Rapportage uitvoeringsprogramma s Alblasserdam

Transcriptie

1

2

3 Rapportage uitvoeringsprogramma s Alblasserdam GGD Zuid-Holland Zuid, 16 april 2012 Gedelegeerd opdrachtgever: Programmacoördinator: Projectleider Depressiepreventie: Projectleider Overgewicht: Projectleider Binnenmilieu: Marieke van den Bosch (afdelingshoofd GBO) Carolien Vogelaar Carolien Vogelaar Michelle Stoel en Henriette Jacobs(waarnemend) Johan van den Griend

4 Inleiding Sinds 2008 zijn er vier regionale uitvoeringsprogramma s van start gegaan. Deze programma s zijn ontstaan vanuit de nota volksgezondheid. De GGD ZHZ heeft van de gemeenten in de regio Zuid-Holland Zuid de regisseursrol over de uitvoering van de programma s gekregen. De vier programma s hebben als preventieve thema: Depressie Overgewicht Binnenmilieu Alcohol De uitvoeringsprogramma s worden uitgevoerd onder de noemer Gezond, gewoon doen! De GGD ZHZ functioneert hierbij als regisseur en deels als opdrachtgever voor andere gezondheidsinstellingen. De opbouw van elk programma is anders. Dit heeft uiteraard te maken met de inhoud van het thema, maar ook met de gekozen opzet. Zo bestaat het programma Depressiepreventie met name uit het, vanuit een centrale gedachte, organiseren van diverse concrete activiteiten en is het programma Overgewichtpreventie meer gericht op het realiseren van een integrale effectieve aanpak per gemeente. Het programma Binnenmilieu is kleinschaliger, omdat het vooral bestaat uit acties gericht op scholen. De gemeente Alblasserdam neemt als enige gemeente in ZHZ niet deel aan het uitvoeringsprogramma Verzuip jij je toekomst?!. Er is een regionale verantwoording geschreven voor alle gemeenten. In overleg met de gemeenten is afgesproken om niet per gemeente te verantwoorden, maar per programma voor de gehele regio. Speciaal op verzoek van de gemeente Alblasserdam is er ook deze verantwoording gemaakt. In alle uitvoeringsprogramma s wordt uitgegaan van twee vormen van preventie, namelijk universele en selectieve preventie. Universele preventie is gericht op de algemene bevolking of een deelpopulatie die niet geselecteerd is op basis van een individuele risicofactor. Selectieve preventie is gericht op individuen uit een deel van de bevolking waarbij het risico op het ontwikkelen van een probleem aanzienlijk groter is dan gemiddeld. Mochten er vragen zijn naar aanleiding van deze verantwoording, dan zijn de projectleiders graag bereid om deze te beantwoorden. 1.1 Nieuwe nota regionaal gezondheidsbeleid De looptijd van de uitvoeringsprogramma s Depressiepreventie, Overgewichtpreventie en Binnenmilieuverbetering duurde van 2008 tot en met Dit zou betekenen dat de programma s in principe zijn afgerond, maar in de nieuwe nota regionaal gezondheidsbeleid zijn de thema s Depressiepreventie en Overgewichtpreventie opnieuw opgenomen als speerpunt voor de periode t/m Voor deze thema s is in 2011, op basis van een in- en externe analyse, de strategie reeds beschreven. Bij de analyse die ten grondslag ligt aan de nieuwe koers zijn diverse partijen betrokken. Zo zijn er workshops met ambtelijk werkgroepen en uitvoerende partijen georganiseerd en zijn er diverse interviews gehouden met bestuurders experts in het veld. Het thema Binnenmilieuverbetering is niet opgenomen als regionaal thema. Vanuit de afdeling AGZ van GGD ZHZ blijft binnenmilieu wel een aandachtspunt. 1.2 Overkoepelende activiteiten

5 In 2011 vond de conferentie Gezond, gewoon doen! plaats in het Dordts Museum. Deze bijeenkomst is georganiseerd om bestuurders, ambtenaren en uitvoerende partijen te informeren over en betrekken bij de uitvoeringsprogramma s.. Ook vond in maart een studiemiddag plaats voor het basis- en voortgezet onderwijs in Sliedrecht. Op beide middagen waren respectievelijk 36 en 15 personen aanwezig. Tijdens de studiemiddagen werd ingegaan op de laatste ontwikkelingen rondom de thema s overgewicht, sociaal emotionele problemen en alcoholgebruik. De studiemiddag Gezond, gewoon doen was bedoeld voor docenten, zorgcoördinatoren, vertrouwenspersonen en directeuren van scholen voor basis- en voortgezet onderwijs in de regio Zuid-Holland Zuid. Ondanks actieve promotie viel de opkomst wat tegen, met name bij het voortgezet onderwijs. 1.3 Communicatie De communicatie naar de direct en indirect betrokkenen is van groot belang in het uitvoeringsprogramma. In de communicatie naar de interne doelgroepen van het programma staan de begrippen vertrouwen en draagvlak centraal. Naast de reguliere contacten met ambtenaren en uitvoerende partners, zijn de volgende aanvullende communicatie-activiteiten uitgevoerd: Nieuwsbrief. Om alle direct en indirect betrokkenen op de hoogte te houden van de meest recente ontwikkelingen zijn er per jaar vier nieuwsbrieven verschenen per programma, behalve van het programma Binnenmilieu Conferentie GGD ZHZ. Op 7 april heeft de GGD ZHZ in het Dordts Museum een conferentie gegeven over de uitvoeringsprogramma s. Met diverse politici, bestuurders, ambtenaren, preventiemedewerkers en andere geïnteresseerden uit de regio Zuid-Holland Zuid is onder meer stil gestaan bij de koers voor de periode Workshops en interviews strategie : om bestuurders, ambtenaren en uitvoerende partners te betrekken bij de koers van het programma depressiepreventie in de periode zijn diverse workshops georganiseerd en interviews gehouden.

6 2. Uitvoeringsprogramma Overgewicht Met het uitvoeringsprogramma overgewicht van GGD Zuid-Holland Zuid wordt ingezet op een integrale, lokale benadering. Naast het opzetten van een lokale, integrale aanpak per gemeente is in 2011 met name ingezet op jonge kinderen. Kinderen zijn namelijk gevoeliger voor de gevolgen van obesitas. Verder zijn ze zelf nog niet verantwoordelijk voor hun leefstijl. En effectieve preventie van overgewicht is op jonge leeftijd goed mogelijk waarbij de effecten ook op latere leeftijd nog doorwerken (nota overgewicht, 2009). Jong begonnen is vroeg gewonnen! 2.1 Het belang van inzet op overgewichtpreventie De snelle ontwikkeling van overgewicht en obesitas vormt zowel op wereldschaal als in Zuid-Holland Zuid een toenemende bedreiging voor de volksgezondheid. Ongeveer de helft van alle volwassenen en één op de vijf kinderen in Zuid-Holland Zuid kampt met overgewicht of obesitas (Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning, 2010). Overgewicht op jonge leeftijd is een grote voorspeller voor overgewicht op volwassen leeftijd. Meer dan driekwart van de dikke kinderen wordt een dikke volwassene. Afvallen lukt bijna nooit. Overgewicht geeft een verhoogde kans op tal van ziekten en chronische aandoeningen, zoals moeite met bewegen, verhoogde bloeddruk, diabetes, kanker en psychische klachten. Dit laatste uit zich onder kinderen in bijvoorbeeld pesten en/of eenzaamheid. Voorkomen is ook hier beter dan 'genezen' (Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen, 2011). Door de sluipende ontwikkeling van dit probleem wordt de noodzaak van preventie vaak pas ervaren als het (bijna) te laat is. Gelukkig begint de ernst steeds meer door te dringen. Ondanks dat overgewicht voor een groot deel veroorzaakt wordt door individuele leefstijl, wordt het niet meer alleen gezien als een individueel probleem. Denk alleen al aan verminderde productiviteit, uitval en verzuim (nota Overgewicht, 2009). Naast het individu, moeten ook gemeenten zich actiever opstellen. Zij krijgen een steeds grotere rol in de zorg voor hun inwoners. Gelukkig kunnen gemeenten veel doen om inwoners op een gezond gewicht te houden, met name door ze in beweging te krijgen en gezonde en gevarieerde voeding te stimuleren (Loket voor Gezond Leven, 2011). Inmiddels is er wetenschappelijk bewijs, dat een integrale en samenhangende lokale benadering een belangrijke sleutel is om overgewicht goed te kunnen aanpakken, zowel bij kinderen, jongeren als volwassenen. Een voorbeeld hiervan is het programma Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG), onderdeel van het Convenant Gezond Gewicht waar Paul Rösenmoller voorzitter van is. 2.2 Overzicht van activiteiten die hebben plaatsgevonden in Alblasserdam. Ook zijn er activiteiten in opgenomen die voor de inwoners van Alblasserdam zijn bedoeld maar elders in de regio plaatsvinden. Door GGD ZHZ is er een plan van aanpak geschreven voor de preventie van overgewicht in Alblasserdam. Vanuit dit plan hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: Activiteit Bij wie? doelgroep Door wie? Lespakket Lekker fit! Basisschool Jeugd GGD ZHZ - Het Palet - De Boeg - De Schalm 4 supermarktrondleidingen Basisschool Het Palet Jeugd (groep GGD ZHZ, Rivas, 3,4, 5 en 6) supermarkt Bas van der Heijden en Het Palet.

7 EU schoolfruitprogramma Lespakket Ik eet het Beter Traktatie en gezonde tussendoortjes beleid Fitkids Beweegkriebels 0-4 jaar en van 4-12 jaar Minicongres Eetplezier en beweegkriebels Cursus Voeding en beweging Regionale website Basisschool: - Het Palet - De Loopplank - t Nokkenwiel - Het Kompas Basisschool: Het Palet De Loopplank Ds. J. Beukelmanschool Basisschool: - t Nokkenwiel 11 jongeren met overgewicht Kinderopvang Wasko 4 Pedagogisch medewerkers uit Alblasserdam waren aanwezig Turkse culturele vereniging: is niet doorgegaan i.v.m. andere prioriteit 7 deelnemers Alblasserdam Jeugd Jeugd Jeugd Jeugd Jeugd jeugd Jeugd volwassenen vanaf 16 jaar Schoolfruit.nu Albert Heijn GGD ZHZ Balans Fysiotherapie (Sliedrecht), werving o.a. GGD ZHZ GGD ZHZ GGD ZHZ 2.3 Communicatie Communicatie richting einddoelgroepen Communicatie speelt bij een programma om overgewicht tegen te gaan een cruciale rol. Natuurlijk is de communicatie richting de einddoelgroepen -gericht op het vergroten van kennis en het creëren van bewustwording- belangrijk, maar ook de partners in het project moeten intensief worden betrokken. GGD ZHZ coördineert en stimuleert deze communicatie. Ook ontwikkelt zij ondersteunende middelen die in de communicatie met de einddoelgroepen kunnen worden gebruikt. Mediacommunicatie Om de doelgroepen bewuster te maken van het belang van een gezond gewicht en om ze te attenderen op het aanbod aan trainingen en interventies, is in 2011 in belangrijke mate gebruik gemaakt van free publicity. In 2011 zijn diverse publicaties verschenen over gezonde voeding en bewegen en door het programma overgewichtpreventie aangeboden interventies. In een groot aantal huis-aan-huisbladen is, naar aanleiding van door GGD ZHZ verstuurde persberichten, artikelen geplaatst. - Publicaties in de regionale kranten In AD De Dordtenaar en AD Rivierenland zijn uitgebreidere, persoonlijke verhalen gepubliceerd over diverse interventies, onder meer over: Cursus Voeding en Bewegen, Beweegkriebels, Coolfit-lesdag.

