Ter besluitvorming door de Raad. Collegevoorstel Openbaar. Onderwerp Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen BW-nummer

Transcriptie

1 Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen Programma / Programmanummer Werk & Inkomen / 1061 BW-nummer Portefeuillehouder T. Tankir Samenvatting Inwoners die recht hebben op een Wwb-uitkering of ons minimabeleid ondersteunen we breed, maar om dat (financieel) mogelijk te maken voorkomen en bestrijden we misbruik. In het Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen leggen we de nadruk op de poort : het voorkomen van fraude bij de start van de uitkering. De komende jaren zijn preventie, duidelijke communicatie, fraudealertheid in de dienstverlening en controle op maat de beleidsmatige speerpunten. We continueren daarnaast de efficiënte en lonende handhavingsactiviteiten op het zittend uitkeringsbestand. Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr. L110, Austin van Gaal, 9848 Datum ambtelijk voorstel 31 mei 2011 Registratienummer Ter besluitvorming door het college Paraaf akkoord Datum Programmamanager I. Hol Aan de Raad voor te stellen 1. het Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen vast te stellen onder voorbehoud van vaststelling van de Perspectiefnota Programmadirecteur M. Wetzels Ter besluitvorming door de Raad Besluit B&W d.d. 6 juni 2011 nummer: 3.3 Conform advies Aanhouden Anders, nl. Bestuursagenda Paraaf akkoord Datum Gemeentesecretaris Portefeuillehouder

2 Collegevoorstel 1 Probleemstelling Handhaving Eind 2010 liep het huidige uitvoeringsplan handhaving Wwb af. Het Handhavingsbeleid in de Wet werk en bijstand dateert uit In het bijgevoegde raadsvoorstel en Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen geven we weer, hoe we het handhavingsbeleid vorm gaan geven en welke keuzes gemaakt worden in handhavingsprioriteiten. De impact van het voorliggende beleidsplan is gering, omdat in hoofdlijnen een voortzetting van het huidige beleid wordt voorgesteld. Gemeenschapsgeld moeten we goed besteden. Nijmegen accepteert geen fraude. Wie fraudeert wordt gestraft en moet terugbetalen. Bij de Perspectiefnota 2012 hebben we besloten om de extra investering de komende jaren, conform het huidige beleid, stapsgewijs te verlagen. 2 Juridische aspecten Het vaststellen van een beleidsplan is een bevoegdheid van de Raad. Met het bijgevoegde raadsvoorstel verzoeken we de Raad het Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen vast te stellen. 3 Doelstelling Met vaststelling door de Raad van het Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen continueren we een adequaat, effectief en efficiënt handhavingsbeleid. 4 Argumenten In het bijgevoegde raadsvoorstel Handhaving Werk en Inkomen geven we de drie redenen voor handhaving: - Handhaven uit principe - Handhaven is sociaal - Handhaven is financieel noodzakelijk We zetten het huidige beleid in grote lijnen voort en leggen de nadruk op het voorkomen van fraude bij de start van de uitkering, preventie, duidelijke communicatie, fraudealertheid in de dienstverlening en controle op maat. 5 Financiën nvt 6 Communicatie Middels bijgevoegd persbericht worden de hoofdlijnen in het beleidsplan toegelicht. Met de Nieuwsbrief Werk & Inkomen worden klanten geïnformeerd over het handhavingsbeleidsplan.

3 Collegevoorstel Vervolgvel 2 7 Uitvoering en evaluatie De afbouw van tijdelijke middelen betekent concreet dat de komende jaren de inhuur van 5 fraudepreventiemedewerkers wordt beëindigd, een gespecialiseerde klantmanager Inkomen en één fte juridische ondersteuning wegvallen. De komende jaren zijn in de uitvoering verschillende forse maatregelen noodzakelijk om de ambitie te realiseren: - binnen Bureau Handhaving worden medewerkers bijgeschoold en op andere onderdelen ingezet; - de focus en inzet van (gespecialiseerde) klantmanagers Inkomen komt meer te liggen bij signalering van fraude en verantwoordelijkheid voor rechtmatigheidsonderzoeken; - nieuwe tools worden ingezet die ontwikkeld zijn op het gebied van informatiegestuurd handhaven. Daarnaast maken we, binnen de kaders van de privacywetgeving, maximaal gebruik van bestandsvergelijkingen; - we zetten huisbezoeken bij nieuwe aanvragen bijstandsuitkering beperkt en gericht in. We werken momenteel bovenstaande maatregelen uit en komen eind tweede kwartaal 2011 met een collegevoorstel Inkomen. 8 Risico De doelstelling om, met de afbouw van middelen, dezelfde prestaties te realiseren is een ambitieuze. Handhaving heeft een belangrijke bijdrage in de beheersing van de omvang van het klantenbestand die rechtmatig een uitkering ontvangen. De besparingen van handhaving en de ontvangsten van op (fraude)vorderingen leveren een aanzienlijke bijdrage aan de beheersing van het Inkomensdeel. In de maraps monitoren we deze bijdrage en stellen maatregelen voor als we de financiële doelstellingen niet realiseren. Bijlage(n): - Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen

4 Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel 22 juni 2011 / 80/2011 Fatale termijn: besluitvorming vóór: nvt Onderwerp Beleidsplan Handhaving Programma Werk en Inkomen Programma / Programmanummer Werk & Inkomen / 1061 Portefeuillehouder T. Tankir Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d. 6 juni 2011 Samenvatting Inwoners die recht hebben op een Wwb-uitkering of ons minimabeleid ondersteunen we breed, maar om dat (financieel) mogelijk te maken voorkomen en bestrijden we misbruik. In het Beleidsplan Handhaving Programma Werk en Inkomen leggen we de nadruk op de poort : het voorkomen van fraude bij de start van de uitkering. Onze inspanningen moeten efficiënt en lonend zijn. De komende jaren zijn preventie, duidelijke communicatie, fraudealertheid in de dienstverlening en controle op maat de beleidsmatige speerpunten. Voorstel om te besluiten 1. het Beleidsplan Handhaving Programma Werk en Inkomen vast te stellen onder voorbehoud van vaststelling van de Perspectiefnota Opgesteld door, telefoonnummer, Austin van Gaal, 9848, a.van.gaal@nijmegen.nl

5 Voorstel aan de Raad Aan de Raad van de gemeente Nijmegen 1 Inleiding Eind 2010 liep het huidige uitvoeringsplan handhaving Wwb af. Het Handhavingsbeleid in de Wet werk en bijstand dateert uit In het bijgevoegde Beleidsplan Handhaving Programma Werk en Inkomen geven we weer hoe we het handhavingsbeleid vorm gaan geven en welke keuzes gemaakt worden in handhavingsprioriteiten. Rechtmatige verstrekking van uitkeringen is van groot belang om het draagvlak voor ons sociale zekerheidssysteem te behouden. Tevens levert handhaving een belangrijke bijdrage om het ruimhartige, Nijmeegse minimabeleid in stand te houden. 1.1 Wettelijk kader of beleidskader Het wettelijk kader is de Wet werk en bijstand. Onderdeel van deze wet is de toets op de rechtmatige verstrekking van de bijstandsuitkering en de controle op de naleving van verplichtingen, verbonden aan de wet. Beiden dienen uitgevoerd te worden door de gemeente. 1.2 Relatie met programma Het onderwerp valt onder het programma Werk & Inkomen. Het programma Werk en Inkomen biedt ons de instrumenten om zoveel mogelijk inwoners van de stad op langere of kortere termijn in staat te stellen om door middel van een inkomen uit arbeid, onafhankelijk van een uitkering te worden. Nijmeegse burgers die (nog) niet door middel van arbeid in hun levensonderhoud kunnen voorzien en die ook geen aanspraak kunnen maken op een ander soort uitkering, voorzien wij van een inkomen in de vorm van een bijstandsuitkering op grond van de Wwb, Ioaw of Ioaz. 2 Doelstelling Met vaststelling van het Beleidsplan Handhaving Programma Werk en Inkomen continueren we een adequaat, effectief en efficiënt handhavingsbeleid. We bevorderen de nalevingsbereidheid door klanten uitgebreid te informeren, zorgvuldig te controleren en indien nodig, te sanctioneren. 3 Argumenten Onder de Wet werk en bijstand is er vanaf 2005 gemeentelijke beleidsvrijheid om ten onrechte verstrekte uitkeringen terug te vorderen en de controle op het rechtmatig verstrekken van uitkeringen vorm te geven. Er zijn verschillende redenen waarom we handhaven: Handhaven uit principe Handhaven zien we als een principiële taak. Nijmegenaren die recht hebben op een Wwbuitkering of op ons minimabeleid willen we ruimhartig ondersteunen. We voorkomen en bestrijden misbruik om maatschappelijk en financieel draagvlak voor ons ruimhartige beleid te behouden.

6 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 2 Handhaving is sociaal De hoogte van een gemiddelde Wwb-uitkering is per jaar. We handhaven om te voorkomen dat klanten ten onrechte een uitkering krijgen. Als klanten langdurig ten onrechte een uitkering ontvangen, ontstaan er grote vorderingen die klanten jarenlang moeten terugbetalen. Handhaving is financieel noodzakelijk We zijn streng aan de poort en voorkomen daarmee dat uitkeringen ten onrechte worden verstrekt. Hierdoor werd in % van de aanvragen toegekend. Het voorkomen van onterechte uitkeringen is belangrijk om overschrijdingen op het Inkomensdeel Wwb te voorkomen. 4 Risico s Het bespaarde bedrag, alsmede opgeboekte fraudevorderingen kan in de komende jaren lager uitvallen dan voorgaande jaren door de verminderde investering in handhaving. 5 Financiën Het Beleidsplan Handhaving Programma Werk en Inkomen heeft zelf geen directe financiële consequenties, maar geeft weer op welke wijze we de afbouw van de intensivering op handhaving Wwb van 2011 t/m 2014 gaan invullen. In het Raadsvoorstel Ombuigingen Werk & Inkomen 2011 en verdere jaren is voor geïnvesteerd voor intensivering van handhaving 1. In de Perspectiefnota 2012 bouwen we de extra inzet voor handhaving geleidelijk af naar nul in In 2012 en 2013 voegt de Raad middels de PPN 2012 respectievelijk en toe aan het programma c.q. aan dit product. Tabel 1: Afbouw extra middelen handhaving Extra middelen Communicatie Het beleidsplan Handhaving is 21 april 2011 besproken in het klantgroepenoverleg W&I. Het beleidsplan werd breed gedragen, wel waren er twee opmerkingen: 1. vanuit het klantgroepenoverleg wordt het College verzocht om een signaal af te geven tegen het voorgenomen landelijke handhavingsbeleid. Er lijkt in dit beleid geen ruimte te zijn om in schrijnende gevallen af te zien van 3 maanden stopzetten van de bijstandsuitkering. 1 Extra middelen 2011 ad betreft handhaving én beperking instroom.

