HET EUROPEES PARLEMENT STAAT VOOR MENSENRECHTEN. SACHAROV- PRIJS VOOR

Transcriptie

1 HET EUROPEES PARLEMENT STAAT VOOR MENSENRECHTEN. SACHAROV- PRIJS voor de vrijheid van denken 2012

2 Martin Schulz Voorzitter van het Europees Parlement

3 Voorwoord De afgelopen twintig jaar heeft de Europese Unie de inspanningen erkend en beloond van mensen en organisaties die hun leven gewijd hebben aan het bevorderen van de vrijheid van denken. De Sacharovprijs is uitgegroeid tot een symbool voor iedereen die strijdt tegen onderdrukking, autoritaire regimes en schendingen van de mensenrechten. De prijs is de belichaming van de blijvende, niet-aflatende steun van het Europees Parlement voor diegenen die zich uitzonderlijk sterk en moedig hebben getoond tegenover onderdrukking en willekeurig machtsvertoon. Vier van de uiteindelijke zes kandidaten voor de Sacharovprijs 2012 zitten momenteel een celstraf uit. Zij zijn aangehouden, veroordeeld en opgesloten voor daden die het Europees Parlement aanmoedigt. Zoals Andrej Sacharov ooit zei: Intellectuele vrijheid is essentieel voor onze samenleving de vrijheid om informatie te verzamelen en te verspreiden, de vrijheid om open en zonder angst het debat te kunnen aangaan en de vrijheid die mensen ervaren als zij verschoond blijven van druk van hogerhand en pressie door vooroordelen. De toekenning van de Sacharovprijs 2012 voor de vrijheid van denken aan Nasrin Sotoudeh en Jafar Panahi moet worden gezien als een uiting van solidariteit met en bewondering voor een vrouw en een man die niet toegaven aan angst en intimidatie en die beslisten om het lot van hun land boven hun eigen lot te stellen. Nasrin Sotoudeh zit tegenwoordig opgesloten in de beruchte Evin-gevangenis. Zij is erg verzwakt en kwetsbaar ten gevolge van een aantal hongerstakingen, en zij wordt bijzonder slecht en wreed behandeld in de gevangenis. Haar edelmoedige en onbaatzuchtige werk als mensenrechtenadvocaat werd brutaal afgestraft. Jafar Panahi is een bekroond regisseur die veroordeeld is tot zes jaar cel. Hij mag de komende twintig jaar geen films meer maken. Dankzij de humoristische en accurate manier waarop hij zijn medeburgers toont, kon de wereld zien hoe rijk, creatief en divers de Iraanse maatschappij is. Hij werd een eerste keer aangehouden in 2009, na een steunbetuiging aan het adres van manifestanten die vermoord werden tijdens protesten tegen de presidentsverkiezing. De toekenning van de Sacharovprijs aan Sotoudeh en Panahi is ook een vorm van erkenning voor alle Iraniërs die zich inzetten voor een beter Iran, een Iran waar creativiteit het haalt van angst, waar de rechtsstaat het recht van de sterkste opzijschuift, waar dialoog afzondering verdringt en waar democratie in de plaats komt van autocratie. Het Europees Parlement zal zich blijven inzetten om de laureaten van de Sacharovprijs samen te brengen opdat zij elkaar kunnen steunen in hun strijd voor democratische vrijheden en in de verdediging van de mensenrechten. We hopen dat we via dit netwerk een veilige haven kunnen creëren voor iedereen die de vrijheid van denken een warm hart toedraagt en dat we de boodschap van vrede, verdraagzaamheid en vrijheid, die alle Europeanen na aan het hart ligt, kunnen consolideren. 3