8 - Publicaties in huis-aan-huisbladen Vanuit het programma wordt eens in de twee maanden een kort artikel gemaakt. Deze artikelen zijn ook verspreid onder de communicatieadviseurs van de gemeenten in de regio Zuid-Holland Zuid met het verzoek dit te plaatsen op de gemeentepagina s. In het huis-aan- blad van Alblasserdam wordt helaas minimaal geplaatst, hetgeen van invloed is op het aantal aanmeldingen van de verschillende interventies. - Bewustwordingsactie rondom Avondvierdaagse Vier opvallende mascottes -in de vorm van een peer, banaan, ananas en aardbeideelden op 7 en 8 juni fruit uit bij de start van de Avondvierdaagse in Dordrecht en Gorinchem. Deze Fruity Four, een initiatief van GGD ZHZ, benadrukten op deze manier het gezonde karakter van de vierdaagse. Tegelijkertijd vroeg GGD ZHZ aandacht voor een gezond alternatief als beloning op de slotdag: de gezonde snoepketting. GGD ZHZ had dit jaar afspraken gemaakt met een bedrijf Yummm Concepts- dat gezonder snoep produceert onder de naam YUNO. YUNO bevat uitsluitend 100% natuurlijke ingrediënten. Ook zijn met de Plus Supermarkten in Dordrecht en Gorinchem afspraken gemaakt om als verkooppunt te fungeren. Deze actie heeft veel media-aandacht opgeleverd in lokale en regionale media. In 2012 wordt in de gehele regio ZHZ aandacht besteed aan de avondvierdaagse, ook in Alblasserdam. - Bewustwordingsactie rondom website beweegmaatjezhz.nl GGD ZHZ promootte, samen met voormalig topschaatster Annamarie Thomas, met een opvallende, mediagenieke actie op zaterdag 12 november - twee dagen voor Wereld Diabetes Dag - de website Via deze site kunnen mensen in de regio Zuid-Holland Zuid online een sport- of beweegmaatje vinden. De actie vond plaats in Hardinxveld-Giessendam, Gorinchem en Papendrecht Door de grote hoeveelheid lokale en regionale media-aandacht hebben zich veel nieuwe mensen (75-100) aangemeld voor de website.

9 3. Uitvoeringsprogramma Depressiepreventie Ten eerste richt het programma van de GGD ZHZ zich op een betere samenwerking tussen alle regionale partijen die zich bezighouden met het onderwerp depressiepreventie. Samenhang, duidelijke regie, duurzaamheid en kwaliteit vormen de kernbegrippen bij de aanpak in het uitvoeringsprogramma. Maar een betere samenwerking in de preventieketen is geen doel op zich. Bovenal beoogt de GGD ZHZ met het programma depressiepreventie mensen in de regio Zuid- Holland Zuid te helpen bij het omgaan met moeilijke levensgebeurtenissen en ze te beschermen tegen depressie. Dit gebeurt primair door het aanleren van vaardigheden die de zelfredzaamheid en controle van mensen vergroten. In het bijzonder richt de GGD en haar partners zich op de doelgroepen jeugdigen, ouderen en allochtonen. 3.1 Het belang van inzet op depressiepreventie Dat depressiepreventie nodig is, blijkt uit veel cijfers. In Nederland is depressie een groot volksgezondheidsprobleem. Het komt ieder jaar bij drie kwart miljoen mensen voor en de gevolgen zijn groot. Uit zeer recente cijfers (juli 2011) blijkt dat Nederland in de top drie van depressiefste landen staat. Meer dan 30% van de bevolking in Frankrijk, de VS en Nederland heeft al ooit een depressieve periode meegemaakt, zo stond te lezen in het vaktijdschrift BMC Medicine. Ook in onze regio liggen er uitdagingen met betrekking tot psychosociale problematiek. Uit de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning van Zuid-Holland Zuid 2010 blijkt bijvoorbeeld dat bij één op de tien basisschoolleerlingen sprake is van een indicatie voor psychosociale problematiek, zoals gedragsproblemen, emotionele problemen, sociale problemen en denk- en aandachtsproblemen. Daarnaast heeft één op de drie volwassenen een matig tot hoog risico op een depressie of angststoornis. Stemmings- (waaronder depressie) en angststoornissen komen in onze regio net zo vaak voor als in de rest van Nederland. Eenzaamheid, één van de factoren die samenhangt met psychische problemen, komt ook geregeld voor in de regio: bij ongeveer één op de vijftien inwoners is sprake van gevoelens van ernstige tot zeer ernstige eenzaamheid. Bij jongeren leidt depressie tot belemmeringen in hun ontwikkeling met risico op schooluitval en stagnatie van hun carrière. Bij volwassenen en ouderen grijpt het in op hun maatschappelijk en sociaal functioneren. Depressie veroorzaakt ook grote maatschappelijke kosten. De zorgkosten - zowel in de geestelijke gezondheidszorg als de somatische zorg- zijn hoog, zo n 660 miljoen per jaar. En de sociale kosten door verlies van arbeidsproductiviteit, ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, jaarlijks zo n 953 miljoen, komen daar nog bovenop. Psychische klachten zijn goed voor ongeveer 30% van al het ziekteverzuim. 3.2 Samenwerking Zoals aangegeven, werken in dit programma, onder regie van de GGD ZHZ, diverse organisaties samen. De ggz-instellingen zetten we in voor het scholen van professionals en vrijwilligers en het verzorgen van cursussen voor de doelgroep zelf. De organisaties voor Maatschappelijk Werk zetten we alleen in voor cursussen aan de doelgroep zelf. Met de volgende organisaties wordt samengewerkt: - Yulius (ggz-instelling) - OptiMent, onderdeel van Eleos (ggz-instelling) - Context (ggz-instelling) per juni Careyn (thuiszorg en maatschappelijk werk) per juni De Hoop (ggz-verslavingszorginstelling) - Rivas Zorggroep (thuiszorg en maatschappelijk werk)

10 - Stichting Maatschappelijk Welzijn (onderdeel van Aafje) - FlexusJeugdplein (schoolmaatschappelijk werk in Dordrecht) Vanaf 1 juli 2011 zijn de vijf gemeenten van de Hoeksche Waard aangesloten bij het programma Depressiepreventie. Dit betekent dat er ook samenwerking is gezocht met organisaties die in dit gebied werkzaam zijn, zoals Context, Careyn en onderwijs- en welzijnsorganisaties. Voor de gemeenten Hoeksche Waard maken we in 2011 een aparte verantwoording. Vanaf 2012 maken we een verantwoording voor de gehele regio ZHZ. 3.3 Overzicht van activiteiten die hebben plaatsgevonden in Alblasserdam. Ook zijn er activiteiten in opgenomen die voor de inwoners van Alblasserdam zijn bedoeld maar elders in de regio plaatsvinden. Activiteit Bij wie? doelgroep Door wie? Voorlichting vroegsignalering depressie/psychosociale problematiek Hulpverleners van Christelijke Jeugdzorg (SGJ) die ook werkzaam zijn in Alblasserdam Jeugd Eleos Voorlichting vroegsignalering depressie/psychosociale problematiek Voorlichting vroegsignalering depressie/psychosociale problematiek Voorlichting vroegsignalering depressie/psychosociale problematiek Cursus Plezier op School (kinderen die naar de brugklas gaan en gepest zijn of sociaal niet vaardig KIES (kinderen in echtscheidingssituaties Voorlichting depressiepreventie Schoolmaatschappelijk werkers van Rivas die ook werkzaam zijn in Alblasserdam verloskundigen die ook werkzaam zijn in Alblasserdam jongerenwerkers die ook werkzaam zijn in Alblasserdam Kinderen in groep 8 (totaal 10 kinderen uit Alblasserdam, gehele regio ongeveer 250 kinderen) Voor de gehele regio. Uit Alblasserdam ouders van Johannes Beukelmanschool en de Petrus van de Veldenschool 11 docenten basisschool Ds Johannes Beukelman 27 mensen uit Alblasserdam hebben de website de afgelopen tijd bezocht jeugd Jeugd Jeugd Jeugd Jeugd Jeugd Yulius Yulius Yulius Yulius/Rivas Rivas Eleos Voorlichting depressiepreventie Jeugd Eleos Bevorderen gebruikt Jeugd Trimbos-instituut Website Kopstoring (voor kinderen van ouders met psychische en of verslavingsproblemen) Studiemiddag 3 docenten van de Boeg Jeugd GGD basisonderwijs over zijn aanwezig geweest depressie, (totaal 80 deelnemers) genotmiddelen en overgewicht. In 2010 en 2011 gedaan Voorlichting Aandachtsfunctionarissen Jeugd Yulius

11 vroegsignalering depressie/psychosociale problematiek Voorlichting vroegsignalering depressie/psychosociale problematiek Website gripopjedip.nl (voor jongeren die zich somber voelen) Cursus Vrienden (cursus voor jongeren die angstig zijn en minder zelfvertrouwen) kindermishandeling (hulpverleners van diverse organisaties). Zijn ook werkzaam in Alblasserdam Kerkleiders, waaronder ook uit Alblasserdam 21 mensen hebben de site in Alblasserdam bezocht 4 jongeren uit Alblasserdam Jeugd en ouderen Jeugd Jeugd Eleos Trimbos Yulius en Eleos Voorlichting en training vroegsignalering Voorlichting en training vroegsignalering Voorlichting en training vroegsignalering Voorlichting depressie Voorlichting vroegsignalering depressie Voorlichting vroegsignalering depressie Voorlichting vroegsignalering depressie 22 thuiszorgmedewerkers (huishoudelijk hulp tot verzorgenden) en 9 zorgregisseurs Rivas Zorggroep Ouderen Yulius 48 thuiszorgmedewerkers Ouderen Eleos (huishoudelijk hulp tot verzorgenden) van Present thuiszorgmedewerkers Ouderen Yulius (huishoudelijk hulp tot verzorgenden) van Privazorg 40 Turkse mannen en Allochtonen Yulius vrouwen Mantelzorg- en Ouderen Yulius vrijwilligerscoördinatoren (10) van MEE Drechtsteden WMO-loketmedewerkers Ouderen Yulius thuiszorgmedewerkers (huishoudelijk hulp tot verzorgenden) van Thuiszorg RST Ouderen Eleos 50plusnetzhz.nl 9 ouderen Ouderen GGD/NIGZ Voorlichting vroegsignalering depressie Docenten (17) van Overbruggen en Sagnn (inburgeringsorganisaties) werkzaam in de Drechtsteden Ouderen Yulius Voorlichting vroegsignalering depressie Training vroegsignalering Docenten (18) Agens (inburgerings- en taalschool) werkzaam in de Drechtsteden Vrijwilligers (10) van het huisbezoekproject 75+ in Ouderen Ouderen Yulius Yulius

12 depressie Training vroegsignalering depressie Voorlichting over depressie Richtlijn vroegsignalering depressie (wat te doen, welke preventieve interventies er zijn) Alblasserdam Ouderadviseurs uit Alblasserdam Kunst van het ouder Worden, 15 deelnemers uit Alblasserdam Voor het schoolmaatschappelijk werk en artsen/verpleegkundigen van de jeugdgezondheidszorg Ouderen Ouderen Jeugd Yulius Rivas, Yulius, ouderenbonden en welzijnswerk GGD ZHZ 3.4 Communicatie Communicatie richting einddoelgroepen Voorlichting en bewustwording is één van de vier pijlers van een succesvolle lokale of regionale aanpak voor depressiepreventie. Bekendheid geven aan het onderwerp en mensen uit de doelgroep voorzien van de juiste informatie is essentieel voor het welslagen van het programma. Meer specifiek gaat het om stimuleren van bewustwording (het beter kennen en herkennen van depressieve klachten) en het vergroten van de kennis over mentale fitheid, de juiste preventiemiddelen (interventies, trainingen, cursussen) of hulp voor adequate doorverwijzing. De communicatie met de einddoelgroepen gebeurt door gebruik te maken van diverse intermediaire kanalen (vrijwilligersorganisaties, welzijnswerk, huisartsen, etc.). De GGD ZHZ coördineert en stimuleert deze communicatie. Ook ontwikkelt zij ondersteunende middelen die in de communicatie met de einddoelgroepen kunnen worden gebruikt. Begin 2012 wordt, aan de hand van de social-marketing-methodieken, onderzoek gedaan naar de wijze waarop de doelgroepen van het programma nog beter kunnen worden bereikt. Mediacommunicatie Om de doelgroepen bewuster te maken van het belang van mentale fitheid en om ze te attenderen op het aanbod aan trainingen en interventies, is in 2011 in belangrijke mate gebruik gemaakt van free publicity. In 2011 zijn diverse publicaties verschenen over mentale fitheid en door het programma depressiepreventie aangeboden interventies. In een groot aantal huis-aan-huisbladen zijn, naar aanleiding van door de GGD ZHZ verstuurde persberichten, artikelen geplaatst. - Publicaties in de regionale kranten In AD De Dordtenaar, AD Rivierenland en AD Rotterdams Dagblad (voor de Hoeksche Waard) zijn uitgebreidere, persoonlijke verhalen gepubliceerd over diverse interventies, te weten: Rouw in Beweging, De Kunst van het Ouder worden, Weer-zin, KIES, Plezier op School. - Publicaties in huis-aan-huisbladen Vanuit het programma wordt eens in de twee maanden een kort artikel gemaakt. Deze artikelen zijn ook verspreid onder de communicatieadviseurs van de gemeenten in de regio Zuid-Holland Zuid met het verzoek dit te plaatsen op de gemeentepagina s. In het

13 huis-aan- blad van Alblasserdam wordt helaas minimaal geplaatst, hetgeen van invloed is op het aantal aanmeldingen van de verschillende interventies. - Bewustwordingsactie rondom mentale fitheid Op vrijdag 1 juli stelde de GGD Zuid-Holland Zuid in samenwerking met het Trimbos Instituut- de inwoners van Dordrecht, Oud-Beijerland en Zederik in de gelegenheid om hun mentale fitheid te testen. Een speciaal GGD-team, dat werd bijgestaan door cabaretier Mike Boddé, ging in gesprek met bewoners van genoemde gemeenten. Mensen konden ter plekke hun mentale fitheid testen. De actie op 1 juli vroeg ook aandacht voor de website Op deze site van het Trimbos-Instituut en het Fonds Psychische Gezondheid kan iedereen terecht die weerbaar wil worden (of blijven) tegen psychische problemen. Deze actie heeft veel media-aandacht opgeleverd in lokale en regionale media. Uit cijfers blijkt dat met name na de bewustwordingsactie meer bezoekers uit ZHZ de site hebben bezocht. 57 mensen uit Alblasserdam hebben de site bezocht in 2011.

