Het begint met ons.

Transcriptie

1 KWS Benelux BV Einsteinstraat NJ Numansdorp tel.: fax: J. Het begint met ons.

2 Inhoudsopgave Inleiding Rhizoctonia solani Oorsprong, geschiedenis, verspreiding, economische betekenis Symptomen Verwisseling met andere ziekten Biologie en epidemiologie van de verwekker Maatregelen om de schade te beperken Vruchtwisseling Bodembewerking Maatregelen om de planten te beschermen Rassenkeuze Het kweken van resistenties Bron van resistentie Resistentiebeproeving Resistente rassen Samenvatting en vooruitblik Rhizoctonia violacea Oorsprong, Geschiedenis, Verspreiding Symptomen Biologie van de veroorzaker Vaktermen

3 Inleiding Afb. 1 Gebieden met vastgestelde Rhizoctonia solani infectie in Europa. Binnen het schimmelgeslacht Rhizoctonia bestaan verschillende soorten, waarvan Rhizoctonia solani en Rhizoctonia violacea suikerbieten kunnen aantasten. Deze brochure behandelt Rhizoctonia solani. Aan het eind van deze brochure vind U informatie over Rhizoctonia violacea, de veroorzaker van violet wortelrot. Rhizoctonia solani is een wereldwijd voorkomende bodemschimmel die vele cultuurgewassen aantast. Bij suikerbieten zijn meerdere isolaatgroepen van Rhizoctonia solani bekend die verschillende ziekten veroorzaken. Rhizoctonia kan met name op snel opwarmende zandgronden, wortelbrand veroorzaken. Soms op zo'n schaal dat de teler het gewas vroeg moet ruimen en een ander gewas moet inzaaien. Belangrijker is echter rhizoctonia kop- en wortelrot. Het doel van deze brochure is om de geïnteresseerde teler de mogelijkheid te bieden om meer over de ziekte Rhizoctonia solani te weten te komen en hem te informeren over maatregelen die genomen kunnen worden om de schade te beperken. Oorsprong, geschiedenis, verspreiding, economische betekenis Julius Kühn, de oprichter van de landbouwkundige Phytogeneeskunde, benoemde in 1858 een schimmel hij had die geïsoleerd uit een aangetaste aardappel als Rhizoctonia solani, de worteldoder van de aardappel. De schimmel Rhizoctonia solani is wereldwijd verspreid en komt in nagenoeg alle grondsoorten voor. Rhizoctonia solani komt zowel in nietgecultiveerde als gecultiveerde gronden voor en tast vele land- en tuinbouwgewassen aan. Vanwege de grote variabiliteit binnen de schimmel kon lange tijd geen eenduidige relatie met waardplantenreeksen gevonden worden. Laboratoriumproeven hebben 4 5

4 ondertussen aangetoond dat er van Rhizoctonia solani verschillende soorten bestaan die in zogenaamde anastomosegroepen (AG) ingedeeld kunnen worden. Anastomosegroep is een wetenschappelijke term die gebruikt wordt om isolaten te groeperen op basis van het al dan niet versmelten van schimmeldraden. Versmelten de schimmeldraden van verschillende isolaten met elkaar, dan behoren ze tot dezelfde groep. De anastomosegroepen zijn genummerd. Afhankelijk van de anastomosegroep kan Rhizoctonia solani verschillende gewassen zoals suikerbieten, aardappelen, granen, koolzaad, maïs, soja etc. aantasten. Door twee anastomosegroepen kan schade worden toegebracht aan suikerbieten Suikergehalte (%) zonder gering matig sterk Afb. 2 De invloed van R. solani op de wortelopbrengst (volgens Büttner & Bürcky) Rhizoctonia solani AG 2-2IIIB veroorzaakt wortelbrand en kop- en wortelrot in suikerbieten. AG 2-2IV en AG 4 zijn van betekenis in een complex van veroorzakers van omvalziekte en AG 4 tast bladeren aan in de Verenigde Staten en Japan. Sinds lange tijd treedt de schimmel op in de Verenigde Staten, Chili, Japan en Zuid-Europa en veroorzaakt economische schade. In Midden-Europa is de ziekte in suikerbieten sinds het begin van de 90-er jaren in betekenis toegenomen. De oppervlakte die aangetast is door Rhizoctonia solani wordt in de EU in 2000 op circa hectaren geschat. Er moet rekening worden gehouden met een verdere toename van deze ziekte Besmetting Kaliumgehalte (mmol/1000g) Afb. 3 De invloed van R. solani op het kalium-gehalte van suikerbieten (volgens Büttner & Bürcky) Rhizoctonia solani kan de biet zwaar aantasten. Het uiteindelijke opbrengstverlies is zeer variabel, afhankelijk van het tijdstip van infectie en de mate van besmetting van het perceel kan dit oplopen van 50 tot 100 %. Onderzoek heeft aangetoond dat het suikergehalte bij ernstige aantasting met Rhizoctonia solani met meer dan 60% kan afnemen. Naast een geringe houdbaarheid is vooral de verwerkingskwaliteit van de aangetaste bieten sterk verminderd. Het verwijderen van rotte bieten in het zwad is dan ook noodzakelijk zonder Besmetting gering matig sterk 6 7

