Advies nïet-ambt< :ommis Bijlage bij notulen » afa. 2B WOB. 's-gravenhage, 2 4 DEC, 198? 19

Transcriptie

1 » ( ONDERWIJSRAAD OR - 2B/1164 S Bericht op het schrijven van 15 oktober 1987, kenmerk WJZ 9583/3452 B/3453 B. Betreffende: Wetsvoorstel voorbereidend beroepsonderwijs ca. Advies nïet-ambt< :ommis Bijlage bij notulen » afa. 2B WOB. 's-gravenhage, 2 4 DEC, 198? 19 Nassaulaan JS 's-gravenhage Tel de staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen, mevr. drs. N.J. Ginjaar-Maas, Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer.- AAN RT/AK/b i.a.a. de minister van landbouw en visserij, de heer ir. G.J.M. Braks, Postbus 20401, 2500 EK 's-gravenhage.- In antwoord op uw bovenvermeld schrijven waarin u advies vraagt over het voorstel van wet tot wijziging van de Wet op het voortgezet onderwijs in verband met het voorbereidend beroepsonderwijs (hierna te noemen: wetsvoorstel v.b.o.) en het ontwerp-besiuit houdende wijziging van het Besluit l.b.o.- l.a.v.o. en het Eindexamenbesluit l.b.o. in verband met de totstandkoming van het voorbereidend beroepsonderwijs (hierna te noemen: ontwerp-besluit v.b.o.), bericht de Afdeling secundair onderwijs (beroepsonderwijs) van de Onderwijsraad u het volgende. 1. Algemeen. In haar advies over de concept-beleidsnota "Naar één l.b.o. met afdelingen: het voorbereidend beroepsonderwijs" (van 29 augustus 1986, OR 2B/892 S) heeft de Afdeling aangegeven dat zij zich in grote lijnen kon verenigen met het in deze nota gepresenteerde samenhangend geheel van voorstellen met betrekking tot de inhoudelijke harmonisatie van de onderbouw en de versterking van het beroepsvoorbereidende karakter van de bovenbouw van het lager beroepsonderwijs. Realisering van deze beleidsvoornemens zou ertoe leiden dat de thans bestaande vijf categorieën van lager beroepsonderwijs zouden opgaan in één school voor voorbereidend beroepsonderwijs met afdelingen die zo één onderwijskundig geheel met een groot aantal differentiaties zouden vormen. Juist deze integratie zou bijdragen aan de versterking van de positie van het lager beroepsonderwijs. Men gelieve bij het antwoord dagtekening en nummer van dit schrijven te vermelden

2 OR 2B/1164 S Bij het regeerakkoord van juli 1986 is de afspraak gemaakt dat de voorstellen uit de bovengenoemde concept-beleidsnota in overeenstemming zouden worden gebracht met de voorziene invoering van de basisvorming. Met het wetsvoorstel v.b.o. en het ontwerp-besluit v.b.o. wordt hieraan uitvoering gegeven voor wat betreft de bovenbouw van het lager beroepsonderwijs. De voorstellen tot harmonisatie van de onderbouw zijn buiten beschouwing gelaten omdat het voorstel tot invoering van de basisvorming hiervoor in de plaats is gekomen. De Afdeling kan het laatste billijken. In de toelichting bij het wetsvoorstel v.b.o. noch in de toelichting bij het ontwerp-besluit v.b.o. wordt nader ingegaan op het streven naar het voornoemde "één onderwijskundig geheel". De nadruk ligt daarin niet meer op het bereiken van één school, waarin alle vormen van lager beroepsonderwijs worden opgenomen. De Afdeling betreurt dat dit streven thans lijkt te zijn losgelaten. In zijn advies over de voornoemde concept-beleidsnota alsmede in het Raadsadvies over het concept-wetsvoorstel inzake de basisvorming (OR 656 Alg. van 31 maart 1987) legde de Raad reeds de nadruk op dit streven en op de noodzaak van een zorgvuldige afstemming van onder- en bovenbouw in het