4 Europese Unie: de rol van het Europees Parlement op het vlak van mensenrechten De Europese Unie is gegrondvest op de beginselen van eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten. Deze waarden, die in het Verdrag betreffende de Europese Unie zijn verankerd, zijn gemeenschappelijk voor alle lidstaten en zijn juridisch bindend. Wanneer een lidstaat een ernstige inbreuk pleegt op deze waarden, kunnen de rechten van die lidstaat uit hoofde van de EU-verdragen geschorst worden, als het Europees Parlement daarmee instemt. In haar betrekkingen met de rest van de wereld, is de Unie ertoe gebonden haar waarden en belangen te verdedigen en te bevorderen en bij te dragen tot de bescherming van haar burgers, te streven naar vrede, veiligheid, de duurzame ontwikkeling van de aarde, solidariteit en wederzijds respect tussen volkeren, vrije en eerlijke handel, de uitbanning van de armoede en de bescherming van de mensenrechten, met name de rechten van het kind, en de strikte naleving en ontwikkeling van het internationale recht, met inbegrip van de eerbiediging van de beginselen van het VN-Handvest. Ten aanzien van derde staten bepaalt het Verdrag dat de ontwikkeling en versterking van de democratie en de rechtsstaat en de eerbiediging van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden tot de belangrijkste doelstellingen van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid en van de ontwikkelingssamenwerking behoren. Deze doelstellingen zijn expliciet in het Verdrag opgenomen, voornamelijk dankzij de pressie van het Europees Parlement, dat zich mede door het appel van de burgers binnen en buiten de EU en door de veelzijdige activiteiten van niet-gouvernementele organisaties gestimuleerd voelde om op de voorgrond te treden in het EU-optreden om de mensenrechten te verdedigen. Het Verdrag van Lissabon, waarin het Verdrag betreffende de Europese Unie wordt gewijzigd, omvat het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, dat in 2009 van kracht werd uit hoofde van het Verdrag. Het Verdrag van Lissabon bevat eveneens de rechtsgrond voor de toetreding van de EU als geheel tot het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens, dat in 1950 werd opengesteld voor ondertekening door de lidstaten van de Raad van Europa. Alle 27 lidstaten van de EU en Kroatië, dat in 2013 tot de Unie zal toetreden, hebben het EVRM geratificeerd. Het Verdrag zelf werd gewijzigd in artikel 59 om de toetreding van de Europese Unie mogelijk te maken, en de procedure daartoe is reeds ingezet. In overeenstemming met de ontwerpovereenkomst die werd bereikt in 2011, zou er voor de EU een rechter zetelen in het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, het gerechtelijke orgaan van het EVRM, en zouden 18 leden van het Europees Parlement deelnemen aan het proces voor de selectie van de rechters, onder toezicht van de parlementaire vergadering van de Raad van Europa. 4

5 Het Handvest, het EVRM en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties en navolgende pacten, zijn voor de Europese Unie en haar lidstaten de belangrijkste referentiedocumenten voor volkenrechtelijke kwesties op het gebied van de mensenrechten. Kort nadat de Raad van de Europese Unie het EU-jaarverslag over de situatie van de mensenrechten uitbrengt, stelt het Europees Parlement een jaarverslag op over de mensenrechtensituatie in de wereld en het mensenrechtenbeleid van de Unie. De Subcommissie mensenrechten van de Commissie buitenlandse zaken is het orgaan van het Europees Parlement dat instaat voor parlementaire initiatieven op dit terrein. Zij biedt een permanent forum voor het debat met mensenrechtenverdedigers over de situatie op het vlak van mensenrechten en democratie in derde landen. Daarnaast organiseert de Commissie ontwikkelingssamenwerking regelmatige bijeenkomsten over de mensenrechten in ontwikkelingslanden of over speciale onderwerpen als kindsoldaten of kindslaven, waaraan zowel mensenrechtenorganisaties als vertegenwoordigers van de betrokken regeringen deelnemen. De Commissie ontwikkelingssamenwerking neemt samen met de Commissie buitenlandse zaken en haar Subcommissie mensenrechten deel aan de nominatie en selectie van een shortlist met kandidaten voor de jaarlijkse Sacharovprijs voor de vrijheid van denken. De winnaar wordt gekozen door de Conferentie van Voorzitters van de politieke fracties van het Europees Parlement. In het maandelijkse plenaire debat over de urgenties, worden mensenrechtenschendingen in derde landen en met name individuele gevallen behandeld, waarbij de desbetreffende regeringen tot optreden worden gemaand. Uit de reacties van de regeringen blijkt dat zij niet ongevoelig zijn voor de kritiek van het Europees Parlement. Soms hebben de resoluties van het Europees Parlement een onmiddellijk effect en vaak dienen zij als uitgangspunt voor stappen van de Raad van ministers van de Unie, van de Commissie en van de Europese Dienst voor extern optreden. Het Parlement kan op grond van zijn wetgevende bevoegdheden de sluiting van belangrijke verdragen met derde landen blokkeren indien sprake is van ernstige schendingen van de mensenrechten en de democratische beginselen. Het Parlement dringt dan ook aan op de strikte naleving van de mensenrechtenclausules die systematisch worden opgenomen in zulke overeenkomsten. In september 2011 werd de associatie- en samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en Syrië geschorst vanwege mensenrechtenschendingen. Het Parlement versterkt zijn rol door de aanneming van politieke resoluties, door het houden van hoorzittingen met vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld in derde landen, door het sturen van ad-hocdelegaties om de mensenrechtensituatie in verschillende landen ter plekke te beoordelen en door de parlementaire democratie en de parlementaire politieke dialoog te ondersteunen, met name via interparlementaire delegaties en vergaderingen. Bij hun regelmatige ontmoetingen met parlementsleden uit partnerlanden brengen de leden van het Europees Parlement vaak individuele zaken ter sprake, wat soms positieve resultaten oplevert. 5

