Het nieuwe stelsel Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer. Nieuw beleid vanuit de provincie: In dit nummer

Transcriptie

1 Dit is een uitgave van de Korenwolfcommissie. Januari 2016 Met deze nieuwsbrief informeren wij u over de laatste ontwikkelingen rondom het hamsterbeheer. Afgelopen jaren heeft er een decentralisatie van het natuurbeleid plaatsgevonden. Dit heeft ertoe geleid dat taken en afspraken met betrekking tot de korenwolf, die onder de verantwoordelijkheid van de Dienst Landelijk Gebied vielen, zijn overgenomen door de Provincie Limburg. De korenwolf merkt hier uiteraard zelf niks van. Bovendien is de coördinatie van het agrarisch natuurbeheer geheel overgenomen door het agrarisch natuurbeheer-collectief Natuurrijk Limburg. In dit nummer Hamstercongres Tsjechië Collectief Agrarisch natuuren landschapsbeheer Hamster op eigen benen...4 Prijzen mooiste beheer en meeste hamsters...5 Ontwikkeling hamsterpopulatie...6,7 Vernieuwde website, nieuwe secretaris en laatste nieuwsbrief op papier...8 Het belangrijkste verschil is dat nu de contracten en afspraken via dit collectief worden gemaakt. De Korenwolfcommissie blijft een prominente rol spelen in een effectieve bescherming van de hamster. Vernieuwend in het hamsterbeheer is het Hamster Op Eigen Benen (HOEB) project, hierin onderzoeken en ontwikkelen wij nieuwe beheersvormen die: Beter passen in het moderne agrarisch bouwplan; Meer soorten zullen beschermen; Kostenbesparend zullen werken. Door het organiseren van bijeenkomsten voor boeren en burgers, via onze nieuwe website en ook middels deze nieuwsbrief, informeren en betrekken wij iedereen bij de resultaten en nieuwe ontwikkelingen van het hamsterbeleid. Zo hopen we dat ook 2016 een succesvol hamsterjaar zal worden! Jean van der Linden Voorzitter Korenwolfcommissie Nieuw beleid vanuit de provincie: Het nieuwe stelsel Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer > Artikel door Jill Cerfontaine, i.o.m. Erik Meijs Per 1 januari 2016 is het nieuwe subsidiestelsel Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer van kracht. Beleidsmedewerker landschap Erik Meijs van de Provincie is al vele jaren betrokken bij het natuuren landschapsbeheer en vertelt hier meer over. In het verleden had je in Limburg de regelingen SNL-agrarisch en SNL-natuur. Omdat in Limburg naast deze regelingen ook veel behoefte was om landschapspakketten en blauwe diensten af te sluiten is de regeling Groen Blauwe Diensten Limburg (GBD) ontstaan. De twee regelingen SNL-agrarisch en GBD stoppen en zijn vervangen door het nieuwe collectieve stelsel Agrarisch Natuuren Landschapbeheer Lees verder op pagina 2 >