lager beroepsonderwijs. Nu zeer recent het definitieve wetsvoorstel inzake de basisvorming openbaar is gemaakt, is het mogelijk te beoordelen hoe de noodzakelijke samenhang tussen onderbouw en bovenbouw, ook waar het betreft het individueel beroepsonderwijs en de combinatie-variant, is uitgewerkt. Hierdoor stond de Afdeling voor de vraag of zij het wetsvoorstel inzake de basisvorming zou betrekken bij deze adviesaanvraag waardoor het voorbereiden van haar advies meer tijd zou vergen of dat zij zich zou beperken tot het wetsvoorstel v.b.o. ca. en een voorbehoud zou maken voor wat betreft de relatie tussen de beide wetsvoorstellen. De positie waarin het lager beroepsonderwijs momenteel verkeert, laat echter verder uitstel van de zo noodzakelijk geachte versterking ervan, volgens de Afdeling, niet toe. Hierbij komt dat, wanneer het voorbereidend beroepsonderwijs wordt ingevoerd per 1 augustus 1989, de betreffende scholen nog enkele jaren de gelegenheid hebben zich op eigen wijze te ontwikkelen en te bezinnen op de aanpak van de onderbouw. De Afdeling heeft dan ook besloten om op korte termijn een advies uit te brengen onder het voorbehoud dat mocht het definitieve wetsvoorstel inzake de basisvorming, bezien in samenhang met het wetsvoorstel v.b.o., daartoe aanleiding geven, zij hierop nader terug zal komen. 2. De naamgeving. In het wetsvoorstel is de naam "lager beroepsonderwijs" vervangen door "voorbereidend beroepsonderwijs" omdat de huidige benaming "een negatieve keuze van deze belangrijke

3 OR 2B/1164 S -3- onderwijssoort in de hand werkt" aldus de memorie van toelichting (paragraaf 2). Bovendien zou de nieuwe benaming duidelijker aangeven dat het accent binnen dit onderwijs ligt op de voorbereiding. De Afdeling erkent dat de huidige benaming "lager beroepsonderwijs" voor velen een negatieve bijklank heeft maar wijst u erop dat de beeldvorming van het lager beroepsonderwijs niet uitsluitend afhangt van de naam. Het effect van een naamswijziging op de houding van ouders en leerlingen ten aanzien van deze vorm van onderwijs moet haars inziens niet worden overschat. De Afdeling is verder van mening dat de thans voorgestelde benaming "voorbereidend beroepsonderwijs" niet de duidelijkheid verschaft die een ieder wenst. Deze benaming kan licht de gedachte doen post vatten dat, analoog aan het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs, het voorbereidend beroepsonderwijs opleidt voor beroepsonderwijs doch hiertoe zelf niet behoort. Dat dit niet het geval is blijkt reeds uit "de op het beroep gerichte" vakken, die in het voorbereidend beroepsonderwijs worden gegeven. Dat het nieuwe lager beroepsonderwijs niet meer onder het beroepsonderwijs zou vallen, zou men ook kunnen afleiden uit de plaats die het voorbereidend beroepsonderwijs in de wet krijgt: gekozen is voor een nieuw artikel 10a, terwijl het vigerende artikel 15 komt te vervallen. De artikelsgewijze toelichting stelt dat gekozen is voor "het vastleggen van de nieuwe structuur na het bestaande artikel 10 omdat dat systematisch juister is dan regeling van deze materie in artikel 15". De Afdeling pleit voor een naam die duidelijker aangeeft waar het om gaat in dit type onderwijs, die recht doet aan het eigenstandige karakter van deze vorm van beroepsonderwijs en die de versterking van het lager beroepsonderwijs beter doet uitkomen. Zij geeft u in overweging om de naam "beroepsvoorbereidend onderwijs" te kiezen. Het