Gemeente Den Haag. de gemeenteraad. Rm BOW/ RIS / april 2014

Transcriptie

1 Gemeente Den Haag de gemeenteraad Rm BOW/ RIS / april 2014 Haagse Integratiemonitor 2014 en aanbevelingen In de integratienota Verschillend verleden, een toekomst (RIS ) uit 2011 van de gemeente Den Haag staan ambitieuze doelen geformuleerd. Via twee pijlers: meedoen bevorderen en draagvlak versterken wordt gewerkt aan het versneld aanpakken van achterstanden op het gebied van onderwijs en werk en het vergroten van de participatie van migranten in de Haagse samenleving. Hoe is de huidige stand van zaken van de participatie van migranten in de Haagse samenleving en wat zijn de effecten van het integratiebeleid? Met deze vragen heeft de gemeente Den Haag het Verwey-Jonker Instituut opdracht gegeven tot een nader onderzoek. Dit heeft geresulteerd in de Haagse Integratiemonitor Op 17 maart2014 is er aan de hand van de conceptversie van het rapport een debat geweest met diverse fracties, wetenschappers, maatschappelijke instellingen en zelforganisaties. In deze brief informeert het College u over de belangrijkste uitkomsten en doet enkele aanbevelingen (inclusief relevante uitkomsten van het debat) voor het nieuwe College, zoals aangekondigd in de Voortgangsrapportage Integratiebeleid (RIS ). Over het staand beleid ontvangt het College elk jaar een voortgangsrapportage, op dat beleid wordt hier niet verder uitgebreid op ingegaan. De Haagse Integratiemonitor geeft een beeld van de (getalsmatige) ontwikkelingen van de grote (nietwesterse) migrantengroepen in Den Haag en op een aantal thema s ook in vergelijking met de andere G4- steden. Verreweg de meeste cijfers zijn beschikbaar voor de zogenaamde klassieke migrantengroepen : personen die afkomstig zijn, of wier ouders afkomstig zijn uit Suriname, Turkije, Marokko en de (voormalige) Nederlandse Antillen. Waar mogelijk presenteert de monitor cijfers van andere niet-westerse migrantengroepen en Europese arbeidsmigranten. Als belangrijke aanvulling op de meer getalsmatige analyse heeft het Verwey-Jonker Instituut met een groep van iets minder dan 30 mensen interviews gehouden over de diverse thema s. Mensen uit de gemeente, het veld en vrijwilligers schetsten daarmee een soort van thermometer van Integratie in Den Haag. Dit is als bijlage getiteld Thermometer opgenomen in de Integratiemonitor.

2 BOW/ Belangrijkste uitkomsten Integratiemonitor 2014 van het Verwey-Jonker Instituut Demografie De diversiteit van de bevolking in Den Haag neemt toe. In 2013 bestond de helft van de bevolking ( inwoners) uit autochtone Nederlanders, maar dat zal de komende tijd gestaag dalen. Zo luidt de prognose. Den Haag is daarmee een superdiverse stad geworden waar geen meerderheden meer zijn. De grootste migrantengroepen zijn van Surinaamse afkomst, daarna gevolgd door Turkse, Marokkaanse, Midden- en Oost-Europese, Indonesische en Antilliaanse afkomst. De snelst groeiende groep is EU (arbeids)migranten uit Midden- en Oost-Europa Alhoewel het aantal Antilliaanse nieuwkomers in 2013 een stuk hoger is dan in 2005, is over het