Een toegankelijke omgeving voor iedereen

Transcriptie

1 Factsheet Zorg & Technologie voor bestuurders en managers in de zorg Een toegankelijke omgeving voor iedereen Gebaseerd op de brochure Van ingang tot uitgang van Tjitse Mandemaker. Door Nienke Blijham, Vilans Het zou mooi zijn als iedereen: mensen jong en oud, met beperking en zonder beperking, zich vrij kan bewegen in huizen, gebouwen en de omgeving. Met name ouderen en mensen met een beperking ondervinden echter belemmeringen die hun zelfstandigheid beperken. Het is zo voor de hand liggend: een goed toegankelijk gebouw en een goed toegankelijke buitenruimte zijn van groot belang voor het vergroten van zelfstandigheid en veiligheid van mensen. Dat speelt voor alle verantwoordelijken voor de inrichting van de omgeving, zoals gemeenten, woningcorporaties en zorginstellingen. In (ver)bouw- of opknapprojecten wordt de toegankelijkheid van de gebouwde omgeving vaak niet goed meegenomen. Het is ook niet eenvoudig, want om tot goede oplossingen te komen is een integrale aanpak nodig. In deze factsheet wordt de relevantie van toegankelijkheid voor bestuurders en managers toegelicht en worden manieren aangeduid om verbetering van toegankelijkheid in de praktijk te bevorderen. Wat is toegankelijkheid? Onder toegankelijkheid wordt verstaan: de eigenschap van buitenruimten, gebouwen en woningen die maakt dat mensen er kunnen doen wat zij er volgens de bestemming moeten kunnen doen. (Handboek voor toegankelijkheid, 6 e druk) In deze definitie komt heel duidelijk naar voren dat het gaat om het gebruik van de ruimte. Niet alleen de toegang tot een gebouw moet goed zijn, ook de doorgang binnen het gebouw en de uitgang het gebouw uit. In de definitie zit ook besloten dat niet elk gebouw of elk gebied in zijn geheel toegankelijk hoeft te zijn. Niet elk pad in het park hoeft betegeld te worden. Wel is het belangrijk dat ook mensen met een beperking de verschillende functies kan gebruiken die een park kan hebben. Bospaden van boomschors geven een bosrijk gevoel, maar zijn lastig begaanbaar voor sommige mensen. Een goed begaanbaar pad tussen de bomen door kan hetzelfde gevoel geven. Een combinatie van deze twee mogelijkheden maakt een park speels en toegankelijk voor iedereen. De serie Zicht op zorg en technologie bestaat uit brochures over technologie zoals zorgmedewerkers die aantreffen in de zorg- en dienstverlening aan ouderen en mensen met. Bij elke publicatie is er een aanvullende factsheet die toepassing van de betreffende technologie belicht vanuit het perspectief van bestuurders en managers in de zorg. Deze factsheet behandelt toegankelijkheid van gebouwen en omgevingen voor ouderen en mensen met zoals beschreven in het boekje Van ingang tot uitgang. Factsheet Zorg & Technologie 1

2 Belang van een goede toegankelijkheid Een goede toegankelijkheid is voor iedereen belangrijk, maar vooral voor mensen met in het en zich verplaatsen. Het gaat hier om ruim 13% van de Nederlandse bevolking ouder dan 16 jaar met matige tot ernstige lichamelijke. In onderstaande tabel is aangegeven hoeveel volwassenen in Nederland hebben. Tabel 1: Ernst van de lichamelijke bij 16-plussers (in procenten en aantallen) Geen lichamelijk Lichte lichamelijke Matige lichamelijke Ernstige lichamelijke (Bron: SCP, 2006) 69,2% 17,5% (ca ) 9,8% (ca ) 3,5% (ca ) Bovenstaande gegevens laten zien dat het gaat om een grote groep personen. Deze personen ontvangen veelal zorg in de eigen woning en proberen zo lang mogelijk zo zelfstandig mogelijk te leven. Naast een goede organisatie van de te leveren zorg moeten hun huizen, de woonomgeving en voorzieningen voor hen toegankelijk zijn. En niet alleen voor hen, maar eigenlijk voor iedereen. Een goede toegankelijkheid zorgt dat mensen zich vrijer kunnen bewegen. Men kan meer zelfstandig ondernemen. Dit gevoel van zelfstandigheid draagt sterk bij aan de kwaliteit van leven. Ook zullen, door goede oplossingen in de bouw, minder ongelukken plaatsvinden. Hellingbanen zijn voor veel mensen veiliger dan trappen. Dit geldt niet alleen voor ouderen die minder goed ter been zijn, maar ook voor jongeren die gehaast en bepakt en bezakt op pad zijn. Een gebouw waarbij bij de bouw rekening is gehouden met de zorg die verleend wordt, is een efficiënter en veiliger werkomgeving voor de zorgverlener. De kwaliteit van de zorg en het werkplezier van de zorgverlener verbetert. Met het creëren van een goede omgeving voor mensen met, maar ook voor mensen die er werken, kan een organisatie zich zichtbaar onderscheiden van anderen. Dit kan een positieve uitwerking hebben op het aantal cliënten dat zich aanmeldt bij een zorginstelling, het aantal bezoekers in een winkel en het aantal leden bij de bibliotheek. Toegankelijkheid openbare ruimte Op het gebied van toegankelijkheid is een almanak beschikbaar. De wereld van toegankelijkheid geeft een overzicht van informatie op het gebied van fysieke toegankelijkheid van openbare gebouwen, openbare ruimten en infrastructuur. Met andere woorden: waar kan ik informatie vinden en wie doet wat? De wereld van toegankelijkheid kan worden besteld bij Vilans via Het kader Er zijn verschillende wetten, richtlijnen en maatschappelijke ontwikkelingen van belang bij het toepassen van toegankelijkheid. Hieronder worden enkele genoemd. Bouwregelgeving Gebouwen dienen te voldoen aan het Bouwbesluit. In het bouwbesluit staan de minimale eisen waaraan een gebouw moet voldoen. Voor goed gebruik van de ruimte door mensen met, moet verder gekeken worden dan deze minimale eisen. Factsheet Zorg & Technologie 2