5 Symptomen Afb. 4 De invloed van R. solani op het natriumgehalte van suikerbieten (volgens Büttner & Bürcky) Natriumgehalte (mmol/1000g) zonder gering Besmetting matig sterk De eerste aantasting door Rhizoctonia solani kan al vanaf het tweeblad-stadium zichtbaar zijn als wortelbrand. Later kan verwelking optreden. In begrensde plekken treedt een plotselinge verwelking of ontkleuring van de bladeren op. Deze bieten hebben al snel een groeiachterstand. Meestal blijkt de aantasting pas aan het eind van de zomer of herfst. In het bovenste gedeelte van de biet, vaak direct onder het grondoppervlak, zijn grijs/bruine tot zwarte rotte plekken of scheuren zichtbaar. In een later stadium gaan deze plekken in elkaar over. Een dwarsdoorsnede van de biet toont meestal een duidelijke grens tussen ziek en gezond weefsel. Bij vergevorderde verrotting liggen de verwelkte bladeren stervormig op de grond terwijl de biet nog probeert nieuw blad te vormen. Binnen één infectiehaard zijn vaak meerdere stadia van aantasting naast elkaar te vinden. Door secundaire aantasting door schimmels en/of bacterien kan droge of natte verrotting optreden. Afb. 5 De invloed van R. solani op het alpha-amino-n gehalte van suikerbieten (volgens Büttner & Bürcky) alpha-amino-n-gehalte (mmol/1000g) 4 0 zonder gering matig sterk Besmetting Afb. 6: Gaten in de rijen bietenplanten veroorzaakt door R. solani 8 9

6 Afb. 7: Typische door Rhizoctonia solani aangetaste suikerbiet de afgestorven bladeren liggen stervormig op de grond Afb. 9: Vergelijking van een zieke en een gezonde biet een gevorderde verkleuring van de biet van buiten naar binnen Afb. 8: De eerste symptomen van wortelrot: de biet begint in het bovenste gedeelte te rotten Afb. 10: Symptoom van wortelrot in het eindstadium 10 11

7 Verwisseling met andere ziekten en diagnose Ondanks dat de ziekte de laatste jaren steeds vaker voorkomt gaat het bij rotte, van bruin tot zwart verkleurde bieten niet altijd automatisch om Rhizoctonia solani. Het verwisselen met andere bietenziekten is mogelijk. Wortelbrand wordt zowel door aphanomyces, rhizoctonia, pythium als enkele andere schimmels veroorzaakt. De veroorzaker kan alleen in het laboratorium vastgesteld worden. Aantasting door Rhizoctonia violacea, een nauw verwante schimmel, begint in tegenstelling tot aantasting van de bladeren (Phoma-bladvlekken) waar te nemen. Phytophtora-natrot (Phytophtora megasperma) veroorzaakt rotting die de wortel een glazig uiterlijk geeft zoals bij vorstschade. Ook hier vergeelt en verwelkt het bladapparaat. Afb. 12 Gordelschurft, een ziekte, die in de bietenhoop eveneens tot een zwarte rotte biet kan leiden Afb. 11 Gebarsten plekken in het bovenste gedeelte van de biet, veroorzaakt door stengelaaltjes (Ditylenchus dipsaci) Rhizoctonia solani later in het seizoen. Over het aangetaste weefsel zit dikwijls een rood tot donkerviolet gekleurd mycelium (zie pag. 21). Phoma-bietrot (Phoma betae) geeft een droge rotting, die ook in het bovenste deel van de biet begint. Het aangetaste weefsel wordt donkerbruin tot zwart en kan openscheuren. Vaak is er ook een Bewaarrot wordt door een complex van verwekkers veroorzaakt, verschillende schimmels kunnen hierbij betrokken zijn (o.a. Fusarium spp., Penicillium spp., Aspergillus spp., Botrytis cinerea). Op de gerooide biet vormt zich in het kopgedeelte een dichte schimmelmat die afhankelijk van de overheersende veroorzaker verschillend van kleur kan zijn. De door actinomyceten veroorzaakte gordelschurft treedt voornamelijk op slecht gestructureerde grond op. Alleen in natte zomers komt aantasting door gordelschurft voor. In tegenstelling tot Rhizoctonia solani zijn gedeelten van de biet in een zone in de vorm van een gordel schurftig en bruin verkleurd, gedeeltelijk met insnoeringen, verdik