algemeen het aantal nieuwkomers uit de overige klassieke emigratielanden de laatste jaren relatief beperkt; nieuwe immigratie, bijvoorbeeld door gezinsmigratie, is in deze groepen vrijwel tot stilstand gekomen. De gemiddelde verblijfsduur van deze groepen neemt bovendien toe. In de laatste jaren waren nieuwkomers vaak van overige niet-westerse afkomst. Hun aandeel in de Haagse bevolking zal tot 2020 een vijfde groter zijn dan nu. Onderwijs Opleiding is een belangrijke factor als het om integratie gaat. Dit bepaalt voor een belangrijk deel de kansen op de arbeidsmarkt en daarmee ook op deelname in de samenleving. Voor- en vroegschoolse educatie speelt een belangrijke rol in het vroegtijdig aanpakken van (potentiële) taal ontwikkelingsachterstanden. In Den Haag worden de risicogroepen heel goed bereikt. Het opleidingsniveau van de klassieke groepen is gemiddeld lager dan van autochtonen. Het is het laagst bij Turken en Marokkanen. Deze bevolkingsgroepen maken wel een inhaalslag, want hun opleidingsniveau steeg tussen 2009 en 2013 het sterkst. De andere groepen zitten daar tussenin. In Den Haag, maar ook in andere grote steden (Amsterdam en Rotterdam) en landelijk is er een gestage stijging van het opleidingsniveau, zowel bij de niet-westerse groepen als bij autochtonen. Onder Antilliaanse scholieren is het aandeel voortijdig schoolverlaters (vsv ers) het hoogst. Bij Surinaamse en autochtone scholieren is er een afname te zien van het percentage vsv, bij de overige groepen een lichte stijging. De segregatie in het basisonderwijs neemt nauwelijks af; ruim een kwart van de scholen is overwegend wit of overwegend zwart. Voor een belangrijk deel wordt dit veroorzaakt doordat de schoolpopulatie een afspiegeling is van de wijk (zie hieronder bij ruimtelijke segregatie). Wonen Ruimtelijke segregatie, dat wil zeggen de mate van spreiding van bevolkingsgroepen over de verschillende stadsdelen, is een voor integratie belangrijke factor. Dit bepaalt bijvoorbeeld de kansen op interetnisch contact en daarmee op het leren van culturele en taalvaardigheden die in het onderwijs en op de arbeidsmarkt van belang zijn. Uit een vergelijking van Den Haag met de G4 blijkt dat de mate van segregatie van migrantengroepen in Den Haag relatief hoog is. Dit geldt vooral voor Turken en Marokkanen. De stadsdelen met grote concentraties van (niet-westerse) migranten zijn stadsdeel Laak en Centrum. Taal & Inburgering Het spreken van het Nederlands is een belangrijke voorwaarde voor een goede integratie in de Nederlandse samenleving, om op volwaardige wijze mee te kunnen doen in de maatschappij. Er zijn gegevens beschikbaar over de deelname aan Taal in de Buurt, een taaltraject dat door de gemeente Den Haag wordt gesubsidieerd. In namen jaarlijks gemiddeld personen deel aan Taal in de Buurt. Cijfers over inburgeringstrajecten van de afgelopen periode laten zien dat het aantal deelnemers en geslaagden van de inburgeringstrajecten meer dan verdriedubbeld is vanaf Het in dat jaar ingezette specifiek aanbod voor nieuwe EU-arbeidsmigranten lijkt goed aan te slaan.