7 Voorstel aan de Raad Vervolgvel 3 2. fraude kunnen en mogen we niet tolereren. Maar fraude is niet altijd het gevolg van bewust frauduleus handelen, maar kan ook het gevolg zijn van verstandelijke beperking, gebrekkige kennis van verplichtingen (oa door taal). Als bij fraude wordt geconstateerd dat de klant beperkingen heeft, is naast terugvordering ook doorverwijzing voor begeleiding noodzakelijk. Juist om recidive te voorkomen! Het College zal via de Vereniging Nederlandse gemeenten (VNG) de zorg overbrengen over het landelijk voorgenomen beleid, met name ten aanzien van de groep die door beperkingen niet bewust frauduleus handelt. In het beleidsplan ook expliciet opgenomen dat debiteur naar begeleiding wordt doorverwezen om herhaling te voorkomen. 7 Uitvoering en evaluatie Het wegvallen van tijdelijk middelen betekent concreet dat de inhuur van 5 fraudepreventiemedewerkers wordt beëindigd, een gespecialiseerde klantmanager Inkomen en één fte juridische ondersteuning wegvallen. De komende jaren zijn verschillende forse maatregelen noodzakelijk om de ambitie te realiseren: - binnen Bureau Handhaving worden medewerkers bijgeschoold en op andere onderdelen ingezet; - de focus en inzet van (gespecialiseerde) klantmanagers Inkomen komt meer te liggen bij signalering van fraude en verantwoordelijkheid voor rechtmatigheidsonderzoeken; - nieuwe tools worden ingezet die ontwikkeld zijn op het gebied van informatiegestuurd handhaven. Daarnaast maken we, binnen de kaders van de privacywetgeving, maximaal gebruik van bestandsvergelijkingen; - we zetten huisbezoeken bij nieuwe aanvragen bijstandsuitkering beperkt en gericht in. De komende jaren monitoren we nauwgezet de prestaties op deze doelstellingen en stellen, indien noodzakelijk, de doelstellingen bij. In de eerste helft van 2014 evalueren we het nieuwe beleid. College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, mr. Th.C. de Graaf drs. B. van der Ploeg Bijlage(n): Beleidsplan Handhaving Programma Werk en Inkomen

8 Beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen

9 Inhoudsopgave 1 Inleiding Landelijke ontwikkelingen handhaving Landelijk onderzoek fraudeur Handhaven in de praktijk; verleden en toekomst Vroegtijdig informeren Optimaliseren dienstverlening Controle op maat Sanctioneren op maat Doelstellingen en financiële kaders Resultaten 2007 tot en met Begroting 2011 tot en met Samenvatting doelstellingen

10 1 Inleiding Voor u ligt het compacte beleidsplan Handhaving Werk en Inkomen Wij presenteren u dit plan, omdat de looptijd van het vigerende beleidsplan verstreken is. De impact van het voorliggende beleidsplan is gering, omdat in hoofdlijnen een voortzetting van het huidige beleid wordt voorgesteld. Het handhavingsbeleidsplan heeft betrekking op een viertal wetten, namelijk: de Wet werk en bijstand (Wwb); de Wet investeren in jongeren (WIJ); de Wet inkomensvoorziening voor Oudere en gedeeltelijk Arbeidsongeschikte Werknemers (IOAW); de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ); het Bijstandsbesluit Zelfstandigen (Bbz). Gemeenten dragen onder de Wwb volledige financiële verantwoordelijkheid voor de verstrekte bijstandsuitkeringen. Door een effectieve en efficiënte activering (re-integratie) en handhaving besparen we op uitgaven op bijstandsuitkeringen 1. De afgelopen jaren is in Nijmegen, financieel ondersteund door een tijdelijke stimuleringsregeling 2 vanuit het Rijk, veel aandacht geweest voor handhaving. Rechtmatige verstrekking van uitkeringen is van groot belang om het draagvlak voor ons sociale zekerheidssysteem te behouden. Tevens levert handhaving een belangrijke financiële bijdrage om het ruimhartige, Nijmeegse minimabeleid in stand te houden. Ambitie De ambitie van ons college is helder: we zetten het handhavingsbeleid voort. Gemeenschapsgeld moeten we goed besteden en fraude wordt niet getolereerd. Met innovatieve methodes zoeken we naar manieren om de handhaving efficiënt uit te voeren. Geen standaard huisbezoeken bij elke aanvraag maar een gerichte inzet bij signalen van fraude of oneigenlijk gebruik, waarbij steekproefsgewijze controles mogelijk blijven. Handhaving levert daarbij een belangrijke bijdrage aan twee doelstellingen op het produkt Inkomen van de Stadsbegroting : 1. Beperken van instroom in de bijstand. 2. Bestrijding van fraude en oneigenlijk gebruik. Vanaf het moment van uitkeringsaanvraag richten we onze inspanningen op uitstroom naar werk, waar mogelijk. Daarnaast starten we ook bij de aanvraag met het voorkomen en bestrijden van fraude en oneigenlijk gebruik van de bijstand 3. Alleen wie werkelijk een uitkering nodig heeft, ontvangt deze. 1 Indien er (bijstands)uitkeringen staat, worden ook inkomensvoorzieningen als WIJ/IOAW/IOAZ bedoeld 2 TSIOC-ABW, de Tijdelijke stimuleringsregeling opsporing en controle Abw 3 De focus ligt daarbij primair op personen die een Wwb-uitkering en WIJ-voorziening aanvragen. 3