8 kingen en vervormingen van het worteloppervlak. Er is geen duidelijke verrotting, het bladapparaat blijft meestal zonder symptomen (Afb. 12). Stengelaaltjes (Ditylenchus dipsaci) veroorzaken schurftachtige gebarste plekken in het bovenste gedeelte van de biet die later zwart verkleuren. Secundaire infecties met schimmels, bacteriën en andere nematoden zorgen in het verdere verloop tot rotte plekken (koprot) die dikwijls tot diep in het weefsel binnendringen (Afb. 11). symptomen aanwezig zijn is het bewijs voor deze veroorzaker alleen door onderzoek in het laboratorium te verkrijgen. Als standaardmethode wordt in het laboratorium plantenmateriaal uit het overgangsgebied van gezond naar ziek weefsel in petrischaaltjes op een voor Rhizoctonia solani specifiek medium gelegd. Aan de hand van specifieke morfologische kenmerken van het groeiende mycelium kan een eenduidige vaststelling van de verwekker onder de microscoop plaatsvinden. Nieuwe methoden werken met behulp van moleculair-biologische methoden (PCR). Biologie en epidemiologie van de verwekker Afb. 13 Boriumgebrek, het rotten begint bij de bladeren in het hart Boriumgebrek is de oorzaak van hart- en droogrot. Het rotten begint bij de bladeren in het hart, ze verkleuren zwart en sterven af. Op oudere bladeren zitten aan het oppervlak fijne scheurtjes en in de bladstelen zitten verkurkte delen voordat ze verwelken en afsterven (Afb. 13). Vooral secundaire infecties door schimmels, bacteriën en nematoden maken het moeilijk om de juiste diagnose te stellen. Zelfs als de beschreven De ziekteverwekker Rhizoctonia solani vormt geen aseksuele sporen (geen uitwisseling van erfelijk materiaal; de sporen zijn genetisch identiek) en wordt daarom tot de klasse van de Fungi imperfecti ingedeeld. Soms worden er seksuele sporen (genetisch verschillende sporen) gevormd. Dit stadium van de schimmel wordt dan als Thanathephorus cucumeris aangeduid. Er zijn reeds talrijke isolaten van Rhizoctonia solani beschreven. In een zogenaamde anastomosetest wordt onderzocht of schimmeldraden van twee isolaten in staat zijn tot versmelting. Op grond van het al dan niet anastomoseren worden de isolaten in zogenaamde anastomosegroepen (AG) ingedeeld. Deze onderscheiden zich voornamelijk in hun waardplantenreeks en de temperatuursvereisten tijdens het tijdstip van infectie. Tot nu toe zijn er wereldwijd 13 anastomosegroepen beschreven. Door nieuwe moleculair-biologische technieken en biochemische methoden is een verdere onderverdeling te verwachten. Binnen een enkele anastomosegroep zijn er ondergroepen die zich door een meer of minder beperkte waardplantenkring onderscheiden. Bij de 14 15