14 4. Binnenmilieu 4.1 Inleiding Zoals ook al in de eerdere verantwoordingen van 2008, 2009 en 2010 is beschreven is het met de kwaliteit van het binnenmilieu in de scholen slecht gesteld. Gezien de gevolgen voor de gezondheid van de leerlingen en de negatieve beïnvloeding van de schoolprestaties is in het kader van lokaal gezondheidsbeleid ook een uitvoeringsprogramma Binnenmilieu geschreven. Het oorspronkelijke programma behelsde overigens meer dan alleen activiteiten gericht op het onderwijs. Het portefeuillehoudersoverleg volksgezondheid heeft echter besloten prioriteit aan het onderwijs te geven. Het overige deel van het programma is een plustaak die gemeenten kunnen afnemen. Dit is ook in 2011 niet gebeurd. In deze rapportage wordt daarom alleen ingegaan op die onderdelen die uiteindelijk zijn vastgesteld door de gemeenten. 4.2 Onderwijs Realisatie basisonderwijs In het jaar 2011 zijn in totaal 25 basisscholen bezocht waarvan 2 scholen in Alblasserdam. In periode zijn er 5 scholen uit Alblasserdam bezocht. Omdat het vooral zinvol is om in het stookseizoen dat loopt van september tot mei de scholen te bezoeken wordt in de praktijk daarvan uitgegaan. Overigens worden alleen scholen bezocht die gebruik maken van natuurlijke ventilatie. Er wordt gebruik gemaakt van de GGD-eendagsmethode. Overigens zal in het stookseizoen dat loopt tot mei 2012 nog meer basisscholen worden bezocht. Realisatie Voortgezet Onderwijs Zoals in het uitvoeringsprogramma Binnenmilieu is vermeld zou in het laatste jaar 2011 vooral ook aandacht worden besteed aan inspectie van het binnenmilieu in het voortgezet onderwijs. De in het uitvoeringsprogramma geformuleerde doelstelling was het bereiken van 18 locaties van scholen in het voortgezet onderwijs. Bij het operationaliseren van de doelstelling bleek dat de GGD-eendagsmethode die speciaal voor het basisonderwijs was ontwikkeld, niet zomaar kon worden gebruikt voor het voortgezet onderwijs. Dit heeft te maken met de inrichting van de school, de verschillende soorten lokalen en de grotere mobiliteit van de leerlingen, die per lesuur van lokaal veranderen. Het was daarom nodig de methode aan te passen. Daartoe is samenwerking gezocht met de afdeling Medische Milieukunde van de GGD Rotterdam Rijnmond. Aangezien dit nogal veel tijd en energie heeft gekost kon pas laat in het jaar worden begonnen met het onderzoek op de scholen voor voortgezet onderwijs. Vandaar dat het voornemen is om in ieder geval het stookseizoen af te maken en zoveel mogelijk lokaties alsnog te onderzoeken. In Alblasserdam zijn er geen VO-scholen, maar jongeren gaan wel naar de omliggende gemeenten naar de scholen. Zo worden bijvoorbeeld in Papendrecht en Dordrecht VO scholen bezocht. Aandachtsfunctionarissen Bij de aanbieding van het schoolrapport op basis van de inspectie m.b.v. de GGDeendagsmethode wordt aan de school gevraagd een aandachtsfunctionaris aan te wijzen, die in de gaten houdt of de gegeven adviezen nog steeds worden nagekomen. Vanuit de GGD wordt met hen contact onderhouden om in de praktijk maatwerk te kunnen leveren op het gebied van ondersteuningsvragen.

15 Bijlage Samenvatting uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht Achtergrond Overgewicht bij jongeren is in Nederland een groeiend probleem. De regio Zuid-Holland Zuid is daar helaas geen uitzondering op. Ongeveer één op de vijf leerlingen in deze regio kampt met overgewicht. Overgewicht en obesitas vormen een bedreiging voor de volksgezondheid. In Nederland wordt 10% van de ziektelast veroorzaakt door overgewicht. Het is daarom van belang om overgewicht bij kinderen vroegtijdig aan te pakken. Kritische leefstijlgewoonten worden gevormd in de leeftijd van 2-6 jaar en daarnaast vormt overgewicht op jonge leeftijd een grote voorspeller van overgewicht op volwassenen leeftijd. Uit regionaal onderzoek (Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning ZHZ, 2010) blijkt dat: 1 op de 12 peuters in de Drechtsteden overgewicht heeft; bij de 5-jarigen 1 op de 7 kinderen overgewicht heeft; bij de 7-10 jarigen heeft ruimt 1 op de 5 kinderen overgewicht; in klas 2 van het voortgezet onderwijs bijna 1 op de 5 scholieren overgewicht heeft; Landelijk heeft 13% van de jongens en 15% van de meisjes van 0 tot en met 19 jaar overgewicht (TNO, 2010). Risicogroepen voor overgewicht zijn lager opgeleiden en bepaalde groepen allochtonen. Dit geldt ook voor de regio ZHZ. Zo hebben mensen met een laag opleidingsniveau 2,5 keer meer kans op overgewicht en ruim vier keer meer kans op obesitas. Inmiddels is er wetenschappelijk bewijs dat een integrale en samenhangende lokale benadering een belangrijke sleutel is om overgewicht goed te kunnen aanpakken. Met het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht wordt in de periode ingezet op een dergelijke integrale, lokale benadering. Daarnaast wordt ingezet op het regionaal uitzetten van succesvolle interventies voortkomend uit de periode Vanaf 2012 zullen ook de vijf gemeenten uit de Hoeksche Waard aansluiten bij het programma. Doelstelling In een aantal gemeenten is de afgelopen jaren al intensief ingezet op de aanpak van overgewicht. Het gaat hier om Dordrecht, Gorinchem en Zwijndrecht. Deze gemeenten hebben extra middelen ingezet voor dit thema. Voor deze drie gemeenten is de doelstelling: Het percentage kinderen en jongeren in de leeftijd van 0-19 jaar in de gemeenten Dordrecht, Zwijndrecht en Gorinchem met (matig en ernstig) overgewicht is in de periode met 2% afgenomen ten opzichte van periode Voor de overige gemeenten in de regio ZHZ is de doelstelling: Het percentage kinderen en jongeren in de leeftijd van 0-19 jaar in de regio ZHZ met (matig en ernstig) overgewicht is in de periode niet verder toegenomen ten opzichte van de periode Om vast te stellen of deze doelstelling is behaald, wordt het uitvoeringsprogramma zowel op effect als op proces geëvalueerd. Doelgroepen Het programma Gezond Gewicht richt zich in de periode primair op: Kinderen en jongeren 0-19 jaar (universele en selectieve preventie) 1

16 Bijlage Universele preventie is gericht op het algemene publiek. Selectieve preventie is gericht op doelgroepen die meer risico lopen op het ontwikkelen van overgewicht, zoals kinderen uit gezinnen met lage sociaal economische status. Secundair richt het programma zich op: Ouders en verzorgers van kinderen en jongeren tussen 0-19 jaar (universele en selectieve preventie) Professionals en gemeenten die op lokaal niveau directe invloed kunnen uitoefenen op het gedrag en de leefomgeving van kinderen en jongeren 0-19 jaar (universele preventie) Focus In de periode richt het programma Gezond Gewicht zich op het realiseren van een integrale, intersectorale aanpak. Samenwerken is daarin het sleutelwoord. Samenwerken tussen lokale en regionale partijen, tussen publieke en private organisaties, tussen eerstelijns- en tweedelijnsinstellingen (preventie en zorg) en tussen de verschillende beleidsterreinen is daarin belangrijk. Samenhang, duidelijke regie, duurzaamheid en kwaliteit vormen de kernbegrippen bij deze aanpak. Naast het intersectoraal werken wordt ook ingezet op het bevorderen van een actieve en gezonde leefstijl door het inzetten van interventies (activiteiten) gericht op voeding en bewegen. Deze activiteiten worden onder regie van de GGD uitgevoerd door uitvoerende instanties als thuiszorg (opvoedadviseurs, diëtisten), sportorganisaties, etc.. Voor de leeftijdsgroep 0-6 jaar richten de interventies zich met name op de beïnvloeders, zoals ouders/verzorgers en professionals die werken met deze doelgroep. Voorbeelden van interventies zijn de training Beweegkriebels (voor pedagogische medewerkers) en de workshop Eetplezier en Beweegkriebels (voor ouders). Het aanbod voor de leeftijdsgroep 6-12 jaar is gericht op beïnvloeders en de kinderen zelf, bijvoorbeeld training Beweegplezier vanaf vier (voor pedagogisch medewerkers) en de Avondvierdaagse 2012 (voor kinderen en ouders/verzorgers). Voor wat betreft de selectieve preventie zijn er de cursus Voeding en Bewegen voor ouders, ClubXtra NRG en Fitkids. In de periode wordt de werkwijze van de Gezonde School gevolgd richting de basisscholen. De Gezonde School is een vraaggerichte manier van werken waarbij de vraag en de behoefte van de school centraal staan. De school krijgt geen themaactiviteiten aangeboden, maar gaat samen met de GGD na welke activiteiten er al zijn en op welke manier eventueel nieuwe activiteiten aanvullend kunnen zijn om op een integrale en structurele manier aan de slag te gaan met gezondheid. Onder de vlag van de Gezonde School kunnen vanuit het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht een aantal activiteiten worden aangeboden zoals het lespakket Lekker Fit!, supermarktrondleiding, Smaaklessen en traktatiebeleid op school. Het aanbod voor de leeftijdsgroep jaar bestaat uit: de Gezonde Schoolkantine, lespakketten Krachtvoer en DoiT, Coolfit (universele preventie) en Fitkids voor jongeren in de leeftijd jaar (selectieve preventie). Organisatie Het uitvoeringsprogramma heeft momenteel een projectleider ad interim. Verder is er een interne en een ambtelijk werkgroep. In 2012 zal een externe projectgroep worden opgestart. Tot slot is wethouder Jack Oostrum (gemeente Gorinchem) ambassadeur van het programma. Communicatie Voorlichting en bewustwording is één van de vier pijlers van een succesvolle lokale of regionale aanpak voor Gezond Gewicht. Bekendheid geven aan het onderwerp en 2