doel van dit wetsvoorstel is juist het beroepsvoorbereidend element in het lager beroepsonderwijs te versterken (paragraaf 3 m.v.t.). Ook geeft zij er de voorkeur aan om de nieuwe structuur van het lager beroepsonderwijs neer te leggen in artikel 15 van de wet. Vervolgens wil de Afdeling u erop wijzen dat aan de argumentatie voor de naamswijziging enigszins afbreuk wordt gedaan door handhaving van het lager algemeen voortgezet onderwijs. Reeds in het advies over de concept-beleidsnota "Naar één l.b.o. met afdelingen: het voorbereidend beroepsonderwijs" alsmede in het advies over de basisvorming is verzocht om een nadere bezinning op dit punt. 3. Versterking van het beroepsvoorbereidend karakter. In paragraaf 3 van de memorie van toelichting op het wetsvoorstel v.b.o. geeft u aan dat de versterking van het

4 -4- beroepsvoorbereidend karakter van het lager beroepsonderwijs zal moeten worden bereikt door: a. invoering van de afdelingenstructuur; b. minimaal 24 wekelijkse lessen in de op het beroep gerichte vakken verplicht te stellen voor alle afdelingen; c. het voorschrijven van verplichte eindexamenvakken voor elk van de afdelingen; d. stages ter oriëntering op het bedrijfsleven voor alle afdelingen mogelijk te maken. Deze aspecten worden hieronder afzonderlijk besproken. a. Afdelingenstructuur. Volgens het wetsvoorstel v.b.o. worden de huidige categoriale scholen voor lager beroepsonderwijs omgezet in een school voor voorbereidend beroepsonderwijs met afdelingen. Uit de artikelen I onder C (artikel 10a) wetsvoorstel v.b.o. en I onder F (artikel 11a) van het ontwerp-besluit v.b.o. blijkt dat het begrip "afdeling" betrekking heeft op zowel de inhoud van het onderwijs als ook op de structuur van het voorbereidend beroepsonderwijs en tevens geldt als planningseenheid. De Afdeling geeft er de voorkeur aan het begrip "afdeling" te omschrijven in de wet. Aangezien de Afdeling meent dat een zekere programmatische samenhang noodzakelijk is tussen het voorbereidend beroepsonderwijs en het aansluitende beroepsonderwijs, acht zij het gewenst om voor de omschrijving van het begrip "afdeling" aansluiting te zoeken bij het vervolgberoepsonderwijs. Zij verwacht dan ook dat u aan dit punt aandacht zult schenken bij de bepaling van uw definitieve beleidsstandpunt over de afdelingenstructuur voor het vernieuwde middelbaar beroepsonderwijs. Vooralsnog stemt zij in met de gekozen benamingen voor de afdelingen met dien verstande dat zij gaarne de aanduiding van de afdeling "commercie" ziet vervangen door de afdeling "handel". In de opsomming in artikel I onder C (artikel 10a) van het wetsvoorstel v.b.o. mist de Afdeling het nautisch onderwijs. Overigens gaat de Afdeling er van uit dat het, net als nu, mogelijk blijft om differentiaties binnen een afdeling aan te brengen. b. Minimaal 24 uur op het beroep gerichte vakken. Het minimumaantal wekelijkse lessen voor de op het beroep gerichte vakken wordt voor alle afdelingen in het voorbereidend beroepsonderwijs gesteld op 24 lesuren. Hiermee gaat dit minimum, in vergelijking met wat thans geldt voor het lager technisch onderwijs, het lager huishoud- en nijverheidonderwijs en het lager economisch en administratief onderwijs voor de afdelingen die met deze categorieën corresponderen omhoog. Dit geldt niet voor de afdelingen die vergeleken kunnen worden met

