Seksueel overdraagbare aandoeningen

Transcriptie

1 Overzicht Mythes over soa Wat zijn soa? Hoe wordt een soa veroorzaakt? Besmettingswijzen Beschermingsvormen Klachten en symptomen Soa test Behandeling Overzichtstabel Meest voorkomende soa Jongeren en soa Seksueel overdraagbare aandoeningen 1. Mythes over soa Een soa geneest vanzelf Nee, een soa gaat niet vanzelf weg. Sommige soa kan je genezen met antibiotica, andere soa zijn ongeneeslijk Als je een douche neemt na het vrijen, kan je geen soa krijgen Nee, soa komen het lichaam binnen via de slijmvliezen van mond, vagina, penis en anus. Een douche verhindert het binnendringen van het virus of de bacterie niet. Je kan enkel een soa krijgen door penetratie (penis in vagina/anus) Nee, je kan ook een soa krijgen door onbeschermd oraal seksueel contact 2. Wat zijn soa? Soa zijn seksueel overdraagbare aandoeningen. Het zijn aandoeningen die door (seksueel) contact kunnen worden overgedragen. Een ander woord is geslachtsziekten. De meeste soa zijn behandelbaar en tegen de meeste soa kan je je beschermen. Er bestaan veel verschillende soa (zie tabel pg) XXX). De meeste soa veroorzaken herkenbare symptomen, maar er zijn ook soa die geen klachten geven. Hier kan je mee blijven rondlopen zonder dat je iets merkt. Daarom is het belangrijk om je te laten testen na onveilig seksueel contact. Voor de meeste soa bestaat een behandeling. Toch is het belangrijk je te beschermen tegen soa, want sommige soa kunnen ernstige gevolgen hebben. tegen sommige soa kan je zeer goed beschermen door een condoom te gebruiken of je te laten vaccineren. 3. Hoe wordt een soa veroorzaakt? Soa kan je opdelen in drie groepen. De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 1

2 Een eerste groep wordt veroorzaakt door microben (bacterie) die je op een plek in je lichaam binnenkrijgt en die daar blijven zitten en een ontsteking veroorzaken. Je kan er maandenlang mee rondlopen zonder er last van de hebben. Zo n aandoeningen zijn bijvoorbeeld chlamydia en gonorroe. Een tweede groep soa wordt veroorzaakt door een virus die je lichaam binnendringt en zich meteen doorheen je lichaam verspreidt. Het lichaam maakt daar dan antistoffen tegen aan. Een derde groep soa wordt veroorzaakt door een parasiet, bijvoorbeeld schurft of schaamluis. 4. Besmettingswijzen Je kan besmet worden met een soa door: - (seksueel) contact: daarvoor is contact nodig tussen twee slijmvliezen (penis/vagina, penis/aars, penis/mond, mond/aars, mond/vagina) of contact van slijmvliezen met vaginaal vocht, (menstruatie)bloed, sperma of voorvocht. Onbeschermde vaginale seks, onbeschermde anale seks en orale seks vormen dus een risico op besmetting met een soa. - Huidcontact (bijvoorbeeld bij schurft) - Contact met (besmet) linnengoed, kleding of handdoek (bijvoorbeeld bij schaamluis) - Van moeder op kind (bijvoorbeeld hiv, herpes, chlamydia of syfilis) - Spuiten of naalden: intraveneus druggebruik, tatoeages, piercing of prikaccident - Tongzoenen (bijvoorbeeld herpes en hepatitis B) 5. Beschermingsvormen Je kan je op verschillende manieren beschermen tegen soa. Het gebruik van een condoom biedt een goede bescherming tegen de meeste soa. Maar indien het condoom het symptoom (zweer, blaasje, wrat) niet voldoende afschermt, kan een besmetting alsnog worden overgedragen. Consequent en correct gebruik van condooms verlaagt de kans op besmetting met soa echter aanzienlijk. Jezelf wassen of plassen na het seksueel contact kan je niet beschermen tegen soa. Gebruik van mondwater of extra poetsen van je tanden (voor of na orale seks) beschermt je zeker niet extra. Het maakt je mond zelfs kwetsbaarder. Daarnaast biedt het vaccin tegen hepatitis B je hiertegen bescherming. Risico Je loopt risico op soa als je zonder condoom hebt gevrijd en als je verschillende of wisselende seksuele partners hebt. Ook serieel (opeenvolgende) monogame relaties kunnen een risico inhouden. Zo n relaties van korte of langere duur met slechts één partner tegelijk worden vaak voorafgegaan door één of meerdere relaties. Wanneer het condoom in deze relatie zonder meer wordt weggelaten, kan je een soa doorgeven. Mensen met wisselende seksuele contacten laten best een keer per jaar een soa check-up doen bij hun (huis)arts. Ook als je het condoom wil weglaten in je relatie, laten jullie best eerst samen een check-up doen. 6. Klachten en symptomen Soa kunnen geen of vage klachten geven, zoals jeuk of buikpijn. Daardoor merk je een soa niet altijd op. Dit kan gevaarlijk zijn want sommige soa zorgen op lange termijn voor ernstige schade aan bepaalde organen. Vooral vrouwen hebben vaak last van a-typische symptomen of ziekteverloop waardoor de diagnose van een soa soms minder snel gesteld wordt. Weet ook dat niet al de klachten op een soa wijzen, je kan ook jeuk hebben door een blaasontsteking of buikpijn door darmklachten. De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 2