17 Bijlage mensen uit de doelgroep voorzien van de juiste informatie is essentieel voor het welslagen van het programma. Meer specifiek gaat het om stimuleren van bewustwording (het beter kennen en herkennen van overgewicht) en het vergroten van de kennis over een gezonde leefstijl, de juiste preventiemiddelen (interventies, trainingen, cursussen) of hulp voor adequate doorverwijzing. Ondermeer door gerichte acties op de doelgroep zelf, maar ook door het creëren van free publicity in lokale en regionale bladen, wordt geprobeerd om de doelgroepen te trekken naar de informatie en interventiemethoden. Een belangrijke koerswijziging ten opzichte van voorgaande jaren is dat, naar landelijk voorbeeld, zorg zich op een positieve manier richt op het bevorderen van gezondheid in plaats van het bestrijden van ongezondheid. De huidige naamgeving van het programma sluit hierop naadloos aan. In plaats van het bestrijden van overgewicht, zetten we in op het bevorderen van gezond gewicht Financiën Voor het programma Gezond Gewicht wordt uitgegaan van 0,33 per inwoner per jaar. De regio Zuid-Holland Zuid telt inwoners. Dit budget wordt ingezet voor met name de bekostiging van interventies die worden uitgevoerd door uitvoerende (regionale) organisaties. Daarnaast voor communicatie en administratieve ondersteuning. Evaluatie Om te onderzoeken of de doelstelling van het programma is behaald, wordt het programma geëvalueerd. Deze evaluatie bestaat uit een effect- en procesevaluatie. Meer informatie: zie de uitgebreide beschrijving van het uitvoeringsprogramma of 3

18 Factsheet Gezond Gewicht We gaan door! Het programma Gezond Gewicht is reeds gestart in 2008 onder de naam overgewichtpreventie. In 2012 hebben alle 19 gemeenten in de regio Zuid-Holland Zuid besloten om in ieder geval tot en met 2015 door te gaan met het programma. Dit keer wel onder een andere naam: Gezond Gewicht. De nieuwe naam is positief geformuleerd en sluit aan bij het landelijke gezondheidsbeleid om de focus te leggen op het bevorderen van gezondheid. Het GGD-programma Gezond Gewicht Overgewicht bij jongeren is in Nederland een groeiend probleem. De regio Zuid-Holland Zuid is daar helaas geen uitzondering op. Ongeveer één op de vijf leerlingen in deze regio kampt met overgewicht. En dit heeft gevolgen. Te dikke kinderen worden vaak geconfronteerd met stigmatisering. Dit vergroot de kans op een lagere zelfwaardering en daarmee samenhangende psychosociale problemen, zoals eenzaamheid, verdriet en gespannenheid. Maar omdat overgewicht op jonge leeftijd een belangrijke voorspeller is van overgewicht bij volwassenen, heeft het ook gevolgen voor de langere termijn. Jongeren met overgewicht hebben meer kans om op latere leeftijd hart- en vaatziekten en diabetes te krijgen. maar het resultaat staat voorop Maar een betere samenwerking is natuurlijk geen doel op zich. Bovenal beoogt de GGD met het programma mensen te motiveren, activeren en ondersteunen bij het realiseren van een gezonde leefstijl. In het bijzonder richten de GGD en haar partners zich op het bijbrengen van een gezonde leefstijl bij jonge kinderen. Immers, jong geleerd is oud gedaan. Samenwerking belangrijk GGD Zuid-Holland Zuid vindt het daarom belangrijk om in de regio Zuid-Holland Zuid te werken aan een gezonde leefstijl. Zij doet dit door de regie te voeren over het regionale programma Gezond Gewicht. Het programma richt zich op betere samenwerking tussen alle partijen die zich bezighouden met een gezonde leefstijl: lokale en regionale partijen, publieke en private organisaties en eerstelijns- en tweedelijnsinstellingen (preventie en zorg). Maar het programma richt zich ook op een betere afstemming tussen verschillende beleidsterreinen zoals volksgezondheid, sport, onderwijs en ruimtelijke ordening. Uit onderzoek is gebleken dat zo n integrale en samenhangende benadering een belangrijke sleutel is om overgewicht goed te kunnen aanpakken. De regionale cijfers Uit regionaal onderzoek (Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning ZHZ, 2010) blijkt dat: 1 op de 12 peuters in de Drechtsteden overgewicht heeft; 1 op de 7 kinderen van vijf jaar overgewicht heeft; ruim 1 op de 5 kinderen van zeven tot tien jaar overgewicht heeft; bijna 1 op de 5 scholieren in klas 2 van het voortgezet onderwijs overgewicht heeft; landelijk 13% van de jongens en 15% van de meisjes van 0 tot en met 19 jaar overgewicht heeft (TNO, 2010). Opleidingsniveau hangt samen met het risico op overgewicht. Laagopgeleiden hebben 2,5 keer meer kans op overgewicht en ruim 4 keer meer kans op obesitas.

19 De doelgroepen Het programma Gezond Gewicht richt zich in de periode primair op kinderen en jongeren van 0-19 jaar. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in universele en selectieve preventie. Universele preventie is gericht op de gehele doelgroep. Selectieve preventie is gericht op doelgroepen die meer risico lopen op het ontwikkelen van overgewicht. In het laatste geval gaat het veelal om kinderen die opgroeien in gezinnen met een lage sociaal economische status. Om effecten bij de 0-19 jarigen te realiseren, zijn ook de volgende influentials (beïnvloeders van de kinderen en jongeren) belangrijk: Ouders en verzorgers van kinderen en jongeren tussen 0-19 jaar (universele en selectieve preventie) Gemeenten en professionals die op lokaal niveau directe invloed kunnen uitoefenen op het gedrag en de leefomgeving van kinderen en jongeren 0-19 jaar (universele preventie). Denk hierbij bijvoorbeeld aan leerkrachten of medewerkers van kinderdagverblijven en consultatiebureaus. Extra aandacht voor jonge kinderen In het programma Gezond Gewicht is er bijzondere aandacht voor de allerkleinsten, de kinderen van 0-4 jaar, en hun directe omgeving. Meer dan driekwart van de dikke kinderen wordt een dikke volwassene. Afvallen lukt bijna nooit. Tijdens de eerste drie levensjaren worden belangrijke gewoontes gevormd die een leven lang meegaan. Dit betekent dus dat vroeg moet worden begonnen met het aanleren van een gezonde leefstijl. Voor de leeftijdsgroep 0-4 jaar is de werkwijze pro-actief. De interventies richten zich met name op de influentials. Voorbeelden van interventies die worden ingezet, zijn Beweegkriebels (voor pedagogische medewerkers) en de workshop Eetplezier en Beweegkriebels (voor ouders). Het aanbod voor de leeftijdsgroep 6-12 jaar richt zich zowel op influentials als de kinderen zelf. Zo wordt de training Beweegplezier vanaf vier (voor pedagogisch medewerkers) aangeboden. Ook vinden er regelmatig bewustwordingsacties plaats voor ouders en verzorgers, bijvoorbeeld rondom de Avondvierdaagse. Op het gebied van selectieve preventie zijn er de cursus Voeding en Bewegen voor ouders, ClubXtra NRG en Fitkids. In de periode hanteert het programma Gezond Gewicht richting basisscholen de werkwijze van de Gezonde School. De Gezonde School is een vraaggerichte manier van werken waarbij de behoefte van de school centraal staat. Samen met de school wordt bepaald op welk thema wordt ingezet. Het programma Gezond Gewicht ondersteunt de activiteiten waarmee voeding, bewegen en gezonde gewoontes onder de aandacht worden gebracht. Er zijn voor de scholen diverse evidence based interventies beschikbaar. Het aanbod voor de leeftijdsgroep jaar is vraaggericht en bestaat uit: de Gezonde Schoolkantine, lespakketten Krachtvoer en DoiT, Coolfit (universele preventie) en Fitkids voor jongeren in de leeftijd jaar (selectieve preventie). Voor meer informatie over het programma Gezond Gewicht kunt u terecht bij projectleiders a.i. Michelle Stoel: ( en mk.stoel@ggdzhz.nl) of Henriëtte Jacobs ( en hjacobs@ggdzhz.nl). Of kijk op

20 Planning Uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht 2012 GGD Zuid-Holland Zuid Projectleiders: Michelle Stoel & Henriëtte Jacobs Februari 2012

21 1. Inleiding Algemeen Regelmatig besteden de media aandacht aan de stijgende trend van overgewicht in Nederland. De oorzaak van overgewicht op individueel niveau lijkt simpel, want het is een gevolg van een positieve energiebalans: te veel eten en/of te weinig bewegen. Hieruit voortgeredeneerd is ook de oplossing eenvoudig. Als mensen minder eten én meer bewegen, stopt vanzelf de toename van hun gewicht. De verleiding om te veel te eten en te weinig te bewegen, ligt echter elke dag 24 uur lang op de loer. Het voedselaanbod is overdadig, terwijl er geen sprake meer is van tijden van schaarste. De diverse omgevings- en leefstijlfactoren hebben een dikmakende werking, waarmee de condities zijn gecreëerd voor de huidige sterke toename aan overgewicht. Het tegengaan van overgewicht en obesitas betreft een complex vraagstuk, met zowel de leefstijl als de fysieke en sociale leefomgeving als belangrijke componenten tegen de achtergrond van onze genetische opmaak (nota Overgewicht, VWS 2009). De bedreiging voor de volksgezondheid bij overgewicht en obesitas is groot. Echter door de sluipende ontwikkeling van deze problemen wordt de noodzaak van preventie vaak pas ervaren als het al te laat is. Gelukkig begint het besef van de ernst van overgewicht steeds meer door te dringen. Vanuit de overheid, zorgverzekeraars, jeugdgezondheidszorg (JGZ), gemeente, maar ook vanuit commercie worden er inspanningen getroost om overgewicht onder kinderen aan te pakken. Zo ook in de regio Zuid-Holland Zuid. Dit is van groot belang gezien de huidige cijfers waaruit blijkt dat in Zuid-Holland Zuid de helft van de volwassenen en één op de vijf leerlingen overgewicht heeft. Goed nieuws is wel dat het percentage overgewicht zowel onder volwassenen als kinderen en jongeren zich in de regio Zuid- Holland Zuid lijkt te stabiliseren (Rvtv 2010). Een integrale aanpak werkt Inmiddels is er wetenschappelijk bewijs, dat een integrale en samenhangende lokale benadering een belangrijke sleutel is om overgewicht goed te kunnen aanpakken, zowel bij kinderen, jongeren als volwassenen. Met het uitvoeringsprogramma overgewicht van GGD Zuid-Holland Zuid (GGD ZHZ) wordt ingezet op een dergelijke integrale, lokale benadering. Naast het opzetten van een lokale, integrale aanpak per gemeente is in 2010 ingezet op het regionaal uitzetten van succesvolle interventies voortkomend uit de pilotgemeenten (Dordrecht, Gorinchem en Zwijndrecht). In 2012 worden de bestaande netwerken en interventies bestendigd en waar mogelijk verder uitgebouwd. Voor Dordrecht geldt dat hier een heel apart programmaplan is geschreven, Dordrecht wordt dan ook niet verder genoemd in deze planning. Daarnaast sluiten er dit jaar vijf nieuwe gemeenten aan, door toetreding van de Hoeksche Waard. Hier zal begin 2012 de kennismaking centraal staan. Van Overgewicht naar Gezond Gewicht Het uitvoeringsprogramma overgewicht heeft de afgelopen periode een aantal inzichten opgeleverd, die ook zijn meegenomen in het schrijven van de nota voor lokaal gezondheidsbeleid, Een belangrijke koerswijziging ten opzichte van voorgaande jaren is dat, naar landelijk voorbeeld, zorg zich op een positieve manier richt op het bevorderen van gezondheid in plaats van het bestrijden van ongezondheid. De huidige naamgeving van het 2

22 programma sluit hier naadloos op aan. In plaats van het bestrijden van overgewicht, zetten we in op het bevorderen van gezond gewicht. Uitgangspunten 2012 De uitgangspunten voor 2012 zijn: 1. Meer focus op de jeugd (0-19) en meer specifiek op de doelgroep 0-4 jarigen en hun ouders 2. Meer onderscheid in stedelijk gebied versus landelijk gebied 3. Meer wijkgericht gaan werken 4. Intersectoraal werken 5. Organiseren van samenwerking In 2011 is al gestart met het in de praktijk brengen van bovenstaande uitgangspunten en hiermee zal in 2012 verder worden gegaan. De afgelopen jaren hebben we een sterke koers gevaren. We willen zeker actief blijven inzetten op de jeugd. Sinds 2012 heeft het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht meer financiële middelen voor activiteiten. Dit omdat de verdeelsleutel tussen de verschillende programma s is gewijzigd. Doel document Onderliggend document beschrijft de planning van het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht voor Deze planning geldt voor de betrokkenen als leidraad bij de uitvoering van de geplande activiteiten. Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt per doelgroep besproken welke activiteiten er in 2012 gaan plaatsvinden. Hoofdstuk 3 gaat kort in op het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht per gemeente en hoofdstuk 4 gaat in op de aanpak regio versus stad. Hoofdstuk 5 gaat in op de (regionale) overkoepelende activiteiten. Vervolgens worden in hoofdstuk 6, 7 en 8 respectievelijk de samenwerking, de projectorganisatie en communicatie beschreven. Bijlage I omvat een tabel van alle activiteiten die tot nu toe staan ingepland voor Wegens het volgen van een vraaggerichte werkwijze (in plaats van aanbodgericht) is het nog niet mogelijk om een volledige jaarplanning aan te leveren. In de loop van 2012 zal dit schema nog verder worden aangevuld. Centraal in de planning staan de bovenstaande doelen. 3

