Kennis- en innovatiestrategie nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma 21 november 2012

Transcriptie

1 Kennis- en innovatiestrategie nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma 21 november 2012 Introductie Deze notitie bevat de kennis- en innovatiestrategie van het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma (nhwbp) en draagt bij aan het sneller en doelmatiger uitvoeren van de opgave. De strategie heeft betrekking op het beter toepassen van bestaande en nieuwe kennis en het implementeren van technische- en procesinnovatie in de uitvoeringsprojecten (primaire proces). Deze notitie is tot stand gekomen in de driehoek van overheid (waterschappen, Rijkswaterstaat en DG Ruimte en Water), bedrijfsleven (waterbouwers en adviesbureaus) en kennisinstellingen (Deltares en TU Delft). Deze strategie is bedoeld om een impuls te geven aan de samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid binnen het nhwbp. Het bevat de opmaat om in het kader van de Topsector Water succesvolle businesscases op te stellen voor de waterkeringsector. De strategie geeft nog geen compleet beeld, omdat het programma nog in de maak is en er nog geen concrete projecten zijn gedefinieerd. De kennisen innovatieagenda biedt actiepunten om in 2013 concreet aan de slag te kunnen. Gelet op de urgentie en de omvang van de innovatieopgave in het nhwbp wordt direct gestart met het opzetten van businesscases. Parallel hieraan wordt in overleg met verschillende partijen nagegaan hoe innovaties beter kunnen aansluiten bij de ontwikkeling van kennis en de toepassing van nieuwe kennis en inzichten in leidraden en toetsinstrumentaria. Nut en noodzaak Een deel van de primaire waterkeringen in Nederland voldoet niet aan de wettelijke veiligheidseisen. Deze worden sinds 2006 versterkt in het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). De opgave van het programma wordt groter en complexer. Ook al is de opgave voor het nieuwe HWBP nog niet concreet, hij is veel groter dan bij voorgaande programma s. Echter, het beschikbaar budget neemt niet evenredig toe. Het is daarom noodzakelijk om het nhwbp sneller en doelmatiger (meer doelbereik tegen lagere kosten) uitgevoerd te krijgen dan de voorgaande programma s. De steeds complexer wordende omgeving leidt tot langere voorbereiding en vraagt om een integrale en projectmatige benadering van keringbeheerders (waterschappen en Rijkswaterstaat). De start van het nhwbp biedt voor alle betrokken partijen de kans om van het eigen eilandje te komen en bruggen te slaan. De tijd is aangebroken om niet alleen vanuit eigen belang te denken maar na te gaan wat in het belang is van de BV Nederland en hoe de hele sector een kwaliteitssprong kan maken. Ambitie nhwbp De opgave van het nhwbp is de afgekeurde primaire waterkeringen uit de derde toetsronde (november 2011) te versterken. De ambitie is om de opgave vanuit de 12-jaarlijkse toetsing steeds binnen 12 jaar te realiseren. Voor het nhwbp is de opgave om 744 km aan afgekeurde dijkvakken en 264 afgekeurde kunstwerken aan te pakken. De uitvoeringsfase van het nhwbp start in 2014 met een eerste serie van geprioriteerde projecten. Via een voortrollend programma wordt ieder jaar het lopende programma geëvalueerd en bijgesteld. Elk jaar start weer een nieuwe serie van geprioriteerde projecten met dijkvakken of kunstwerken die nog in portfolio zaten (en waar dus nog geen project voor was gemaakt). In deze bijstelling kan nieuwe kennis en de resultaten van de verlengde derde toetsronde worden meegenomen. De werkvoorraad neemt geleidelijk in de tijd af tot in 2023 de achterstanden zijn weggewerkt en de projecten zijn afgerond of in uitvoering zijn. In 2017 start de 4e toetsronde die tot en met 2023 loopt. Om het nhwbp binnen tijd uit te voeren moet de jaarlijkse productie omhoog. Het productievolume van de eerdere programma s, Deltaplan Grote Rivieren en HWBP-2, was gemiddeld 25 km/jaar. Voor nhwbp is de ambitie om vanaf km/jaar aan dijkversterkingsprojecten om te zetten. Daarnaast moeten 264 kunstwerken aangepakt worden. Het aantal kunstwerken is nog nooit zo groot geweest. Dit betekent dat de uitvoering van de nhwbp een sneller en goedkoper moet worden uitgevoerd (tabel 1). 1