3 Als je een soa hebt, is de kans ook groter dat je besmet wordt met een andere soa. Bij het behandelen van een soa is het belangrijk dat alle partners behandeld worden, dus huidige partner en eventuele ex-partners. Er zijn dus vaak geen of a-typische klachten. Vage klachten zijn vooral: - jeuk - (buik)pijn - branderig gevoel bij het plassen of vrijen - tussentijdse bloedingen of cyclusstoornissen - vermoeidheid en misselijkheid - diarree - huiduitslag Duidelijke klachten zijn: - meer, gekleurde (geel-groene) of stinkende afscheiding - blaasjes (herpes), wratten of zweren op/rond geslachtsorganen - jeuk aan de penis, vulva, anus of schaamhaar, - gezwollen klieren of mijn in (één van de) bijballen of onderbuik 7. Onderzoek De meeste soa kunnen makkelijk door een (huis)arts opgespoord worden. De arts gaat na in hoeverre je risico gelopen hebt en vraagt of er klachten zijn. De arts zal een lichamelijk onderzoek doen naar zichtbare symptomen (inspectie van de slijmvliezen van de geslachtsorganen, mondholte en aars), er zal een bloedstaal genomen worden en een urinestaal gevraagd worden (best ochtendurine). Daarnaast kan er ook een wisser worden afgenomen (soort wattenstaafje waarmee vocht wordt opgenomen uit urinebuis, vagina, baarmoederhals, aars of keel). De stalen worden opgestuurd naar een laboratorium waar ze onderzocht worden. Het risicogedrag wordt ook besproken. Naargelang de gebruikte methode heb je onmiddellijk dan wel binnen de week het resultaat van het onderzoek. Er is een vensterperiode tussen de tijd van besmetting en opspoorbaarheid van ongeveer 6 weken, bij hiv loopt dit op tot 3 maanden. Als blijkt dat je een soa hebt, moeten alle partners waarmee je een seksuele relatie hebt bij hun arts langsgaan. Op die manier kunnen ze ook getest en behandeld worden. Hierover praten met je partner(s) is niet altijd makkelijk, maar wel noodzakelijk. Gedurende de behandeling vrij je ook best veilig. Je betaalt het remgeld voor het doktersconsult plus een deel van de labokosten. De exacte prijs hangt af van het aantal tests dat uitgevoerd werd. 8. Behandeling De behandeling bij bacteriële soa gebeurt met antibiotica. De meeste patiënten genezen van de soa na de antibioticakuur. De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 3

4 Bij virale soa is er geen algemene behandeling. De symptomen van de soa kunnen wel behandeld worden (wratten wegdoen, blaasjes behandelen), maar het virus zelf blijft in je lichaam zitten. Je kan er niet van genezen en heropflakkeringen van het virus zijn mogelijk. Bij soa die door parasieten zijn veroorzaakt, worden er crèmes of shampoos gebruikt. De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 4

5 Veroorzaakt door Soa Soa Klachten Overdracht Voorkomen Behandeling Gevolgen bij niet behandeling Bacterie Chlamydia De meeste vrouwen heeft geen klachten Tussentijdse bloedingen en buikpijn (vrouw) Branderig gevoel bij het plassen Etterige afscheiding Gonorroe De meeste vrouwen hebben geen klachten Branderig gevoel bij het plassen Groen-gelige afscheiding met onaangename geur Buikpijn Syfilis Pijnloze zweertjes (1 ste stadium) Haaruitval (2 de stadium) Huiduitslag (2 de stadium) Hoofdpijn (2 de stadium) Virus Hiv/aids Geen klachten Griepklachten Hepatitis B Geen klachten Moeheid Misselijkheid Alle contactvormen Alle contactvormen Contact schaamstreek Alle contactvormen Alle contactvormen Condoom Antibiotica Ontsteking van baarmoeder, eileiders, eierstokken, buikholte, bijballen of prostaat Onvruchtbaarheid bij mannen en vrouwen (door ontstekingen hierboven beschreven) Verhoogde kans op buitenbaarmoederlijke zwangerschap Condoom biedt bescherming, maar niet volledig Condoom Ongeneeslijk (klachten kunnen wel behandeld Condoom Vaccin worden) Rust Geen vet, koffie of alcohol Huiduitslag Onherstelbare schade aan allerlei organen Onvruchtbaarheid Hiv-infectie leidt tot aids en is dodelijk Bij niet-behandeling wordt het aidsstadium sneller bereikt Leverontsteking Onherstelbare schade aan de lever De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 5