23 2. Planning per doelgroep 2.1. Jeugd Het afgelopen jaar heeft een verschuiving van het accent binnen de doelgroep plaatsgevonden. Er is meer aandacht voor de allerkleinsten (0-4jarigen) en hun ouders. Aanpak van overgewicht blijkt namelijk effectiever als er al vroeg mee wordt gestart. Directe aanleiding van deze wijziging was landelijk onderzoek en de rapportage over het onderzoek onder jonge ouders in de aandachtswijk Crabbehof in Dordrecht (Qrius, 2010). Tijdens de eerste levensjaren worden belangrijke gewoontes gevormd die een heel leven meegaan. Jonge ouders zijn intensief bezig met de opvoeding en voeding van hun kinderen en staan nog open voor veranderingen in eetgewoonten en eetgedrag. Vaste eetgewoonten zijn nog niet gevormd. Het is dus belangrijk om aandacht te vestigen op gezonde gewoonten in het dagelijks patroon van de allerkleinsten. Daarnaast is de afgelopen periode ook ingezet op de basisschooljeugd, middels lesprogramma s, beleidsveranderingen op en rond de school en aanbod van beweegactiviteiten. Dat is nodig gezien de stijgende trend van overgewicht en obesitas onder kinderen en jongeren. De Hoeksche Waard zal vanaf 2012 ook aansluiten. Ook in deze regio zal intensief worden ingezet op jeugd. Er zal uiteraard nog afstemming plaatsvinden over bestaande activiteiten en wat er vanuit het uitvoeringsprogramma mogelijk is. Hieronder volgt voor de doelgroep jeugd een overzicht van de interventies (universeel en selectief) voor de doelgroepen 0-6, 6-12 en jaar Universele preventie Aanbod leeftijdsgroep 0-6 Training Beweegkriebels voor pedagogisch medewerkers. Het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) heeft een training ontwikkeld waarin professionals werkend met de doelgroep 0-4 jarigen geschoold en gesteund worden in het ontwikkelen en uitvoeren van een uitdagend en op de leeftijd van kinderen afgestemd speels beweegaanbod: de training Beweegkriebels. In 2012 staat er minimaal één training Beweegkriebels op de planning. Workshop Eetplezier en Beweegkriebels voor ouders Deze workshop wordt door een diëtist van Aafje of Rivas (vaak samen met een beweegconsulent of opvoeddeskundige) uitgevoerd om jonge ouders voor te lichten over het belang van gezonde voeding en voldoende beweging. De workshop wordt vaak op een kinderdagverblijf of peuterspeelzaal georganiseerd. In 2012 staan er weer verschillende workshops op de planning, verspreid over de gemeenten in de regio Zuid- Holland Zuid. Implementatie van gezonde voeding en bewegen in het beleid van kinderopvangorganisaties 4

24 In 2010 en 2011 is er contact geweest met diverse kinderopvangorganisaties, met zowel de gemeente (VVE), kinderdagverblijven als peuterspeelzalen. Hieruit bleek dat er wel vaak aandacht is voor gezondheid en gezonde gewoontes, maar het gebeurt nog weinig structureel. Eten op kinderdagverblijven en peuterspeelzalen is een belangrijk moment. Kinderen die een dag op de kinderopvang zijn, krijgen daar de helft tot tweederde van hun dagelijkse eten. Vanuit GGD ZHZ wordt geadviseerd om deze momenten te omschrijven in het beleid. Dit wordt veel gedaan met ondersteuning van de Na-aapje campagne van het Voedingscentrum, waarin de voorbeeldrol van volwassen ten opzichte van jonge kinderen centraal staat. Ook in 2012 wordt, met ondersteuning van GGD ZHZ, ingezet op implementatie van gezonde voeding en bewegen in het beleid van kinderopvangorganisaties. Deskundigheidsbevordering De afgelopen periode is bij diverse (kinderopvang)organisaties ingezet op deskundigheidsbevordering van medewerkers. Tijdens deze sessies wordt ingegaan op het belang van voeding, gezonde gewoontes en de voorbeeldrol die de professionals vervullen. Dit wordt verzorgd door een diëtist en/of opvoedadviseur. Daarnaast is ook deskundigheidsbevordering op het gebied van beweging mogelijk. Wanneer professionals inzien waarom (beleids)verandering op het gebied van voeding en bewegen belangrijk is, kunnen ze deze kennis ook overtuigd overbrengen op ouders en kinderen. Dit wordt in 2012 verder uitgezet. Daarnaast wordt momenteel gekeken of deze sessies ook geschikt zijn voor leerkrachten basis- en voortgezet onderwijs Aanbod leeftijdsgroep 6-12 Training Beweegplezier vanaf vier Naast de training Beweegkriebels heeft het NISB ook de training Beweegplezier vanaf vier ontwikkeld voor pedagogisch medewerkers werkzaam in de buitenschoolse opvang. De training doet een beroep op de creativiteit van groepsleiding; geen kant en klaar activiteitenboek maar een aanbod van praktijkgerichte theorie gecombineerd met beweegactiviteiten welke qua ruimte en materiaal de kinderen uitdagen tot bewegen. Pedagogisch medewerkers ontwikkelen zo vaardigheden om beweegsituaties binnen hun eigen lokale situatie te creëren. De training richt zich op het aanleren van vaardigheden zoals, ontwerpen van beweegactiviteiten, begeleiding en spelinzicht. De training is bedoeld voor professionals werkend met de doelgroep 4 tot 12 jarigen. Voor 2012 staat een regionale training op de planning. Avondvierdaagse 2012 De avondvierdaagse is een jaarlijks terugkerend wandelevenement voor leerlingen van het basisonderwijs. De avondvierdaagse is een gezellige en sportieve bezigheid en vindt eind mei/begin juni plaats in elke gemeente. In het kader van de avondvierdaagse heeft in 2011 in de gemeente Dordrecht en Gorinchem tijdens de start van de avondvierdaagse een succesvolle bewustwordingsactie plaatsgevonden. Idee achter deze actie was dat de hoeveelheid snoep die wordt uitgedeeld tijdens deze gezonde activiteit buitensporige vormen aanneemt. In 2012 zal er weer regiobreed worden ingezet op dit evenement. De gesprekken over 5

25 hoe dit in de praktijk eruit moet zien om zoveel mogelijk gemeenten erbij te betrekken, vinden momenteel plaats. Gezonde school werkwijze Een school die op een integrale (een mix van activiteiten voor verschillende doelgroepen zoals leerlingen, leerkrachten en ouders) en structurele (meerjarige uitvoering) manier gezondheid onderdeel laat uitmaken van het schoolbeleid, wordt een Gezonde School genoemd. Met deze manier van werken kunnen grotere en meer duurzame effecten worden bereikt. Het op verzoek ondersteunen van scholen met toegankelijke informatie en effectieve interventies wordt in de landelijke nota gezondheidsbeleid belangrijk gevonden. Ook wordt het Vignet Gezonde School genoemd als middel om structureel werk te maken van gezondheidsbevordering in het basisonderwijs. De Gezonde School is een vraaggerichte manier van werken waarbij de vraag en de behoefte van de school centraal staan. De school krijgt geen thema-activiteiten aangeboden, maar gaat samen met de GGD na welke activiteiten er al zijn en op welke manier eventueel nieuwe activiteiten aanvullend kunnen zijn om op integrale en structurele manier aan de slag te gaan met gezondheidsbevordering. Deze thema s zijn erg divers, zoals bijvoorbeeld veiligheid, mentale weerbaarheid en gezond gewicht. Afhankelijk van de keuze van het thema kunnen de activiteiten vervolgens onder de vlag van de Gezond School vanuit een van de uitvoeringsprogramma s aangeboden worden op de basisscholen. Het Gezonde Schoolteam was in 2011 actief in Dordrecht, Sliedrecht, Gorinchem, Hendrik-Ido-Ambacht en de Hoeksche Waard. Vanaf 2012 is het Gezonde Schoolteam actief in de hele regio Zuid-Holland Zuid. Er wordt gestreefd om in 2012 zo n 15 scholen bereid te hebben gevonden om te participeren in de Gezonde School. Lesprogramma s basisscholen Er zijn verschillende lesprogramma s voor basisscholen. GGD ZHZ ondersteunt scholen onder andere in Lekker Fit!, Smaaklessen en supermarktrondleidingen. Het lespakket Ik eet het beter van Albert Heijn wordt vaak door scholen aangevraagd, omdat het gratis wordt aangeboden. Dit lespakket wordt momenteel door Centrum voor Gezond Leven getoetst op effectiviteit. De behoefte van de school staat centraal, daarmee is er voor iedere school/groep wel een basispakket aan interventies waarop een beroep kan worden gedaan. Deze interventies zijn waar mogelijk evidence based of best practices. Bij deze interventies kan uitgegaan worden van een positief effect bij de doelgroep. Scholen ondersteunen op het gebied van lesprogramma s zal plaatsvinden in samenhang met de Gezonde School. Scholen zullen niet meer apart vanuit Gezond Gewicht benaderd worden. In 2011 waren scholen in Zwijndrecht, Alblasserdam, Papendrecht en Gorinchem actief met Lekker Fit!. Op een school in Alblasserdam werd er bijvoorbeeld een supermarktrondleiding gekoppeld aan Lekker Fit!. Voeding en bewegen in het beleid van de BSO/scholen Naast het inzetten van activiteiten wordt juist ook ingezet op implementatie van gezonde voeding en bewegen in het beleid. Op deze wijze kan er structureel aandacht worden 6

26 besteed aan bijvoorbeeld fruitbeleid en/of traktatiebeleid. Maar ook inzet van extra bewegingslessen tijdens en na schooltijd Leeftijdsgroep jaar Gezond schoolbeleid voortgezet onderwijs In 2009 is de motie Vendrik over gezonde schoolkantines aangenomen. Het doel van de overheid is dat alle schoolkantines in % gezond zijn. GGD ZHZ ondersteunt scholen in het implementeren van een Gezonde Schoolkantine. In 2010 en 2011 heeft GGD ZHZ een aantal scholen begeleid. Ook in 2012 kan de GGD een aantal scholen voortgezet onderwijs begeleiden bij het verbeteren van het aanbod in de schoolkantine en het integraal aanpakken van een gezonde leefstijl. Naast inzet op gezonde schoolkantines ondersteunt GGD ZHZ scholen ook in het implementeren van gezonde lesprogramma s en bewegingsactiviteiten onder en na schooltijd. Dit laatste in samenwerking met een sportconsulent. Daarnaast is er de Cool Fit lesdag voor eerste- en tweedejaarsleerlingen van het VMBO, ontwikkeld door het Nederlands Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ). Tijdens de lesdag krijgen de leerlingen verschillende workshops over eten en bewegen. Ook in 2012 kan deze (gratis) lesdag worden aangevraagd. 2.3 Selectieve preventie Cursussen voor jongeren met overgewicht Het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht richt zich ook op de verbinding tussen preventie en zorg. Niet alleen gezondheidsbevordering, maar ook verwijzing naar het aanwezige aanbod is van belang. In dat kader ondersteunt het uitvoeringsprogramma de werving van cursussen voor jongeren met overgewicht. Het gaat onder andere om Club Xtra NRG, Fitkids en het programma Gezonde Levensstijl bij kinderen in Gorinchem. Ook zorgt GGD ZHZ voor een betere inbedding van de cursussen in het bestaande netwerk. In 2012 gaan weer verschillende cursussen van start. Cursus voeding en bewegen voor ouders GGD ZHZ heeft de cursus voeding en bewegen ontwikkeld voor ouders (allochtone ouders en/of met een lage sociaal economische status -ses-) met kinderen in de leeftijd van 0-19 jaar. De cursus bestaat uit acht bijeenkomsten over voeding en bewegen, welke wordt gegeven door getrainde intermediairen uit de eigen doelgroep in samenwerking met een diëtist en een sportconsulent. In 2011 heeft de cursus tien keer plaatsgevonden in verschillende gemeentes. De cursus staat in 2012 in Zwijndrecht (mogelijk in combinatie met Hendrik-Ido-Ambacht) op de planning. Daarnaast worden momenteel in Gorinchem gesprekken gevoerd over de mogelijkheden om ook daar een cursus te organiseren. Wijkgerichte aanpak Het vraagstuk overgewicht is complex. Wat werkt is, een integrale aanpak vanuit alle invalshoeken, waarbij GGD ZHZ de regierol heeft. Deze aanpak kan op gemeenteniveau plaatsvinden, maar ook per wijk. Met een wijkgerichte aanpak maak je de aanpak van 7