5 OR 2B/1164 S -5- het huidige lager middenstandsonderwijs en lager landbouwonderwijs. Het gaat hierbij uitdrukkelijk om een minimum: een school Is vrij om meer tijd aan de op het beroep gerichte vakken te besteden. De Afdeling ziet dit aantal van 24 wekelijkse lesuren in de op het beroep gerichte vakken inderdaad als het minimum om het beroepsvoorbereidende karakter van dit onderwijs uit de verf te laten komen. Op tal van scholen besteedt men nu reeds meer dan 24 lesuren aan deze vakken. De Afdeling meent dat deze 24 lesuren dan ook geheel aan de op het beroep gerichte vakken besteed moeten worden en dat de eventuele stage hierbuiten dient te vallen. Juist door de stage buiten deze vakken te houden, wordt de mogelijkheid groter om het beroepsvoorbereidende karakter goed tot zijn recht te laten komen. De verplichting, opgenomen in artikel I onder N en art. IV van het ontwerp-besluit v.b.o. (artikel 21, vierde lid) om de eventuele stage in het derde en het vierde leerjaar te doen plaats vinden binnen deze vakken, moet haars inziens dan ook vervallen. De scholen ontvangen aldus ook de mogelijkheid de stage in een aaneengesloten periode al dan niet geïntegreerd met andere, algemene vakken aan te bieden. Hierdoor wordt de vrijheid om het onderwijs naar eigen inzichten in te richten vergroot. ad c Structurering van het eindexamenpakket. De Afdeling stemt in met de voorgestelde structurering van het eindexamenpakket. Het verplicht opnemen van minimaal één op het beroep gericht vak ziet zij als een winstpunt. De mogelijkheid voor leerlingen om een zevende examenvak te kiezen blijft, nu artikel 10 van het Eindexamenbesluit l.b.o. niet wordt gewijzigd, bestaan. Echter, de redactie van de voorgestelde artikelen 13 tot en met 16a is hierop niet toegesneden (zie de huidige artikelen, zoals die zijn gewijzigd bij Besluit van 4 juni 1985, Stb. 309). ad d. Stages. De Afdeling stemt in met de mogelijkheid tot het volgen van praktijkoriënterende stages in het derde en vierde leerjaar, waarbij de stage in het derde jaar wordt gebonden aan een maximum van 60 lesuren. Hoewel de Afdeling hierboven (ad b) reeds heeft aangegeven dat het overweging verdient de stage buiten de op het beroep gerichte vakken te doen plaatsvinden, behoren de stages wel tot de beroepsgerichte lessen, die door de school mogen worden geregeld. De stage-uren blijven in deze zin dus lesuren. Bij stages is een goede begeleiding van de kant van de school van groot belang. Een dergelijke begeleiding zal dan ook

6 OR 2B/1164 S -6- niet minder beslag leggen op de docenten dan de reguliere lessen. De mogelijkheid die artikel I onder I (artikel 17, derde lid) van het ontwerp-besluit v.b.o. u biedt om stagelopende leerlingen in beperkte mate te laten meetellen voor de bepaling van het aantal leraarlessen acht de Afdeling dan ook niet juist. Dit artikelonderdeel zou haars inziens dan ook moeten vervallen. Mocht u er toch aan hechten dit artikellid te handhaven, dan meent zij dat zulks met inschakeling van de Onderwijsraad moet geschieden. 