3 BOW/ Gezondheid Hagenaars met een migratieachtergrond zijn en voelen zich minder gezond dan autochtone Hagenaars. Zij bezoeken vaker de huisarts en oordelen minder vaak positief over de eigen gezondheid. Ook hebben ze vaker last van overgewicht en een hogere kans op angst en depressie. Het aantal zelfdodingen is onder deze groepen evenwel naar verhouding laag, met name onder Turkse en Marokkaanse migranten. Positief is dat in het algemeen Hagenaars met een niet-westerse achtergrond van de tweede generatie in hun gezondheidssituatie sterk lijken op Hagenaars met een Nederlandse achtergrond; de eerste generatie niet-westerse Hagenaars doet het op de meeste punten echter minder goed. Arbeid & Inkomen De positie op de arbeidsmarkt is een belangrijke indicator voor de sociaaleconomische integratie. Helaas heeft de positie van migrantengroepen op de arbeidsmarkt zich ongunstig ontwikkeld in de afgelopen jaren. In totaal waren er in 2013 bijna inwoners tussen de jaar werkzoekend. In alle migrantengroepen waren er tweemaal zo veel werkzoekenden als onder autochtonen. De hogere percentages werkzoekenden zijn ook te vinden onder vrouwen en jongeren van niet-westerse oorsprong. Het aantal langdurig werkzoekenden (langer dan vijf jaar) is wel gedaald in de periode van Bij de uitkeringsgerechtigden is er een vergelijkbaar beeld als bij de werkzoekenden. Met name Marokkaanse, Antilliaanse en overig niet-westerse Hagenaars zijn relatief vaak uitkeringsgerechtigd; circa drie tot vier keer vaker dan autochtone Hagenaars. In de periode 2007 tot 2011 is sprake van een zeer sterke groei van het aantal langdurige minimahuishoudens. Die toename zien we bij alle etnische groepen. In de periode is het aandeel van niet-westerse migranten in de totale groep minimahuishoudens nauwelijks veranderd. Maatschappelijke participatie Turkse en Marokkaanse en overige niet-westerse migranten voelen zich vaker verbonden met de eigen etnische groep. Turkse migranten scoren hoog op verbondenheid met de eigen buurt. Migrantengroepen blijken ook beter te spreken over omgang met bewoners van verschillende herkomst dan autochtone Hagenaars. Niet-westerse migranten bezoeker minder vaak musea en tentoonstellingen dan autochtonen. Ook doen ze minder vaak vrijwilligerswerk. Criminaliteit Verdachten van een misdrijf zijn vaker van niet-westerse afkomst dan op grond van hun aandeel in de bevolking mag worden verwacht. Vooral de oververtegenwoordiging van verdachten van Antilliaanse en Marokkaanse afkomst is hoog. Laag opleidingsniveau, voortijdig schoolverlaten en werkzoekend zijn belangrijke verklarende factoren voor criminaliteit. Discriminatie Alle Hagenaars vinden dat autochtonen meer kans hebben om hogerop te komen. Migranten worden meer uitgescholden/gediscrimineerd dan autochtonen. Geregistreerde klachten betreffen het vaakst racisme (ras, huidskleur, afkomst) (60%). Ruim een kwart betreft de arbeidsmarkt. Diversiteit Omdat er over diversiteit van de gemeente en de maatschappelijke instellingen nauwelijks kwantitatieve gegevens zijn, zijn hierover interviews gehouden met functionarissen. Uit cijfers die wel beschikbaar waren, blijkt dat het personeelsbestand van de gemeente voor 21% uit niet-westerse migranten bestaat. Zij werken vooral in de lagere functiegroepen. Bij besturen en raden van toezicht van de maatschappelijke instellingen is dat rond 6%. Redenen voor ondervertegenwoordiging zijn volgens de geïnterviewden onvoldoende kwalificaties en de organisatiecultuur en selectiecriteria. Voor een compleet overzicht wordt u verwezen naar de Integratiemonitor (Bijlage 1) en het tabellenboek (Bijlage 2).