11 2 Landelijke ontwikkelingen handhaving Op 21 december 2010 heeft staatssecretaris De Krom het Handhavingsprogramma aangeboden aan de Tweede Kamer. De staatssecretaris gaat de komende jaren met andere partijen meer werk maken van de naleving van SZW-regels. Centraal staan een steviger aanpak van fraude in de sociale zekerheid, het betrappen van fraudeurs en het aanpakken van uitbuiting van werknemers. In het Regeerakkoord is afgesproken dat handhaving in miljoen euro aan besparing moet opbrengen op het Inkomensdeel, oplopend tot 180 miljoen euro structureel vanaf Een eerste invulling van deze taakstelling is opgenomen in het Handhavingsprogramma. Het betreft de aanpak van witte fraude en notoire overtreders door beter gebruik van informatie én een forse aanscherping het sanctie-instrumentarium binnen sociale zekerheid. Zo wordt bij fraude de (bijstands-)uitkering maximaal drie maanden ingehouden. Op dit moment is dat maximaal één maand. Overige speerpunten in het Handhavingsprogramma zijn: informatie gestuurd handhaven, regionale ondersteuning en domeinoverstijgende onderzoeken. Fraudebestrijding bij gemeenten zal worden ondersteund door Regionale Centra Fraudebestrijding en de SIOD 4. Staatssecretaris De Krom trekt jaarlijks 6 miljoen euro landelijk uit voor deze regionale ondersteuning. In de brief van 10 maart 2011 geven minister Kamp en staatssecretaris De Krom nadere invulling van de handhaving in de sociale zekerheid. Fraude wordt stevig aangepakt, omdat misbruik de wortels van solidariteit aantast. In 2009 waren er geconstateerde gevallen van uitkeringsfraude voor een schadebedrag van meer dan 100 miljoen euro. Een steviger aanpak van fraude wil het kabinet als volgt realiseren: betere informatie-uitwisseling waardoor de pakkans wordt verhoogd; dienstverlenende processen en handhaving moeten beter worden geïntegreerd; goede voorlichting middels de campagne weet hoe het zit ; aanscherping van het sanctieregime; handhavingscapaciteit zo effectief en efficiënt mogelijk inzetten door recidive aan te pakken en niet steeds met dezelfde overtreders bezig te zijn; Het streven naar financieel gewin is dé cruciale drijfveer, waardoor er normvervaging plaats vindt. Door straffen en handhaven voorkomen we normvervaging. Een belangrijk element is strafverzwaring bij herhaalde overtredingen. Bij de eerste overtreding wordt naast de terugvordering een boete of maatregel opgelegd ter hoogte van 100% van het fraudebedrag. Wordt binnen 5 jaar een tweede of derde overtreding begaan, dan is er sprake van recidive. Bij Wwb 5 wordt bij herhaalde overtreding de uitkering drie maanden stopgezet. Het voornemen van het kabinet is om de benodigde wetgeving op 1 juli 2012 te laten ingaan. Wijzigingen in lagere regels kunnen zoveel eerder als mogelijk van kracht worden. 4 SIOD, Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst. Het betreft een bijzondere opsporingsdienst van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. 5 Alsmede IOAW, IOAZ en WIJ 5

12 3 Landelijk onderzoek fraudeur In het landelijke onderzoek Wat beweegt de fraudeur 6? is gezocht naar de motieven achter fraude bij sociale zekerheid. Een deel van het onderzoek concentreert zich specifiek op bijstandsfraude. Door de motieven van fraudeurs te kennen, kun je fraude gerichter voorkomen en opsporen. De motieven van de Wwb-fraudeur blijken vaak lastig te benoemen en te categoriseren. Over het algemeen is financieel gewin de centrale motivatie om te frauderen. De omstandigheden van waaruit gefraudeerd wordt, verschillen echter. Zes typen van fraudeurs worden onderscheiden: Tabel 1: overzicht typologie fraudeurs Gemakzuchtigen Actieve Wwb'ers - met geringe inspanning inkomen verhogen - raken verzeild in betaalde klusjes en handeltjes - heimelijk langdurig samenwonen - zowel rommelaars als professionele fraudeurs - asocialen met gebrek aan normbesef - alleenstaande opportunisten Vrouw wil onafhankelijkheid behouden Gedeprimeerde cliënt - met kinderen, roerig leven achter de rug. - meerdere problemen in huishouden - nieuwe relatie/samenwoning wordt niet gemeld. - onrechtmatigheden niet bewust, gebrek aan grip Vrouw wil uitkering behouden als financiële basis, voor (financiële) onafhankelijkheid. op eigen leven Anderen plegen fraude Wanen zich veilig met vermogen - cliënt aansprakelijk, anderen plegen fraude in het buitenland - beperkte verstandelijke vermogens, financiële - huis gekocht of met erfenis gekregen in het problemen, gebrekkige taalkennis buitenland Het beeld dat het onderzoek oproept, is grillig. Wwb-fraude is, afgezet tegen fraude bij andere regelgeving, zeer gevarieerd qua cliënten, hun omstandigheden en de motieven. Dit bemoeilijkt het voorkomen en detecteren fraude. De grote diversiteit in fraudeurs en vormen van fraude vraagt om een brede handhavingsscoop en alertheid bij een breed scala aan signalen. 6 Het onderzoek is uitgevoerd door Research voor Beleid en gefinancierd door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. 7