27 overgewicht nog beter beheersbaar en kun je de mensen opzoeken daar waar ze graag/vaak zijn. In een aantal gemeenten, zoals Dordrecht en Zwijndrecht wordt al gewerkt met een wijkgerichte aanpak. Gekozen is voor de zogenoemde aandachtswijken. Hier wonen meer mensen met een lage sociaal economische status (lage SES) en meer allochtonen. In beide gevallen zijn dit doelgroepen met een hoger overgewichtpercentage, wat weer een extra pleidooi zou zijn om meer wijkgericht te werken. Overigens is de wijkgerichte aanpak voornamelijk van toepassing voor de grotere gemeenten. Wanneer een gemeente herstructureringsplannen heeft voor een wijk is dit een goed moment om wijkgericht werken mee te nemen in de plannen. De keuze hiervoor ligt bij de gemeente. Daarnaast is het belangrijk dat de verschillende netwerkpartners die actief zijn in de wijk bereid zijn tot samenwerken. In 2012 zal verder worden verkend of er naast Zwijndrecht en Dordrecht nog meer gemeenten zijn die in willen zetten op een wijkgerichte aanpak. 2.4 Overige activiteiten Beweegmaatjezhz.nl Beweegmaatjezhz.nl is gelanceerd in de zomer van 2009 en is een initiatief van GGD ZHZ en de gemeenten in deze regio. Beweegmaatjezhz.nl is gratis en richt zich, zoals de naam al zegt, op beweeg- en sportactiviteiten voor mensen vanaf 16 jaar en ouder. Op basis van het conditieniveau, de woonplaats, frequentie en het tijdstip dat men wil gaan bewegen, zoekt het systeem een match. Continue aandacht voor de website is van belang. In november 2011 heeft er een PR-actie voor Beweegmaatjezhz.nl plaatsgevonden in Papendrecht, Gorinchem en Hardinxveld-Giessendam. Dit heeft extra aanmeldingen opgeleverd. Ook in 2012 blijft de website bestaan en wordt waar mogelijk onder de aandacht gebracht middels posters, flyers en free publicity. Beweegkuur De Beweegkuur is een gecombineerde leefstijlinterventie voor mensen met (een hoog risico op) diabetes type 2 en/of ernstig overgewicht. Stichting Koel en Radelijn (Leerdam) zijn projectleider van de Beweegkuur in onze regio. GGD ZHZ heeft in 2010 en 2011 een samenwerkingsconvenant ondertekend samen met het NISB en Stichting Koel. In 2012 wordt deze samenwerking niet in dezelfde vorm gecontinueerd. De landelijke financiering voor de Beweegkuur vervalt. De afgelopen periode is nagedacht over continuering van het project bij de pilotlocaties (Puttershoek, Rozenburg, Oud-Beijerland (2x), Ridderkerk en Dordrecht), middels alternatieve geldstromen. De rol van GGD ZHZ zal dus kleiner worden. Maar de lijntjes zijn kort. Indien nodig, kan GGD ZHZ een rol spelen in de netwerken en contacten richting gemeenten. 8

28 3. Het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht per gemeente Naast concrete activiteiten wordt vanuit het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht ook gewerkt aan het opbouwen van een netwerk per gemeente, oftewel de integrale aanpak. Het gaat dan vooral om samenwerkingsafspraken met diëtisten, sportconsulenten, fysiotherapeuten, scholen, peuterspeelzalen en kinderopvangorganisaties. Het opbouwen van een dergelijk netwerk is tijdrovend, maar begint in een aantal gemeenten steeds meer vorm te krijgen. In de eindverantwoording Gezond Gewoon Doen! 2011 is voor het uitvoeringsprogramma Overgewicht per gemeente de stand van zaken beschreven. Met het merendeel van de gemeenten in de Drechtsteden en Alblasserwaard- Vijfheerenlanden zijn reeds afspraken gemaakt over hoe de activiteiten die in 2010 en 2011 hebben plaatsgevonden vorm zullen krijgen in 2012 vanuit het uitvoeringsprogramma. Met een aantal gemeenten zullen nieuwe afspraken worden gemaakt. De afspraken staan beschreven in een plan van aanpak of verslag per gemeente en zullen daarom, met uitzondering van de concrete activiteiten (zie ook hoofdstuk 2), in onderliggend document niet verder beschreven worden. De gemeente Dordrecht heeft een geheel eigen planning voor 2012; geschreven door de nieuwe programmaleider van Dordrecht. Deze komt grotendeels overeen met wat hierboven is beschreven, maar de aanpak binnen Doe ff Gezond is veel grootschaliger. Omdat de Hoeksche Waard vanaf 2012 ook aangesloten is bij het uitvoeringsprogramma zal in deze regio actief worden ingezet om de planning zoals hierboven beschreven per gemeente handen en voeten te geven. 9

29 4. Aanpak regio versus stad Het lijkt wel haast een spagaat om een regionaal dekkend programma uit te brengen voor een regio met zulke grote lokale verschillen als in ZHZ. Zo kent de regio zowel verstedelijkt gebied als landelijk gebied met kleine dorpskernen. Al deze verschillende gebieden kennen hun eigen specifieke uitdagingen op het gebied van de publieke gezondheid, dus ook op het gebied van gezond gewicht. Zo zullen etnische gezondheidsverschillen met name voorkomen in stedelijk gebied. In de steden wonen immers meer inwoners van niet-nederlandse herkomst dan in kleine dorpskernen. Daarom wordt ernaar gestreefd binnen het programma Gezond Gewicht lokaal maatwerk te leveren. Dit betekent goed luisteren naar- en afstemmen met- lokale inwoners, bestuurders en politici en het gebruik maken van lokale partijen voor op maat gesneden interventies. Deelname aan bepaalde cursussen/trainingen is in het landelijke gedeelte van de regio vaak te laag om het per gemeente een aparte cursus/training te organiseren. Daarom zullen we in 2012 inzetten op het aanbieden van gemeenteoverstijgende interventies. In 2011 zijn we hier al voorzichtig aan mee gestart, zoals het minicongres Eetplezier en Beweegkriebels en de training Beweegkriebels voor pedagogisch medewerkers. Maar ook er kan ook gedacht worden aan de cursus Voeding & Bewegen voor (allochtone) moeders met een lage ses. 10

30 5. Overkoepelde activiteiten Subsidieaanvraag Preventiekracht Dicht bij Huis GGD ZHZ is sinds 2010 projectleider van de subsidie PreventieKracht Dicht bij Huis van Zon MW. De aanvraag wordt uitgevoerd in samenwerking met Rivas en Aafje. Doelstellingen van de subsidieaanvraag zijn: - het bevorderen van een (kosten)effectieve uitvoering van preventie en gezondheidsbevordering; - het bevorderen van het bereik van risicogroepen; - het bevorderen van samenwerking tussen organisaties voor een integrale aanpak van preventie en gezondheidsbevordering op lokaal en regionaal niveau. Een belangrijk onderdeel van de aanvraag zijn preventieve activiteiten gericht op leefstijl en gezonde voeding bij jonge kinderen en hun ouders. Activiteiten in de regio voor deze doelgroep kunnen hiermee laagdrempelig (en kosteloos!) worden aangeboden. Waardoor er meer mensen bereikt worden. De subsidie Preventiekracht Dicht bij Huis stopt eind Dit jaar zal de bestendiging van de activiteiten en de mogelijkheid van alternatieve financiering hoog op de agenda staan. Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG) JOGG staat voor Jongeren op Gezond Gewicht en is de Nederlandse vertaling van de wetenschappelijk bewezen en succesvolle Franse EPODE-methodiek. Het is een voorbeeld van een lokale en intersectorale aanpak. In JOGG staan vijf pijlers centraal: - politiek-bestuurlijk draagvlak; - sociale marketing; - publiek-private samenwerking; - wetenschappelijk onderbouwing; - verbinding preventie en zorg. De uitvoering van JOGG valt onder de activiteiten van het Convenant Gezond Gewicht onder voorzitterschap van Paul Rosenmöller. Aansluiten bij het landelijke Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG) is zeker zinvol. De doelstellingen en doelgroepen van het programma Gezond Gewicht zijn gelijk aan die van JOGG. Streven van het programma Gezond Gewicht is daarom dat in de periode tenminste twee gemeenten in de regio ZHZ aansluiten bij JOGG. Meerwaarde van deelname zit vooral in de eerste drie pijlers. Deelnemende gemeenten betalen een extra eigen bijdrage voor de JOGG ondersteuning. Het meest voor de hand liggend is dat vooral de grotere gemeenten (stedelijk gebied) inzetten op een intersectorale/jogg aanpak. In de grotere gemeenten ligt het percentage overgewicht hoger, heeft het thema meer prioriteit, is aanpak op wijkniveau mogelijk en zijn vaak meer financiële middelen beschikbaar voor de aanpak en preventie van overgewicht. Bij de gemeente Dordrecht zijn vergevorderde plannen om aan te sluiten bij JOGG. Bij de overige gemeenten is de JOGG-aanpak al ter sprake gekomen tijdens de gesprekken die de projectleider in juni in diverse gemeenten heeft gevoerd. De komende periode zal de promotie van deze JOGG-aanpak doorgezet worden, steeds afgestemd op de behoeften en mogelijkheden van de desbetreffende gemeente. 11

31 6. Samenwerking Intersectorale aanpak In de landelijke nota gezondheidsbeleid wordt het belang van het leggen van verbindingen tussen verschillende beleidsterreinen en gezondheid benadrukt. Om binnen een gemeente een effectief depressiepreventiebeleid te voeren, biedt zo n intersectorale aanpak kansen. Prettige en veilige woonomgeving. Een prettige en veilige woonomgeving is van grote invloed op de gezondheid van bewoners. Is er voldoende groen in de omgeving? Zijn er voldoende ontmoetingspunten? Is er voldoende verlichting? Kun je veilig van werk/school naar huis fietsen? Zijn er voldoende speelmogelijkheden voor kinderen in de buurt? Maatregelen gericht op het stimuleren van een prettige en veilige woonomgeving kunnen in sterke mate bijdragen aan het overgewichtpreventiebeleid. In 2012 wordt een notitie voor gemeenten gemaakt waarin wordt aangegeven wat een gemeente hierin zelf kan betekenen. Een belangrijk voorbeeld hierin is het bovenstaand verhaal van JOGG. Door integraal en op verschillende terreinen samen te werken kunnen doelen beter worden nagestreefd. Samenwerking Centra voor Jeugd en Gezin Iedere gemeente heeft in 2011 een Centrum voor Jeugd en gezin (CJG): een herkenbaar inlooppunt in de buurt waar ouders en jongeren terecht kunnen met hun vragen over gezondheid, opgroeien en opvoeden. De afgelopen jaren is al kennisgemaakt met deze centra. Ook in 2012 wordt samen met de andere programma s bekeken hoe de samenwerking geïntensiveerd kan worden. Samenwerking huisartsen Huisartsen zijn een belangrijk schakel in de verbinding van preventie en zorg. De eerstelijnszorg is een voor de hand liggende plaats om hoogrisicogroepen en lage ses groepen bijvoorbeeld wél te bereiken. Het spreekuur is daarvoor de eerst aangewezen plek. In de afgelopen periode is geprobeerd om de samenwerking te zoeken met huisartsen, maar dit verloopt moeizaam. Het plan is om bij een aantal gemeenten aan te sluiten bij de reguliere contacten die een gemeente heeft met huisartsen. Ook zal samen met Stichting Koel (Regionale Ondersteuningsstructuur) gezocht worden naar mogelijkheden voor betere samenwerking met huisartsen. Daarnaast is er ook de ontwikkeling dat huisartsen steeds meer gebruik maken van poh-ers (praktijkondersteuners van de huisarts) en leefstijladviseurs. In de regio ZHZ wordt hier nog minimaal gebruik van gemaakt. Samenhang met andere uitvoeringsprogramma s In de regio Zuid-Holland Zuid blijven de drie programma s Gezond Gewicht (voorheen overgewicht), Mentale weerbaarheid (voorheen depressiepreventie) en Verzuip jij je toekomst!? bestaan. Vanuit de uitvoeringsprogramma s wordt grotendeels dezelfde doelgroep benaderd. In ieder geval als het gaat om de doelgroep jeugd en hun ouders/verzorgers. De vindplaatsen zijn eveneens voor een groot deel gelijk, denk aan de centra voor jeugd en gezin en scholen. 12