3 In de Verenigde Staten is men al jaren bezig met het verankeren van toegankelijkheid in wetgeving en dit waait over naar Europa. De standaarden en richtlijnen waar wij nu in Nederland aan moeten voldoen, zullen niet meer toereikend zijn. Nu hierop inspelen, scheelt zorgen achteraf. Scheiden van wonen en zorg Het tegenwoordige beleid van scheiden van wonen en zorg betekent dan mensen met steeds vaker in kleine eenheden of individuele woningen wonen. Dit kan alleen op een verantwoorde wijze als er ook voldoende geschikte woningen zijn om de zorg te kunnen geven. Wet maatschappelijke ondersteuning Gemeenten zijn vanwege de Wmo verantwoordelijk voor maatschappelijke ondersteuning. Maatschappelijke ondersteuning omvat activiteiten die het mensen mogelijk maken om mee te doen in de samenleving. De wet is verwoord in negen prestatievelden. Prestatieveld nummer vijf is als volgt: ' het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijke verkeer en van het zelfstandig functioneren van mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem en van mensen met een psychosociaal probleem. Dit kan op verschillende manieren ingevuld worden; een ervan is het opheffen van blokkades in de gebouwde omgeving. Voorbeelden uit de praktijk Waar gaat het nu eigenlijk over bij toegankelijkheid? Hoe zorg je voor een toegankelijke ruimte? Het is niet zo eenvoudig om een gebouw of buitenruimte voor iedereen toegankelijk en bruikbaar te maken. Er zijn altijd verschillende wensen. Veel oplossingen zijn voor zorginstellingen, wooncomplexen en woningen hetzelfde, al zijn er natuurlijk ook verschillen. Hier zal aandacht worden besteed aan algemene aandachtspunten Hoogteverschillen zijn voor veel ouderen en mensen met een beperking lastig te overbruggen. Als trappen nodig zijn is altijd een alternatief nodig. De reeks Zicht op zorg en technologie is een kennisproduct van de Vilans. De publicaties in deze reeks behandelen technologieën die toepassing vinden in de zorgen dienstverlening aan ouderen en mensen met. Ze zijn bedoeld voor medewerkers in de verzorging, verpleging en ondersteuning. In de reeks Zicht op zorg en technologie zijn eerder verschenen: Horen, zien en reageren. Signalering op afstand bij ouderen en mensen met een beperking. Met het oog op de ander. Technologie voor partners van thuiswonende mensen met dementie. Van voorlichting tot verlichting. Licht voor ouderen en mensen met dementie. Ieder slot zijn eigen sleutel. Oplossingen voor de sleutelproblematiek in de zorg. Schermzorg. Zorg op afstand via camera en beeldscherm. Bestelling van afzonderlijke publicaties is mogelijk via Voorbeelden hiervan zijn een kooilift, traplift en hellingbaan. Zorg bij trappen voor een duidelijke markering op de treden en een steun om aan vast te houden. Probeer ook drempels zo veel mogelijk te mijden, zodat mensen die loophulpmiddelen gebruiken gemakkelijker kunnen bewegen. Ook voor schoonmaakpersoneel is dit prettig (geen opstaande randen waar stof blijft liggen en in een beweging kunnen schoonmaken) en bij het gebruik van karren. De inrichting van de ruimte heeft invloed op het gebruik ervan. De inrichting kan grote obstakels vormen. In een gebouw waar veel bezoekers komen is vaak bewegwijzering aanwezig die aangeeft welke afdeling zich waar bevindt. Niet alleen dit soort borden dienen duidelijk te zijn, maar ook de borden die toiletten aangeven, kamernummers en dergelijke. De manier waarop de informatie wordt gepresenteerd is van belang, maar de plek waar het is geplaatst, is net zo belangrijk. Factsheet Zorg & Technologie 3