13 4 Handhaven in de praktijk; verleden en toekomst Sinds 1999 zijn vanuit het ministerie gemeenten aangespoord om over te gaan tot een volwaardige en effectieve fraudebestrijding; "Hoogwaardig Handhaven". Diverse gemeenten, waaronder Nijmegen, hebben destijds deelgenomen aan pilots om Hoogwaardig Handhaven te ontwikkelen en introduceren. Hoogwaardig Handhaven kenmerkt zich door controle op maat: meer controle in de situatie waar het nodig is en minder controle, met als bijkomend voordeel minder inbreuk op de privacy, in de situaties waar de kans op fraude gering is. De afgelopen jaren is Hoogwaardig Handhaven verder doorontwikkeld. Er vinden reguliere controles plaats die op alle klanten gericht zijn, en intensieve controles op basis van fraudesignalen of naar aanleiding van een verhoogd frauderisico: signaalsturing en risicosturing. Belangrijk element van Hoogwaardig Handhaven is om handhaving te benaderen als een onlosmakelijk en logisch onderdeel van de dienstverlening. Zowel informatieverstrekking over rechten en plichten als vroegtijdige signalering zijn daarbij essentiële pijlers. De kern van handhaven is dat naleving van de voorwaarden, verbonden aan een uitkering, wordt gestimuleerd of desnoods afgedwongen. Nadruk ligt daarbij allereerst op preventie (nalevingscommunicatie en optimalisering van de dienstverlening), daarna op repressie (vroegtijdige detectie en daadwerkelijk sanctioneren). Wij willen bereiken dat de klanten weten wat hun rechten en plichten zijn (informeren) en dat het nakomen van deze plichten efficiënt wordt gecontroleerd. Door controle op maat willen wij fraude zo vroeg mogelijk detecteren en sanctioneren. De wijze waarop je gaat controleren, beïnvloedt direct de dienstverlening. Welke ICT-mogelijkheden zet je in om gericht fraude te detecteren en niet alle klanten met extra verplichtingen te belasten? Welke bewijsstukken vraag je op bij een aanvraag voor een uitkering of een minimaregeling? Om voldoende draagvlak te behouden willen wij dat de klanten in ieder geval even tevreden zijn over onze dienstverlening als nu. De komende 4 jaar continueren we onze Hoogwaardige Handhaving en focussen op de volgende elementen: 1. Vroegtijdig informeren 2. Optimaliseren dienstverlening 3. Controle op maat 4. Sanctioneren op maat Deze 4 onderdelen vormen als het ware een glijdende schaal, en gaan van puur preventief (vroegtijdig informeren) naar puur repressief (sanctioneren op maat), maar kunnen niet los van elkaar worden gezien. Door ons op deze vier onderdelen te richten willen de spontane nalevingsbereidheid bevorderen. We kijken per onderdeel wat we hier de komende jaren in willen realiseren. Onze ambitie is om de focus de komende jaren van repressief naar preventief te verleggen. 4.1 Vroegtijdig informeren Bij een aanvraag voor een Wwb-uitkering of een leerwerktraject op basis van de WIJ wordt de klant op verschillende momenten bij de start van de uitkering mondeling geïnformeerd over de rechten en plichten; bij melding bij het UWV WERKbedrijf, het intakegesprek en claimgesprek. Tijdens het intakegesprek wordt aan iedereen een afsprakenkaart overhandigd. Op deze kaart staan alle plichten en rechten verbonden aan een uitkering. Deze worden uitgebreid met de klant doorgenomen, waarna de klant tekent dat hij deze heeft begrepen en gelezen. Tijdens de vervolggesprekken wordt aandacht besteed aan re-integratie en de rechten en plichten verbonden aan een uitkering. We gebruiken bij de voorlichting nieuwe initiatieven en best-practices van de Regionale Centra Fraudebestrijding, zodat klanten goed geïnformeerd zijn en blijven over werk, hun rechten en plichten. We geven daarnaast periodiek aandacht aan de rechten en plichten in de Nieuwsbrief Werk & Inkomen. 9