2 Tabel 1: cijfers grote uitvoeringsprogramma s waterveiligheid Deltaplan Grote HBWP-2 nhwbp rivieren (gerealiseerd) (1/3 gerealiseerd) (nog te realiseren) Opgave (km dijk) 300 (waarvan helft kade) (exclusief 264 kunstwerken) Beschikbare middelen (miljoen euro) (360 x 12 jr) Productievolume (km/ jaar) Kosten per km (miljoen euro per km) Strategie nhwbp Het nhwbp kan sneller en goedkoper worden uitgevoerd door het beter benutten van bestaande kennis en implementeren van technische en procesinnovaties in de uitvoeringsprojecten. Voldoende handelingsvrijheid voor overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen aan de voorkant van het proces in combinatie met een aantal concrete handvatten en richtlijnen voor de uitvoering van projecten zijn essentieel. De strategie bestaat uit drie speerpunten: 1. Slim programmeren: optimaliseren van de werkvoorraad, stimuleren van innovaties en benutten van kennis en ervaring uit andere projecten en beleidsvelden; 2. Verhogen productie: voorkomen van vertragingen in projecten door ruimte te bieden aan innovaties en door verbeterde samenwerking tussen alle actoren; 3. Reductie kosten per km: toepassen van nieuwe methoden en technieken en benutten van good practices. Ten opzicht van lopende HWBP-2 staat in de strategie van het nhwbp de samenhang tussen het programma en de uitvoering van individuele projecten meer centraal. Enerzijds betekent dit voor keringbeheerders dat zij hun opgave als onderdeel van het bredere programma neerzetten. Anderzijds dat het programmabureau innovaties inbedt in het project van de keringbeheerder zelf. De kunst is innovaties te koppelen aan de concrete projecten zodat het eigenaarschap van keringbeheerders groeit en het bedrijfsleven en kennisinstellingen voldoende ruimte bieden deze innovaties op grote schaal toe te passen. Kennisinstellingen stemmen hun onderzoeksprogramma s af op vragen vanuit het nhwbp. Bedrijfsleven stelt de opgedane kennis en ervaring in dienst van de uitvoering van het programma. Het programmabureau nhwbp faciliteert deze nieuwe manier van werken. Belemmeringen De belangrijkste belemmeringen bij de toepassing van kennis en innovaties zijn geïnventariseerd en onderverdeeld naar drie blokken. Elk blok vraagt een andere aanpak om de belemmeringen weg te nemen. Tussen haakjes staan de partijen uit de driehoek die de belemmering ervaren. Technische innovaties Belemmeringen voor beter toepassen van technische innovaties in projecten zijn: 1. Nieuwe kennis en innovatie staan per definitie niet in voorschriften, er zijn geen duidelijke uitgangspunten en spelregels voor innovatieve projecten (overheid en bedrijfsleven). 2. Er zijn geen spelregels voor het accepteren van nieuwe kennis en innovaties buiten vastgestelde kaders en leidraden (beheerder en bedrijfsleven) 3. Er vindt geen modelmatige afweging plaats op basis van levensduurkosten, een integrale benadering van oever en dijk ontbreekt, het gevolg is dat de belastingbetaler duurder uit is (overheid) Procesinnnovaties Belemmeringen voor procesinnovaties zijn: 4. Voorschriften hebben een te hoog detailniveau waardoor onvoldoende ruimte voor experimenteren, er ligt teveel nadruk op toetsen en te weinig op ontwerpen, versterken en beheren van een dijk (overheid, kennis en bedrijfsleven). 5. Kennis en innovaties zijn aanbod gestuurd, terwijl de kracht juist zit in vraagsturing (kennis). 2