4 BOW/ Aanbevelingen Verwey-Jonker Instituut In de Integratiemonitor formuleert het Verwey-Jonker Instituut een aantal aanbevelingen. Zij geeft aan dat beleidsdoelstellingen concreet en meetbaar moeten worden geformuleerd. Dit is noodzakelijk om inzicht te verkrijgen in de ontwikkeling van verschillende generaties, mate van taalbeheersing, bereik en effectiviteit van voorzieningen, diversiteit in personeelsbestand/besturen en instroom van nieuwe migrantengroepen. Integratie moet onderdeel zijn van regulier beleid. Blijvende aandacht en aanpak van discriminatie en segregatie wordt ook aanbevolen. 3. Reactie op de Integratiemonitor Migratie is geen statisch gegeven maar een continu proces. Er komen steeds nieuwe mensen naar Den Haag, dus de cijfers uit de monitor hebben niet steeds betrekking op dezelfde mensen. Daarom is het lastig om de cijfers te duiden, maar sommige getallen spreken duidelijke taal. De superdiverse samenstelling van de stad leidt niet automatisch tot een betere positionering van migranten. Het is geen organisch proces, het vraagt om een actief beleid en inzet van veel partijen. Ook van de gemeente. Daarom heeft het College de afgelopen jaren stevig ingezet op de thema s Taal en participatie, Anti-discriminatie, Integratie van EUarbeidsmigranten en Diversiteit. Diversiteit is meer dan alleen de personele samenstelling, maar heeft ook te maken met een diversiteitsbewustzijn. In hoeverre zijn instellingen en voorzieningen toegerust en toegankelijk voor alle doelgroepen? Onderwijs: goed onderwijs vormt de toegang tot sociaaleconomische emancipatie. Een grote stad heeft ook als functie om een ieder kansen te bieden voor een opwaartse mobiliteit. Onderwijs speelt hierbij een belangrijke rol. Het stelt jongeren in staat om zich in de breedte te ontwikkelen en zich voor te bereiden op een werkend bestaan op latere leeftijd. Voor jongeren in een achterstandspositie geldt dit in het bijzonder. Een goede opleiding moet hen in staat stellen een eventuele achterstand in te lopen. Als de opwaartse mobiliteit voor de tweede generatie stagneert, dan is de kans groot dat de derde generatie ook op grote achterstand blijft op diverse terreinen. Migrantenjongeren boeken vooruitgang in het onderwijs (opleidingsniveau, doorstroming, uitval, stages). Er is echter nog steeds een groot verschil met de onderwijsprestaties van autochtone jongeren. Als we kijken naar het aantal voortijdig schoolverlaters (vsv'ers) is er sprake van een forse daling. Oorzaken van voortijdig schoolverlaten zijn o.a. een verkeerde studie- en loopbaankeuze, persoonlijke problemen, verslaving, schulden of gedragsproblemen. Binnen de groep vsv'ers zijn jongeren met een niet-westerse achtergrond echter nog oververtegenwoordigd. Belangrijk is om in het beleid te (blijven) inzetten op het aanpakken van de oorzaken voor de hogere schooluitval en de geringere doorstroming bij deze groep Haagse jongeren. De meeste scholen in Den Haag zijn een weerspiegeling van de bevolkingssamenstelling van de wijk waarin ze staan. In wijken met een sterk eenzijdige samenstelling zien we scholen die overwegend 'wit' of 'zwart' zijn. In wijken met een meer gemengde samenstelling is de schoolpopulatie onder invloed van ouderinitiatieven meer in overeenstemming gekomen met de wijkpopulatie. We moeten ons stevig (blijven) inspannen voor het inlopen van onderwijsachterstanden, zodat alle jongeren een goede startpositie op de arbeidsmarkt en in andere levensdomeinen hebben. Het landelijke Jaarrapport Integratie 2013 van het SCP dat onlangs uitkwam, wijst op moeilijkheden van studenten uit migrantengroepen om een stage te vinden. Eigen onderzoek, dat binnenkort wordt voltooid en aangeboden aan de Raad, laat tegelijkertijd zien dat de meeste jongeren uiteindelijk erin slagen een stage te vinden. Het behoeft nauwelijks betoog dat stages van groot belang zijn, zowel voor het afronden van een opleiding als voor het vinden van werk. Stages bieden mogelijkheden om voor het eerst werkervaring op te doen en kunnen een brugfunctie vervullen naar een eerste betaalde baan. Het is dan ook van groot belang de matching te verbeteren en alert te blijven op specifieke knelpunten die zich aandienen We gaan naar aanleiding van voornoemd onderzoek met onderwijs en werkgevers aan de slag met het oplossen van knelpunten waaronder mogelijke uitsluiting en discriminatie van migrantenjongeren.