32 Belangrijk is dat er, waar mogelijk, een goede afstemming en samenwerking tussen de programma s komt voor de periode Richting scholen wordt al intensief samengewerkt doordat alle programma s werken volgens de Gezonde School. Dit wordt in 2012 geïntensiveerd, omdat de Gezonde School nu in alle gemeenten wordt toegepast. 13

33 7. Projectorganisatie In navolging van het uitvoeringsprogramma Verzuip jij je Toekomst hebben nu ook de programma s Gezond Gewicht en Mentale Weerbaarheid een bestuurlijk trekker. Deze wethouders zullen optreden als ambassadeur voor het programma en waar mogelijk wordt op bestuurlijk niveau draagvlak gecreëerd voor de uitvoeringsprogramma s. Daarnaast vindt met de bestuurlijk trekker en de projectleider op regelmatige basis afstemming plaats over de gang van zaken. Het programma Gezond Gewicht heeft een ambtelijke werkgroep waarin drie tot vijf beleidsmedewerkers volksgezondheid en de bestuurlijk ambassadeur in zitten. Deze werkgroepleden komen uit verschillende regio s uit Zuid-Holland Zuid. Deze ambtelijke werkgroep vormt het ambtelijke/bestuurlijke klankbord voor de projectleider. De ambtelijke werkgroep komt één maal per kwartaal bij elkaar. De interne werkgroep bestaat uit de projectleider, gezondheidsbevorderaars die het thema Gezond Gewicht in hun pakket hebben, een epidemioloog, een communicatiemedewerker en een administratief medewerker. De interne projectgroep komt één maal per zes weken bij elkaar. Het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht kent nog geen externe projectgroep, waarin sleutelfiguren van regionale uitvoerende organisaties in vertegenwoordigd zijn (bijvoorbeeld Rivas en Aafje). Voor het programma Gezond Gewicht zal deze projectgroep wel opgericht gaan worden. Hierin zal de laatste stand van zaken van het programma worden besproken en de samenwerking worden geëvalueerd. De projectgroep zal één maal per drie maanden bijeenkomen. Het programma kent veel verschillen activiteiten. Om de samenhang binnen het programma te bewaken en te bevorderen op zowel regionaal als lokaal niveaus is een projectleider nodig. Deze projectleider bewaakt naast de samenhang ook het budget, onderhandelt met organisaties over contracten en rapporteert over de voortgang van de uitvoering. Momenteel heeft het programma Gezond Gewicht geen projectleider, deze taak wordt nu waargenomen door twee gezondheidsbevorderaars. In 2012 zal actief worden gezocht naar een geschikte projectleider. 14

34 8. Communicatie Nieuwe naam Omdat het programma vanaf dit jaar een nieuwe naam heeft zal hiervoor ook een nieuw logo worden ontworpen voor de nieuwsbrief en website. Dit wordt gezamenlijk opgepakt het uitvoeringsprogramma Mentale Weerbaarheid. Dit loopt via de communicatieafdeling van GGD ZHZ. Voor de diverse doelgroepen van het programma worden verschillende communicatiemiddelen ingezet. De communicatiemiddelen zijn onderling goed op elkaar afgestemd, zodat ze elkaar versterken, namelijk: De volgende communicatiemiddelen worden ingezet richting de partners in het programma: Nieuwsbrief: alle direct en zichtbaar betrokkenen, maar ook alle geïnteresseerden die dat aangeven, ontvangen eens per kwartaal de nieuwsbrief van het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht. De nieuwsbrief geeft een terugkoppeling van de behaalde resultaten en actuele activiteiten om op die wijze betrokkenheid te stimuleren; Expertmeeting: In 2011 heeft een eerste expertmeeting Gezond Gewicht plaatsgevonden voor alle direct en zichtbaar betrokkenen van het uitvoeringsprogramma. De behaalde resultaten, de koers voor de toekomst, dialoog en enthousiasme vormden de ingrediënten van deze bijeenkomst. De bijeenkomst was een groot succes. Eind 2012, waarschijnlijk november, zal een vervolg komen op de expertmeeting; Onderstaande communicatiemiddelen worden ingezet richting de eindgebruikers: Website: op de huidige website is meer informatie over het aanbod van het uitvoeringsprogramma te vinden, evenals actuele informatie/activiteiten; Informatiemateriaal algemeen en over specifieke interventies: voor de verschillende interventies zijn diverse flyers, folders, etc. aanwezig. Ook beschikt GGD ZHZ over diverse algemene voorlichtingsfolders over overgewicht. Deze worden verspreid onder intermediairs in deze regio. Bewustwordingsacties: In 2012 vindt tenminste één bewustwordingsactie plaats. Deze is dit jaar gericht op de Avondvierdaagse. Uitgangspunt bij deze wandeltocht is dat bewustwording van het gezonde karakter van de Avondvierdaagse wordt gekoppeld aan een concreet handelingsperspectief (bijvoorbeeld speelgoed in plaats van snoep kopen). Het voorstel voor de Avondvierdaagse van 2012 wordt in het eerste kwartaal nader uitgewerkt. Dordt Centraal en overige gemeentepagina s: eens per kwartaal wordt vanuit het uitvoeringsprogramma Gezond Gewicht een artikel geplaatst Dordt Centraal (huisaan-huisblad uit Dordrecht). Sinds januari 2011 wordt dit artikel ook verstuurd naar de communicatieadviseurs van de overige gemeenten, zodat het artikel ook op de gemeentepagina s ( in lokale huis-aan-huisbladen) kan worden geplaatst; 15

35 Mediacommunicatie: Om de bewustwording voor en kennis van gezonde leefstijl bij de verschillende doelgroepen te vergroten, en GGD ZHZ voor beslissers en partners helder te positioneren in de keten, wordt ingezet op het genereren van free-publicity bij lokale en regionale media. Begin 2012 wordt de communicatiestrategie van het programma gezond gewicht voor de periode ontwikkeld. 16

36 Planning 2012 Bijlage 1: Planning activiteiten/werkzaamheden uitvoeringsprogramma Overgewicht 2012 N.B.: in onderstaande tabel staan de activiteiten vermeld zover die nu ingepland/bekend zijn. In de loop van het jaar zullen hier nog activiteiten bijkomen. Er wordt door GGD ZHZ gewezen op de mogelijkheden, maar het aanbod is vraaggericht. Wanneer Activiteit Doelgroep Uitvoering door Voor welke gemeente Op aanvraag Cursus Voeding en Ouders van kinderen tussen de GGD ZHZ, Alle gemeenten Bewegen 0 en 19 jaar sportconsulent, diëtist Op aanvraag Workshop eetplezier en Ouders met kinderen in de GGD ZHZ, Rivas, Aafje Alle gemeenten beweegkriebels leeftijd 0 4 jaar Op aanvraag Deskundigheidsbevordering pedagogisch medewerkers GGD ZHZ, Alle gemeenten voeding en/of bewegen kinderopvang/peuterspeelzalen sportconsulent, diëtist Op aanvraag Deskundigheidsbevordering Teams met leerkrachten VO GGD ZHZ, Alle gemeenten voeding en/of bewegen sportconsulent, diëtist Op aanvraag Supermarkt in de klas 1 e en 2 e klas (VO) GGD ZHZ, diëtist Alle gemeenten (interactieve voorlichting) Op aanvraag Cool Fit Dag Leerlingen van 1 e en 2 e klas NIGZ, GGD ZHZ Alle gemeenten voortgezet onderwijs Op aanvraag Gezonde schoolinterventies/activiteiten Basisonderwijs GGD ZHZ, diëtist Alle gemeenten Maart-april 2012 Kennismaking Hoeksche Waard Hoekse Waard + CJG + mogelijke samenwerkingspartners GGD ZHZ Hoeksche Waard Mei 2012 Kick-off Hoeksche Waard Gemeenten & netwerkpartners GGD ZHZ Hoeksche Waard Mei/Juni Avondvierdaagse Scholen, sportverenigingen, ouders, kinderen 4 12 jaar GGD ZHZ Alle gemeenten Oktober 2012 Expertmeeting Gezond Gewicht Sept-okt 2012 Training Beweegkriebels 0-4 jaar Sept-okt 2012 Training Beweegplezier 4 12 jaar Professionals, samenwerkingspartners van GGD ZHZ Pedagogisch medewerkers kinderopvang 0-4 jaar Pedagogisch medewerkers kinderopvang (BSO) 4 12 jaar GGD ZHZ GGD ZHZ, Sportservice Zuid-Holland GGD ZHZ, Sportservice Zuid-Holland Alle gemeenten (in overleg met interne projectgroep en ambtelijke werkgroep) Alle gemeenten Alle gemeenten 17

37 Bijlage Samenvatting uitvoeringsprogramma Mentale Weerbaarheid Achtergrond Depressie komt veel voor, zowel onder jong als oud. Naar schatting gaat het om mensen per jaar. Daarnaast hebben op jaarbasis maar liefst 1,3 miljoen mensen last van depressieve klachten. Een depressie wordt gekenmerkt door een hoge ziektelast. Depressie staat in de top 3 van aandoeningen die de meeste verzuimdagen veroorzaakt. Ook de zorgkosten zijn aanzienlijk en worden geschat op 2,3 miljard euro op jaarbasis. Vroege herkenning en vroegtijdige interventie bij depressieve klachten kan een aanzienlijke gezondheidswinst opleveren. Uit regionaal onderzoek (Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning ZHZ, 2010) blijkt dat: 1 op de 5 jongeren emotionele problemen heeft; 1 op de 5 jongeren wel eens suïcidale gedachten heeft; 1 op de 3 volwassenen een matig tot hoog risico op een depressie of angststoornis heeft; Eenzaamheid, één van de factoren die samenhangt met psychische problemen, geregeld voorkomt in deze regio: bij ongeveer één op de vijftien inwoners is sprake van gevoelens van ernstige tot zeer ernstige eenzaamheid; 25% van de ouderen (85+) zich psychisch ongezond voelt. Om een depressie te kunnen herkennen is voorlichting aan publiek en professionals van belang. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat depressiepreventie helpt bij het verminderen van klachten. Preventie kan de kans op het ontstaan van een volwaardige depressie met ongeveer één derde verminderen. Daarnaast is het belangrijk om de mentale weerbaarheid van de inwoners in de regio te versterken. Mensen met een goed ontwikkelde mentale conditie (mentale fitheid) hebben een kleiner risico op het krijgen van psychische klachten en stoornissen; zij hebben een betere lichamelijke gezondheid, en delen hun welbevinden met anderen. Doelstelling Het overkoepelende doel van het uitvoeringsprogramma is: De psychische gezondheid van de inwoners van Zuid-Holland Zuid is in de periode verbeterd ten opzichte van de periode Om vast te stellen of deze doelstelling is behaald, wordt het uitvoeringsprogramma zowel op effect, product als op proces geëvalueerd. Doelgroepen Het programma mentale weerbaarheid richt zich in de periode op vier doelgroepen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in universele en selectieve preventie. Universele preventie is gericht op het algemene publiek. Selectieve preventie is gericht op doelgroepen die meer risico lopen op het ontwikkelen van een depressie. Algemeen publiek (universele preventie) Kinderen en jongeren 4-23 jaar (universele en selectieve preventie) Ouderen vanaf 65 jaar (universele en selectieve preventie) Volwassenen met een lage sociaal-economische status (selectieve preventie) 1