3 6. Er zijn te weinig financiële prikkels om het anders te doen, risicomijdende houding tot innovaties bij alle partijen (overheid, kennis, bedrijfsleven). 7. We werken te snel naar een oplossing toe (traditioneel dijkdenken ) in plaats van eerst te zoeken naar alternatieven voor hoogwaterbescherming (overheid, kennis en bedrijfsleven). Kennis en ervaring De belemmeringen horen voor het beter benutten van kennis en ervaring in projecten zijn: 8. Kennis en ervaring is gefragmenteerd, de kennis wordt tussen projecten weinig gedeeld, bij faseovergangen verlies van kennis plaats door wijziging personeel (overheid, kennis, bedrijfsleven). 9. Er wordt onvoldoende prioriteit gelegd bij het vastleggen van lessons learned en opgedane resultaten, data en informatie wordt niet tot nauwelijks vastgelegd (overheid). 10. Uitvoeringskennis in projecten wordt weinig benut in voorfase, weinig tot geen samenwerking in de driehoek (overheid en bedrijfsleven). 11. Omgang met onzekerheden is lastig bij traditionele werkwijze van aanbesteding (RAW bestek), waterschappen hebben weinig kennis en ervaring met geïntegreerde contractvormen en functioneel specificeren (overheid en bedrijfsleven). Oplossingsrichtingen nhwbp Voor het wegnemen van de belangrijkste belemmeringen laten we ons inspireren door de werkwijze van Sneller en Beter. Deze werkwijze, gebaseerd op het advies van de Commissie Elverding, is met succes toegepast bij de aanleg van snelwegen: de projectduur is gehalveerd van 14 naar 7 jaar en binnen het budget uitgevoerd. Voor het nhwbp hebben we deze werkwijze vertaald naar het nhwbp (zie onderstaand figuur). De kern is een getrechterde besluitvorming. In deze trechter wordt eerst met omgeving gezocht naar alternatieven en daarna wordt het project richtinggevend uitgewerkt naar één voorkeursalternatief. Voor het nhwbp voegen we de programmeringscyclus en de initiatiefase van versterkingsprojecten toe zodat er voldoende tijd is om kennis en innovaties te benutten en de leercurve wordt versneld. 3

4 Deze figuur is een resultaat van een aantal sessies met vertegenwoordigers uit de driehoek. Ieder project van het nhwbp doorloopt de verschillende projectfasen naar analogie van de werkwijze van het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). Kennis- en innovatieagenda 2013 Uit de gehouden werksessies in de driehoek blijkt dat afgelopen jaren veel over benutten van kennis en implementeren van innovatie is gepraat maar in de praktijk weinig gedaan. Voor het nhwbp zijn de volgende, meest bepalende acties voorzien voor Daarbij wordt zoveel mogelijk aangesloten bij bestaande netwerken, programma s en initiatieven. Ruimte bieden A. Uitvoeren kansrijke businesscases met als doel het aantonen van financiële en technische haalbaarheid voor ontwikkeling van kennis en implementeren van innovaties. Aan de hand van een helder, eenduidig kader (inclusief risicoverdeling) worden prikkels bij de markt, kennisinstellingen en waterbeheerders gelegd om te komen met vernieuwing. Door kennisontwikkeling kunnen maatregelen mogelijk kleiner uitvallen of zelfs achterwege blijven. Door implementeren van innovaties kunnen maatregelen sneller of goedkoper worden uitgevoerd. In het eerste kwartaal wordt een kader voor het opstellen van businesscases gedefinieerd door het programmabureau. In de rest van het jaar worden door de driehoek businesscases opgesteld waarbij wordt aangesloten op HWBP-2, Corporate Innovatie Programma (CIP), stichting IJkdijk en Topsector Water (FloodControl 2100, Ecoshape, Digitale