5 BOW/ Taal: uit onderzoek naar de impact van Haagse taaltrajecten blijkt dat de deelnemers vinden dat hun taalbeheersing is toegenomen en dat zij door het taaltraject een betere positie in de Haagse samenleving (kunnen) innemen. Naast Taal in de Buurt namen bij ROC Mondriaan en Taal aan Zee vorig jaar 1500 deelnemers uit migrantengroepen (inclusief migranten uit Midden- en ) Oost-Europa) deel aan taalonderwijs. Arbeidsmarkt: uit de Haagse Integratiemonitor blijkt dat de positie van migrantengroepen op de arbeidsmarkt zich de afgelopen jaren in ongunstige zin heeft ontwikkeld. Opleidingsniveau en werkervaring verklaren maar voor een deel de achterstand. Zelfs bij gelijke kwalificatie blijkt dat de werkloosheid onder migranten hoger is. Hier zijn er andere factoren die een rol spelen. Denk aan discriminatie en vooroordelen. De analyse van de cijfers en resultaten van het Jaarrapport Integratie 2013 van het SCP bevestigen dat. Bij de aanpak van jeugdwerkloosheid is naast de aandacht voor kansarme jongeren ook extra aandacht voor migrantenjongeren gewenst. Tweede generatie: er is een enorme stap gemaakt in de afgelopen jaren, waardoor het opleidingsniveau, de gezondheid en arbeidsparticipatie van de tweede generatie hoger is dan bij de eerste generatie. Dat is bemoedigend nieuws. Het aandeel in de criminaliteit en het aandeel in het vrijwilligerswerk is nog een punt van aandacht. Om te voorkomen dat migranten van de derde generatie geconfronteerd worden met achterstanden op de diverse leefgebieden is investeren in de tweede generatie noodzakelijk. Daarmee is de ambitie van integratie in één generatie een essentieel uitgangspunt om het tempo van integreren te blijven stimuleren. Discriminatie: aan het begin van de Collegeperiode hebben we stevig ingezet op het tegengaan van discriminatie. Inmiddels zijn we ook het initiatief van Den Haag Inclusief gestart met werkgevers die diversiteit als een toegevoegde waarde voor hun bedrijf zien en ook ter inspiratie dienen voor andere werkgevers. Uitsluiting (zowel bewust als onbewust) wordt aangekaart en middelen om deze tegen te gaan worden met elkaar gedeeld. Segregatie: het College maakt zich zorgen over de fysieke segregatie van de stad en beseft dat dit niet gemakkelijk is op te lossen. In combinatie met de grote achterstanden van diverse migrantengroepen en discriminatie kan er een gevoel van uitsluiting ontstaan bij groepen mensen. Dit kan leiden tot isolatie en tot een gevoel van er niet bij horen voor de samenleving. Deze gevoelens kunnen mensen vatbaar maken voor radicalisering. Vroegsignalering en preventie zijn belangrijk, (zelf)organisaties en netwerken in de stad zijn hierbij belangrijke partners. Uiteraard blijft het wegwerken van achterstanden hoofddoel van het beleid. Aanbevelingen: het College kan zich vinden in de aanbevelingen van het Verwey-Jonker Instituut. De aanbeveling blijvende aandacht en aanpak van discriminatie en segregatie behoeft absoluut meer uitwerking de komende periode. Senior onderzoeker Trees Pels van het Verwey-Jonker Instituut en tevens bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Amsterdam zei tijdens het Integratiedebat het volgende: Integratie hoort een onderdeel te zijn van werkelijk alle beleidsterreinen. Het moet een soort hoofdstroom worden. Collega Godfried Engbersen schreef dat recent ook in een essay. Nu is integratie nog te vaak een zijstroom. Om dat te veranderen, moet je samenwerken met allerlei partijen in de samenleving. Ook het inrichten van de gemeentelijke registratie van gegevens zodat we zicht blijven houden op de ontwikkelingen van migranten vraagt extra aandacht. Te meer omdat een belangrijke bron als de Risbo monitor van het ministerie van BZK vanaf dit jaar niet meer uitkomt. Om tot een goede analyse van de problemen in de samenleving te kunnen komen is het belangrijk te kunnen beschikken over data. Data die sterker inzoomen op de positie van bepaalde groepen in onze samenleving zoals vrouwen, jeugd, gehandicapten, maar zeker ook migranten.