9 voor suikerbieten belangrijke AG 2-2 zijn tot nu toe de ondergroepen AG 2-2IIIB en AG 2-2IV beschreven. In Nederland veroorzaakt Rhizoctonia solani AG 2-2IIIB wortelbrand, kop- en wortelrot. Zware, slecht gedraineerde grond, een slechte structuur en warme weersomstandigheden in het voorjaar en de zomer (>25 C) bevorderen de aantasting. De schimmel veroorzaakt echter ook grote problemen op gronden met een goede bodemstructuur. Rhizoctonia solani overleeft in de vorm van sclerotiën of als mycelium op organisch materiaal in de grond of op de wortels van andere gewassen. Op basis van het saprofytisch vermogen van de schimmel is een drie-jarige overleving als mycelium op organisch materiaal zeker mogelijk. De activiteit van de schimmel neemt toe naarmate de bodemtemperatuur stijgt (>15 C). Na contact met het oppervlak van de biet of de bladsteel dringen de hyfen met behulp van celwandoplossende enzymen het plantenweefsel binnen. Onderzoek heeft aangetoond dat Rhizoctonia solani AG 2-2IIIB zowel het hypocotyl, de bladsteel, de kop van de biet en het wortelweefsel kan aantasten. De onderkant van de bladsteel, natuurlijke scheuren in de kop van de biet en natuurlijke openingen op de hoofd- en zijwortels worden als ingang benut om de biet binnen te dringen. In het plantenweefsel kan de schimmel zich zowel tussen als in de cellen uitbreiden. Door de aantasting van de sapvaten sterft de plant uiteindelijk af omdat de water- en voedseltoevoer belemmerd of onderbroken wordt. Verspreiding van de schimmel door middel van bodemcontact (bijvoorbeeld grondbewerkingsmachines en bietenrooiers), maar ook door wind- en watererosie (drainagewater en irrigatie) is mogelijk, maar wordt epidemiologisch niet van groot be- lang geacht. Het vermoeden bestaat dat Rhizoctonia solani in elke grond aanwezig is en tot uitbraak komt door factoren van buitenaf zoals vruchtwisseling, weersomstandigheden, structuurschade van de grond en beschikbaarheid van water bijvoorbeeld door beregening. Op die manier is het te verklaren dat er de laatste jaren bijna gelijktijdig een duidelijke toename van aantasting is vastgesteld in Frankrijk, Duitsland, Nederland en andere Europese landen. Maatregelen om de schade te beperken Zoals ook bij andere bodemziekteverwekkers van de suikerbiet wordt het ziekteverloop en de omvang van de schade bepaald door de infectiedruk vanuit de grond, de weersomstandigheden en teeltmaatregelen. Afhankelijk van de mate van aantasting en het tijdstip van infectie door Rhizoctonia solani kan er een opbrengstverlies optreden van 50 tot zelfs 100 %. Onderzoeksresultaten tot dusverre tonen aan dat zelfs bij een geringe aantasting een belangrijke vermindering van het suikergehalte kan optreden en een stijging van het Natrium-, Kalium- en alpha-amino-n-gehalte. De volgende landbouwkundige maatregelen kunnen de schade enigszins beperken. Vruchtwisseling Door verruiming van de vruchtwisseling word het inoculum in de grond verminderd, de rotatie mag zeker niet enger zijn dan 1 op 3. Rotatieschema's worden echter bemoeilijkt door de grote waardplantenreeks van AG 2-2 IIIB. Maïs is in de vruchtwisseling als problematisch te bestempelen omdat Rhizoctonia solani AG 2-2 maïswortels kan aantasten zonder bovengronds zichtbare schade te veroorzaken en in de maïsstoppel kan overleven. Een ander nadeel kan zijn dat het late tijdstip van de maïs

