Een halve eeuw van oppervlaktewater tot drinkwater vraag en aanbod in balans?

Transcriptie

1 Een halve eeuw van oppervlaktewater tot drinkwater vraag en aanbod in balans? Waterbalansen als brug tussen kennis en beleid 12e waterforum, 2 oktober 2015 Bruno Jeurissen, milieucoördinator Gisèle Peleman, afdelingshoofd watertechnologie

2 Overzicht Deel 1: Evolutie waterkwaliteit WPC Kluizen Deel 2: Waterbalansstudie WPC De Blankaart 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

3 De Watergroep in Vlaanderen 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

4 Herkomst water 5% 2% 19% 14% 60% grondwater oppervlaktewater aankoop verkoop 'ander water' Volume beschikbaar voor distributie: 153 miljoen m³/jaar 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

5 Van oppervlaktewater naar drinkwater 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

6 Waterlopen

7 Spaarbekkkens Kluizen Vraag 2 oktober en aanbod 2015 in balans?

8 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

9 Visie jaren eerst kwantiteit dan kwaliteit Goed en slecht scheiden aan de bron Voor goed onbruikbaar voor altijd oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

10 Waarom spaarbekken in Kluizen? Toenemende behoefte aan drinkwater in Oost- Vlaanderen, geen uitbreiding van grondwaterwinningen mogelijk Verbreding kanaal Gent-Terneuzen, overschot aan zand Waterzieke gronden Samenwerking Landbouw, Openbare werken en Volksgezondheid, Polders en Wateringen 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

11 Historiek win-win-win-win Voldoende aanvoer van oppervlaktewater in de regio voor de productie van drinkwater Openbare werken, Spaarbekken I:hergebruik van m³ zandspecie verbreding kanaal Gent-Terneuzen Spaarbekken II: m³ zand afkomstig van de aanleg Callemansputte te Zelzate Waterzieke gronden werden landbouwgebied Verbetering waterkwaliteit door sanering 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

12 Visie jaren 80 kwaliteit moet beter sanering nodig 80 Wat slecht is kan goed worden Sanering milieu niet onmogelijk 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

13 Probleem 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

14 Gevolgen 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

15 Oplossing?. bioloog nodig Vanaf oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

17

18 Overzicht van de evolutie van de waterkwaliteit van de Poekebeek Van riool naar vistrappen! 2 oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

26 Visie jaren 90 structurele sanering 90 Valentijntjesplan Vernieuwde en nieuwe administratie Nieuwe milieuwetgeving Aquafin Grootschalige aanpak dd maand jjjj Presentatietitel 26

35 Visie jaren 00 strengere normen nieuwe uitdagingen 00 Uitdaging nr 1 : pesticiden 35

38 (Opnieuw) bioloog nodig Vanaf oktober 2015 Vraag en aanbod in balans? CIW

39 Overzicht Deel 1: Evolutie waterkwaliteit WPC Kluizen Deel 2: Waterbalansstudie WPC De Blankaart

40 Deel 2: Waterbalansstudie WPC De Blankaart

41 Introductie: Water vraag? West-Vlaanderen: m³/dag, gemiddeld Huishoudelijk: 75 % Industrie: 25 %

42 Introductie: Water aanbod? WPC De Blankaart m³/dag Oppervlaktewaterwinning Grondwaterwinning WPC Dikkebus en Zillebeke WPC De Gavers m³/dag Levering Wallonië

43 Introductie: WPC De Blankaart Spaarbekken van 3 miljoen m³ Beperking productie tot m³/dag tijdens zomermaanden Opname van ruw water uit IJzer en Blankaartvijver

44 Introductie: Waar komt het water vandaan? Totale opp km², 928 km² bovenstrooms WPC Typische regenrivier: hoge debieten na neerslag, lage debieten tijdens droge perioden Gem. debiet monding 6-7 m³/s ( ) Gem. debiet Roesbrugge-Haringe 2.8 m³/s (winter: 5.7 m³/s); zomer: 0.8 m³/s) WPC De Blankaart Debietmeting Bron: De Hydrologie van het IJzerbekken. Heylen (1997) Water nr 97