6 BOW/ Tot slot zijn de bovengenoemde thema s al onderdeel van het huidige beleid. De huidige speerpunten van het Integratiebeleid zijn: Taal en participatie: vergroten taalbeheersing als voorwaarde voor participatie. Integratie nieuwe arbeidsmigranten. Antidiscriminatie: wegnemen belemmeringen voor participatie (arbeidsmarkt, onderwijs, uitgaan/vrije tijd, openbare ruimte, tussen bevolkingsgroepen). Diversiteit: bevorderen diversiteit(sbewustzijn) gemeentelijke en maatschappelijke instellingen. We pleiten voor het voortzetten van de huidige speerpunten, maar naar aanleiding van de Integratiemonitor met een accent op de samenhang tussen de knelpunten/achterstanden die in de verschillende domeinen (met name Onderwijs en Arbeid) worden geconstateerd. 4. Wederkerigheid De ambitie van het integratiebeleid tijdens deze Collegeperiode was Integratie binnen één generatie. Dat getuigt van een hoog ambitieniveau. De urgentie was en is mede ingegeven om te voorkomen dat grote groepen mensen naast elkaar leven in plaats van met elkaar. Interetnisch contact stimuleert de integratie van een ieder en impliceert wederkerigheid en onderlinge samenhang. Migranten komen van heinde en verre met een bepaalde droom voor ogen die veelal gekoppeld is aan de wens voor een opwaartse sociaal economische mobiliteit. Sommigen hebben voldoende bagage om die te realiseren, anderen niet. Een plek vinden in de samenleving is een ieders eigen verantwoordelijkheid, maar dat ontslaat de gemeente niet van haar plicht om daar waar nodig is, te acteren en te faciliteren. Een grote stad kan die mogelijkheden bieden. De nazaten van de nieuwkomers, die veelal hier geboren en getogen zijn, behoeven positieve aandacht. Onderzoek wijst ook uit dat hun falen of succes van cruciaal belang is voor een emancipatoire rol tegenover de meer conservatieve krachten met het gevaar van radicalisering als extreme uiting. De tweede en de derde generatie worden als migrant of allochtoon bestempeld. Misschien straks niet meer in definities, maar je afkomst en kleur blijven vaak zichtbaar. Sommigen worden anders bejegend en benaderd. Dit werkt vervreemding en marginalisering (gevoel van miskenning) in de hand. Terwijl met name de hoger opgeleiden een emancipatoire rol kunnen oppakken en vervullen. Daar waar kinderen van migranten de kans krijgen om zich te ontwikkelen en waar zij gelijkwaardig worden behandeld, nemen ze de progressieve waarden zonder meer over. Daar waar zij echter gemarginaliseerd worden, omarmen zij conservatieve waarden. Vaak gaan zij daar nog verder in dan hun ouders. De Haagse Integratiemonitor laat zien dat migranten op het gebied van integratie en participatie in relatie tot de verschillende levensdomeinen een voorzichtige positieve ontwikkeling laten zien. We kunnen blij zijn met deze positieve ontwikkelingen. Echter, de achterstanden van migrantengroepen op diverse terreinen ten opzichte van het Haags gemiddelde blijven een aandachtspunt. Ook het Jaarrapport Integratie 2013 van het SCP onderstreept dat problemen rond de structurele positie van migranten op de arbeidsmarkt niet zijn verdwenen. We zijn op de goede weg met bestaande inzet en beleid en nuancering of versnelling is noodzakelijk. Het is belangrijk dat het College een beleid blijft ontwikkelen dat gericht blijft op het verbinden van groepen inwoners onderling. Het college van burgemeester en wethouders, de secretaris, de burgemeester, mw. A.W.H. Bertram J.J. van Aartsen