6 Buikpijn Bloedcontact Herpes genitalis Pijnlijke blaasjes Pijn bij het plassen Jeuk Genitale wratten Geen klachten Jeuk Wratjes op en rond de geslachtsdelen (soms ook onzichtbaar) Alle contactvormen Huid- huid contact Alle contactvormen Huid- huid contact Condoom biedt bescherming, maar niet volledig Condoom biedt bescherming, maar niet volledig Ongeneeslijk (klachten kunnen wel behandeld worden, maar het virus blijft in je lichaam). Ongeneeslijk (wratten kunnen wel behandeld worden, maar het virus blijft in je lichaam). Opstoten blijven steeds mogelijk, verhoogde kans bij stress of oververmoeidheid Wratten kunnen steeds terugkeren Andere Candida Schimmelinfectie Andere Bacteriële vaginose Vrouwen: meer en andere afscheiding en jeuk Mannen: ontsteking van de eikel Vrouwen: meer en stinkende afscheiding, jeuk, roodheid, pijn bij plassen Mannen: geen klachten Parasiet Trichomonas Vrouwen: gekleurde en stinkende afscheiding, ontstoken schaamlippen Mannen: geen klachten Gebruik antibiotica Seksueel overdraagbaar Geslachtsdelen overmatig wassen met zeep Zelden seksueel overgedragen Alle contactvormen Parasiet Schaamluis Jeuk Alle contactvormen Condoom biedt weinig bescherming Condoom biedt weinig bescherming Medicatie / Spontane genezing of medicatie Condoom Medicatie / Condoom biedt weinig bescherming Lotion of crèmes / Ontsteking van de huid door het krabben De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 6

7 Parasiet Schurft Jeuk Gangetjes in de huid tussen de vingers, op polsen en ellebogen Contact schaamstreek Huid-huid contact Huid-huid contact Besmet beddengoed en kleding Condoom biedt bescherming, maar niet volledig De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 7 medicatie Vergemakkelijkt de kans op chlamydia, gonorroe, hiv,

8 9. Overzicht meest voorkomende soa Buitenbeentjes Bacteriële vaginose Artsen zijn het er nog niet over eens of de aandoening wordt overgedragen via intiem contact. Overmatig wassen met zeep kan ook een oorzaak zijn van deze soa. Het gebruik van antibiotica en intiemsprays, het niet tijdig wisselen van tampons of het dragen van al te nauwsluitende kledij kan de zuurtegraad verstoren. Klachten: Bij vrouwen is er een toegenomen afscheiding die naar rotte vis stinkt en soms jeuk, roodheid of pijn bij het plassen of gemeenschap. Mannen hebben zelden klachten, hoewel een ontsteking van de eikel mogelijk is. Onderzoek: de arts onderzoekt de afscheiding onder de microscoop. Ook een uitstrijkje kan nodig zijn voor onderzoek in een labo. Behandeling: bij een lichte vorm zal men wachten op spontane genezing, bij ernstige vormen raadt de arts spoeling aan en schrijft een pillenkuur voor. Gevolgen: Er zijn geen complicaties bij niet-behandeling voorgesteld, tenzij tijdens de zwangerschap en na het uitvoeren van een abortus. Candida Candida is een schimmelinfectie die je kan oplopen door seksueel contact maar ook door gebruik van antibiotica of intiemsprays. Daarnaast kan je ook candida krijgen bij een zwangerschap, vermoeidheid, spanning of (beginnende) suikerziekte. Sommige personen hebben last van steeds wederkerige ontstekingen, te wijten aan gunstige groeiomstandigheden voor de schimmel. Elke gelegenheid, gaande van maandstonden tot een schuimbad of vrijen is dan goed voor de schimmel om uit te groeien tot een infectie. Klachten: Bij vrouwen is er een toegenomen afscheiding, die waterachtig of brokkelig kan zijn. Daarnaast is er veel jeuk. Mannen hebben vaak minder klachten, al kan er een ontsteking van de eikel voorkomen. Dit zorgt voor een rood en schilferig uitzicht en jeuk aan de eikel en voorhuid. Onderzoek: De arts onderzoekt de afscheiding onder de microscoop, ook een uitstrijkje kan nodig zijn voor onderzoek in een labo. Behandeling: Ofwel schrijft de arts een tablettenkuur voor of men kiest voor een lokale behandeling met crèmes of vaginale ovules. Gevolgen: Er zijn geen complicaties bij niet-behandeling vastgesteld. Soa Chlamydia Chlamydia is een organisme tussen een bacterie en virus dat leeft in de slijmvliezen van de geslachtsdelen. Het heeft een voorkeur voor de baarmoedermond, plasbuis, anus en keel. Chlamydia is één van de meest voorkomende soa bij vrouwen in België. Ook bij mannen komt besmetting voor. Het gevaarlijke aan deze soa is dat de meeste vrouwen (tot 70%) geen klachten hebben, maar dat de complicaties ernstig kunnen zijn. Daarnaast is het ook nog eens een zeer besmettelijke soa. Klachten: Vrouwen hebben dus vaak geen klachten. Mogelijke klachten komen op twee tot drie weken na de besmetting. De klachten zijn dan meer afscheiding dan vroeger, pijn of branderig gevoel bij het plassen, pijn in de onderbuik, buikpijn bij het vrijen of bij het klaarkomen. Soms zijn er doorbraakbloedingen of bloedverlies bij het vrijen. Mannen hebben vaker en meestal wel klachten, zoals afscheiding uit de penis, een ochtenddruppel ( s morgens een beetje waterig verlies) en pijn bij het plassen. Onderzoek: Een arts neemt een uitstrijkjes van de plaats waar de besmetting mogelijk heeft plaatsgevonden. Of men onderzoekt een urinestaal of een vaginale wisser. Vermits chlamydia vaak De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 8