10 Het kweken van resistenties oogst structuurschade kan veroorzaken. De teelt van geschikte groenbemesters plannen in het bouwplan. Aan te bevelen is de teelt van bladrammenas, gele mosterd en/of phacelia. Er zijn bladrammenas en gele mosterd rassen beschikbaar met een bietencysteaaltjesreducerende werking. Phacelia is neutraal voor bietencysteaaltjes, zij laat rijpe grond achter. Bodembewerking Er moeten omstandigheden gecreëerd worden om voldoende biologische activiteit te bewerkstelligen (doorluchting, ph-waarde etc.). Structuurschade door het niet op de juiste tijd uitvoeren van bodembewerkingen en inzet van oogstmachines moeten worden vermeden. Bij ernstige aantasting is het aan te bevelen om vroeger te rooien en/of in het zwad de rotte bieten uit te zoeken. Maatregelen om de planten te beschermen Het spuiten met verschillende fungiciden is misschien een mogelijkheid om aantasting te beperken. Het probleem is echter dat de fungicide in een voldoende concentratie op de plaats van de infectie moet komen om de schimmelgroei af te remmen. Zaadbehandelingen bestaande uit een combinatie van fungiciden en antagonisten zijn in ontwikkeling. Het doel is om met het aandeel fungiciden een vroeg optreden van Rhizoctonia solani te bestrijden en tegelijkertijd door middel van het bevorderen van antagonistisch werkende micro-organismen op het worteloppervlak een langdurige bescherming te garanderen. Rassenkeuze De grootste invloed heeft de rassenkeuze. Door het kweken van nieuwe, tegen Rhizoctonia solani partieel resistente suikerbietenrassen staan de teler opbrengstzekere rassen voor zijn besmette percelen ter beschikking. Het kweken van resistenties heeft bij KWS een hoge prioriteit. In veel gevallen is het onmogelijk of niet rendabel om ziekten door middel van gewasbeschermingsmiddelen te bestrijden. KWS spant zich in om resistente rassen te kweken zodat zij de teler geschikte rassen voor zijn specifieke omstandigheden aan kan bieden. Bron van resistentie waar komt de resistentie in de suikerbiet vandaan? De rassen met resistentie tegen Rhizoctonia solani die momenteel zijn toegelaten of die beproefd worden komen van origine uit Amerikaans kweekmateriaal. De Amerikaanse lijnen bieden een goede bescherming tegen Rhizoctonia solani, maar hebben een lagere opbrengst. De kwaliteit ligt lager dan gemiddeld en ze zijn schietergevoelig. Het belangrijkste kweekdoel is om door terugkruising van de oorsprongslijn met uitgeselecteerde lijnen de opbrengst en kwaliteit te verbeteren en schieterresistentie te verhogen.tevens probeert men in wilde bieten nieuwe bronnen van resistentie te identificeren. Deze ontwikkeling verkeert echter nog in een beginstadium. Tot het moment dat er uit wilde bieten raswaardig materiaal kan worden ontwikkeld verstrijken er vele jaren van kweekwerk. In iedere kweekgeneratie moet gecontroleerd worden of niet alleen de nieuwe lijn verbeterd is wat betreft opbrengst maar dat ook de resistentie tegen Rhizoctonia solani in het erfgoed behouden is gebleven. Omdat de resistentie tegen Rhizoctonia solani door meer dan één gen wordt overgedragen kan binnen het terugkruisingsprogramma altijd weer een gedeelte van de resistentie verloren gaan. De lijnen die hieruit voortkomen onderscheiden zich dan door een mindere mate van resistentie en zouden daardoor bij een ernstige aantasting ook minder bescherming bieden. Om dit te voorkomen en een hoge resistentie in het kweekmateriaal te garanderen is een intensieve 18 19

11 resistentiebeproeving noodzakelijk. KWS voert resistentieproeven tegen Rhizoctonia solani uit in diverse landen over de hele wereld. Resistentiebeproeving hoe herkent men verschillen in resistentie? Resistentiebeproeving van het kweekmateriaal en de rassen vindt hoofdzakelijk plaats onder natuurlijke besmettingsomstandigheden of na kunstmatige infectie in het veld. Omdat Rhizoctonia solani in het veld meestal pleksgewijs voorkomt en de mate van aantasting in bepaalde jaren sterk door het milieu wordt beïnvloed, zijn meerjarige proeven noodzakelijk om de beste componenten voor nieuwe rassen te identificeren. Om de verschillen in resistentie te registreren worden naast het meten van de opbrengst bij aantasting ook tellingen verricht van het aantal planten dat uitvalt en er wordt een visuele beoordeling van de biet bij het rooien doorgevoerd waarbij de mate van rotting per biet wordt vastgesteld. In een groot proefveld moeten vaak enkele duizenden bieten ter hand worden genomen om de omvang van de verrotting te beoordelen. Het beproeven van kweekmateriaal is juist daardoor zo duur en zorgt voor hoge ontwikkelingskosten van nieuwe rassen. Resistente rassen een stap voorwaarts ter bescherming tegen rhizoctonia. In Europa werden de laatste jaren in Frankrijk en Nederland rassen met partiële resistentie toegelaten en voor teelt vrijgegeven, in andere landen zijn rassen aangemeld of staan kort voor de toelating. Het telen van de eerste generatie rassen is momenteel alleen aan te bevelen voor gebieden met een ernstige aantasting. Ze biedt bij een ernstige aantasting door Rhizoctonia solani een goede bescherming tegen wortelrot, ze heeft echter bij geen aantasting in vergelijking tot de normale rassen een geringere opbrengst. Dit moet in toekomstige kweekprogramma's worden verbeterd. Vanwege het gezamenlijk voorkomen van rhizoctonia- en rhizomanie-aantasting worden in de komende jaren vooral rassen met een gecombineerde resistentie tegen rhizoctonia en rhizomanie ontwikkeld. De resistentie van de huidige ter beschikking staande rassen is alleen tegen rhizoctonia in een later stadium, zij biedt nauwelijks bescherming tegen aantasting van de kiemplant. Daarom zijn naast de inzet van resistente rassen vooral maatregelen in de vruchtopvolging, toevoegingen aan het pillenzaad, een goede grondbewerking en optimale uitzaai en omstandigheden tijdens veldopkomst belangrijk om bescherming van de biet over de totale vegetatieve periode te garanderen. Rhizoctonia solani is wereldwijd verspreid en komt in nagenoeg alle grondsoorten voor. Afhankelijk van de anastomosegroep kan Rhizoctonia solani verschillende gewassen aantasten; AG 2-2IIIB veroorzaakt wortelbrand, kop- en wortelrot bij suikerbieten in Nederland. De schimmel overleeft in de vorm van sclerotiën en/of als mycelium in organisch materiaal in de grond, maar kan ook op de wortels van andere waardplanten in de rotatie met suikerbiet overleven. Warme weersomstandigheden en een slechte bodemstructuur bevorderen de mate van aantasting door Rhizoctonia solani. De aantasting is te zien vanaf het voorjaar tot de herfst, het eerst bij individuele planten in de rij. De bieten verwelken, blijven achter in groei Samenvatting en vooruitblik 20 21