14 Handhaven in de praktijk; verleden en toekomst 4.2 Optimaliseren dienstverlening Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat het gedrag van de burger of instelling die een regel moet naleven positief wordt beïnvloed door een correcte procedure en respectvolle bejegening. Van een organisatie die men vertrouwt, is men eerder geneigd de regels na te leven en afspraken na te komen. Correcte procedures en respectvolle bejegening en het vertrouwen dat cliënten in een organisatie hebben, bepalen in grote mate de effectieve inzet van communicatie als beïnvloedingsmiddel. Daarom blijft ook in de komende periode de kwaliteit van dienstverlening van belang. Preventie krijgt vorm door handhaving te integreren in de dienstverlenende processen. De afgelopen jaren zijn hier verschillende stappen in genomen. Zo zijn er verschillende formulieren onder de loep genomen om te kijken waar overbodige vragen verwijderd konden worden. Dit heeft sommige aanvraagformulieren aanzienlijk ingekort. Tevens hebben we vanaf 1 januari 2011 één aanvraagformulier voor alle gemeentelijke minimaregelingen. Daarbij komt dat we als gevolg van de Wet eenmalige gegevensuitvraag de mensen niet meerdere keren naar gegevens mogen vragen indien deze al bekend zijn. Bij het optimaliseren van de dienstverlening zijn 3 onderdelen van wezenlijk belang: - Duidelijke communicatie Cliënten zouden spontaan de juiste en volledige gegevens aan ons moeten verstrekken, zodat de gemeente kan bepalen of iemand ook echt recht heeft op een uitkering. Daarom is het noodzakelijk dat wij zowel mondeling als schriftelijk duidelijk zijn naar de cliënten, zodat zij weten wat hun rechten en plichten zijn. Het is van belang om de rechten en plichten niet eenmalig, maar continu onder de aandacht te brengen. Klanten met een uitkering ontvangen periodiek een nieuwsbrief, waarin nieuwe en relevante informatie met betrekking tot de WWB, de WIJ en het minimabeleid wordt weergegeven. In de maandelijkse Nieuwsbrief Werk & Inkomen nemen we vanaf 2011 periodiek een onderdeel op wat betrekking heeft op de plichten, de handhavingsactiviteiten en resultaten van deze activiteiten. Middels het maandelijkse statusformulier worden klanten verzocht wijzigingen in de woonsituatie en/of inkomen op te geven. Deze formulieren worden als ze retour komen gescand, zodat alleen daadwerkelijke mutaties tot werkzaamheden leiden. We gaan dit formulier in de eerste helft van 2011 korter en eenvoudiger maken. Tevens gaan we onderzoeken of we het formulier kunnen digitaliseren, bv. met gebruik van DigiD. Dat zou ook meer bezoekers naar hun persoonlijke internetpagina MijnNijmegen trekken. - Fraudealertheid in de dienstverlening Gemeentelijke medewerkers zijn van belang bij het signaleren van fraude. Daarom hebben we de afgelopen jaren geïnvesteerd in training en instructie aan medewerkers om het fraudebewustzijn en handhavingsvaardigheden te vergroten. Niet onder handhavingsprofessionals maar juist onder andere medewerkers met klantcontacten. Reageren cliënten niet meteen of komen ze hun afspraken niet na, dan is het belangrijk cliënten direct te benaderen en hierover aan te spreken. Aandachtspunt daarbij is wel, dat het niet alleen bij aanspreken blijft, maar ook tijdig een signaal wordt afgegeven als gedrag niet acceptabel is door bijvoorbeeld een maatregel op te leggen. Dit kan gaan van (herhaaldelijk) niet verschijnen op afspraak tot onvoldoende solliciteren, de arbeidsverplichtingen niet nakomen tot fysieke misdragingen. Gepaste sancties bij maatregelwaardig gedrag krijgt ook de komende jaren aandacht bij de dienstverlening. - Periodiek contact met alle cliënten Vanuit het oogpunt van hoogwaardig handhaving is het wenselijk om periodiek contact te hebben met alle cliënten. Zonder periodiek persoonlijk contact wordt de afstand tot de uitkeringsorganisatie groter en de drempel voor de groep 'gemakszuchtigen' om te frauderen lager. Bij een efficiënte uitvoering van de uitkeringsverstrekking is het echter niet mogelijk om periodiek persoonlijk contact te hebben. Middels extra inzet op duidelijke communicatie, het handhaven van de fraudealertheid van klantmanagers en controle op maat ondervangen we dit. 11

15 Handhaven in de praktijk; verleden en toekomst 4.3 Controle op maat Controle op maat behelst een zo efficiënt en effectief mogelijke controle. Niet alle aanvragen en cliënten op dezelfde wijze controleren, maar middels signaal- en risicosturing de controlecapaciteit gericht inzetten. Daarbij heeft vroegtijdige detectie ( aan de poort ) prioriteit. Het voorkomen van onterechte bijstandsverstrekking is essentieel; we besparen het meeste gemeenschapsgeld door bij de aanvraag kritisch naar de rechtmatigheid te kijken. Wij zetten bij signalen gericht huisbezoeken in bij een uitkeringsaanvraag. Ervaringen uit het verleden leren ons dat huisbezoeken bij alle aanvragen tijdsintensief en weinig efficiënt zijn. Daarom zetten wij, naast de gerichte huisbezoeken, de komende jaren in op: - ICT ondersteuning, themacontroles en risicogroepen Wij zijn aangesloten op het Inlichtingenbureau, de gemeentelijke basisadministratie (GBA) en Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW) en maken gebruik van periodieke bestandsuitwisselingen. Naast de huidige bestandskoppelingen onderzoeken we de meerwaarde van gespecialiseerde, ondersteunende ICT zoals Alert voor het bepalen van risicoprofielen in onze bestanden. We maken daarnaast gebruik van effectieve controles ontwikkeld door de Regionale Centra Fraudebestrijding. Deze ontwikkelingen krijgen de komende jaren veel aandacht omdat gerichte inzet efficiëntere handhaving mogelijk maakt - Signaleringen Voor de opsporing van zwartwerk en samenwoonfraude zijn we sterk afhankelijk van de fraudealertheid van eigen medewerkers en de bereidheid van burgers om de gemeente te tippen. We willen binnen controle op maat het zwaartepunt van onze inzet verschuiven van signaleringen naar bestandsvergelijkingen, themacontroles en risicogroepen. Vroegtijdige signalering en efficiënte controle zijn speerpunten voor de komende jaren. Huisbezoeken zetten we momenteel nog generiek in; bij iedere achtste aanvraag wordt een huisbezoek uitgevoerd. Deze random huisbezoeken leveren nagenoeg geen fraude op, wat eens te meer laat zien dat het overgrote deel van de aanvragers te goeder trouw is. De huidige werkwijze is wel inefficiënt en levert amper besparingen op. We gaan daarom de huisbezoeken bij aanvragen voor een nieuwe uitkering beperkter, maar gerichter inzetten. 4.4 Sanctioneren op maat Het motto is en blijft: "Nijmegen accepteert geen fraude". Wie fraudeert wordt gestraft en moet terugbetalen. Bij fraude boven de doen we aangifte bij het Openbaar Ministerie en wordt een strafrechtelijk regiem ingezet 7. Bij fraude onder de aangiftegrens hanteren we het Nijmeegs maatregelenbeleid. In alle gevallen vorderen we de teveel verstrekte uitkeringen terug en zetten alle mogelijkheden binnen ons huidige invorderingsbeleid in. Wij hanteren daarbij een strikt 'lik op stuk'-beleid. Indien er mogelijkheden zijn voor terugvorderingen maken wij hier gebruik van; bij grote fraudezaken leggen we direct beslag op roerende en onroerende goederen. Bij Wwb-klanten met een uitkering wordt 5% van de uitkering ingehouden om gewone vorderingen af te lossen, bij fraude hanteren we het wettelijke maximum (10%). Een debiteur met fraudevorderingen kan zich melden bij schuldhulpverlening. Medewerking aan schuldhulpverlening wordt alleen verleend, als het geen recente fraudevordering betreft (ouder dan 5 jaar) en de fraudeschuld kleiner is dan 25% van de totale schuldenlast van de klant. Samengevat zetten we de komende jaren in op alle vier de elementen; alle vier zijn noodzakelijk om succesvol hoogwaardig te kunnen handhaven. De focus verleggen we van repressie naar preventie, controle aan de poort en ICT-ontwikkelingen om onze inzet efficiënter te maken. 7 Het OM hanteert een afwijkende aangiftegrens van voor de categorie fraude uit reguliere arbeid ( witte inkomsten ). 13