6 6 Het belangrijkste politieke forum voor de dialoog tussen het Europees Parlement en parlementsleden uit Afrikaanse landen, het Caribische gebied en de Stille Oceaan is de Gemengde Parlementaire Vergadering EU-ACS. De Euromediterrane Parlementaire Vergadering biedt een platform voor een gestructureerde dialoog met de mediterrane landen over mensenrechten en democratie en een forum waar gedebatteerd kan worden over aanslepende geschillen. De Euro-Latijns-Amerikaanse Parlementaire Vergadering, EuroLat, neemt resoluties aan en doet aanbevelingen aan de verschillende organisaties, instellingen en ministeriële groepen die belast zijn met de ontwikkeling van de biregionale strategische associatie. Dit orgaan houdt zich bezig met vraagstukken op het vlak van democratie, buitenlands beleid, bestuur, integratie, vrede en de rechten van de mens. De Parlementaire Vergadering Euronest is het parlementaire forum voor de bevordering van politiek partnerschap en een verdere economische integratie tussen de Europese Unie en de partners in Oost-Europa. Zij werd in 2011 opgericht en omvat een permanente commissie voor mensenrechten en democratie. Het Europees Parlement houdt ook nauw toezicht op het werk van de VN-Mensenrechtenraad die in juni 2006 in het leven werd geroepen en het kaart de vraagstukken die door de EU naar voren worden geschoven aan tijdens de vergaderingen van die raad. Het Parlement draagt er in feite in beslissende mate toe bij dat de mensenrechtenproblematiek op de Europese agenda komt. Het heeft een reeks specifieke initiatieven ontwikkeld op gebieden als het tegengaan van foltering, de bescherming van minderheden, het voorkomen van conflicten, de bevordering van rechten van vrouwen en de rechten van het kind, de bescherming van mensenrechtenverdedigers, en de rechten van inheemse volken en die van mensen met een handicap. Het Europees Parlement verleent actief steun aan de campagne voor een VN-moratorium op executies en de wereldwijde afschaffing van de doodstraf en aan het Internationaal Strafhof in zijn strijd tegen straffeloosheid bij genocide, oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid. Het heeft zijn steun verleend aan de instelling van een Europees waarnemingscentrum voor racisme en vreemdelingenhaat, inmiddels vervangen door het op 1 maart 2007 opgerichte grondrechtenagentschap, en aan de EU-campagne ter bestrijding van geweld tegen vrouwen. Door zijn deelname aan verkiezingswaarnemingsmissies en door het werk van zijn Bureau voor de bevordering van de parlementaire democratie is het actief betrokken bij de democratiseringsprocessen in derde landen. Het Europees Parlement zal bij zijn werkzaamheden ook de wisselwerking met het net opgerichte Europese Fonds voor democratie optimaal benutten. Het Europees Parlement heeft zijn begrotingsbevoegdheden al gebruikt om de financiële steun voor democratie- en mensenrechtenprogramma s aanzienlijk te verhogen. Het heeft zich met succes ingezet voor het behoud van een afzonderlijk instrument voor de financiering van deze activiteiten: het Europees Instrument voor democratie en mensenrechten. Dit is een financieringsen beleidsinstrument dat moet bijdragen aan de ontwikkeling en versterking van de democratie en de rechtsstaat en de eerbiediging van alle mensenrechten en fundamentele vrijheden in derde landen over de gehele wereld, waarbij bijzondere aandacht uitgaat naar organisaties uit het maatschappelijk middenveld.

