Artikel: De verborgen Kadesj-scenes in de tempel van Karnak. Patrick van Gils

Transcriptie

1 Artikel: De verborgen Kadesj-scenes in de tempel van Karnak Patrick van Gils De slag bij Kadesj is één van de bekendste veldslagen uit de Egyptische geschiedenis. In zijn 5 e regeringsjaar trok Ramses II met een strijdmacht richting de Syrische stad Kadesj. Hier troffen de Egyptenaren en de Hethieten onder het bevel van koning Muwatallis elkaar. Geen van de partijen wist een overtuigende overwinning te behalen. Vanuit een strategisch oogpunt was de slag echter een overwinning voor de Hettieten. Ramses II slaagde er namelijk niet in om Kadesj te veroveren en verloor in de nasleep van de slag aanzienlijke invloed in Syro-Palestina. Ramses II liet echter op de muren van zijn vele bouwwerken, zoals in de tempel van Luxor, het Ramesseum, Aboe Simbel en Abydos grootse panorama s aanbrengen die verslag deden van het treffen alsof het een Egyptische overwinning betrof. Opmerkelijk is dat de tempel van Karnak er schijnbaar bekaaid vanaf is gekomen. In tegenstelling tot de eerder genoemde locaties zijn er hier op het eerste gezicht geen grote afbeeldingen van de slag bij Kadesj te vinden. Ramses II heeft echter op twee locaties in de tempel van Karnak Kadesj-panorama s laten aanbrengen. Afb. 1. De tempel van Karnak. De rode kleur geeft de locatie weer waar zich de restanten van de vroegste Kadesj-scenes bevinden. De gele kleur is de locatie van het latere Kadesjpanorama. De eerste panoramische weergave van de slag werd aangebracht op de zuidelijke buitenmuur van de hypostylehal; de scène liep door op de westelijke buitenmuur van het zgn. Cour de la cachette (zie afbeelding 1). Tegenwoordig is er op deze plaats op het eerste gezicht geen weergave van de slag bij Kadesj te zien. Op een later moment in de regering van Ramses II zijn hier andere oorlogsscènes overheen aangebracht. De Kadesj-scènes werden

2 niet uitgewist; er werd pleisterwerk over de oude scenes aangebracht. Op dit pleisterwerk werden vervolgens nieuwe scènes aangebracht. Het pleisterwerk is in de loop der eeuwen los gekomen waardoor de onderliggende, oorspronkelijke scènes weer zichtbaar zijn geworden. In het onderste register van de westzijde van de zuidelijke buitenmuur van de hypostylehal bevindt zich een scène waarop Ramses II gevangenen van een militaire campagne in Syrië aan de god Amon-Ra aanbiedt (A op afbeelding 2). Direct naast deze scène, links van de centrale doorgang naar de hypostylehal, bevindt zich een scène waarop Ramses II in aanwezigheid van Amon-Ra een groep vijanden bij de haren vast heeft en op het punt staat hun schedels in te slaan (B op afbeelding 2). Binnen deze twee scenes bevinden zich 6 restanten van het oorspronkelijke Kadesj-panorama: 1. De rivier de Orontes, herkenbaar aan een verticaal zig-zag-patroon, die als ondergrens van dit deel van het Kadesj-panorama diende; 2. Een Egyptische soldaat die op het punt staat de hand van een Hettitische soldaat af te hakken (zie afbeelding 4); 3. Een groep marcherende Egyptische militairen; 4. Egyptische soldaten die Hettitische spionnen slaan; 5. Egyptische hovelingen die spreken met Ramses II, zittend op een troon. De figuur van de koning is op enkele lijnen na niet meer herkenbaar (zie voor 3 t/m 5 afbeelding 5); 6. Zes verticale tekstkolommen met het Bulletin van de slag bij Kadesj. 6. B. A Afb. 2. De westzijde van de zuidelijke buitenmuur van de hypostylehal in de tempel van Karnak. Op de oostzijde van de zuidelijke buitenmuur is alleen in de topografische lijst, direct naast de centrale doorgang, het zig-zag-patroon van de rivier de Orontes zichtbaar. Op de rest van

3 dit zwaar beschadigde deel van de zuidelijke buitenmuur zijn geen restanten van de oorspronkelijke Kadesj-scènes terug te vinden. Afb. 3. Lijntekening van de restanten van de oorspronkelijke Kadesj-scène op de zuidelijke buitenmuur van de hypostylehal in de tempel van Karnak. Uit. Wreszinski, Atlas II, pl. 57. Afb.4 Detail van afbeelding 2. Ter hoogte van de knie van Amon-Ra is een deel van de oorspronkelijke Kadesj-scène zichtbaar. Een Egyptische militair staat op het punt de hand van een Hettitische soldaat af te hakken. Afb. 5. Detail van afbeelding 2. Aan de bovenzijde zijn de hoofden van Egyptische hovelingen zichtbaar. Ter hoogte van de knie van Ramses II bevinden zich Egyptische soldaten die Hettitische spionnen ondervragen. Vlak boven en achter de voet van Ramses II is een groep marcherende Egyptische soldaten te zien.