9 met een andere soa voorkomt, kan ook een bloedonderzoek plaatsvinden om andere soa op te sporen. Behandeling: Er bestaat een eenmalige kuur en een meerdaagse (7 dagen) antibioticakuur. Een week na de behandeling is het besmettingsgevaar voorbij. Gevolgen: Indien een vrouw een chlamydia-besmetting niet laat behandelen, kan chlamydia opklimmen van de baarmoedermond naar de baarmoederholte en daar eileiderontsteking veroorzaken. Deze eileiderontsteking gaat gepaard met een ziek gevoel en pijn in de onder- en soms in de bovenbuik. Behandelt men deze ontsteking niet goed dan kan zij leiden tot onvruchtbaarheid of verhoogde kans op buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Indien een man een chlamydia-besmetting niet laat behandelen, kan de ontsteking opstijgen, waarbij de bacteriën via de zaadleiders in de prostaat, bijbal of de teelbal terecht kunnen komen. Bijbalontsteking is dan de vaakst voorkomende complicatie. Het is te herkennen aan een hevige pijn in de balzak, soms uitstralend naar de lies. Genitale wratten Genitale wratten zijn het werk van het Humaan Papillomavirus (HPV) waarvan zo n 70 varianten momenteel geïdentificeerd zijn. Er is een verschil tussen uitwendige en inwendige genitale wratten. Uitwendige genitale wratten zijn momenteel een van de meest voorkomende soa in België, zowel bij mannen als bij vrouwen. Genitale wratten nemen verschillende vormen aan en komen op sterk uiteenlopende plaatsen voor. Sommige wratjes zie je niet met het blote oog en zijn pas zichtbaar na bevochtiging met azijnzuur. Deze bevinden zich in de vagina, op de baarmoederhals of in de aars. Inwendige genitale wratten zijn enkel zichtbaar bij een gynaecologisch onderzoek. Klachten: Vaak zijn er geen klachten, soms jeuk en irritatie. Soms ontstaat er maar één wratje, soms meerdere in korte tijd. Bij vrouwen verschijnen soms zichtbare wratten op en rond de vagina, de schaamlippen en rond de anus. Ook moeilijk zichtbare wratten zijn mogelijk, in de vagina, anus of op de baarmoedermond. Bij mannen zijn wratten zichtbaar op de eikel, op of onder de voorhuid, op de schacht van de penis, rond de anus, maar ook in de urinebuis of in de anus. Onderzoek: Meestal zijn de wratjes zichtbaar, via aanstippen met een azijnzuuroplossing maakt een arts de onzichtbare wratjes zichtbaar. Behandeling: Er zijn veel behandelingen, gaande van aanstippen tot behandeling met crème, maar ook behandeling met vloeibare stikstof, wegbranden, lasertherapie of operatief verwijderen. Gevolgen: De typen van het HPV die uitwendige genitale wratten veroorzaken, hebben geen gevolgen op langere termijn bij niet-behandeling. Gonorroe Gonorroe of druiper is de oudst bekende geslachtsziekte en leeft in de slijmvliezen van de geslachtsorganen. Gonorroe is net als chlamydia erg besmettelijk: zowel orale, genitale als anale seks kan zorgen voor overdracht. De bacterie hecht zich vast aan de slijmvliezen van de urine afvoerwegen en geslachtsdelen. De bacterie kan ook in de aars en de keel voorkomen. Klachten: Vrouwen merken vaak niets van de infectie. Toch zijn er veel klachten die mogelijk wijzen op een besmetting met gonorroe: meer afscheiding die er geel-groen uitziet met een onaangename geur, branderig gevoel bij het plassen, pijn of bloedverlies bij het vrijen. Ook doorbraakbloedingen of overvloediger en pijnlijke menstruatie zijn mogelijk. Mannen hebben in 90 procent van de gevallen klachten, enkele dagen na de besmetting, zoals branderig gevoel bij het plassen en een geelgroenige etterafscheiding. Bij anale besmetting kan er etter- of bloedverlies uit de aars optreden. Ook krampen, irritatie of jeuk, zijn mogelijk, alsook pijn bij de stoelgang en een drang zich vaak te ontlasten. Onderzoek: De arts neemt een uitstrijkje op de plaats van de besmetting (baarmoedermond, urinebuis, anus of keel) door slijm of etter op te nemen met een wattenstokje. Een labo onderzoekt dit. Vaak is er gelijktijdig ook controle op syfilis en chlamydia. Behandeling: Een injectie of eenmalige inname van antibiotica tabletten is voldoende. Vaak is ook een behandeling van chlamydia inbegrepen. Een week later gebeurt een controlebezoek. Is men genezen dan is ook het besmettingsgevaar voorbij. De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 9