12 Rhizoctonia violacea en sterven vroegtijdig af. Aan de biet ontstaan grijs/bruine tot zwarte rotte plekken en scheuren, in een vergevorderd stadium liggen de verwelkte bladeren stervormig om de biet op de grond. Het is mogelijk om aantasting van de biet te verwisselen met andere ziekteverwekkers. Een juiste diagnose kan alleen in het laboratorium gesteld worden. Door landbouwkundige maatregelen zoals vruchtwisseling en het voorkomen van structuurschade kan de schade worden beperkt. Op percelen met een ernstige aantasting is rassenkeuze heel belangrijk. Rassen met een dubbele resistentie tegen rhizoctonia en rhizomanie zijn al enkele jaren beschikbaar. Rhizoctonia solani is als ziekteverwekker in suikerbieten de laatste tien jaar in Europese teeltgebieden in betekenis toegenomen. Landbouwkundige maatregelen waardoor de teler de schade kan verminderen zijn verruiming van de vruchtopvolging, zorgen voor een optimale bodemstructuur, inzet van groenbemesters (zoals gele mosterd, bladrammenas en phacelia) en een juiste rassenkeuze. De eerste toegelaten rassen in verschillende landen laten zien dat KWS snel op de wensen van de teler heeft ingespeeld. Daarnaast houdt KWS zich bezig met studies op het gebied van zaadtechnologie om door middel van zaadbehandeling met speciale fungiciden en/of antagonisten een vroege aantasting door Rhizoctonia solani te verhinderen. Momenteel zijn er rassen met een goede opbrengst die beschikken over een gecombineerde resistentie tegen rhizoctonia en rhizomanie. Hiermee levert KWS een belangrijke bijdrage aan een milieuvriendelijke teelt in de zin van duurzame landbouw. Oorsprong, Geschiedenis, Verspreiding Rhizoctonia violacea (synoniem: Rhizoctonia crocorum) werd voor het eerst beschreven bij suikerbieten in 1858 door Julius Kühn. De schimmel komt in Europa algemeen voor, vooral in Engeland, Frankrijk en Spanje. In Nederland kan de ziekte op alle grondsoorten optreden maar wordt het meest op kleigrond aangetroffen. De ziekte is economisch van weinig betekenis. Symptomen Net als Rhizoctonia solani treedt ook violetwortelrot pleksgewijs op in de vorm van enkele planten. Een groot aangetast oppervlak wordt zelden waargenomen. Aangetaste bieten tonen verwelkingssymptomen als gevolg van het slechte gebruik van het aanwezige water en voedselaanbod. Over de biet groeit dikwijls een rood tot violet gekleurd schimmelmycelium. Onder de schimmelmat ontwikkelt zich een rotte plek op de biet. Veel diepe rotte plekken net voor het rooien zijn het resultaat van secundaire aantastingen die de verzwakte biet binnendringen. Aangetaste bieten vallen vaak op door veel grondtarra. De symptomen kunnen aanleiding geven tot verwarring met Rhizoctonia solani. De schimmellaag op de biet is, indien aanwezig, zeer typisch. Een rood-violet mycelium dat te zien is na het verwijderen van de grond aan de biet, dit sluit verwisseling met andere veroorzakers uit. Biologie van de veroorzaker De ziekteverwekker Rhizoctonia violacea vormt geen aseksuele sporen (erfelijk materiaal sporen identiek) en wordt daarom in de klasse van de Fungi imperfecti ingedeeld. Soms worden er geslachtelijke sporen (sporen genetisch verschillend) gevormd, dit stadium van de schimmel wordt dan als Helicobasidium purpureum aangeduid. De schimmel overleeft in de vorm van sclerotiën, als mycelium in organisch materiaal in de bodem 22 23

