkse contacten met artsen en verpleegsters maakten een onuitwisbare indruk op hem, en wekten in hem het verlangen zelf arts te worden. Van kindsbeen af toonde hij ook belangstelling voor de wetenschappen. Zo raakte hij naar verluidt als twaalfjarige helemaal buiten zichzelf toen de Russen hun Spoetnik de ruimte in lanceerden. 'Op school was ik de Spoetnikdeskundige en -archivaris,' zegt hij. In 1965 begon von Hagens een opleiding aan de medische faculteit van de Universiteit van Jena, dat ten zuiden van Leipzig ligt en de geboorteplaats is van de schrijvers Schiller en Goethe. Zijn onorthodoxe methodes en flamboyante persoonlijkheid waren opvallend genoeg om te worden vermeld in de universiteitsrapporten. 'Gunther Liebchen is iemand die taken niet systematisch aanpakt. Door deze eigenschap en door zijn verbeeldingskracht, waardoor hij soms de realiteit uit het

20 oog verloor, ontwikkelde hij af en toe erg eigenzinnige en ongewone werkwijzen, maar nooit zodanig dat hij het collectieve belang van zijn collegegroep schade berokkende. Integendeel, zijn manier van werken zette zijn medestudenten er vaak toe aan hun eigen werk kritisch te beoordelen.' Tijdens zijn universiteitsjaren begon von Hagens te twijfelen aan het communisme en het socialisme en verruimde hij zijn politieke kennis door informatie te verzamelen uit Westerse nieuwsbronnen. Nadien nam hij deel aan studentenbetogingen tegen de inval van het toenmalige Tsjecho- Slowakije door de troepen van het Warschaupact. In januari 1969 trok hij als vermomde toerist door Bulgarije en Hongarije, en op 7 januari probeerde hij de Tsjechoslowaakse grens naar Oostenrijk en dus naar de vrije wereld over te steken. Dat lukte hem echter niet, maar hij waagde de volgende dag al een tweede poging, op een andere grenslocatie. Nu hielden de autoriteiten hem aan. 'Tijdens mijn gevangenschap liet een vriendelijke wachter een raam openstaan voor mij, zodat ik kon ontsnappen. Ik aarzelde echter en kon maar niet beslissen, wat me heel duur is komen te staan,' vertelt hij. Gunther von Hagens werd gearresteerd, uitgeleverd aan Oost-Duitsland en voor twee jaar in de cel gegooid. Hij was toen pas 23 jaar. De iconoclastische von Hagens werd beschouwd als een bedreiging voor de socialistische levenswijze en had daarom rehabilitatie en burgerschapsvorming nodig. De gevangenisverslagen voor Gunther Liebchen luidden als volgt, 'De gevangene moet worden opgeleid om een geschikt klassenbewustzijn te ontwikkelen, zodat hij in zijn verdere leven de normen en voorschriften van onze samenleving respecteert. De gevangene moet worden gewezen op het gevaar van zijn gedrag, en daarbij moeten de bevindingen van de gevangene over zijn toekomstig gedrag als burger van de sociale staat worden vastgesteld.' Zesendertig jaar na zijn opsluiting kan Gunther von Hagens deze verloren jaren enigszins relativeren en zich er zelfs mee verzoenen. 'De hechte vriendschappen die ik daar met andere gevangenen heb gesloten en de vreselijke aspecten van het gevangenschap die ik alleen heb kunnen overwinnen dankzij mijn fantasie, hebben ertoe bijgedragen dat ik solidair ben geworden tegenover mijn medemens, vertrouwen heb gekregen in mijn eigen lichaam en geest als de vrijheid me wordt ontnomen, en ik ook een doorzetter ben geworden. Alles wat ik in de gevangenis heb geleerd, is later van groot belang geweest voor mijn leven als arts en uitvinder van de plastinatie.' Nadat West-Duitsland hem in 1970 had vrijgekocht, schreef von Hagens zich in aan de Universiteit van Lübeck om zijn medische studies te voltooien. Toen hij in 1973 was afgestudeerd, begon hij zijn klinische opleidingsperiode in een ziekenhuis op Helgoland, een belastingvrij eiland waar door de goedkope alcohol een vrij groot aantal alcoholverslaafden woonde. Het jaar daarop, nadat hij zijn diploma in de geneeskunde had behaald, ging hij aan de slag op de afdeling Anesthesiologie en Spoedgeneeskunde van de Universiteit van Heidelberg, waar hij inzag dat zijn meditatieve geest niet geschikt was voor de saaie routinetaken die van hem verwacht werden. In juni 1975 huwde hij zijn vroegere schoolvriendin, dr. Cornelia von Hagens, en nam hij haar achternaam over. Ze kregen drie kinderen, Rurik, Bera en Tona. In 1977 begon hij als inwonend arts en docent aan zijn achttienjarige loopbaan aan het Instituut