Delta, Proeftuin NL, e.a.). Daarbij wordt als eerste gestart met: a. Businesscase Kunstwerken: Kunstwerken zijn niet aangemeld als potentiële koploper terwijl een groot deel van het programma kunstwerken betreft. Vanwege doorlooptijden van onderzoek en ontwikkeling wordt in 2013 een businesscase voorzien. b. Businesscase Piping / macrostabiliteit. In augustus 2012 is al afgesproken tussen DGRW en waerschappen dat hiervoor door Waterdienst een voorstel wordt gedaan. Daarnaast worden de volgende businesscases in 2013 uitgewerkt zoals zijn geïnventariseerd voor de koplopers: c. Businesscase Graslandbekleding (onderzoek en verdere uitwerking aanleg, beheer en onderhoud) d. Businesscase Zettingsvloeiing e. Businesscase Steenbekleding / harde bekleding f. Businesscase Systeemwerking breed voorland g. Businesscase Dijken op veen: Om de kennis uit de praktijkproeven toepasbaar te maken wordt een businesscase voorzien. Hierbij wordt aangesloten op onderzoek dat in het kader van CIP en voor het Wettelijk Toetsinstrumentarium WTI-SBW 2017 wordt uitgevoerd h. Businesscase Maasdijken in Limburg: Het betreft hierbij in eerste instantie een inventarisatie van mogelijkheden die in 2013, vanwege de programmering, plaats vindt. Voor elke businesscase wordt een aanjager bij de keringbeheerder aangesteld, die deze businesscase een concrete stap verder gaat helpen, koppeling legt met soortgelijke afgekeurde dijkvakken en kunstwerken en samenwerkt met vertegenwoordigers uit de driehoek. Het programmabureau faciliteert en verbindt. Binnen elke businesscase is aandacht voor het terugverdienmodel. B. Herijken en aanvullen van leidraden en voorschriften en maken procesafspraken over implementeren nieuwe kennis en inzichten in leidraden en voorschriften. Beter ruimte benutten in bestaande leidraden en technische rapporten door maken van procesafspraken over nieuwe kennis en inzichten tussen keringbeheerders, DGRW, ENW en Waterdienst. Programmabureau ontsluit nieuwe kennis en inzichten voor projecten door bijvoorbeeld kennisplatform op internet (wiki voor dijkversterkingsprojecten). Stimuleren C. Bundeling projecten in programma: Door het slim bundelen van projecten in het eerste programma ontstaan meer mogelijkheden voor het toepassen van technische innovaties en regionale aanbesteding (schaalgrootte). Dit kan leiden tot aanzienlijke inkoopvoordelen en een snellere uitvoering. Enerzijds draagt deze clustering bij aan het creëren van een kritische massa voor rendabele investeringen. 4

5 Anderzijds wordt het mogelijk om innovaties over verschillende projecten te ontwikkelen waarbij projecten in de beginfase als proeftuin dienen voor projecten in latere fasen. D. Bestuurlijk commitment (convenant): voor het realiseren van innovatieve projecten is bestuurlijke commitment essentieel. Er wordt ingezet op het sluiten van bestuursconvenant (inclusief innovaties) tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen op het volgende Deltacongres in E. Levensduurbenadering en budgetgestuurd ontwerpen centraal stellen. Voor het reduceren van de kosten is het van belang dat de levensduurbenadering centraal staat en keringbeheerders leren budgetgestuurd te ontwerpen. Doelmatige oplossingen met een lagere investering en hoger aanleg, beheer onderhoudskosten moet mogelijk worden gemaakt. Het is denkbaar dat maatregelen in het beheer worden genomen waardoor dijkvakken verantwoord uitgesteld kunnen worden of zelfs niet versterkt hoeven te worden. F. Innovatief aanbesteden en systeemgerichte vergunningverlening: om ruimte te bieden aan technische innovaties in het nhwbp gaan we zo lang mogelijk denken in functies (functioneel specificeren) en werken met geïntegreerde contractvormen. Daarbij