Zoektocht naar Maria Boebes ( )

Transcriptie

1 Zoektocht naar Maria Boebes ( ) Tijdens de genealogische en historische zoektocht naar het verleden van mijn moeder, Ria van Teeseling, geboren als Maria Pronk, stuitten we op een interessante vrouw in de familie. Deze vrouw, Maria Boebes, was de overgrootmoeder van Maria Pronk. Zij is naar deze overgrootmoeder van moeders kant vernoemd. Over deze vrouw, die al lang overleden was toen Maria Pronk geboren werd, deden in de familie verhalen diverse verhalen de ronde: zij was een kittige vrouw geweest, zij had meerdere mannen gehad en zij had zich krachtig door het leven geslagen door haar eigen bedrijfje op te zetten. Of zij de verhalen te danken heeft aan haar levensloop óf dat de verhalen lang zijn blijven rondzingen vanwege de respectabele leeftijd die Maria Boebes heeft bereikt, is niet meer na te gaan, maar een speurtocht naar deze dappere vrouw was in gang gezet. Wat we vonden waren niet alleen sporen van een interessant leven, maar ook nóg een Maria in de familie. Deze Maria bleek de sleutel tot een familiemysterie, namelijk de reden tot het verbod dat Maria Pronks opa, de zoon van Maria Boebes, oplegde aan zijn vierjarige kleindochtertje om ooit nog de naam Maria te gebruiken. Maria Pronk Eerst even iets meer over mijn moeder, de achterkleindochter van Maria Boebes. Maria Pronk werd geboren op 26 februari 1938 in Den Helder. Haar moeder was Elizabeth de Bruin, haar vader Jan Jbz Pronk. In 1941 vluchtte het gezin na een bombardement op Den Helder naar Hippolytushoef op Wieringen, waar Maria s vader een jaar later overleed. Het vaderloze gezin had al de sleutel van een huis voor Helderse evacuees op Wieringen en wilde er blijven. Het lot besliste echter anders. Een week na het overlijden van Maria s vader overleed ook haar oma, de moeder van Elizabeth de Bruin. Zijn weduwnaar, Antonie de Bruin, Maria Pronks opa dus, woonde in Nijmegen. Hij sommeerde zijn dochter Elizabeth en haar gezin om naar Nijmegen te komen om voor hem te zorgen en zo geschiedde. Bij aankomst was opa De Bruin al meteen gek op zijn kleindochtertje Maria, toen vier jaar oud, maar hij wilde beslist niet hebben dat haar naam Maria werd gebruikt. Te katholiek waarschijnlijk, heeft mijn moeder altijd gedacht. De familie De Bruin was immers Nederlands Hervormd. Ruim een jaar geleden vroeg ik mijn moeder wat ze er van zou vinden als ik haar levensverhaal zou optekenen. Zij bleek al een tijdje van plan haar memoires op te tekenen, maar kwam niet tot het schrijven en het uitpluizen van de vele losse eindjes in de familiegeschiedenis. Zo startte een gezamenlijk project van interviews, genealogisch onderzoek, Maria Pronk, 3 jaar oud voortbouwend op wat mijn vader Hein van Teeseling in de loop van vijfentwintig jaar genealogisch onderzoek had verzameld, en historisch onderzoek naar de periode en plaatsen van Ria s jeugd. Al snel stuitten wij dus op Maria Boebes, naamgeefster van mijn moeder, een vrouw waarover de familie niet raakte uitgepraat. We spitten door archieven, geboorteregisters, huwelijksregisters, krantenarchieven en vonden onderstaande gegevens over haar. 1