10 Gevolgen: Indien een vrouw een besmetting met gonorroe niet laat behandelen kan de infectie via de baarmoeder opstijgen naar de eileiders en eierstokken. Een eileiderontsteking gaat gepaard met een ziek gevoel en pijn in de onder- en soms in de bovenbuik. Behandelt men deze ontsteking niet goed dan kan zij leiden tot onvruchtbaarheid of verhoogde kans op buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Indien een man een besmetting met gonorroe niet laat behandelen kan de ontsteking opstijgen, waarbij de bacteriën via de zaadleiders in de prostaat of de bijbal terecht komen. Bijbalontsteking is dan de vaakst voorkomende complicatie. Het is te herkennen aan een zwelling en hevige pijn in de balzak, soms uitstralend naar de lies. Dit kan tot verminderde vruchtbaarheid of onvruchtbaarheid leiden. Hepatitis B Hepatitis B wordt veroorzaakt door het Hepatitis B-virus. Hepatitis B is een echte soa, maar niet elke vorm van seksueel contact is even risicovol. Ook via bloedcontact kan je besmet raken. Het is de enige soa waartegen een vaccin bestaat. Klachten: Bij twee op drie besmette personen zijn er geen klachten. De andere personen worden echt ziek, met koorts, misselijkheid en braken. Daarna kan een fase volgen waarbij het wit van de ogen geel uitslaat en later soms gedeelten van de huid. De persoon plast donkergekleurde urine en de stoelgang is bijna kleurloos. Nadat het lichaam de infectie heeft overwonnen, blijft er een periode van vermoeidheid. Onderzoek: Via een bloedonderzoek wordt het virus opgespoord. Er is analyse nodig om na te gaan over welke soort geelzucht het gaat en in welk stadium de ziekte zich bevindt. Hepatitis B is niet de enige mogelijke oorzaak van geelzucht. Behandeling: Er is geen behandeling voor hepatitis B. Het enige dat je kan doen tijdens de acute fase is voldoende rust nemen en de lever ontzien door alcohol, koffie, medicijnen en vette voedingswaren te vermijden. De herstelperiode kan enkele maanden duren, maar je kan er volledig van genezen. Bij 5 tot 10 % van de besmette personen verdwijnt het virus na ziekte niet meer uit het lichaam. Zij zijn chronische dragers en blijven het virus in zich dragen voor de rest van hun leven. Vaccinatie: Men kan zich laten vaccineren om zich te beschermen. Het vaccin biedt 95 tot 99% bescherming. Het vaccin wordt in driemaal toegedoend, waarbij een controle plaatvindt één maand na de laatste toediening. Herpes Van het herpesvirus bestaan verschillende varianten, waaronder herpes-simplex-type 1 en herpessimplex- type 2. Het eerste type veroorzaakt de koortsblaasjes op mond en lippen, het tweede type is voornamelijk verantwoordelijk voor herpes genitalis. Het virus dringt via slijmvliezen of wondjes het lichaam binnen, waarna het zich begint te vermenigvuldigen. De aangetaste cellen verworden tot blaasjes, die op hun beurt openspringen tot kleine wondjes. Daarop verschijnen korstjes die afvallen. Dan ben je genezen, al blijft het virus in je lichaam gevangen. Het is geen ernstige, maar wel een zeer vervelende en zeer besmettelijke soa. Het lichaam raakt het virus nooit meer kwijt. Het virus zit gevangen in knooppunten van het zenuwstelsel en kan af en toe ontsnappen. Dat uit zich dan in een opflakkering van de klachten. Overdracht van het virus kan enkel tijdens de infectieperiode, zowel na de eerste besmetting als tijdens een opflakkering. Klachten: Er doet zich een irriterend, branderig gevoel voor op de plaats van besmetting, waarna er blaasjes ontstaan, die op hun beurt openspringen tot kleine, soms pijnlijke, wondjes. Op de wondjes verschijnen korstjes, die nadien afvallen. Soms doen de Lymfeklieren in de lies pijn en zijn ze opgezet. Men kan jeuk voelen of pijn bij het plassen. Onderzoek: De arts zal in eerste instantie louter op basis van de klachten en waarneembare verschijnselen een mogelijke diagnose stellen. Soms kan een aanvullend onderzoek van het vocht uit de blaasjes plaatsvinden. Bij een eerste besmetting is een bloedcontrole op syfílis aangeraden, met herhaling na enkele maanden. De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 10