worden de resultaten van bestaande initiatieven, zoals CIP, Kennis voor Primaire Processen (RWS) en het HWBP2-KIS gebruikt. Daarnaast wordt ingezet op systeemgerichte vergunningverlening. Voor het boeken van procedurewinst worden generieke afspraken gemaakt op programmaniveau gemaakt voor vergunningaanvraag en verlening. Momenteel worden daartoe mogelijkheden verkend en worden door betrokkenen als kansrijk ingeschat. Leren en organiseren G. Uniforme kennis en informatie: het koppelen van data- en informatiemanagement, met als doel: a. Delen van kennis en ervaring over alle projecten van het nhwbp b. Gebruik van dezelfde uniforme data in de verschillende projectfasen c. Kennis en ervaring inbrengen en halen bij andere programma s (Deltaprogramma, WTI-SBW 2017) Voor het beter benutten van bestaande kennis en ervaring en het vergroten van het leervermogen in het programma is een uniform data informatiesysteem van groot belang. Het informatiesysteem ontsluit niet alleen harde maar ook zachte informatie. Het informatiesysteem zorgt niet alleen voor informatieoverdracht tussen de projectfasen, maar ook tussen projecten in het programma. Het periodiek bij elkaar brengen van de sector en slim gekozen palet van cursussen is van niet te onderschatten belang. In 2013 wordt de koppeling beschreven en een leerprogramma opgezet. H. Benutten good practices: In bestaande programma s zijn al goed werkende oplossingen (technische en procesinnovaties) succesvol geïmplementeerd in projecten. Deze worden tijdens een jaarlijkse terugkerende nhwbp-conferentie (2 e /3 e kwartaal 2013) gepresenteerd aan de driehoek. Input voor succesvolle oplossingen kan gehaald worden uit VNK-2, Ruimte voor de Rivier, Geo-Impuls, BIM, International Levee Handbook (ILH). I. Expertpanel/ pool organiseren: uitvoeren van een collegiale toetsing vanuit driehoek bij programmering en bij de faseovergangen van concrete projecten. Het takenpakket van het expertpanel omvat het scherper toetsen van ontwerpen, mogelijkheden voor innovatie en kennisontwikkeling. De taken worden nader afgestemd met de rollen en verantwoordelijkheden van onder meer Netwerk Deltatechnologie, ENW, RWS Kennis- en Kwaliteitdienst en STOWA. De invulling van het expertpanel voor de programmering dient in het 2 e kwartaal van 2013 vorm gegeven te zijn. J. Markt- en omgevingsconsultaties: Ruimte aan overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen bieden om (technische en proces) innovaties te verbinden met projecten. Na Deltacongres 2013 wordt gestart met marktbenadering voor businesscase kunstwerken en piping. 5

6 Verantwoording De notitie is opgesteld op basis van workshops met vertegenwoordigers uit de driehoek van overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven: Bedrijfsleven: Sander Dekker (Vereniging van Waterbouwers, van Oord), Paul Opdam (Vereniging van Waterbouwers, De Vries & van de Wiel), Martin van der Meer (Fugro), Marco Veendorp (NL Ingenieurs, Arcadis), Jan van Dijk (GMB), Max Eijer (Oranjewoud), Harry Mols (Witteveen + Bos) en Edwin Zengerink (ten Cate). Kennisinstellingen: Han Knoeff, Ellen Tromp, Marcel Bruggers (allen Deltares), Matthijs Kok (TUDelft). Overheid: Bert Bijkerk (WS Groot-Salland), Frans van den Berg (WS Rivierenland), Henk Senhorst (HWBP-2), Felix Wolf (DGRW Topsector Water), Henk van Hemert (STOWA), Alessandra Bizzarri (Rijkswaterstaat), Ayse Yilmaz en Jasper Tamboer ( beiden programmabureau nhwbp). Dit team heeft in afwisselende samenstelling in drie sessies deze notitie opgesteld. De sessies vonden plaats in een open sfeer waarin het teamgevoel steeg. Het team is gecommitteerd om de acties in 2013 verder uit te werken met de keringbeheerders uit de koploperorganisaties. 6