ONDERWIJSRAAD. 2 6 FEB.i*885. A'dvïes niet-ambtelijke adviescomnissi« 's-gravenhage, 26 oktober 1984, DGVO 12943; ingekomen op 8 november 1984, AAN

Transcriptie

1 ONDERWIJSRAAD OR - /624 S Bericht op het schrijven van 26 oktober 1984, DGVO 12943; ingekomen op 8 november 1984, Betreffende: A'dvïes niet-ambtelijke adviescomnissi«wob - C en D-eindexamenprogramma's Nederlandse taal, moderne vreemde talen en aardrijkskunde voor m.a.v.o./l.b.o. 's-gravenhage, Nassaulaan JS 's-gravenhage Tel FEB.i*885 de staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen, mevrouw drs. N.J. Ginjaar-Maas, Europaweg 4, Zoetermeer. AAN B/MMG/AK/b In antwoord op uw bovenvermeld verzoek om advies met betrekking tot de ontwerp C- en D- programma's voor de eindexamens van m.a.v.o,- en l.b.o.-scholen in de vakken Nederlandse taal, moderne vreemde talen en aardrijkskunde bericht de Onderwijsraad u, na kennisneming van de commentaren van een aantal door u om advies gevraagde organisaties, het volgende. Algemeen. In zijn adviezen van 21 juni 1984, OR 182 S, en van 7 september 1984, OR 182 S-II, uitte de Raad onder het stellen van voorwaarden waardering voor uw voornemen te streven naar de invoering van examens volgens het D-programma voor a.v.o.-vakken in het l.b.o. De Raad maakt uit de stukken op, dat deze programma's enerzijds zullen worden gerealiseerd door enkele l.b.o. C-eindexamenprogramma's te vergelijken met het m.a.v.o.-d-eindexamenprogramma en, indien zij als "even zwaar" kunnen worden aangemerkt, daaraan de kwalificatie "D" te verbinden. Anderzijds zullen C- en D-eindexamenprogramma's per vak voor m.a.v.o. en l.b.o. worden ontwikkeld. Aan het laatste wordt thans met voortvarendheid gewerkt, want terwijl er nog niet één per vak voor alle vormen van l.b.o. gelijk eindexamenprogramma is vastgesteld, als gevolg van de onderlinge verschillen tussen de diverse l.b.o.-vormen, wordt de Raad nu reeds voor een drietal vakken een voor het gehele l.b.o. en m.a.v.o. geharmoniseerd eindexamenprogramma op C- en D-niveau voorgelegd. De nieuwe D-programma's zullen de l.b.o.-scholen derhalve gestalte moeten geven naast de ook gedeeltelijk vernieuwde C-programma's. De scholen, die daartoe in staat zijn, zullen naar de mening van de Raad daarvoor ook de gelegenheid moeten ontvangen, maar het zal voor alle scholen niet eenvoudig zijn op verantwoorde wijze het onderwijsprogramma direct al daarop zo volledig af te stemmen, als noodzakelijk blijkt uit de circulaire van 27 november 1984, VO/LMB Volgens deze circulaire zal reeds met ingang van de examens in het schooljaar examinering volgens een D-programma Men gelieve bij het antwoord dagtekening en nummer van dit schrijven te vermelden

2 OR/624 S -2- worden mogelijk gemaakt. De Raad meent echter, dat niet te overhaast te werk moet worden gegaan en dat met het oog op een goede voorbereiding wijzigingen in examens een ruime tijd van te voren, in dit geval ten minste twee schooljaren, aan de scholen moeten worden bekend gemaakt. Daarom acht de Raad de vaststelling van de programma's met ingang van de eindexamens van het schooljaar te vroeg. Bovendien zullen voor diezelfde datum de wijzigingen van de desbetreffende besluiten en beschikkingen haar beslag moeten hebben gekregen. De Raad neemt overigens aan, dat hij de overige programma's van de onder punt 1 van uw circulaire van 27 november 1984 vermelde vakken om advies zal ontvangen. Ten aanzien van uw opmerking dat het (nog) niet mogelijk is gebleken het onderscheid tussen C en D in de programma's tot uitdrukking te brengen