11 Behandeling: Er bestaat geen geneesmiddel dat het virus uit het lichaam doet verdwijnen. De symptomen (blaasjes) kunnen wel behandeld worden met zalfjes of pillen. Gevolgen: In periodes van stress, vermoeidheid, vermindering van de weerstand door griep, door zonnebrand, menstruatie en geslachtsgemeenschap kan herpes opnieuw opflakkeren en een nieuwe uitbraak van koortsblaasjes veroorzaken. Schaamluis De schaamluis voelt zich niet alleen thuis in schaamhaar, maar ook in wenkbrauwen, wimpers en borsthaar. Ze huist niet in het hoofdhaar. Schaamluizen gaan niet alleen over via seksueel contact, maar ook via besmet beddengoed, kleding en handdoeken. De schaamluizen zijn vooral 's nachts actief. Ze zuigen zich vol bloed en leggen lichtbruine eitjes (heten). Deze zijn vast geklit aan de haren en komen na ongeveer een week uit. Klachten: Op zich zijn schaamluizen ongevaarlijk. Ze veroorzaken wel jeuk in de schaamstreek doordat ze bijten om bloed op te zuigen. Deze jeuk kan leiden tot krabben, wat dan weer kleine wondjes kan veroorzaken. Onderzoek: Inspectie van het lichaam naar de duidelijk zichtbare luizen en neten. Behandeling: Een besmetting met schaamluis is snel en goed te behandelen met lotions of crèmes. Daarnaast dienen beddengoed en handdoeken verwisseld en kleren gewassen. Gevolgen: Mogelijk gevolg is ontsteking van de huid door het krabben. Ook kunnen op termijn huidletsels en eczeem ontstaan. Schurft Schurft wordt veroorzaakt door een parasiet die gangetjes graaft in de huid. Ze graven deze gangetjes door de opperhuid met een uitscheiding op te lossen. Daarna eten ze deze "opgeloste" huid op en laten uitwerpselen achter. In die gangetjes laten ze ook hun eitjes na, waar na 2 tot 4 dagen larven uitkomen. Deze larven evolueren tot nimfen, die op hun beurt na enkele vervellingen tot volwassen mijten uitgroeien. De uitwerpselen, de gangetjes en de mijt zelf, veroorzaken een allergische reactie, wat de jeuk verklaart. Scabiës is een soa, maar ook (langdurig) huidcontact maakt besmetting mogelijk. Via kleding en beddengoed is er ook kans op overdracht. Klachten: Het voornaamste symptoom is jeuk over het hele lichaam, vooral 's avonds en 's nachts, wanneer de mijt actief is. Ook kleine blaasjes komen soms voor op enkele plaatsen waar de mijt zich bij voorkeur ophoudt: tussen de vingers, de polsen, voetrand, enkel en wreef, maar ook oksel, navel, de binnenkant van de dijen, de penis en rond de tepels. Onderzoek: De arts onderzoekt de huid op de aanwezigheid van gangetjes en schurftmijten. Deze laatste tracht men met een naald eruit te krijgen voor onderzoek. Behandeling: Schurft is makkelijk te genezen door in te smeren met een crème. Ook kleding, beddengoed en knuffelbeesten dienen gewassen en matras, kussens en dekens gelucht te worden. Gevolgen: Mogelijk gevolg is ontsteking van de huid door het krabben. Syfilis Syfilis is een redelijk besmettelijke soa, die evenwel in een vroeg stadium opspoorbaar en vrij makkelijk geneesbaar is. Er moet contact zijn van het slijmvlies of gekwetste huid met een syfiliszweer wil de bacterie overgaan. Zwangere vrouwen kunnen hun kind besmetten nog voor de geboorte. Klachten: Specifiek aan syfilis is dat de ziekte zich in drie stadia afspeelt met elk specifieke symptomen. Het eerste stadium begint een tot vier weken na de besmetting. Op de plaats van de besmetting ontstaat een (pijnloze) zweer met een harde rand of bodem, de harde sjanker. Dit gaat gepaard met een zwelling van de Lymfeklieren. Het zweertje kan voorkomen aan of in de geslachtsorganen, op of in de mond, aan en in de aars en geneest spontaan na enkele weken. Zeven tot tien weken na de besmetting komt syfilis in het tweede stadium. Symptoom is huiduitslag, meestal in de vorm van rozerode, niet-jeukende vlekjes, haaruitval, vlakke of wratachtige afwijkingen De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 11

12 op huid of slijmvliezen. Ook koorts, hoofd- en botpijnen en zwelling van de Lymfeklieren zijn mogelijk. Na enkele weken verdwijnen deze symptomen en komt de ziekte in een latente fase. Zonder behandeling kan de ziekte jaren symptoomloos blijven voortbestaan. In ongeveer 30 procent van de onbehandelde gevallen ontstaan beschadigingen van hart- en bloedvaten of het centrale zenuwstelsel. Onderzoek: De arts zal in eerste instantie louter op basis van de klachten en verschijnselen een mogelijke diagnose stellen. Microscopisch onderzoek van het wondvocht kan de dokter verder op weg helpen. Voor absolute zekerheid is bloedonderzoek nodig. Behandeling: Syfilis is in elk stadium te behandelen met penicilline-injecties. Gevolgen: Zonder behandeling blijft de syfilismicrobe in je lichaam en kan na 10 tot 15 jaar ernstige schade optreden aan het hart, de hersenen, de beenderen, de huid,... alle organen eigenlijk. Trichomonas Trichomonas slaat op een eencellig diertje dat zowel in de slijmvliezen van de vagina als de urinebuis van de man overleeft. Deze parasiet kan niet lang buiten deze omgeving leven, zodat besmettingen buiten seksueel verkeer zeldzaam zijn. Klachten: Enkele uren na de besmetting treden soms de eerste klachten al op. Bij de vrouw gaat dat van een stinkende grijswitte tot groengele afscheiding. Ook ontstoken schaamlippen en irritatie van de huid bij de vagina is mogelijk. Daarnaast kan een (lichte) pijn bij het plassen voorkomen. Mannen hebben meestal geen klachten, soms lichte afscheiding of branderig gevoel bij het plassen. Onderzoek: De arts kan de afscheiding onderzoeken onder de microscoop. Ook een uitstrijkje kan nodig zijn voor onderzoek in een laboratorium. Behandeling: Een eenmalige pillendosis volstaat ter behandeling. Gevolgen: Er zijn geen complicaties bij niet-behandeling vastgesteld. Aids Aids is de afkorting van Acquired Immune Deficiency Syndrome. Letterlijk vertaald staat dit voor 'verworven immuundeficiëntiesyndroom'. Aids is geen erfelijkheids ziekte, maar een aandoening die je tijdens het leven kan oplopen (verworven). Een baby die met aids geboren wordt, heeft de aandoening in de baarmoeder of tijdens de geboorte opgelopen. Ook besmetting via borstvoeding is mogelijk. Het immuunstelsel is het lichamelijk afweersysteem waarover elke mens beschikt. Het bestrijdt de groei van infecties en tumorcellen die veroorzaakt worden door virussen, bacteriën, schimmels. Deficiëntie betekent 'te weinig', 'tekort'. Bij aids werkt het immuunstelsel dus onvoldoende. Je lichaam kan zich dan niet langer verdedigen tegen ziekmakende kiemen die voor een gezonde mens geen probleem vormen. Een syndroom is een geheel van ziektebeelden en symptomen die in combinatie voorkomen. Hoewel aids een oorzaak heeft, kan het op verschillende wijzen tot uiting komen. Je wordt dus niet met aids besmet. Je kan wel een infectie met hiv oplopen, het virus dat aids veroorzaakt. Hiv staat voor human immunodeficency virus en is dus het virus dat het immuunstelsel uitschakelt. Je wordt besmet met hiv en na enkele jaren ontwikkel je aids. Tegenwoordig zijn er heel veel seropositieve (met hiv-besmet) personen die tientallen jaren met hiv rondlopen voordat ze aids ontwikkelen. Verloop van de ziekte: Je hebt bijvoorbeeld seks met een seropositieve persoon en je raakt besmet met hiv. In het begin van de besmetting merk je niets, eventueel wat vage griepklachten, maar je bent wel heel besmettelijk. Als je nu een aidstest doet is die negatief. Het duurt immers 3 tot 6 maanden voordat men hiv kan opsporen in het bloed. Na 6 maanden doe je een positieve aids-test en ben je seropositief. Je wordt dan opgevolgd door een arts en die zal je aidsremmers voorschrijven. Dit is een medicijnencocktail waardoor het aidsproces vertraagd wordt. Je weerstand wordt wel langzaam aangetast, maar je hebt nog geen aids. Als je aids ontwikkelt is je weerstand heel sterk gedaald en kan zelfs een verkoudheid dodelijk zijn. De meeste personen met aids krijgen infecties en/of kanker waaraan ze sterven. De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 12