2 Maria Boebes In het bevolkingsregister van Den Helder vinden we dat Maria Boebes werd geboren op 5 oktober 1833 in Gorinchem. Op 22 mei 1861, zij is dan 27 jaar oud, schrijft zij zich in in de gemeente Den Helder. Ze komt uit Amsterdam en als beroep staat genoteerd dienstbode. De reden van haar inschrijving wordt duidelijk uit het huwelijksboek van diezelfde gemeente: ze treedt op 1 augustus 1861 in het huwelijk met Cornelis de Bruin, zeeman. Waar ze elkaar van kennen valt niet te achterhalen. In de huwelijksakte staat wel vermeld dat hij in Amsterdam geboren is, de stad waar Maria Boebes in ieder geval vanaf 1853 ook gewoond heeft, zo blijkt uit de bevolkingsregisters van deze stad. Het huwelijk duurt zeven jaar. In 1868 overlijdt Cornelis de Bruin ten gevolge van pleuritis. We weten dat ze in die tijd in ieder geval één zoon had, namelijk Antonie de Bruin, de opa van Maria Pronk, maar we moesten weer in de archieven duiken om te kijken of er misschien nog meer kinderen waren. Er begint een ware zoektocht naar de mogelijke andere kinderen en via websites als en diverse amateurwebsites komen we terecht bij de gezinsbladen die de Gemeente Den Helder in die periode bijhield. De geschiedenis van het gezin De Bruin uit Den Helder is er pijnlijk uit af te leiden: 1. Op 13 februari 1863 wordt Antonie de Bruin geboren, de oudste zoon van het gezin. Hij wordt net vijf maanden oud en sterft op 10 juli 1863; 2. Op 8 december 1864 wordt Antonie de Bruin geboren, dan de oudst levende zoon. Hij zal de leeftijd van 86 jaar bereiken; 3. Op 1 juni 1866 wordt Barend de Bruin geboren. Hij sterft nog diezelfde winter. 4. Op 26 februari 1868 wordt Maria Margaretha, het eerste meisje geboren. Zij is zeven maanden oud als haar vader overlijdt. Alle namen in de gezinsbladen doorgestreept. Drie van de vijf kinderen zijn overleden, maar de andere namen zijn doorgestreept omdat Maria Boebes met haar twee kinderen, Antonie van bijna vier en de baby Maria, binnen een week na het overlijden van haar man vertrekt uit Den Helder. Ze gaat naar Amsterdam en daar loopt het spoor een tijdje dood. Er zijn geen gezinsbladen van Amsterdam uit die periode. Pas in de bevolkingsregisters van 1874 tot 1893 Geboorteakte Maria Margaretha de Bruin duiken ze weer op als gezin. Daar staat Maria Boebes samen met haar zoon Antonie de Bruin en ene Gerrit de Vos, timmermansknecht, maar geen dochtertje Maria Margaretha. Van Antonie de Bruin weten we dat hij in 1953 is overleden. Maria Pronk woonde toen bij hem, haar opa, in huis. Maar wat is er met het zusje Maria gebeurd? Niemand van de familie sprak ooit over haar. En wie is die Gerrit de Vos? We zoeken op een andere manier en vinden aanwijzingen op de site van de Mormonen Via deze website ontdekken we dat Maria Margaretha de Bruin is overleden op driejarige leeftijd op 10 juli Nu we een jaartal hebben kunnen we gerichter zoeken en 2

3 inderdaad vinden we een overlijdensakte in de archieven van de gemeente Amsterdam die deze informatie bevestigt. Er is geen doodsoorzaak bekend, maar Nederland werd in 1871 geteisterd door een pokkenepidemie, waaraan vooral kinderen stierven, dus mogelijk is ook dit meisje daaraan bezweken. Met de vondst van de overlijdensakte van Maria Margaretha lijkt het verhaal afgerond, ware het niet dat Maria Pronk een aantal jaren terug een interessante ontdekking deed rond dit meisje Maria Margaretha. Maar daarover straks meer. Door al het zoeken in archieven naar Maria Boebes en haar kinderen werden de herinneringen van Maria Pronk rond deze tak van de familie weer opgefrist. Ze meende zich namelijk te herinneren dat er vroeger, toen ze in de jaren 40 en begin 50 als kind bij haar opa woonde, wel eens een onbekend familielid bij haar opa Antonie de Bruin over de vloer kwam die niet De Bruin heette. Familiegeruchten zeiden dat het opa s jongere halfbroer was. Maar wie kon dat zijn? We hadden inmiddels in de archieven gevonden dat Antonie de Bruin de enige nog levende zoon was van Maria Boebes. Ook hier worden we geholpen door We vinden een huwelijksakte van 8 november 1876 van ene Gerrit de Vos. De moeder van de bruidegom blijkt Maria Boebes, werkster, woonachtig te Amsterdam, de vader Mies de Vos, overleden. Maria Boebes had dus nog een zoon uit een eerder huwelijk. Bij het voltrekken van zijn huwelijk is Gerrit de Vos 24 jaar oud, dus moet hij tussen 9 november 1851 en 7 november 1852 geboren zijn. We vinden zijn geboorteakte niet, noch een akte van het huwelijk van Maria Boebes met Maria Boebes, jaartal onbekend Mies de Vos, maar de huwelijksakte van haar zoon is voldoende bewijs voor een eerder huwelijk én een zoon. Vreemd genoeg is zoon Gerrit, die ongeveer zestien jaar oud was toen Maria Boebes voor de tweede keer trouwde en naar Den Helder vertrok, niet met haar samen ingeschreven in het gezinsboek in Den Helder. Was hij niet 3