4 Inclusieve Toegankelijkheid Adviezen en tips om te komen tot een goede toegankelijkheid vindt u op: Bediening van licht, lift, deuren en dergelijke kan worden aangepast aan de gebruikers. Zorg voor knoppen op een goed bereikbare plaats, die duidelijk als knop te onderscheiden zijn en gemakkelijk te bedienen zijn. De vloer kan van verschillende materialen zijn die allen specifieke eigenschappen hebben. Algemeen geldt: de vloer dient niet te glad of stroef te zijn. Denk ook aan verlichting. Zonder goed licht is het lastig om te zien of er obstakels zijn. Daarnaast kan te weinig licht zorgen voor onveilige/onprettige plekken. Te veel licht daarentegen kan pijn doen aan de ogen en ongezellig zijn. Bovenstaande aandachtspunten geven een indruk van waar aan gedacht wordt bij een toegankelijk gebouw en/of toegankelijke buitenruimte. Uitgankelijkheid Als een gebouw goed toegankelijk is wordt vaak niet direct gedacht aan speciale maatregelen voor uitgankelijkheid. Uitgankelijkheid is de eigenschap van gebouwde voorzieningen (buitenruimten, gebouwen en woningen) die ervoor zorgt dat bij een calamiteit alle aanwezigen snel en onbelemmerd op een veilige plek kunnen komen. Ook degenen die slecht ter been zijn, kortademig zijn, slecht zien of slecht horen. Een goede vlucht bij calamiteiten begint met goed gebouwde vluchtroutes, met goede bewegwijzering en een werkend alarmsysteem. Deze moeten ook goed blijven, zorg ervoor dat de vluchtroutes regelmatig gecontroleerd worden op obstakels! banen te leiden en zo veel mogelijk te voorkomen is het belangrijk aandacht te besteden aan een calamiteitenplan. Alle gebruikers van het gebouw moeten weten wat er gebeurt bij een calamiteit. Laat eens in de zoveel tijd (drie maanden bijvoorbeeld) rondleidingen organiseren waarbij de uitgangen worden aangegeven. Zorg ook voor duidelijke afspraken met de brandweer en zorg dat personeelsleden op de hoogte zijn van de hulpverlening die nodig is bij een calamiteit. Bespreek in elke mogelijke situatie op welke wijze mensen zo veilig mogelijk geëvacueerd kunnen worden. Brochure Veilig de woning uit Een goed ontwerp en bouwkundige uitvoering van het woongebouw, een goede inrichting van buurt en omgeving en goede ondersteuning van hulpdiensten zijn van groot belang voor een goede uitgankelijkheid. Dit samenspel tussen deze diverse aspecten wordt beschreven in de brochure Veilig de woning uit van Vilans. Deze is te vinden op Domotica Een goed toegankelijk gebouw draagt bij aan een prettige leefomgeving waarin mensen langer en meer zelfstandig kunnen leven. Met het gebruik van andere technische aanpassingen in de woonomgeving (domotica) kan dit nog beter ondersteund worden. Personenalarmering geeft een cliënt de mogelijkheid alarm te slaan, als men gevallen is bijvoorbeeld. Ook kan zorg op afstand verleend worden via een beeldscherm. Dit kan ingezet worden om bijvoorbeeld het innemen van de medicatie te kunnen monitoren. Daarnaast is er veel gemaksdomotica die voor mensen met een beperking erg handig zijn, zoals het automatisch sluiten van ramen bij regen. Meer informatie over aanvullende technische oplossingen in de zorg is te vinden op Daarnaast is het van groot belang een goed calamiteitenplan te hebben. Als er zich een calamiteit voordoet reageren mensen vaak onvoorspelbaar en in paniek. Om dit in goede Factsheet Zorg & Technologie 4