13 binnen een perceel zeer gering is zodat de aantasting meestal beperkt blijft tot individuele planten of kleine plekken. De ziekte komt ook voor op zand- en kalkhoudende grond (bijvoorbeeld in Champagne in Frankrijk) of op kleipercelen in Nederland. Verslemping van de grond en een slechte structuur zijn bevorderlijk voor een aantasting met Rhizoctonia violacea. Door elkaar opvolgende teelten van vatbare gewassen vermeerdert het inoculum in de grond waardoor het gevaar van een infectie toeneemt. Schade kan worden verminderd door het nemen van maatregelen in het bouwplan. Daartoe behoren: Voorkom structuurschade. Beperk het aandeel vatbare gewassen en onkruiden in de vruchtopvolging. Verbeter de bodemstructuur door de teelt van groenbemesters. Afb Rhizoctonia violacea, violet wortelrot, Het rotten begint in de onderste regionen van de biet, over de aangetaste plekken groeit een rood tot violet gekleurd schimmelmycelium. of aan de wortels van aangetaste planten, bijvoorbeeld onkruiden. De schimmel heeft een grote waardplantenreeks, naast cultuurgewassen (bijvoorbeeld aardappelen, koolzaad, wortelen, klaver, luzerne, asperges, saffraan etc.) worden ook verschillende onkruiden aangetast (bijvoorbeeld gewone melkdistel (Sonchus oleraceus), kleine brandnetel (Urtica urens), vogelmuur (Stellaria media), gewoon duizendblad (Achillea millefolium), gewoon herderstasje (Capsella bursapastoris) etc.). De activiteit van Rhizoctonia violacea begint bij een bodemtemperatuur van 13 C, het optimum ligt bij C. De praktijk wijst uit dat verspreiding Dankwoord Wij danken de heer ir. J.H.M. Schneider, werkzaam bij I.R.S voor het kritisch doornemen van de tekst

14 Vaktermen Anastomoseren van deze brochure. Het versmelten van schimmeldraden. Anastomosegroep Antagonist Epidemiologie Hyfen Inoculum Isolaat Mycelium PCR Partiële resistentie Rhizosfeer Saprofytisch Sclerotiën Indeling in groepen van isolaten van Rhizoctonia solani waarvan de schimmeldraden onderling versmelten. Een organisme dat een ander organisme tegenwerkt. De leer van het ontstaan en het verloop van epidemieën. Schimmeldraden. Vermeerderingseenheid van een ziekteverwekker die in of op een waardplant infecties veroorzaken. Een (rein)kweek van de ziekteverwekker in het laboratorium. Netwerk van schimmeldraden. Polymerase Chain Reaction (engels). Laboratoriumtest gebaseerd op verschillen in het erfelijk materiaal van individuen. (Een genetische vingerafdruk). Het vermogen van planten om groei en activiteit van de ziekteverwekker te bemoeilijken. Partiële resistentie wordt door meerdere genen bepaald en is omgevingsgevoelig. Het resistentieniveau is gradueel en kan wisselen van jaar tot jaar. Directe omgeving van wortels in de grond o.a. gekenmerkt door een hoge dichtheid van microorganismen. Het vermogen van een micro-organisme, om in afwezigheid van een potentiële waardplant in afgestorven organisch materiaal te groeien en te overle ven. Een overlevingsstructuur bij schimmels, die ontstaan is uit samengegroeide schimmeldraden, zéér taai en meestal donker gekleurd