memoreert de Raad, dat de Tweede Afdeling reeds in haar advies van 19 januari 1982 met betrekking tot de concept-circulaire inzake de wijziging van de Examenprogramma's voor dagscholen, avondscholen en dag-avondscholen voor m.a.v.o. (OR 11/972 AVO) heeft gesteld, dat het aanbrengen van een zinvol onderscheid in kwalitatief opzicht in de niveau's voor alle vakken een zeer moeilijke, zo niet onmogelijke opdracht zal zijn. Dit destijds uitgesproken vermoeden vindt de Raad in de om advies voorgelegde programma's bevestigd. De noodzaak van een onderzoek naar de mogelijkheden om anders dan in kwantitatieve zin het C- en D-niveau te onderscheiden blijft derhalve bestaan. De Raad vraagt zich verder af, op welke wijze de relatie van de onderhavige C-programma's met de B-programma's voor het l.b.o. zal worden gelegd. Zijn met andere woorden de concept- B-richtlijnen, waarover de Raad destijds adviseerde in zijn in uw brief genoemde adviezen thans ook reeds weer aan wijziging onderhevig? De Raad wordt over de gang van zaken hieromtrent gaarne op de hoogte gehouden. Verder moge de Raad verwijzen naar de door de Vierde Afdeling in haar advies van 23 september 1983 (OR IV/364) gemaakte opmerkingen met betrekking tot de aansluiting van het l.b.o. op het m.b.o., hetwelk ten aanzien van de onderhavige conceptprogramma's niet alleen geldt voor de aansluiting l.b.o.-m.b.o., maar ook voor die van het m.a.v.o. op het m.b.o. De Raad moge u verzoeken hieraan bijzondere aandacht te schenken. De Raad gaat thans in op de inhoud van de afzonderlijke concept-eindexamenprogramma's. C- en D-programma Nederlandse taal. De Raad kan zich in het algemeen verenigen met de wijze waarop het onderhavige concept-programma is opgezet. De onder 1 a t/m e genoemde examenonderdelen stemmen in grote lijnen overeen met het huidige examenprogramma m.a.v.o.-c en -D. Hij meent verder, dat het vigerende L.B.O.-C-programma Nederlands op eenvoudige wijze tot deze onderdelen kan worden herleid. De Raad stelt voorts vast, dat nu het centraal schriftelijk examen zich beperkt tot de onderdelen leesvaardigheid en

3 schrijfvaardigheid het overeenkomt met de onderdelen van de examenstof, waarover het vigerende c.s.e. zich uitstrekt. De Raad mist hier het onderdeel literatuur, dat wel bij het concept-examenprogramma moderne vreemde talen aan de orde komt, tenzij het de bedoeling is dat dit onderdeel onder de noemer "specifieke aspecten van het vak Nederlandse taal" (blz. 5) worden gebracht. De Raad meent, dat literatuur een vast onderdeel van de examenstof ook op dit niveau zou moeten vormen. Met betrekking tot het onderdeel leesvaardigheid (blz. 1) is het de Raad niet duidelijk, of hier bewust een onderscheid wordt gemaakt tussen tekstbegrip en tekstanalyse. Zo vraagt hij zich af, of de naar aanleiding van de teksten te stellen vragen zowel een open als een gesloten karakter zullen hebben en of deze en de bij de teksten te stellen open en gesloten vragen "door elkaar" kunnen worden gesteld. Uit het vorenstaande mag blijken, dat een concretere formulering door de Raad gewenst wordt geacht. Ten opzichte van de huidige eindexamenprogramma's, acht de Raad het een verbetering, dat het aantal mogelijkheden om uitvoering te geven aan het onderdeel schrijfvaardigheid wordt uitgebreid. Met betrekking tot het invoeren van de schrijfopdracht volgens de uitgangspunten van Gericht Schrijven wijst de Raad erop, dat hij reeds in een advies van 4 juni 1981, OR 11/869 AVO, het gewenst achtte de legitimering van Gericht Schrijven ook voor het m.a.v.o. te doen