45 May Sept Methodiek waterkwantiteit Hydraulisch rivier model 1 ste analyse enkel waterkwantiteit BESCHIKBAAR RUW WATER IJzer Q Blankaart Q Quantity (discharge) Quality (pesticide conc.) t Rekentool Buffer reservoir WPC Blankaart DRINKWATER PRODUCTIE Gewenste productie m³/d Actuele productie t Q minimum Pesticide conc. threshold Maximale pompcapaciteit m³/d m³/d

46 Methodiek waterkwantiteit Debiet Ijzer en Blankaartbekken

47 Maximale inname ruw water [m³/d] Maximale inname ruw water [m³/d] Resultaten waterkwantiteit Beschikbaar ruw water Nat jaar (2008) beschikbaar water drinkwaterproductie Gewenste drinkwaterproductie jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Droog jaar (2011) beschikbaar water drinkwaterproductie Gewenste drinkwaterproductie jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

48 Volume in reservoir [m³] Maximale inname ruw water [m³/d] Resultaten waterkwantiteit Volume in spaarbekken ACTUELE WATERINNAME Winter: m³/d Zomer: m³/d Nat jaar (2008) beschikbaar water drinkwaterproductie Gewenste drinkwaterproductie jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

49 Volume in reservoir [m³] Maximale inname ruw water [m³/d] Resultaten waterkwantiteit Volume in spaarbekken beschikbaar water drinkwaterproductie Gewenste drinkwaterproductie ACTUELE WATERINNAME Winter: m³/d Zomer: m³/d Droog jaar (2011) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

50 May Sept Methodiek + waterkwaliteit Overzicht Hydraulisch rivier model Waterkwantiteit + waterkwaliteit BESCHIKBAAR RUW WATER IJzer Q Blankaart Q Quantity (discharge) Quality (pesticide conc.) t Rekentool Buffer reservoir WPC Blankaart DRINKING WATER PRODUCTION Gewenste productie m³/d Actuele productie t Q minimum Pesticide conc. threshold Maximale pompcapaciteit m³/d m³/d

51 Methodiek + waterkwaliteit Randvoorwaarden Randvoorwaarden bepaald op basis van: Emissiekaarten (N en P) Waterkwaliteitsmetingen Teeltkaarten Applicatie van pesticiden per maand en per teelt Pesticiden N, P Vracht Tijd

52 Bentazon [µg/l] Bentazon [µg/l] Bentazon [µg/l] Methodiek + waterkwaliteit Model Validatie 10 8 bentazon meting bentazon model IJzer Lo-kanaal IJzer WPC bentazon meting bentazon model Blankaart bentazon meting bentazon model

53 Resultaten + waterkwaliteit Geschikt water WPC IJzer IJzer WPC Pesticiden: Nitraat: Fosfaat: µg/l mg/l mg/l Bentazon Chloridazon MCPA Nitraat Fosfaat Row Row Row Row Jan Labels Grand Total Labels Grand Total Labels Grand Total Row Labels Grand Total Labels Grand Total Dec

54 Volume reservoir [m³] Volume reservoir [m³] Resultaten + waterkwaliteit Waterbeschikbaarheid» Geen inname bij Bentazon, Chloridazon of MCPA conc. >1 µg/l of fosfaat conc. >2 mg/l ACTUELE WATERINNAME Winter: m³/d Zomer: m³/d Nat jaar (2008) ref sceanrio + kwaliteit jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Droog jaar (2011) ref sceanrio + kwaliteit jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

55 Volume reservoir [m³] Volume reservoir [m³] Resultaten + waterkwaliteit + klimaat Waterbeschikbaarheid ACTUELE WATERINNAME Winter: m³/d Zomer: m³/d Nat jaar (2008) ref sceanrio + kwaliteit + kwaliteit + klimaatscenario jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Droog jaar (2011) ref sceanrio + kwaliteit + kwaliteit + klimaatscenario jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

56 Volume reservoir [m³] Volume reservoir [m³] Resultaten + waterkwaliteit + klimaat Waterbeschikbaarheid gewenste dwp ref gewenste dwp + kwaliteit gewenste dwp + kwaliteit + klimaatscenario GEWENSTE WATERINNAME Winter: m³/d Zomer: m³/d Nat jaar (2008) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Droog jaar (2011) gewenste dwp ref gewenste dwp + kwaliteit gewenste dwp + kwaliteit + klimaatscenario 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