5 De Kenniscirkel Domotica voor wonen en zorg Als u daadwerkelijk aan de slag wilt met zorg en technologie, dan is een abonnement op de Kenniscirkel Domotica voor wonen en zorg misschien interessant. Voor abonnees is hier onder meer gedetailleerde informatie beschikbaar over praktische toepassingen van technologie in de zorg in de vorm van voorbeeldprojecten. Tevens vindt u hier een actueel overzicht van systemenen leveranciers. De kenniscirkel biedt informatie over de meest recente ontwikkelingen, voorbeeldprojecten en modelwoningen, functionele programma s van eisen voor domoticatoepassingen, evaluatieonderzoeken, geeft u toegang tot een database met alle in Nederland verkrijgbare domoticaproducten, ondersteunt lokale initiatieven, geeft een nieuwsbrief uit en organiseert regelmatig bijeenkomsten over actuele ontwikkelingen en excursies naar modelwoningen. Meer informatie vindt u op Bereiken van een goede toegankelijkheid Bestuurders hebben een belangrijke rol in het bevorderen van een goede toegankelijkheid. Dit valt met verschillende acties bewerkstelligen. Een aantal staan hier genoemd. Er zijn normen en richtlijnen voor een goede toegankelijkheid voor de gebouwde omgeving. Voor een goede toegankelijkheid, een goede bruikbaarheid van de gebouwde omgeving, is het noodzakelijk verschillende disciplines bij de ontwikkeling en het beheer te betrekken. Naast de architect, aannemer en dergelijke, kan gedacht worden aan: verzorgers, teamleiders, technische dienst, schoonmaak en de zorgvragers zelf. Op deze manier worden tegengestelde wensen snel inzichtelijk gemaakt, begrip voor elkaar gekweekt en met elkaar gezocht naar oplossingen. Een multidisciplinair team zou gezamenlijk moeten werken vanaf het begin van het proces, zodat direct verschillende wensen en eisen in kaart worden gebracht. Het achteraf wijzigen van plannen kost tijd en geld. Om informatie over behoeften, gevoelens, verwachtingen, wensen en welbevinden van bewoners naar te boven te halen is de visuele prikkelmethode bruikbaar. De cliënten worden gevraagd foto s te maken of uit te zoeken die een bepaalde sfeer uitstralen. Deze foto s worden tijdens interviews gebruikt om emotionele en intuïtieve dimensies aan te boren. De visuele prikkelmethode is te vinden op: Het kan niet vaak genoeg benadrukt worden; alles valt of staat met het uiteindelijke gebruik van de ruimte. Goed beheer, liefst vastgelegd in een beheersplan, is van groot belang. Paden blijven toegankelijk als overhangende struiken worden gesnoeid, nooduitgangen werken alleen als obstakels zijn verwijderd. Als iedereen zich hiervan bewust is, zal dit door iedereen gedragen worden. Dit kan bijvoorbeeld door het organiseren van een schouw waarbij het gebouw of de omgeving gecontroleerd wordt op toegankelijkheid. Twee voorbeelden hiervan zijn: NEN 1814: toegankelijkheid van buitenruimten, gebouwen en woningen. Handboek voor toegankelijkheid Deze publicaties geven inzicht in bouwkundige maatregelen die genomen kunnen worden voor een betere toegankelijkheid. Factsheet Zorg & Technologie 5

6 Andere Factsheets Zorg & Technologie voor bestuurders en managers in de zorg De volgende factsheets zijn beschikbaar: Ontwikkelingen in de markt en de technologie voor bewaking en alarmering voor ouderen en mensen met - Nieuwe doelgroepen vragen om een innovatieve strategie. Ondersteuning voor partners van thuiswonende mensen met dementie. Techniek maakt nieuwe zorg- en dienstenarrangementen mogelijk. Licht voor ouderen en mensen met dementie. Oplossingen voor het sleutelprobleem in de zorg. Zorg op afstand via het beeldscherm. De factsheets zijn te downloaden vanaf De auteur Dit factsheet is geschreven door Ir. N. Blijham. Zij is als projectleider werkzaam bij Vilans en houdt zich bezig met projecten op het gebied van toegankelijkheid, uitgankelijkheid, wonen en welzijn. Vilans / Kennis die werkt in zorg Vilans ontwikkelt en verspreidt praktisch toepasbare kennis en informatie. Hiermee kunnen aanbieders van zorg, welzijn en wonen hun diensten goed afstemmen op de vraag van clienten en de kwaliteit van hun aanbod verhogen en bewaken. Bij Vilans werken ruim honderdvijftig medewerkers. Vilans is gehuisvest op Catharijnesingel 47, Postbus 8228, 3503 RE Utrecht. Telefoon +31 (0) , info@vilans.nl, Website: Factsheet Zorg & Technologie 6