2 Vervolg van pagina 1 Maar dat is niet alles, een paar jaar geleden is het agrarisch natuurbeheer geëvalueerd door het Bureau voor de Leefomgeving. Het toenmalige beheer bleek te duur en weinig effectief. Vanuit het IPO (samenwerking tussen Provincies) is toen ingestoken op collectief beheer. Het nieuwe stelsel gaat verder met deze vorm van beheer. De provincie sluit een contract (gebiedsaanvraag) af met het collectief via een beschikking. Het collectief sluit contracten af met deelnemende individuele boeren. van soorten, zoals bijvoorbeeld de korenwolf, amfibieën, het donker pimpernelblauwtje, de hazelmuis, akkervogels en het vliegend hert. Over de doelsoorten zal voorlichting worden gegeven, zoals dat voor de korenwolf al heel gebruikelijk is. Daarnaast is het nieuwe stelsel flexibel. In Brussel is een aantal bouwstenen aangemeld en goedgekeurd, het collectief kan hier een precieze invulling aan geven door hiermee specifieke pakketten samen te stellen. Het collectief Natuurrijk Limburg wil de deelnemers ook bewustmaken van de reden waarom het beheer wordt uitgevoerd! De provincie ziet de samenwerking met het collectief als veelbelovend. Het is een enthousiaste, jonge club die veel ecologische kennis heeft. Het collectief is echt bewust bezig met wat is het doel en hoe willen we dat bereiken? De provincie heeft er vertrouwen in dat dit goed gaat werken! Wat is de meerwaarde hiervan voor de agrariër? In het begin van de contractperiode is er natuurlijk tijd nodig om samen tot een overeenkomst te komen en dit administratief te regelen. Maar als dit eenmaal gebeurd is vindt jaarlijkse betaling plaats vanuit het collectief. De agrariër hoeft dit dan niet meer jaarlijks aan te vragen. Werkwijze ANLb-2016 collectief sluit min-max contract af met: Provincie Limburg VOORDEUR Collectief Natuurlijk Limburg ACHTERDEUR collectief sluit beheercontracten af met: individuele grondgebruikers Wat is vernieuwend aan dit stelsel? De focus in het nieuwe stelsel ligt op de bescherming max. 20% overhead Hamstercongres Tsjechië 2015 > Martijn van Schie, Gerard Müskens, Maurice La Haye, Ruud van Kats Het 22ste internationale Hamstercongres vond dit jaar van november in Tsjechië plaats. Uit West- en Oost Europa en uit Rusland waren een groot aantal mensen bij elkaar die actief met onderzoek en bescherming van de Europese hamster bezig zijn. De hamster is strikt beschermd door de Europese habitatrichtlijn. In West-Europa lopen de aantallen ondanks beschermingsmaatregelen nog steeds sterk terug en staan er populaties op uitsterven. Deelnemers hamstercongres 2015 op universiteit van Olomouc In gebieden in Oost Europa waar enkele jaren geleden nog sprake was van plagen, blijken populaties nu ook sterk te krimpen. Een merkwaardig verschijnsel doet zich voor in enkele Russische en Oekraïnse steden, maar ook in Oostenrijk (Wenen), waar de hamsters zich al jaren kunnen handhaven, ondanks dit atypische hamstermilieu. De grote vraag blijft nog steeds, waar de belangrijkste oorzaak achter deze wijdverbreide snelle achteruitgang ligt. Het is aannemelijk dat dit grotendeels komt door veranderende omstandigheden in de landbouw, maar een nieuwe studie wijst ook op veranderingen in het aantallen worpen per jaar en vooral op het kleiner worden van de worpgrootte. Dit proces lijkt al enkele decennia lang plaats te vinden. Er zal nog heel wat onderzoek moeten worden gedaan om er achter te komen hoe de soort kan worden behouden. Nederland en Frankrijk spelen hierbij al jarenlang een belangrijke voortrekkersrol. pagina 2

3 Collectief Agrarisch natuuren landschapsbeheer 2016 > Artikel door Harm Kossen. De provincie Limburg heeft in oktober 2015 de gebiedsaanvraag van de Coöperatie Natuurrijk Limburg voor het agrarisch natuurbeheer beschikt. Hiermee kunnen in Limburg met ruim 900 boeren en particulieren contracten afgesloten worden om de biodiversiteit in de provincie met ruim 2100 hectare agrarisch natuuren landschapsbeheer te bevorderen. Limburg is een natuurrijke en landschappelijk diverse provincie. Er is geen enkele andere provincie met zoveel diversiteit aan leefgebieden. Veel van de, door Nederland in stand te houden, Europese soorten komen alléén in Limburg voor, waaronder de korenwolf en het donker pimpernelblauwtje. Beheermaatregelen zijn gericht op de instandhouding van soorten op specifieke plekken waar kansrijke populaties aanwezig zijn. Voor de korenwolf is dit niets nieuws, maar nu wordt dit doorgetrokken naar andere soorten zoals vroedmeesterpad, hazelmuis en donker pimpernelblauwtje. Een belangrijke verandering in het agrarisch natuurbeheer is dat deelnemers veel meer dan voorheen zullen worden betrokken bij het beheer. Deelnemers komen te weten voor welke soorten ze het beheer uitvoeren en waarom. Ze worden begeleid bij hun beheer, worden betrokken bij de monitoring van resultaten voor de ecologie, en praten mee over hoe het beheer verbeterd zou kunnen worden of hoe maatregelen beter op elkaar afgestemd kunnen worden. Allemaal zaken waar het korenwolfbeheer het goede voorbeeld heeft gegeven en dat ook zal blijven doen. Uitvoeringscollectief Natuurrijk Limburg-Zuid Op 20 november is de coöperatie Natuurrijk Limburg-Zuid opgericht (NaLi-Zuid). NaLi- Zuid vertegenwoordigt in Zuid-Limburg ca 450 deelnemers met agrarisch natuurbeheer. Naast de betrokkenheid bij het agrarisch natuurbeheer zal NaLi-Zuid zich richten op het verhogen van natuuren landschapswaarden in Zuid-Limburg. Natuurrijk Limburg-Zuid heeft qua naam uitdrukkelijk aansluiting gezocht bij de provinciale organisatie Natuurrijk Limburg, het collectief voor agrarisch natuurbeheer in Limburg. Natuurrijk Limburg coördineert het gehele agrarisch natuurbeheer Limburg en werkt hierbij samen met een viertal uitvoeringscollectieven waarvan NaLi-Zuid er één is. Voorzitter van NaLi-Zuid is Richard Smeets die samen met zijn bestuur de schouders eronder wil zetten om Zuid-Limburg nog mooier te maken. NaLi-Zuid vormt naast een uitvoeringsorganisatie een verbindende rol tussen de landbouw enerzijds en natuur en landschap anderzijds. Daarom is ook gekozen voor een bestuurlijke samenstelling met bestuurders vanuit het agrarische, particuliere en groene domein. De leden van de coöperatie zijn agrariërs, landgoedeigenaren, particulieren die zich bezig houden met (agrarisch) natuurbeheer. Daarnaast zijn de leden geïnteresseerd en betrokken bij natuurontwikkeling en het Zuid- Limburgse landschap (Nationaal Landschap). Ook hier liggen voor de nabije toekomst grote uitdagingen voor NaLi-Zuid. Beheercontracten Korenwolfbeheer In de gebiedsaanvraag heeft Natuurrijk Limburg ook het korenwolfbeheer opgenomen. Mensen met bestaande contracten korenwolfbeheer zijn eind 2015 overgesloten naar het Collectief agrarisch natuurbeheer dat is ingegaan per 1 januari Dit betekent dat er voor ruim 350 hectare hamsterbeheer wordt uitgevoerd met 29 deelnemers. De intentie is om ook de experimentele beheerpakketten met nieuw hamsterbeheer onder te brengen bij het collectief. Meer informatie over het afsluiten van bestaande of experimentele pakketten is te krijgen bij Gerard Müskens. pagina 3