57 Conclusies & Maatregelen Weinig kwalitatief goed water beschikbaar in het IJzer en Blankaartbekken: In jaren met een droge zomer is er van nature weinig water beschikbaar Situatie wordt erg negatief beïnvloed door de slechte waterkwaliteit Klimaatverandering zal de situatie nog verslechteren Noodzaak tot aanvoer van grondwater vanuit het zuidoosten van West-Vlaanderen Prioritering van het waterverbruik bij droogte en waterschaarste Onderzoek naar bijkomende berging Noodzaak aan grensoverschrijdende afspraken Verbetering van de waterkwaliteit

58 Bescherming van de bronnen Vergunningsbeleid voor lozingen: de vuilvracht van de lozing proportioneel maken aan het actuele laagwaterdebiet van de rivier

59 Dank voor uw aandacht!

60 Contactgegevens Bruno Jeurissen Milieucoördinator De Watergroep Koning Boudewijnstraat Gent Tel

61 Contactgegevens Gisèle Peleman afdelingshoofd watertechnologie Vooruitgangstraat Brussel

62 Litteratuur LAFONTAINE, A., DE BRABANDER, K. VANHOOREN, G., HUYGH, A., NEF.L., PERSOONE, G., DE PAUW, N., VERHEYEN, R., MICHA, J.C., SCHMITZ, A. & REIZER, C. (1979) Kaart van de biologische kwaliteit van de waterlopen in België, Ministerie van Volksgezondheid en van het Gezin, Brussel, 60 p. BELGISCHE NORM (1984) Biologische kwaliteit van de waterlopen : bepaling van de biotische index steunende op aquatische macro-invertebraten. Belgisch Instituut voor Normalisatie, NBN T , 10 p. MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP, KELCHTERMANS T. (1990) Milieubeleidsplan en natuurontwikkelingsplan voor Vlaanderen. Voorstellen voor

63 Samenvatting (deel1) De Watergroep is een integraal waterbedrijf dat drinkwater produceert en distribueert in Vlaanderen. Omdat de hoeveelheid grondwater die kan worden gewonnen niet voldoende is, wordt ook van oppervlaktewater drinkwater gemaakt. Het gebruik van oppervlaktewater betekent een extra uitdaging op het vlak van kwaliteitsbeheersing. In deze presentatie wordt een overzicht gegeven hoe gedurende de laatste 50 jaar de evolutie van de samenleving een rol heeft gespeeld in de manier waarop naar water gekeken wordt en hoe de samenwerking van De Watergroep met diverse stakeholders heeft geleid tot een betere oppervlaktewaterkwaliteit. Ter illustratie wordt de evolutie geschetst van de waterkwaliteit in de spaarbekkens van het waterproductiecentrum Kluizen. In de jaren stond de kwantiteit voorop en was er nog geen sprake van saneren aan de bron. Eerder werd er gekozen voor het scheiden van goed en slecht oppervlaktewater. Later werd duidelijk dat het opslaan van water in een spaarbekken belangrijke fysicochemische en biologische verschijnselen tot gevolg had. Zo werd de productie van drinkwater gehypothekeerd door het frequent voorkomen van blauwwieren. Begin de jaren 80 rees dan ook het besef dat het captatiegebied controle en onderhoud vergde. Er werden grootschalige meetcampagnes opgezet vooral op basis van de Belgische biotische Index (BBI). Dankzij dit instrument, dat veelvuldig werd ingezet voor controle en sensibilisering, werd duidelijk waar de knelpunten zaten. Via alle mogelijke stakeholders werd het milieubesef gecreëerd dat er dringend verandering nodig was. In het hele captatiegebied, maar vooral duidelijk zichtbaar in het stroomgebied van de Poekebeek, was als gevolg hiervan een gestage verbetering van de waterkwaliteit meetbaar. Begin de jaren 90 speelde de algehele grotere bewustwording inzake milieu een grote rol bij het tot stand komen van een volledige nieuwe milieuwetgeving en milieu-administratie zoals we ze tot op vandaag kennen. Dankzij die reorganisatie en het vrijmaken van de nodige kredieten was het voor de overheid mogelijk om op grootschalige wijze al de nodige infrastructuurwerken uit te voeren om de vervuiling door riolering in grote mate op te lossen. Dankzij al deze maatregelen is de waterkwaliteit in al die jaren opnieuw flink verbeterd en kunnen de spaarbekkens nu, van zodra er voldoende regen is gevallen, aan één stuk door gevuld worden. De laatste decade stellen we echter vast dat er nieuwe uitdagingen zijn op het vlak van bestrijdingsmiddelen en micropolluenten alsook problemen met zware eutrofiëring in andere spaarbekkens van De Watergroep. Opnieuw is controle en aanpak aan de bron van deze diffuse vormen van verontreiniging meer dan nodig om de kwaliteit in de toekomst veilig te stellen. Ook de klimaatverandering stelt nieuwe problemen, niet alleen voor de waterkwaliteit maar ook voor de waterkwantiteit, wat ook blijkt uit de gevalstudie van deel 2. 63