4. Relatie met het aansluitend beroepsonderwijs. Het v.b.o. "legt de grondslag voor aansluitend beroepsonderwijs" (zie artikel I onder C, (artikel 10a) wetsvoorstel v.b.o.). Paragraaf 2 van de memorie van toelichting geeft aan dat het om onderwijs gaat waarin het accent valt op de voorbereiding: de eigenlijke kwalificerende beroepsopleiding volgt daarna. De Afdeling verwacht dat er binnen het voorbereidend beroepsonderwijs twee varianten zullen worden ontwikkeld. Een meer theoretische variant die zich richt op leerlingen die doorstromen naar de lange opleidingen in het vernieuwde middelbaar beroepsonderwijs. En daarnaast een meer praktische variant voor leerlingen die direct doorstromen naar de korte opleidingen in het vernieuwde middelbaar beroepsonderwijs of hun entree maken op de arbeidsmarkt al dan niet in combinatie met een deeltijdopleiding in het leerlingwezen dan wel het deeltijd kort-middelbaar beroepsonderwijs. Het voorbereidend beroepsonderwijs zal, zoals de memorie van toelichting aangeeft, geen beroepskwalificatie verschaffen. De Afdeling is van mening dat de grens tussen beroepsvoorbereiding en beroepskwalificatie niet zo scherp is te trekken als de memorie van toelichting doet. In het huidige l.b.o.- programma zit een groot aantal beroepskwalificerende elementen en de verharding van de bovenbouw is in feite niets anders dan het vergroten van dit aantal. Zij is in dit verband van mening dat er voor wat betreft de praktische variant een programmatische samenhang dient te zijn tussen het voorbereidend beroepsonderwijs enerzijds en het aansluitend beroepsonderwijs anderzijds. De leerlingen met een v.b.o.-diploma dienen dan, afhankelijk van het eindexamenpakket en het niveau waarop het examen is afgelegd, in bij voorbeeld het vernieuwde kort-middelbaar beroepsonderwijs vrijstellingen te verkrijgen voor bepaalde onderdelen. Dit zal de leerlingen in het voorbereidend beroepsonderwijs ook motiveren om in ieder geval een diploma te behalen. 5. Stichtings- en opheffingsnormen. De memorie van toelichting stelt dat de wet op dit punt moet worden aangepast omdat deze normen op dit moment naar

7 OR 2B/1164 S -7- schoolsoort zijn gestructureerd. Als vertrekpunt geldt de stichtingsnorm van L20 leerlingen per afdeling. De Afdeling neemt aan dat dit betekent dat ook voor de uitbreiding van een school met één afdeling de leerlingenbezetting telkens ongeveer 30 leerlingen per leerjaar meer moet tellen om daarvoor in aanmerking te komen. De Afdeling vraagt zich verder af of de stichtingsnorm van 120 ook geldt voor de afdelingen individueel voorbereidend beroepsonderwijs. Uit artikel I onder D van het ontwerp-besluit v.b.o. (artikel 11a Besluit 1.b.o.-l.a.v.o.) blijkt dit niet met zoveel woorden. Mocht dit wel zo zijn, dan wordt aan het individueel voorbereidend beroepsonderwijs een wel zeer hoge eis gesteld. 6. Omzetting. De Afdeling constateert dat de omzetting van de huidige scholen voor lager beroepsonderwijs in scholen voor voorbereidend beroepsonderwijs in een snel tempo zal gebeuren. Dit zal veel vragen van betrokkenen, maar door de dringende behoefte aan versterking van het huidige lager beroepsonderwijs valt hieraan volgens de Afdeling in het algemeen nauwelijks te ontkomen. Bij de omzetting van de scholen voor lager huishouden nijverheidsonderwijs plaatst zij echter enige kanttekeningen. Het lager huishoud- en nijverheidsonderwijs, dat thans 5 afstudeerrichtingen kent (verzorgende beroepen, text iel werkende beroepen, uiterlijke verzorging, kantoor/verkooppraktijk, vrije afstudeerrichting) mag slechts beginnen met één afdeling. Een school kan aan de minister toestemming vragen om meer afdelingen te mogen vormen (Artikel IV, eerste lid). Het bevoegd gezag moet dan voor 1 oktober 1988 aan de minister bekend maken naar welke afdelingen omzetting kan plaatsvinden onder overlegging van ontwerp-roosters en leerplannen, waaruit blijkt dat voldaan kan worden aan de