4 Hamster op eigen benen > Artikel door Gerard Müskens, Ruud van Kats In de vorige nieuwsbrief is een nieuw driejarig project kort uiteengezet: Hamster op eigen benen. Uitgangspunt van dit onderzoek is om een hamstervriendelijk gewasbeheer uit te testen dat bedrijfseconomisch aantrekkelijker wordt en op grotere schaal kan worden toegepast. Beheer met oogsten dus! Twee pakketten zijn afgelopen jaar voor het eerst getest. Dat betrof een pakket met het later oogsten van graan waarbij een oogstdatum van 1 september werd nagestreefd. Het tweede pakket bestond uit wintergerstpercelen die gewoon geoogst werden, waarna deze percelen zo snel mogelijk werden ingezaaid met een vanggewas. In het lopende experiment bestaat dit vanggewas uit een mengsel van Japanse haver en wikke. Dit snel groeiende gewas blijft dan tot februari van het volgende jaar staan. Het streven is om deze nieuwe pakketten minimaal twee jaar achter elkaar uit te voeren om ze zo nog hamstervriendelijker te maken. Als percelen met beide pakketten aan elkaar grenzen biedt dit nog betere overlevingskansen voor de hamster. Bij een latere oogst heeft de hamster een goede kans om twee worpen groot te brengen. Jonge hamsters kunnen vanaf augustus bij hun zoektocht ook in de percelen terecht met het dekking gevende nagewas en daar overwinteren. Hamsters in de percelen met uitgestelde oogst zullen daar grotendeels blijven zitten en al vroeg ondergronds verder leven. Als op deze percelen in oktober wintergerst wordt gezaaid, hebben ze in het voorjaar voldoende dekking om al heel vroeg een succesvolle eerste worp te krijgen. Afgelopen jaar is er bij 12 deelnemers in totaal pagina 4