plaatsvinden. Verder is het in overeenstemming met dit advies het aan het bevoegd gezag van de school over te laten de mogelijkheid voor een c.s.e. in Gericht Schrijven te bieden; althans, dit maakt de Raad op uit het concept-programma en de toelichting daarop (blz. 3). De Raad is overigens niet duidelijk op welke wijze afwijking van artikel 21 van het Eindexamenbesluit l.b.o. zal worden toegestaan (blz. 4). De Raad constateert verder, dat de criteria waaraan een gemaakte schrijfopdracht wordt getoetst, zijn ontleend aan de bekende en veel gebruikte "Handleiding voor de leraar in de moedertaal" van Van Dis c.s. Hiermee wordt aangesloten bij de praktijk in de school. Naar aanleiding van de op bladzijde 4 vermelde zin "De aard van de opdracht is bepalend voor de zwaarte die toegekend moet worden aan de hier genoemde en andere aspecten" zijn bij de Raad de volgende vragen gerezen. Hoe stelt men zich deze weging voor? Wat wordt bedoeld met "andere aspecten"? Wie bepaalt die "andere aspecten" en wie stelt de zwaarte daarvan en van de wel genoemde aspecten vast? Zijn de problemen voor wat betreft het beoordelingsmodel Gericht Schrijven inmiddels tot volledige tevredenheid opgelost? De Raad geeft er de voorkeur aan het in het schoolonderzoek te toetsen onderdeel spreekvaardigheid te noemen: gespreksvaardigheid. Hij meent dat deze aanduiding beter aangeeft dat dit onderdeel van het examen mondeling wordt afgenomen.

4 OR/624 S -4- Bovendien wordt hierdoor de eenheid in terminologie van de examenonderdelen van het programma Nederlandse taal met het programma moderne vreemde talen wat dit betreft gewaarborgd. Met het bieden van de mogelijkheid om in het schoolonderzoek specifieke aspecten van het vak Nederlandse taal te toetsen wordt naar het oordeel van de Raad tegemoet gekomen aan de verschillen in geaardheid van de diverse vormen van beroepsonderwijs. Het m.a.v.o. kent niet zo veel "specifieks", maar de Raad zou zich kunnen voorstellen, dat deze omschrijving ook voor het m.a.v.o. wordt opgenomen, op grond waarvan bijvoorbeeld het schrijven van zakelijke en sollicitatiebrieven aan de orde kan worden gesteld. C- en D-programma moderne vreemde talen. De Raad stelt vast, dat in dit uitvoerige programma meer accent op de mondelinge taalvaardigheid wordt gelegd dan in het huidige l.b.o.-programma. Op dit moment worden alleen in het kader van het TTO-project mondelinge examens afgenomen. De Raad gaat mits de scholen tijdig de beschikking krijgen over adequate apparatuur akkoord met het opnemen van luistervaardigheid in het c.s.e. (1.1.1). Met betrekking tot het onderdeel leesvaardigheid in het c.s.e. geeft de Raad er, om misverstanden te voorkomen, de voorkeur aan de term "tekstverklaring" te handhaven (1.1.2). Voor wat betreft de vorm en tijdsduur van het c.s.e. (2.1.) kan de Raad zich gezien de verhouding 35/25 niet aan de indruk onttrekken, dat het onderdeel luistervaardigheid een zwaarder accent krijgt dan leesvaardigheid. Met enkele organisaties is hij van mening, dat beide onderdelen ieder voor de helft moeten meetellen bij de bepaling van het eindcijfer. De motivering die ten grondslag ligt aan het niet opnemen van het onderdeel schrijfvaardigheid in het c.s.e. (blz. 11) heeft de Raad allerminst overtuigd. Het betreft hier naar zijn oordeel een onderdeel, dat qualitate qua bij het c.s.e. behoort te worden getoetst. Hij zou het overigens positief waarderen als de exclusiviteit van de machinaal scoorbare toets zou worden doorbroken. Mocht u ertoe besluiten de schrijfvaardigheid alsnog bij het c.s.e. onder