4 mee? Was hij wel mee, maar rekende de Gemeente Den Helder hem niet mee als lid van het gezin De Bruin? We weten het niet, maar Maria Pronks herinneringen aan een familielid van haar opa lijken te kloppen. Toen Antonie de Bruin geboren werd had hij dus een oudere halfbroer van 13 of 14 jaar oud. In hoeverre hij samen met hem is opgegroeid weten we niet, maar na het overlijden van de tweede echtgenoot van Maria Boebes hebben haar twee zoons wel samen op een adres gewoond in Amsterdam. De man die bij opa langskwam kan nooit Gerrit de Vos zijn geweest, want die was toen al overleden, maar waarschijnlijk diens zoon. De ontmoeting tussen de twee was in mijn moeders herinnering wat stijf en ongemakkelijk. Zou de relatie tussen de twee halfbroers dat ook zijn geweest? We kunnen het verhaal van Maria Boebes nu redelijk reconstrueren. Samen met de herinneringen van Maria Pronk uit verhalen over deze sterke vrouw komen we tot de volgende reconstructie. Gezinsbladen Gemeente Den Helder, familie De Bruin, Maria Boebes werd op 5 oktober 1833 in Gorinchem geboren. Op enig moment vertrok ze naar Amsterdam en trouwde ze met Mies de Vos, waarschijnlijk in 1851 of 1852, zo rond haar 18 e. Mies de Vos overleed en ze nam een betrekking als dienstbode in Amsterdam. Waarschijnlijk werkte ze ook al vóór haar huwelijk ze als dienstbode, want ze staat als dienstbaar ingeschreven op diverse adressen in Amsterdam. Ze was vast goed in haar vak, in ieder geval kon ze koken. Na het overlijden van haar man trad ze voor de tweede maal in het huwelijk en wel met Cornelis de Bruin, een zeeman, voor wie ze naar Den Helder verhuisde. Ze had toen al een zoon van rond de zestien, die ofwel meeging naar Den Helder ofwel achterbleef in Amsterdam. Met Cornelis de Bruin kreeg ze nog vier kinderen, waarvan er twee binnen een jaar na geboorte zouden overlijden. Toen haar tweede man na zeven jaar huwelijk stierf, liet hij haar achter met twee zoons, een al in de twintig die waarschijnlijk al goed voor zichzelf kon zorgen, en een van drie, en met een dochtertje Maria Margaretha van zeven maanden. In 1868 was er nog geen sprake van een weduwepensioen en Maria Boebes moest dus weer zelf voor inkomsten zorgen. Dat ze geen kans daartoe zag in Den Helder blijkt uit het feit dat ze zich binnen een week na het overlijden van Cornelis de Bruin uitschreef uit Den Helder. Ze vertrok naar Amsterdam. Trok ze in bij haar zoon Gerrit die daar misschien gebleven was of al eerder naartoe vertrokken was? Maria Pronk herinnert zich het verhaal dat Maria Boebes in Amsterdam maaltijden rondbracht bij rijke families. Ze had daarmee een bedrijfje dat nu een cateringbedrijf zou heten. Als vrouw met kinderen was het misschien niet gepast om weer een betrekking als dienstbode te zoeken, maar haar ervaring als dienstbode, haar klaarblijkelijke ondernemingszin en wellicht haar goede kookkunsten brachten haar tot deze creatieve oplossing. Of ze er goed mee rond kon komen is niet bekend. Wel dat er in 8 4

5 jaar later, in 1876, in de huwelijksakte van haar zoon Gerrit, als beroep werd vermeld dat ze werkster was. Was haar cateringbedrijf dus geen succes? Ook werd gezegd dat ze meerdere mannen heeft gehad. Of de twee mannen die we nu kennen de enige waren is niet te achterhalen. Wel is duidelijk dat het als vrouw met kinderen zonder man een enorme uitdaging was om rond te komen. Maria Boebes overleed 11 maart 1904 op 67-jarige leeftijd. Ze heeft het dus nog een hele tijd uitgezongen in Amsterdam. Maria Margaretha Maria Boebes was een legende in de familie, maar dat ze nog een dochtertje Maria Margaretha had kwam enkele jaren geleden aan het licht na een bezoek van Maria Pronk aan een oom. Hij had weten te achterhalen dat Ria s opa, Antonie de Bruin, nog een zusje had dat jong was gestorven. Al pratende kwamen ze tot de theorie dat Antonie de Bruin wel eens een heel bijzonder ervaring kon hebben gehad toen in 1942 zijn kleindochtertje Maria Pronk de huiskamer binnen kwam wandelen. Zij was ongeveer even oud als zijn zusje Maria toen die overleed. Had ze misschien net zulke krullen als Maria Pronk of leek ze op haar? Er zijn geen foto s van de Maria Margaretha uit 1868, maar we deden wel een heel bijzondere ontdekking. Maria Margaretha de Bruin werd geboren op 26 februari. Precies dezelfde geboortedag als Maria Pronk, maar dan wel zeventig jaar eerder. Waarschijnlijk was dat Antonie de Bruin te veel overeenkomst. Vanaf dat moment noemde hij Maria Pronk Ria en dat is nooit meer teruggedraaid. Voline van Teeseling Schrijfster van portretten en levensverhalen Mei

6 Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van mijn moeder Ria van Teeseling, geboren als Maria Pronk, die mij foto s en haar herinneringen gaf en mijn vader Hein van Teeseling, die zijn jarenlange genealogisch onderzoek en het daardoor ontstane familiearchief van de familie De Bruin met mij deelde. De vele uren tijd die zij met mij stopten in het aan elkaar knopen van de puzzelstukjes leidde tot dit verhaal. 6