13 Klachten: Een infectie met hiv geeft in eerste instantie geen duidelijk herkenbare symptomen. Je kan in de eerste dagen wat vage, griepachtige klachten hebben, maar voor de rest merk je niets. In een latere fase, als hiv zich verder verspreidt door je lichaam, kunnen de lymfeklieren opzwellen. Maar gezwollen lymfeklieren kunnen bij elke infectie voorkomen en zijn eigenlijk gewoon een teken dat het immuunstelsel vecht tegen een infectie. Als iemand met hiv in het aids-stadium terecht komt, kunnen opportunistische infecties wel duidelijke klachten geven. Naast deze infecties ontwikkelen mensen met aids ook vaker bepaalde tumoren en lymfomen. Behandeling: Aanvankelijk was er geen behandeling voor mensen met hiv. Een infectie met hiv betekende dat men op een dag aids zou ontwikkelen en daaraan sterven. ln 1996 kwamen de eerste positieve geluiden en in 1998 werd het succes van de zogenaamde combinatietherapie bevestigd. Deze medicatie heeft geleid tot een verandering van de vooruitzichten voor mensen met hiv en aids. Met de combinatietherapie of de zogenaamde Hoog Actieve Anti-Retrovirale Therapie' (HAART) zijn opvallende resultaten bereikt. Ze onderdrukt de activiteit van het virus, maar kan het niet vernietigen. Combinatietherapie geneest dus niet. Ze zorgt er wel voor dat de concentratie van T4- cellen opnieuw toeneemt. Deze cellen maken deel uit van het afweersysteem. Door hun toename kan het lichaam zich opnieuw beter verdedigen tegen infecties. Daardoor neemt ook de kans op infecties af. Daarnaast zorgt de combinatietherapie er ook voor dat de virale lading afneemt. Dit is het aantal kopieën van hiv dat er in één milliliter bloed zit. Bij de combinatietherapie dient men tegelijkertijd verschillende medicijnen toe. Er zijn momenteel drie groepen geneesmiddelen beschikbaar waarvan men combinaties maakt. Wanneer slechts één medicijn gebruikt wordt, treedt er immers snel resistentie op. Hierbij vindt het virus een manier om de geblokkeerde stap te omzeilen en dan is het middel niet langer doeltreffend. Het ontstaan van resistentie tegen de drie groepen van medicatie is onwaarschijnlijk. Om een goed effect te bereiken met de behandeling is het belangrijk dat er steeds voldoende medicijn in het bloed aanwezig is. Dit betekent dat de medicijnen in de juiste dosissen, op de juiste tijdstippen en op de juiste wijze (met of zonder voeding) moeten worden ingenomen. Men spreekt in deze context van therapietrouw. Bij het samenstellen van een combinatie van medicijnen is het dus niet alleen belangrijk om te onderzoeken welke medicatie het beste werkt, maar ook welke medicijnen het best in het leven van de patiënt passen. Daarbij komt nog dat de verschillende medicijnen nogal wat nevenwerkingen hebben. Omdat er tegenwoordig meerdere medicijnen beschikbaar zijn, kan men in dat geval wel vaak overschakelen op een ander middel. Aids is tot de dag van vandaag niet geneesbaar maar is wel geëvalueerd naar een chronische ziekte. Toch geven seropositieve mensen aan dat het sociaal gezien heel moeilijk is omdat veel mensen hen anders gaan bekijken en hen een stigma geven. 10. Jongeren en soa Soa komen het meest frequent voor bij 20 tot 24 jarige heterojongeren waarvan het merendeel vrouwen. Het kan zijn dat de besmetting op een jongere leeftijd gebeurd is, maar de statistieken van de registratie kunnen hierover geen uitspraak doen. Een eerste kwetsbare groep voor soa zijn jongeren (tot 18 jaar) en jongvolwassenen/volwassenen (18 tot 30 jaar) met heteroseksuele contacten. Chlamydia is de vaakst vastgestelde soa via heteroseksueel contact bij mannen en vrouwen: bij driekwart van de chlamydia-gevallen wordt een heteroseksuele geaardheid gemeld. Chlamydia wordt vaker vastgesteld bij jonge vrouwen (15-29 jaar) in vergelijking met oudere vrouwen, met een piek van diagnoses in de leeftijdsgroep jaar. Net als chlamydia worden genitale wratten het meest vastgesteld bij heteroseksuele mannen en vrouwen. Verklarende factoren voor het vaker voorkomen van soa bij jongeren en jongvolwassenen: De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 13