38 Bijlage Extra aandacht voor kwetsbare volwassenen. Focus Het programma mentale weerbaarheid gaat zich in de periode nog specifieker richten op groepen met een lage sociaaleconomische status (ses). Depressie komt in Nederland beduidend vaker voor bij de bevolkingsgroepen met een lage ses. Daar vormt deze regio geen uitzondering op. Verder is het bekend dat beschikbare preventieve interventies vooral gebruikt worden door mensen uit de hogere sociaal economische bevolkingslagen. Het bereik bij kwetsbare groepen is vaak slecht. In 2012 wordt bekeken hoe kwetsbare groepen beter kunnen worden bereikt door onderzoek te doen om meer inzicht te krijgen in de factoren die het bereik van preventieve interventies bij deze groep bevorderen. Dit wordt gedaan aan de hand van social marketing methodieken(verdiepen in de leefwereld van de doelgroep). Op basis van dit onderzoek wordt gekeken hoe het huidige interventieaanbod in de regio ZHZ zich verhoudt tot de behoefte van de doelgroep. In 2013 en verder kunnen we dan heel gericht aan de slag met deze doelgroep. En hoewel er in het nieuwe programma dus nieuwe accenten komen, zijn er ook onderwerpen die doorlopen. Met interventies als bijvoorbeeld Plezier op School (voor sociaal zwakke kinderen die naar de brugklas gaan), KIES (voor kinderen wiens ouders uit elkaar zijn), Vrienden (voor jongeren (12-16 jaar) die angstig zijn en weinig zelfvertrouwen hebben) en Rouw in Beweging (voor mensen die hun partner hebben verloren) gaan we gewoon door. Maar ook hierbij wordt nog scherper bekijken hoe de mensen die deze interventies echt nodig hebben, beter kunnen bereiken. Verder trainen worden ook weer veel intermediairs in vroegsignalering getraind en scholen begeleid, via de Gezonde School bij het samenstellen van hun aanbod op het gebied van mentale weerbaarheid. Er zijn voor scholen diverse evidenced based-interventies beschikbaar. Tot slot wordt ook het gebruik van e-mental health bevorderd. Dat betekent dat er aandacht gegeven wordt aan websites als mentaalvitaal.nl, gripopjedip.nl en 50plusnetzhz.nl. Organisatie Het uitvoeringsprogramma heeft een eigen projectleider. Verder is er een interne en externe projectgroep en een ambtelijk werkgroep. Tot slot is wethouder H. Wagemakers bestuurlijk trekker. Communicatie Voorlichting en bewustwording is één van de vier pijlers van een succesvolle lokale of regionale aanpak voor mentale weerbaarheid. Bekendheid geven aan het onderwerp en mensen uit de doelgroep voorzien van de juiste informatie is essentieel voor het welslagen van het programma. Meer specifiek gaat het om stimuleren van bewustwording (het beter kennen en herkennen van depressieve klachten) en het vergroten van de kennis over mentale fitheid, de juiste preventiemiddelen (interventies, trainingen, cursussen) of hulp voor adequate doorverwijzing. Ondermeer door gerichte acties op de doelgroep zelf, maar ook door het creëren van free publicity in lokale en regionale bladen, wordt geprobeerd om de doelgroepen te trekkennaar de informatie en interventiemethoden. Financiën Voor het programma Mentale Weerbaarheid wordt uitgegaan van 0,50 per inwoner per jaar. De regio Zuid-Holland Zuid telt inwoners. Dit budget wordt ingezet voor met name de bekostiging van interventies die worden uitgevoerd door uitvoerende organisaties. Daarnaast voor communicatie en administratieve ondersteuning. 2

39 Bijlage Evaluatie Om te onderzoeken of de doelstelling van het programma is behaald, wordt het programma geëvalueerd. Deze evaluatie bestaat uit drie componenten: effect-, producten procesevaluatie. Meer informatie Zie de uitgebreide beschrijving van het uitvoeringsprogramma of 3

40 Factsheet mentale weerbaarheid We gaan door! Het programma mentale weerbaarheid is reeds in 2008 gestart onder de naam depressiepreventie. Gezien de positieve resultaten hebben de 19 gemeenten in de regio Zuid-Holland Zuid in 2012 besloten om in ieder geval tot en met 2015 door te gaan met het programma. Dit keer wel met een andere naam: mentale weerbaarheid. De ervaring leert dat de naam depressiepreventie bij veel mensen de indruk wekt dat de activiteiten zich richten op mensen met een depressie. En dit is natuurlijk niet het geval, het doel van het programma is juist een depressie vóórkomen. De nieuwe naam is ook positief geformuleerd en geeft beter aan waar we ons sterk voor maken. Het GGD-programma mentale weerbaarheid Depressie komt veel voor, zowel onder jong als oud. Naar schatting gaat het om mensen per jaar. Daarnaast hebben op jaarbasis maar liefst 1,3 miljoen mensen last van depressieve klachten. Een depressie wordt gekenmerkt door een hoge ziektelast. Depressie staat in de top 3 van aandoeningen die de meeste verzuimdagen veroorzaakt. Ook de zorgkosten zijn aanzienlijk en worden geschat op 2,3 miljard euro op jaarbasis. Vroege herkenning en vroegtijdige interventie bij depressieve klachten kan een aanzienlijke gezondheidswinst opleveren. Om een depressie te kunnen herkennen is voorlichting aan publiek en professionals van belang. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat depressiepreventie helpt bij het verminderen van klachten. Preventie kan de kans op het ontstaan van een volwaardige depressie met ongeveer één derde verminderen. Daarnaast is het belangrijk om de mentale weerbaarheid van de inwoners in de regio te versterken. Mensen met een goed ontwikkelde mentale conditie (mentale fitheid) hebben een kleiner risico op het krijgen van psychische klachten en stoornissen; zij hebben een betere lichamelijke gezondheid, en delen hun welbevinden met anderen. Samenwerking belangrijk GGD ZHZ vindt het daarom belangrijk om in de regio Zuid- Holland Zuid te werken aan de mentale fitheid en het voorkomen van depressie. Zij doet dit door de regie te voeren over het regionale programma mentale weerbaarheid. Dit programma richt zich op een betere samenwerking tussen alle regionale partijen die zich bezighouden met mentale fitheid of depressie. Regionale instellingen zoals Rivas, Optiment, Aafje, Yulius, Careyn, Context, Stichting Maatschappelijk Welzijn, FlexusJeugdplein en welzijnsorganisaties voeren veel van de activiteiten uit. Samenhang, duidelijke regie, duurzaamheid en kwaliteit vormen de kernbegrippen bij de GGD-aanpak in het uitvoeringsprogramma. maar het resultaat staat voorop Maar een betere samenwerking is natuurlijk geen doel op zich. Bovenal beoogt GGD ZHZ met het programma de mentale fitheid van de inwoners van de regio te versterken door het aanleren van vaardigheden die de zelfredzaamheid en controle van mensen vergroten. In het bijzonder richten de GGD ZHZ en haar partners zich op de doelgroepen kinderen en jongeren, ouderen en kwetsbare volwasenen. Mentale fitheid? Mentale fitheid is fitheid van de geest. Als je aan fitheid denkt, denk je al snel aan je lijf. Aan je conditie, je spierkracht en je figuur. Mensen die zich fitter willen voelen, richten hun pijlen daar dan ook op. Ze gaan meer bewegen, vroeger naar bed, stoppen met roken en gaan gezonder eten. Maar vaak vergeten ze de verzorging van hun geest, terwijl dat net zo belangrijk is. Want als je je geestelijk fit voelt, functioneer je beter. Je staat dan positiever in het leven, hebt minder last van stress en kunt je problemen beter de baas. Meer weten, kijk dan ook eens op Op mentaalvitaal.nl kan iedereen terecht die weerbaar wil worden (of wil blijven) tegen psychische problemen. De boodschap is dat mensen op mentaalvitaal.nl op een eenvoudige manier kunnen werken aan hun mentale gezondheid. GGD ZHZ brengt mentaalvitaal.nl in de periode grootschalig onder de aandacht bij het publiek in deze regio. Ook worden vanuit het programma andere websites onder de aandacht gebracht zoals en

41 De regionale cijfers Uit regionaal onderzoek (Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning ZHZ, 2010) blijkt dat: 1 op de 5 jongeren emotionele problemen heeft; 1 op de 5 jongeren wel eens suïcidale gedachten heeft; 1 op de 3 volwassenen een matig tot hoog risico op een depressie of angststoornis heeft; Eenzaamheid, één van de factoren die samenhangt met psychische problemen, geregeld voorkomt in deze regio: bij ongeveer één op de vijftien inwoners is sprake van gevoelens van ernstige tot zeer ernstige eenzaamheid; 25% van de ouderen (85+) zich psychisch ongezond voelt. Projectleider Carolien Vogelaar De doelgroepen Het programma mentale weerbaarheid richt zich in de periode op vier doelgroepen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in universele en selectieve preventie. Universele preventie is gericht op het algemene publiek. Selectieve preventie is gericht op doelgroepen die meer risico lopen op het ontwikkelen van een depressie. Algemeen publiek (universele preventie) Kinderen en jongeren 4-23 jaar (universele en selectieve preventie) Ouderen vanaf 65 jaar (universele en selectieve preventie) Volwassenen met een lage sociaal-economische status (selectieve preventie) Extra aandacht voor kwetsbare volwassenen Het programma mentale weerbaarheid gaat zich in de periode nog specifieker richten op groepen met een lage sociaaleconomische status (ses). Een extra inspanning is hier namelijk op zijn plaats, vindt projectleider Carolien Vogelaar. Depressie komt in Nederland beduidend vaker voor bij de bevolkingsgroepen met een lage ses. Daar vormt deze regio geen uitzondering op. Verder is het bekend dat beschikbare preventieve interventies vooral gebruikt worden door mensen uit de hogere sociaal economische bevolkingslagen. Het bereik bij kwetsbare groepen is vaak slecht. In 2012 wordt bekeken hoe kwetsbare groepen beter kunnen worden bereikt. Er is natuurlijk wel onderzoek gedaan naar het bereiken van lage ses groepen die wonen in de stad. Dus daar kunnen we wel iets mee, geeft projectleider Carolien aan. Maar er is weinig bekend over het bereiken van kwetsbare groepen die in gemeenten in een landelijk gebied wonen. En in onze regio zijn er veel van dit soort gemeenten. Daarom gaan we in 2012 onderzoek doen om meer inzicht te krijgen in de factoren die het bereik van preventieve interventies bij deze groep bevorderen. Dit doen we door ons, aan de hand van social marketing methodieken, te verdiepen in hun leefwereld. Eerst in de meest brede zin, maar we zoomen uiteindelijk natuurlijk vooral in op het onderwerp depressiepreventie. Op basis van ons onderzoek kijken we dan hoe het huidige interventieaanbod in de regio ZHZ zich verhoudt tot de behoefte van de doelgroep. In 2013 en verder kunnen we dan heel gericht aan de slag met deze doelgroep. Blijvende aandacht voor jeugd en ouderen En hoewel er in het nieuwe programma dus nieuwe accenten komen, zijn er ook onderwerpen die doorlopen. De komende periode blijven we veel aandacht schenken aan de doelgroepen jeugd en ouderen. Met interventies als bijvoorbeeld Plezier op School (voor sociaal zwakke kinderen die naar de brugklas gaan), KIES (voor kinderen wiens ouders uit elkaar zijn), Vrienden (voor jongeren (12-16 jaar) die angstig zijn en weinig zelfvertrouwen hebben) en Rouw in Beweging (voor mensen die hun partner hebben verloren) gaan we gewoon door. Maar ook hierbij gaan we nog scherper bekijken hoe we de mensen die deze interventies echt nodig hebben, beter kunnen bereiken. Verder trainen we natuurlijk weer veel intermediairs in vroegsignalering en helpen we scholen via de Gezonde Schoolbij het samenstellen van hun aanbod op het gebied van mentale weerbaarheid. Er zijn voor scholen diverse evidenced basedinterventies beschikbaar. Voor meer informatie over het programma mentale weerbaarheid kunt u terecht bij projectleider Carolien Vogelaar: (078) en cvogelaar@ggdzhz.nl. Of kijk op