7 Ook hecht het Europees Parlement veel belang aan versterking van de economische en sociale rechten van de burgers binnen de Unie. De situatie van de grondrechten binnen de EU wordt behandel door de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken. Die commissie zet zich in om racisme, religieuze onverdraagzaamheid en vreemdelingenhaat te bestrijden en de behandeling van asielzoekers en migranten te verbeteren. Indien EU-burgers van oordeel zijn dat hun grondrechten zijn geschonden, kunnen zij zich bovendien richten tot de Europese Ombudsman of tot de Commissie verzoekschriften van het Europees Parlement. De Ombudsman verwerkt klachten over het optreden van de EU-organen, terwijl de Commissie verzoekschriften vragen behandelt over inbreuken door de lidstaten ten aanzien van hun verplichtingen. Die lidstaten hebben niet zelden hun wetgeving of praktijken moeten wijzigen na een inbreukprocedure om deze aan het gemeenschapsrecht aan te passen. Het Europees Parlement brengt elk jaar de strijdlust en de moed van mensenrechtenverdedigers, dissidenten en activisten die zich inzetten voor de strijd voor de mensenrecht en de fundamentele vrijheden onder de aandacht in het kader van de Sacharovprijs voor de vrijheid van denken. In 2008 bestond de Sacharovprijs twintig jaar. Ter ere van deze gebeurtenis hield het Europees Parlement een conferentie met de titelefoon: Twintig jaar actieve ondersteuning van de mensenrechten: Sacharovprijswinnaars vertellen hun verhaal. Vele winnaars namen deel aan deze conferentie en deelden er hun mening over mensenrechten in de wereld en over het belang van de Sacharovprijs. Hauwa Ibrahim, die de prijs won in 2005, gebruikte haar prijzengeld om meer dan 100 kinderen naar school te laten gaan. Las Madres de la Plaza de Mayo, de winnaars van 1992, hebben hun prijzengeld aangewend om een boekenwinkel, een politiek café en een universiteit te openen voor meer dan 2400 studenten. Elena Bonner, de weduwe van Andrej Sacharov, was eveneens aanwezig op de conferentie. Als vermaard actievoerster voor mensenrechten en democratie bevestigde Elena Bonner nogmaals het standpunt van haar echtgenoot dat mensen altijd hun geweten moeten volgen en haar eigen overtuiging dat mensenrechten aan de basis liggen van beschaving. Tijdens deze conferentie werd eveneens het Sacharovnetwerk gelanceerd door de toenmalige voorzitter van het Europees Parlement, Hans-Gert Pöttering. MENSENRECHTEN 7