5 Prijzen mooiste beheer en meeste hamsters > Artikel door Gerard Müskens Tijdens de informatiebijeenkomst op 4 februari 2015 werden wederom de jaarlijkse prijzen voor mooiste beheer en meeste hamsters uitgereikt. De prijs voor het mooiste hamsterbeheer 2014 ging met een score van 7,6 naar Harrie Lacroix uit Maastricht met een nipte voorsprong op de drie volgende deelnemers. De Gulpener Korenwolftrofee die sinds enkele jaren wordt uitgereikt aan degene met de meeste hamsters, ging naar Johannes Koch uit Tripsrath. Met 57 burchten had hij het hoogste aantal hamsterburchten in het seizoen op zijn percelen. De voorsprong op nummer twee was slechts gering. Aan alle deelnemers die in de afgelopen jaren de hamsterprijzen al eens hadden gewonnen werd nog een blijvende herinnering in de vorm van een foto-plaquette uitgereikt. De laatste jaren is het beheer heel constant. Alle deelnemers weten inmiddels hoe ze voor voldoende dekking voor de hamsters moeten zorgen. Toch kan het door allerlei oorzaken nog wel eens gebeuren dat de dekking wat te wensen overlaat. Waar mogelijk wordt het beheer dan in samenspraak met de coördinator aangepast. Een goede dekking van de gewassen is letterlijk van levensbelang voor de hamster. Als geliefd prooidier van de buizerd, de vos en enkele marterachtigen zoals de steenmarter en de hermelijn, is hij ten dode opgeschreven als hij zich niet kan verbergen in een voldoende dichte vegetatie. bijna 50 hectare graan later geoogst en ruim 18 hectare met het nieuwe vanggewas ingezaaid. Het verwachte opbrengstverlies van het later geoogste graan viel in de meeste gevallen mee en slechts twee deelnemers hoefden gebruik te maken van een compenserende vergoeding. Deze vergoeding is bedoeld om de deelnemers waarbij de oogst geheel of grotendeels mislukt financieel te compenseren. Winnaars van de prijzen voor mooiste beheer en meeste hamsters in de afgelopen jaren. Van links naar rechts: dhr. Schroeder, dhr. Gemeni, dhr. Hautvast, mevr. Lemans, dhr. Wolters en dhr. Koch De prijs voor mooiste beheer 2015 ging naar Harrie Lacroix (links) en voor de meeste hamsters naar Johannes Koch (rechts) pagina 5

6 Ontwikkeling hamsterpopulatie > Gerard Müskens, Ruud van Kats & Maurice La Haye [Foto: Henk van Harskamp]. Elk jaar wordt in de leefgebieden waar hamsterbeheer wordt uitgevoerd, gezocht naar hamsterburchten. Hierbij worden niet alleen de percelen waarop hamsterbeheer wordt uitgevoerd afgezocht, maar ook de aangrenzende reguliere graanpercelen. Het aantal burchten dat wordt gevonden geeft een goed beeld van de dichtheid ter plaatse en de verspreiding van de hamster in een gebied. Niet geoogste percelen kunnen echter pas in het daaropvolgende voorjaar goed worden afgezocht. Dan pas is de dekking grotendeels verdwenen en is het mogelijk om burchten te vinden. Hamsters geboren en getogen in een bepaald jaar, kunnen voor een belangrijk deel dus pas in het daarop volgende voorjaar worden gevonden. Vandaar dat de gegevens over aantallen burchten van een bepaald jaar niet op 31 december bekend zijn, maar feitelijk pas eind mei van het volgende jaar. De hamster is, evenals een aantal muizensoorten, een heel belangrijk prooidier voor roofdieren en roofvogels. De belangrijkste predatoren zijn de buizerd, de vos, de steenmarter en de hermelijn. Hamsters hebben het voordeel dat ze bijna de helft van het jaar diep onder de grond verblijven en daar nauwelijks door hun belagers kunnen worden gevonden. Dat kan echter ook een nadeel zijn als de muizenstand in de winter of vroege voorjaar is ingestort en de hamsters in de loop van maart uit hun ondergrondse burchten komen. Meestal is er dan nog weinig dekking en vormen zij daardoor een welkome voedselbron voor de hongerige roofdieren. De hamsterpopulatie schommelt daardoor evenals de muizenpopulatie flink van jaar tot jaar. Het belang van voldoende dekking in grotere gebieden, vooral in het voorjaar, is daarom voor de hamster van levensbelang. Alle hamsters die het voorjaar overleven zullen en kunnen zich in de zomer voortplanten. Indien er voldoende dekking is tot laat in de zomer (eind september), dan kunnen met gemak twee, soms zelfs drie worpen met jongen worden grootgebracht. Is de periode met dekking korter dan loopt het aantal worpen daarmee snel terug naar één of soms ook naar nul. In figuur 1 is duidelijk zichtbaar dat de hamsterpopulatie flink kan schommelen. Het jaar 2014 was gelukkig weer een jaar met veel muizen waardoor de predatiedruk op de hamster duidelijk minder was dan in andere jaren. Dit is terug te zien in het aantal burchten dat in 2014 werd gevonden. Dat waren er ruim 500, 30% meer dan in Zowel in cluster Amby-Heer-Sibbe als Sittard-Puth-Jabeek was er sprake van een flinke toename. Helaas werden er in de verbindingszone Wittem- Heerlen geen burchten meer gevonden. Het is echter niet uitgesloten dat er hier nog enkele hamsters aanwezig zullen zijn. pagina 6