16 5 Doelstellingen en financiële kaders 5.1 Resultaten 2007 tot en met 2010 In 2007 t/m 2010 is jaarlijks 1,7 miljoen uitgegeven aan directe loonkosten ten behoeve van handhaving, met het volgende meerjaren resultaat: Bespaarde uitkeringen 1,8 1,1 1,4 1,4 Opgeboekte fraude 2,8 2,5 2,4 2,8 35% ontvangst op opgeboekte fraude 0,98 0,875 0,84 0,98 Besparing + ontvangst op fraudevorderingen 2,78 1,975 2,24 2,38 * Bedragen afgerond op miljoenen Incasso Het opgeboekte fraudebedrag is het bedrag waarvan is vastgesteld dat het ten onrechte als uitkering verstrekt is. Bij berekening van de ontvangsten op fraudevorderingen zijn we in 2007 uitgegaan van 35% ontvangst van deze vordering. Gemiddeld hebben we historisch 31% van het opgeboekte bedrag geïncasseerd. Ondanks gebruik van verschillende instrumenten en de maximale, wettelijke aflossingscapaciteit duurt dit bij een grotere fraudevordering vele (tientallen) jaren. Voor 2011 hebben we als doelstelling om 5% meer te incasseren op openstaande Wwbvorderingen dan in Deze doelstelling legt meer druk op de uitvoeringsorganisatie om de invordering op debiteuren te verhogen, terwijl de incasso door Nijmegen is in verhouding tot andere gemeenten al hoog is (zie tabel Benchmark Wwb 2009). Gemiddelde ontvangst Nijmegen Arnhem Eindhoven Groningen Dordrecht Utrecht Apeldoorn Tilburg We zetten verschillende instrumenten in om de incasso op vorderingen met 5% te verhogen; Terugvordering-op-Maat. We nemen direct telefonisch contact op als er een vordering ontstaat. Ook als een klant niet tijdig betaalt, bellen we onmiddellijk, ondermeer in de avonduren. En als de klant niet reageert, gaan we digitaal rechercheren (waarbij we niet betalende debiteuren zoeken, o.a. via Hyves en Facebook). We experimenten daarnaast in 2011 met exit - gesprekken als bij beëindiging van de uitkering een vordering open staat. Daarnaast starten we een pilot waarbij we 100 debiteurendossiers, voornamelijk oude fraudevorderingen, ter waarde van 8 ton euro overdragen aan Cannock Chase. Zij gaan deze dossiers op basis van no cure, no pay bekijken en proberen debiteuren te achterhalen, waarbij ze dan tot invordering over gaan. Al deze inspanningen moeten tot een jaarlijkse groei van 5% in de incasso-inkomsten leiden. 15