te brengen dan komt het de Raad gewenst voor aan te geven welke aspecten bij het c.s.e. en welke bij het s.o. aan de orde moeten komen. Hij denkt in dit verband bijvoorbeeld aan het schrijven van een algemene brief in het kader van het c.s.e. en het opstellen van een eenvoudige zakenbrief bij het schoolonderzoek. Daarnaast zou in het s.o. de grammaticale en idiomatische kennis van de kandidaat getoetst kunnen worden. Met betrekking tot het onderzoek naar de gespreksvaardigheid (2.2.1) meent de Raad dat dit minimaal tweemaal binnen het s.o. aan bod moet komen. Hij ziet in dit verband de zin niet in van een onderscheid tussen enerzijds een onvoorbereid voorgestructureerd gesprek en een gesprek over door de kandidaat gekozen onderwerpen. Onvoorbereide situaties dienen zijns inziens

5 OR/624 S -5- spontaan tijdens het gesprek aan de orde te komen. Ten aanzien van het in het kader van het s.o. te verrichten onderzoek naar de leesvaardigheid (2.2.2) heeft de Raad er behoefte aan, dat het begrip "artikel" nader wordt gepreciseerd. Voor wat betreft de zgn. "uitwerking" van het examenprogramma (blz. 3) is de Raad van oordeel, dat een school ten aanzien van het schoolonderzoek niet gebonden kan zijn aan de aldaar opgenomen onderwerpen. Zij kan wat dit aangaat naar eigen inzicht onderwerpen kiezen. Overigens komt deze zgn. "uitwerking" van het examenprogramma (blz. 3 en 4) de Raad vrij overbodig voor, met uitzondering van de laatste alinea op blz. 4. Hij tekent daarbij aan, dat het onderscheid in C- en D-niveau niet kan berusten op het aantal onderwerpen dat gekozen Is. Het gaat hierbij immers niet om een verschil in kwantiteit doch in kwaliteit. In dat verband is voor de Raad dan ook onduidelijk hoe men zich voorstelt het verschil tussen het C- en D-niveau te meten. C- en D-programma aardrijkskunde. De Raad acht het voorgestelde concept-programma gelet op de doelgroep veel te ambitieus. Als gevolg daarvan dreigt ernstig het gevaar van overladenheid van het onderwijsprogramma. De Raad merkt op, dat het voorliggende programma inhoudelijk nogal verschilt van de vigerende programma's aardrijkskunde. Hij vraagt zich af of een en ander binnen het beschikbare aantal lesuren te verwezenlijken is in het licht van het aantal verplichte thema's en de telkenjare te voren vast te stellen drie onderwerpen voor het c.s.e., die behandeld moeten worden ter voorbereiding op het examen en het gegeven dat daarnaast in het kader van het schoolonderzoek aan het gehele programma aandacht moet worden besteed. Wat deze onderwerpen betreft geeft hij overigens mede vanuit de belevingswereld van de leerlingen, die dit aangaat, de voorkeur aan het onderwerp "Bondsrepubliek Duitsland" boven het onderwerp "Verenigde Staten" conform het advies van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap van 11 januari jl. De Raad acht afgezien hiervan het concept-programma overigens een weinig samenhangend geheel, waarvan de onderdelen nog op elkaar moeten worden afgestemd. De Raad onderschrijft de door de Vierde Afdeling in haar advies van 21 oktober 1983 (OR IV/367 S) met betrekking tot het concept-c-programma voor het vak aardrijkskunde voor het l.b.o. geuite kritiek voor zover van toepassing op dit conceptprogramma. Hij ondersteunt verder het door het KNAG in zijn advies gedane voorstel om diens Structuurcommissie te belasten met de evaluatie van de eerste examens op grond van het C- en D- programma. Namens de Raad voornoemd, (prof. dr. I.A. Diepenhorst, voorzitter), [ßJ (mr. W.J.E. van de Water, coördinerend secretaris)