bepaling dat de school in staat is per afdeling de leerlingen gedurende de cursus 24 wekelijkse lesuren onderwijs te geven in de voorgeschreven op het beroep gerichte vakken. Daarnaast moet de school aantonen dat in de twee aan 1 oktober 1988 voorafgaande jaren onderwijs is verzorgd dat correspondeert met de gekozen afdelingen. De Afdeling acht deze procedure, zeker vergeleken met die voor het overig lager beroepsonderwijs, niet aanvaardbaar. Zij meent dat ook voor het lager huishoud- en nijverheidsonderwijs moet gelden dat de thans bestaande afstudeerrichtingen kunnen worden omgezet in corresponderende afdelingen. De minister beslist pas voor 1 april 1989 na advies van de inspectie. Deze termijn kan zelfs nog worden verlengd zonder dat deze verlenging is gelimiteerd. De Afdeling acht deze procedure veel te krap. De scholen moeten immers tijdig beginnen met voorlichting en werving van leerlingen alsmede met het voorbereiden van de

8 OR 2B/1164 S -8- onderwijsprogramma's. De Afdeling is van mening dat de scholen uiterlijk op 1 februari 1989 de beslissing van de minister moeten vernemen, wil op een verantwoorde wijze de omzetting kunnen plaatsvinden. Verder ontbreken garanties voor inventaris als een school voor lager huishoud- en nijverheidsonderwijs die thans een vrije afstudeerrichting cq. alleen een studierichting verzorging heeft, kiest voor een afdeling die niet correspondeert met het onderwijs dat ze thans geeft. Dit maakt de startpositie van deze scholen extra zwak. 7. Artikelsgewijze opmerkingen. In dit hoofdstuk vindt u de artikelsgewijze opmerkingen van de Afdeling bij het wetsvoorstel v.b.o. en vervolgens het ontwerp-besluit v.b.o., voor zover zij nog niet aan bod zijn gekomen in de voorgaande hoofdstukken. a. Wetsvoorstel v.b.o. Artikel I onder J (artikel 26) en Artikel VII. Artikel 26 van de Wet op het voortgezet onderwijs vervalt, met name "aangezien afwijking van voorschriften voor scholengemeenschappen kan geschieden op grond van artikel 25" (zie memorie van toelichting pag. 20). De Afdeling merkt op dat uit de wetshistorie blijkt, dat artikel 25 bedoeld is voor experimenten buiten de WVO. Deze kunnen grote afwijkingen van wet en besluit betreffen, maar ook zeer kleine. Is een scholengemeenschap, als bedoeld in artikel 19 van de wet, in het spel dan wordt voor (grote en kleine) afwijkingen artikel 26 toegepast. De Afdeling vraagt zich af waarom de gelegenheid van de invoering van het voorbereidend beroepsonderwijs wordt aangegrepen artikel 26 uit de wet te schrappen. Scholengemeenschappen 1.b.o.-l.b.o. komen in de toekomst inderdaad niet meer voor, maar scholengemeenschappen a.v.o./v.w.o.-l.b.o. en m.b.o.-l.b.o. wel. Naar haar mening voldoet artikel 26 zodanig dat haar de motivering bij deze wetswijziging niet voldoende voorkomt. Bovendien bevat artikel 25 geen verwijzing naar artikel 19 van de wet. Met betrekking tot artikel VII, tweede lid, vraagt de Afdeling zich in de eerste plaats af of Koninklijke besluiten door een minister kunnen worden ingetrokken dan wel gewijzigd. Dit moet haars inziens door de Kroon gebeuren. Vervolgens meent zij dat de Onderwijsraad moet worden gehoord bij de wijziging of intrekking van Koninklijke besluiten, bij de uitvaardiging waarvan hij betrokken is geweest. De Raad kan dan bezien of de bezwaren verbonden aan het instandhouden van het besluit van zodanige aard zijn dat de Kroon op voorspraak van de minister in redelijkheid tot intrekking of wijzi-