4 Op de westelijke buitenmuur van het Cour de la Cachette bevinden zich oorlogsreliëfs uit de regering van Merenptah. Ook deze zijn over de oorspronkelijke Kadesj-scènes aangebracht. Het onderste register toont op de meest zuidelijke uiteinde Merenptah die een niet bij naam genoemde stad in Palestina aanvalt (zie afbeelding 7). Ter hoogte van de voet van de koning is het oorspronkelijke zig-zag-patroon van de rivier de Orontes te zien (zie afbeelding 8). In het bovengelegen register valt Merenptah in een strijdwagen een andere, wederom niet bij naam genoemde, Palestijnse stad aan. Op meerdere plaatsen in deze scène zijn paarden te zien (zie afbeelding 9). Deze dieren behoorden oorspronkelijk tot een grotere groep die onder elkaar waren afgebeeld (zie afbeelding 10). Waarschijnlijk is hier de zgn. Na arn-divisie afgebeeld. Deze vijfde divisie volgde een andere route dan de Egyptische hoofdmacht en kwam Ramses II in het heetst van de strijd te hulp. Op de rest van de westelijke buitenmuur van het Cour de la Cachette zijn geen restanten van Kadesj- scènes teruggevonden. Afb. 6. Lijntekening met de oorspronkelijke Kadesj-scènes en de later aangebrachte scene. Afb. 8 Detail van afb. 5: Merenptah vertrapt Palestijnse vijanden. In de scène is het zig-zag-patroon zichtbaar dat op de originele Kadesj-scène deel uitmaakte van de rivier de Orontes. Afb. 7 Merenptah valt een stad in Palestina aan. Scène op de westelijke buitenmuur van het Cour de la Cachette.

5 Afb. 9. Merenptah valt in een strijdwagen een Palestijnse stad aan. In de scène zijn (omcirkeld) een aantal paarden te zien die deel uitmaken van de oorspronkelijke Kadesj-scène. Het Kadesh-panorama was waarschijnlijk voor minder dan de helft voltooid toen de werkzaamheden werden gestaakt. Het moment waarop de werkzaamheden beëindigd werden kwam waarschijnlijk overeen met het moment waarop, onder andere in de tempel van Luxor en in het Ramesseum, veranderingen aan de Kadesj-panorama s werden doorgevoerd. Oorspronkelijk zou het Kadesj-panorama in de tempel van Luxor alleen de façade van de westelijke toren van de eerste pyloon omvat hebben. Op een niet precies te dateren moment werd besloten het panorama te vergroten. Hierdoor omvatte het definitieve panorama de beide façades van de eerste pyloon. Een deel van de oorspronkelijke reliëfs werd met pleisterwerk opgevuld; doordat het pleisterwerk inmiddels is losgekomen, zijn tegenwoordig de oorspronkelijke reliëfs ook zichtbaar. Ook op de eerste pyloon van het Ramesseum werden vergelijkbare wijzigingen doorgevoerd. In zowel de Luxor-tempel als in het Ramesseum was er voldoende muuroppervlak beschikbaar om deze vergroting van het Kadesj-panorama op een doorlopend muuroppervlak toe te passen. De enige onderbreking op de pylonen werd gevormd door de doorgang naar de tempel. In de tempel van Karnak wordt de oostelijke helft van de zuidelijke buitenmuur van de hypostylehal doorsneden door de westelijke buitenmuur van het Cour de la Cachette.

6 Hierdoor was er geen groot ononderbroken muur-oppervlak beschikbaar om een groter panorama op aan te brengen. Voor het aanbrengen van een grotere scène moest een compromis worden geaccepteerd: het panorama zou een knik maken en op de buitenmuur van het Cour de la Cachette doorlopen. Dit compromis werd echter niet geaccepteerd en het aanbrengen van de scènes werd gestaakt. De westelijke buitenmuur tussen de 8 e en 10 e pyloon had voldoende ononderbroken muuroppervlak (voor de locatie zie afbeelding 1). Op deze muur werd het vergrote Kadesj-panorama aangebracht. Het grootste deel van dit panorama is verloren gegaan. Alleen scènes uit het onderste register zijn bewaard gebleven (zie afbeelding 11). Op welk moment de latere oorlogsreliëfs over de Kadesj-scènes heen aangebracht zijn is niet met zekerheid te zeggen. Aan de hand van de schrijfwijze van de naam van Ramses II kan er wel enige datering plaatsvinden. Tot het 21 e regeringsjaar wordt de naam van Ramses II geschreven als Ra-ms-s. Vanaf het 21 e regeringsjaar wordt zijn naam geschreven als Ra-ms-sw. Op de oorlogsscenes is alleen de vroege schrijfwijze gebruikt. Aan de hand hiervan kan geconcludeerd worden dat de latere oorlogsscènes in ieder geval voor regeringsjaar 21 zijn aangebracht. Afb. 10 Lijntekening met daarop de restanten van de Kadesj-scènes op de westelijke buitenmuur van het Cour de la Cachette. Uit Wreszinski, Atlas II, pl. 57. Afb. 11 Het restant van de westelijke buitenmuur tussen de 8 e en 10 e pyloon in de tempel van Karnak. Op deze muur werd het tweede Kadesj-panorama in de tempel van Karnak aangebracht.