17 Doelstellingen en financiële kaders Besparing 'Bespaarde uitkeringen' is het bedrag dat we niet aan uitkeringen uitgeven omdat: - door handhavingsonderzoek uitkeringen niet worden opgestart; - uitkeringen worden beëindigd of lager worden vastgesteld door opgespoorde fraude. Bij de berekening van dit bedrag zijn we de afgelopen jaren vanuit gegaan, dat opgespoorde fraude tot 6 maanden bespaarde uitkering leidt. Dit is een conservatieve inschatting van de bespaarde uitkeringslasten; de meeste Nederlandse gemeenten gaan bij langdurige fraude uit van 12 maanden bespaarde uitkering. Conform de landelijke consensus gaan wij in Nijmegen bij langdurige fraude uit van 12 maanden bespaarde uitkering. Handhaving loont De extra investeringen op handhaving wordt ruimschoots terugverdiend door besparingen op uitkeringen en ontvangsten op vorderingen. De afgelopen jaren hebben de bespaarde uitkeringen een bijdrage geleverd in de dekking voor het Nijmeegse armoedebeleid. Het voorkomen en opsporen van fraude en het terugvorderen van (fraude)vorderingen levert ook in de komende jaren een belangrijke bijdrage aan de beheersing van de uitgaven op ons Inkomensdeel. 5.2 Begroting 2011 tot en met 2014 In 2011 is de investering in handhaving bijna 1,5 miljoen euro; een klein miljoen aan reguliere formatie en extra investering vanuit het reserve Inkomensdeel. Van dit bedrag is ingezet voor handhaving 8. Ten opzichte van 2010 is de investering met verlaagd. Met de huidige, beschikbare middelen kunnen we in 2011 volledig Hoogwaardig Handhaven. De investering van zetten we, net als voorgaande jaren, hoofdzakelijk in bij het voorkomen van onterechte uitkeringen en langdurige fraude. Dit betekent één fte extra formatie bij de screening van nieuwe klanten en de inzet van vijf fraudepreventiemedewerkers 9. Deze medewerkers hebben de afgelopen jaren een zeer grote bijdrage geleverd in de bespaarde uitkeringen. Voor 2011 hanteren we de daarom ook volgende doelstellingen: de extra investeringen van op handhaving verdienen we terug door besparingen op uitkeringen; we besparen uitkeringen en/of boeken fraudevorderingen op ter hoogte van 4 miljoen. We willen binnen dit bedrag het aandeel bespaarde uitkeringen verhogen ten opzichte van de opgeboekte fraudevorderingen en streven naar een verhouding 1,6 miljoen (besparing) - 2,4 miljoen (fraude); door Terugvordering-op-Maat incasseren we 5% meer op alle openstaande vorderingen dan in In de PPN 2012 is gekozen om de komende jaren te blijven investeren in handhaving. De huidige, extra investering beëindigen we niet direct volledig, maar bouwen we de komende jaren stapsgewijs af. Ons college investeert in en in in handhaving. Dit geeft ons de mogelijkheid om de huidige, succesvolle werkwijze verder door te ontwikkelen, meer in te zetten op preventie en vroegtijdig informeren. We maken daarbij gebruik van landelijk nieuw ontwikkelde tools op het gebied van informatiegestuurd handhaven, bestandsvergelijkingen en veranderingen in werkwijze zodat we de komende jaren efficiënter werken. Van 2012 tot en met 2014 streven we ernaar om, ondanks de afbouw van middelen, de huidige doelstellingen te realiseren: de extra investeringen op handhaving verdienen we terug door besparingen op uitkeringen; we besparen uitkeringen en/of boeken fraudevorderingen op ter hoogte van 4 miljoen. We willen binnen dit bedrag het aandeel bespaarde uitkeringen verhogen ten opzichte van de opgeboekte fraudevorderingen en streven naar een verhouding 1,6 miljoen (besparing) - 2,4 miljoen (fraude) door Terugvordering-op-Maat incasseren we 5% meer op alle openstaande vorderingen dan in Resterende is ingezet om optimaal gebruik te maken van voorliggende voorzieningen ; uitkeringen waar Wwb-klanten recht op hebben zodat wij geen uitkering hoeven verstrekken/gemaakte kosten kunnen verrekenen. 9 Naast deze inzet wordt hiermee 0,9 fte ondersteunende juridisch medewerker en de directe overhead gedekt. 17

18 Doelstellingen en financiële kaders 5.3 Samenvatting doelstellingen Voor 2011 t/m 2014 zijn de doelstellingen als volgt samen te vatten: Begroot Bespaarde uitkeringen 1,6 1,6 1,6 1,6 Opgeboekte fraude 2,4 2,4 2,4 2,4 Totaal % ontvangst op opgeboekte fraude 0,96 0,96 0,96 0,96 Besparing + ontvangst op fraudevorderingen 2,56 2,56 2,56 2,56 * Bedragen afgerond op miljoenen Een stevige ambitie om, met de afbouw van middelen, bovenstaande doelstellingen te realiseren. Het wegvallen van tijdelijk middelen betekent concreet dat er 5 fraudepreventiemedewerkers, een gespecialiseerde klantmanagers Inkomen en één fte juridische ondersteuning wegvallen. De komende jaren zijn in de uitvoering verschillende forse maatregelen noodzakelijk om de ambitie te realiseren: - binnen Bureau Handhaving worden medewerkers bijgeschoold en op andere onderdelen ingezet; - de focus en inzet van (gespecialiseerde) klantmanagers Inkomen komt meer te liggen bij signalering van fraude en verantwoordelijkheid voor rechtmatigheidsonderzoeken; - nieuwe tools worden ingezet die ontwikkeld zijn op het gebied van informatiegestuurd handhaven. Daarnaast maken we, binnen de kaders van de privacywetgeving, maximaal gebruik van bestandsvergelijkingen; - we zetten huisbezoeken bij nieuwe aanvragen bijstandsuitkering beperkt en gericht in. De komende jaren monitoren we nauwgezet de prestaties op deze doelstellingen en stellen, indien noodzakelijk, de doelstellingen bij. 19