7 Sittard-Puth-Jabeek- Koningsbosch Amby-Heer-Sibbe Wittem-Heerlen Figuur 1. Ontwikkeling van het aantal hamsterburchten in de drie deelgebieden ` aantal km-vak met burchten % km-vak met >10 burchten aantal burchten Figuur 2. Ontwikkeling van het aantal km-vakken met hamsterburchten (blauwe kolom) en het percentage km-vakken met meer dan 10 burchten (bruine kolom). De rode lijn geeft het totaal aantal gevonden hamsterburchten weer in de periode De verwachting voor 2015 is helaas weer minder gunstig. De muizenstand nam in het voorjaar 2015 behoorlijk snel af. De predatie op de hamster was daardoor aanzienlijk in voorjaar en zomer. Dit kwam al tot uiting bij de overleving van de hamsters die een zender kregen in De verwachting is daarom dat het aantal burchten in het jaar 2015 weer af zal nemen. Hoeveel dat zal zijn weten we pas in de loop van het voorjaar van Ondanks alle inspanningen staat de hamsterpopulatie in Limburg nog steeds onder druk. Het aantal km-vakken waar de hamster voorkomt is de laatste jaren terug gelopen (figuur 2). Dit wordt voor een deel verklaard door de achteruitgang in de verbindingszone Wittem- Heerlen. De afname van het aantal km-vakken met meer dan 10 burchten neemt ook al enkele jaren af, ook in 2014 toen het totaal aantal burchten weer even flink toenam. Vooralsnog is niet duidelijk waar de oorzaak hiervoor ligt. Het begeleidend onderzoek van het HOEB project (hamster-op-eigen-benen) en van de provincie Limburg zal zich hier de komende tijd ook op gaan richten. Het in stand houden en waar mogelijk verbeteren van een geschikt habitat blijft echter een eerste vereiste. pagina 7

8 Vernieuwde website > Artikel door Jill Cerfontaine Momenteel wordt er druk gewerkt aan een nieuwe website over de korenwolf. De oude website korenwolfwereld is namelijk verouderd, en na de opheffing van Dienst Landelijk Gebied moest een nieuwe provider gevonden worden. Het bleek toen dat het het meest voor de hand liggend en ook kostenbesparend is om de nieuwe website aan de provinciale site te koppelen. De nieuwe website krijgt daardoor een andere naam namelijk: Op deze site is alle actuele informatie over de korenwolf en geschiedenis van het korenwolfbeleid in hoofdlijnen te vinden. Tijdens de informatieavond op woensdag 17 februari zal bekend worden gemaakt wanneer de site online gaat. Nieuwe secretaris > Artikel door Norbert Dickhaut Sinds 1 januari 2015 is Jill Cerfontaine de secretaris van de Korenwolfcommissie. Deze rol heeft zij overgenomen van Jos Stemkens. Sinds 1 maart 2015 werkt zij voor de Provincie Limburg, daarvoor bij de Dienst Landelijk Gebied. In haar begintijd bij de DLG is zij betrokken geweest bij het (agrarisch) natuurbeheer, het toenmalige programma beheer. In 2007 is zij aan natuurprojecten langs de Maas gaan werken, eerst voor de DLG, later voor Rijkswaterstaat. Enthousiast heeft zij haar nieuwe rol als secretaris van de Korenwolfcommissie aanvaard. Samen met de commissieleden, alle betrokken partners en grondeigenaren draagt zij bij aan de bescherming en ontwikkeling van de korenwolf. Voor actuele informatie: Colofon: De Korenwolfwereld is een uitgave van de provincie Limburg in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken en de Korenwolfcommissie. Redactieadres: Provincie Limburg Limburglaan GA Maastricht Postbus MA Maastricht korenwolf@prvlimburg.nl Opmaak en print: Provincie Limburg, Grafisch Centrum De laatste Nieuwsbrief op papier > Artikel door Jill Cerfontaine We vinden het belangrijk om alle deelnemers en geïnteresseerden via deze nieuwsbrief en de website te informeren. Echter willen we met ingang van volgend nummer de nieuwsbrief digitaal gaan versturen. Dit vanuit kosten- en milieuoverweging. Wilt u de nieuwsbrief digitaal blijven ontvangen stuur dan een naar korenwolf@prvlimburg.nl. U krijgt dan de volgende keer een exemplaar g d. Foto s zijn eigendom van Gerard Müskens en de Provincie Limburg, tenzij anders vermeld.