14 - Vooral jongvolwassenen zitten volop in een seksueel en relationeel leerproces : ze hebben hun eerste vaste partnerrelatie gemiddeld rond hun 20ste en ervaren hierna een periode van seriële monogamie, tot ze een partner kiezen en hiermee een gezin stichten. In deze leerperiode lopen ze een hoog risico op soa. - Onderzoek in Nederland (De Graaf e.a., 2005) toont ook aan dat steeds meer jonge mensen op een minder consequente manier een condoom gebruiken bij losse partners. - Jongeren en jongvolwassenen zijn gekenmerkt door een lage risico-inschatting: zij zijn zich niet bewust van het risico op besmetting, ondanks de stijging van het aantal soa. Zij erkennen dat heel wat leeftijdsgenoten risico s lopen, behalve zijzelf. - Jongvolwassenen laten het condoom in de relatie relatief snel achterwege aangezien anticonceptie wordt gebruikt. Jongvolwassenen denken bij veilig vrijen vooral aan het zich beschermen tegen ongeplande zwangerschap en niet aan soa (Borms 2010). - Wat betreft testgedrag kennen soa zoals Chlamydia vaak een asymptomatisch verloop met weinig of geen klachten. Daardoor laat men zich niet snel testen op soa. 11. Aan de slag met jongeren rond soa Jeugd en Seksualiteit heeft heel wat materiaal om te werken met jongeren rond seksueel overdraagbare aandoeningen. Soa Souvenir Soa Souvenir is een educatief spel die je op een speelse manier wegwijs maakt in de seksueel overdraagbare aandoeningen. Het spel bestaat uit drie delen: - In het eerste deel maak je via verschillende spelmethodieken kennis met de namen, besmettingswijze, mogelijke klachten en behandeling van de meest voorkomende soa in België. Bij deze kennisfase doorloop je 5 korte spelen die elk 10 tot 15 minuten duren - Het tweede deel stelt de relationele aspecten in de kijker: communiceren over veilig vrijen, eigen grenzen in lichamelijkheid en seksualiteit afbakenen en die van anderen respecteren, betekenis van vertrouwen en trouw in een relatie, rolverwachtingen enzo Je kan je houding ten aanzien van veilig vrijen verhelderen via uitspraken, vragen en rollenspelen - Een evaluatie rond het spel af Online spel: Besmettingsgevaar Op de website kunnen jongeren online Besmettingsgevaar spelen. Het doel van het spel is dat jongeren zien welke seksuele contacten veilig zijn en welke niet. Op een speelse manier kom je te weten welke soa er zijn, hoe je ze kan oplopen en hoe je jezelf ertegen kan beschermen. Meer informatie vind je ook in de overzichtstabel en de overdrachttabel die aan het spel gelinkt zijn. Als speler kan je zelf niet kiezen welke soa er in het spel komt of hoe je gaat vrijen. Wel beslis jij met je wie je eventueel wil vrijen en hoe je je wil beschermen. Denk jij om de 7 seconden aan seks?- Mythes en taboes rond relaties en seksualiteit Een doebrochure rond mythes en taboes. Je vindt er informatie over een soa-test bij de huisarts en je kan praten over mythes en taboes rond veilig vrijen. Beddengoed- voorbehoedmiddelengids voor jongeren In Beddengoed staat naast heel wat informatie over voorbehoedmiddelen, ook een overzichtstabel van soa en enkele werkvormen om hiermee aan de slag te gaan. De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 14

15 12. Bronnen: - Denk jij om de 7 seconden aan seks?, Jeugd en Seksualiteit, Seksuologie, onuitgegeven cursus Vroedkunde, Svenja Vergauwen, Feiten en cijfers jongeren en seksualiteit, Sensoa 2011 De themadossiers vallen onder de volgende licentie Pagina 15