9 OR 2B/1164 S -9- ging kan overgaan, gelet op de nadelen die de opzegging/wijziging voor de betrokkene heeft en de verwachtingen die deze over de handhaving van het besluit kan koesteren. b. Ontwerp-besluit v.b.o. Artikel I onder L (artikel 20). De Afdeling beveelt aan dat de benamingen "gezondheidskunde (algemeen)" en "huishoudkunde (algemeen)" te vervangen door: verzorging. Dan kan voor "techniek/algemene technieken" worden volstaan met de aanduiding: techniek. Artikel II onder C (artikel 11, jo. 15f en 12). Blijkens het tweede lid van artikel 11 kennen de afdelingen die voortkomen uit het huidige lager landbouwonderwijs twee extra algemene examenvakken te weten handelskennis en techniek. De Afdeling vraag zich af waarom deze uitzondering alleen het landbouwonderwijs betreft. Verder merkt zij op dat het vak handelskennis in artikel 15f niet voorkomt. Wat is dan de zin van het opnemen van dit vak in artikel 11, tweede lid? In artikel 12, ontbreken de vakken handelskennis I en handelskennis II. Wel worden "bedrijfseconomie" en "bedrijfsadministratie" genoemd. De Afdeling zou graag nader toegelicht zien wat de ratio hiervan is. Artikel II onder D (artikel 13, 14, 15, 15 a, 15 b, 16 a). Bij artikel 13 onder d merkt de Afdeling op dat in het huidige examenbesluit de keus ruimer is n.l. wiskunde, natuurkunde, scheikunde, bedrijfsadministratie en kennis der natuur. In artikel 14 onder d ontbreken in vergelijking met het huidige examenbesluit de vakken wiskunde en kennis der natuur en in artikel 15 onder d en 15a onder d is het vak kennis der natuur niet opgenomen, terwijl dit in het huidige examenbesluit wel het geval is. De Afdeling heeft de noodzaak van deze beperkingen niet kunnen achterhalen en zou deze vakken alsnog gaarne zien toegevoegd. Onder d van artikel 15b wordt wiskunde verplicht gesteld voor de differentiatie textiele vormgeving. De Afdeling acht de noodzaak van deze combinatie in het examenpakket, die voor veel leerlingen een verzwaring betekent, vooralsnog niet aangetoond. In artikel 16 a ontbreekt de mogelijkheid voor leerlingen in het landbouwonderwijs om in de theoretische richting examen te doen. Vanwaar deze uitzondering? Artikel IV. De Afdeling veronderstelt dat met artikel 21, vijfde lid, wordt bedoeld artikel 21, vierde lid.

10 OR 2B/1164 S Algemene conclusie. Gezien de positie waarin het lager beroepsonderwijs thans verkeert, is het noodzakelijk om duidelijkheid te scheppen over de plaats en functie van het lager beroepsonderwijs in het onderwijsbestel. Het thans voorliggende wetsvoorstel biedt deze duidelijkheid voor wat betreft de bovenbouw. De Afdeling beschouwt het wetsvoorstel dan ook als een goede aanzet hiervoor die, zoals hierboven is aangegeven, op enkele punten echter bijstelling behoeft. Voor de positie van het lager beroepsonderwijs is van wezenlijk belang hoe de afstemming op het voorafgaand onderwijs (basisvorming) en het aansluitend beroepsonderwijs wordt geregeld. Dit punt moet beter worden uitgewerkt, niet alleen in juridisch-technische (m.v.t., paragraaf 1) maar vooral in onderwijsinhoudelijke zin. De Afdeling meent dat in de loop van de verdere besluitvorming met name de onderwijsinhoudelijke samenhang tussen de basisvorming, het voorbereidend beroepsonderwijs en het vernieuwde middelbaar beroepsonderwijs nadrukkelijker dan thans de aandacht zal moeten krijgen. (mr. drs. H.J.M. Hoefnagel, algemeen secretaris).