64 Samenvatting (deel2) Het drinkwaterproductiecentrum De Blankaart is een belangrijke schakel voor de productie van drinkwater in West-Vlaanderen. Het WPC De Blankaart maakt gebruik van oppervlaktewater uit het captatiegebied gevormd door de IJzer en de Blankaartvijver. Het debiet in de IJzer en Blankaartvijver is echter sterk fluctuerend met algemeen vrij hoge debieten tijdens de winter en lage debieten in de zomer. Om tijdens deze periodes waarin geen water kan worden ingenomen toch drinkwater te kunnen produceren, is een spaarbekken van 3 miljoen m³ voorzien. Wegens onvoldoende beschikbaarheid van kwalitatief oppervlaktewater is het buffervolume in het spaarbekken echter onvoldoende om in de zomer de benodigde productie van m³ drinkwater per dag aan te houden. De concentratie aan nutriënten en/of gewasbeschermingsmiddelen is tijdens sommige periodes immers zo hoog dat het water niet meer kan ingenomen worden in een bekken bestemd voor drinkwaterproductie. Dit heeft tot gevolg dat de drinkwaterproductie tijdens de zomermaanden noodgedwongen moet teruggeschroefd worden tot ruwweg m³/dag. De benodigde hoeveelheid drinkwater dient dan te worden aangeleverd door grondwaterwinningen in het zuidoosten van West-Vlaanderen. De Watergroep heeft een studie laten uitvoeren voor een gedetailleerde analyse van de waterbeschikbaarheid voor het waterproductiecentrum De Blankaart. Voor deze studie werd een hydrodynamisch model opgebouwd voor het Blankaart- en IJzerbekken bovenstrooms de innamelocaties van het WPC voor de periode , met behulp van de modelleringssoftware InfoWorks RS. In een eerste analyse werd alleen gekeken naar de kwantitatieve waterbeschikbaarheid. De resultaten tonen aan dat het gewenste minimum debiet in de IJzer een grote invloed heeft op de beschikbaarheid van oppervlaktewater. Vervolgens is het model ook gebruikt voor het voorspellen van de waterkwaliteit in het IJzer- en het Blankaartbekken. Aan de hand van de berekende typische nitraat, fosfaat en pesticide vracht is met behulp van het model het transport patroon door het IJzer- en Blankaartbekken gesimuleerd. In de IJzer worden in de zomer vooral erg hoge concentraties aan pesticiden, voornamelijk Bentazon, teruggevonden. De analyse van de waterbeschikbaarheid werd gekoppeld aan deze inschatting van de kwaliteit van het beschikbare water. Voor het klimaatscenario is er gekeken naar de invloed op de waterbeschikbaarheid van een vermindering van 30% van het debiet in de zomer: dit komt overeen met een midden -klimaatscenario. De modellering van de waterbeschikbaarheid toont aan dat er tijdens de zomer en in droge jaren een schaarste aan water is in het IJzerbekken, mede veroorzaakt door de ontoereikende waterkwaliteit. Rekening houdend met ook de klimaatevolutie zal de beschikbaarheid van kwalitatief goed water een groeiend probleem vormen. Dit alles noodzaakt een brongerichte aanpak in het captatiegebied voor het waterproductiecentrum De Blankaart ter verbetering van de waterkwaliteit. In droge periodes is het nodig dat de schaarse volumes aan oppervlaktewater voorbehouden worden voor de productie van drinkwater in het belang van de volksgezondheid. dd maand jjjj Presentatietitel 64