8 Andrej Sacharov, de man naar wie de prijs is vernoemd Sinds 1988 verleent het Europees Parlement jaarlijks de Sacharovprijs voor de vrijheid van denken, om in de geest van Andrej Sacharov personen of organisaties te onderscheiden die voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden opkomen en onderdrukking en onrecht bestrijden. Andrej Sacharov ( ), een gerenommeerd fysicus, lid van de Academie van Wetenschappen, dissident en winnaar van de Nobelprijs voor de vrede in 1975, zond vanuit zijn ballingschap in de stad Gorki een boodschap aan het Europees Parlement waarin hij in bewogen woorden zijn vreugde uitte over de instelling door het Europees Parlement van een naar hem vernoemde prijs voor de vrijheid van denken. Hij zag daarin, terecht, een aanmoediging voor al diegenen die zoals hij strijden voor de eerbiediging van de rechten van de mens. Als pionier in de kernfysica in de USSR was Andrej Sacharov erg bezorgd over de beginnende wapenwedloop, die de dreiging van een nucleaire wereldoorlog tijdens de periode van de Koude Oorlog verhoogde. Nadat hij in de Westerse pers een essay publiceerde in samizdatvorm (een zelfgedrukte, getypte versie) met daarin Gedachten over vooruitgang, vreedzame co-existentie en intellectuele vrijheid, werd Sacharov verbannen uit de militaire onderzoekswereld. In 1970 werkte hij mee aan de oprichting van de Commissie mensenrecht in de USSR en in 1972 trouwde hij met medemensenrechtenactiviste Elena Bonner. Ondanks toenemende druk vanuit de regering, probeerde Sacharov niet enkel om dissidenten in eigen land vrij te krijgen, maar werd hij ook een van de moedigste mensen die kritiek hadden op het regime en werd hij de belichaming van de strijd tegen schendingen van de grondrechten. Hij was, om het met de woorden van het Nobelcomité te zeggen, een woordvoerder voor het geweten van de mensheid. Zijn verzet hield stand, ondanks ernstige bedreigingen en verbanning. Geheel in de geest van Sacharov hebben degenen die met de Sacharovprijs werden geëerd, bewezen hoeveel moed, geduld en innerlijke kracht nodig is om de mensenrechten te verdedigen en zich in te zetten voor de naleving ervan. In bijna alle gevallen moesten zij grote offers brengen voor hun inzet voor de waardigheid van de mens niet zelden was dat vervolging, verlies van de persoonlijke vrijheid, slagen of ballingschap. In sommige gevallen kregen de winnaars niet de vrijheid om hun prijs persoonlijk in ontvangst te komen nemen. Met de verlening van de Sacharovprijs huldigt het Europees Parlement uitzonderlijke inspanningen op het vlak van de vrijheid van denken en meningsuiting om onverdraagzaamheid, fanatisme en haat te bestrijden. Hiermee geeft het Europees Parlement uitdrukking aan zijn overtuiging dat de grondrechten niet alleen het recht op leven en de onschendbaarheid van de persoon omvatten, maar ook de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid. Deze vormen een bolwerk tegen onderdrukking en zijn een graadmeter voor een democratische, open maatschappij. Het Europees Parlement heeft zich bij de instelling van de Sacharovprijs in hoge mate laten inspireren door artikel 19 van het Internationale Verdrag van de Verenigde Naties inzake burgerlijke en politieke rechten van 16 december 1966, dat mede de vrijheid omvat inlichtingen en denkbeelden van welke aard ook te garen, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen, hetzij mondeling, hetzij in geschreven of gedrukte vorm, in de vorm van kunst, of met behulp van andere media naar zijn keuze. Het Europees Parlement reikt de prijs, waaraan een geldbedrag van euro is verbonden, uit tijdens een plechtige zitting in Straatsburg. De datum van de prijsuitreiking wordt zo dicht mogelijk in de buurt van 10 december gekozen, de dag waarop in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties is ondertekend. 8

9 Netwerk van winnaars van de Sacharovprijs In 2008, toen het 20-jarige jubileum van de Sacharovprijs voor de vrijheid van denken werd gevierd, gaf Hans-Gert Pöttering, de toenmalige voorzitter van het Europees Parlement, het officiële startsein voor het Sacharovnetwerk, een platform dat winnaars in staat stelt hun activiteiten met elkaar te verbinden en elkaar solidariteit te tonen. Ter ere van deze gebeurtenis hield het Europees Parlement een conferentie met de titel: Twintig jaar actieve ondersteuning van de mensenrechten: Sacharovprijswinnaars vertellen hun verhaal. De laureaten ondertekenden een gezamenlijke verklaring waarin zij overeenkwamen hun gezamenlijke inspanningen voor de ondersteuning van mensenrechtenverdedigers in de wereld te versterken door middel van gemeenschappelijke acties van de Sacharovprijswinnaars en in samenwerking met het Europees Parlement. De activiteiten van het netwerk werden verder uitgebreid met de conferentie van november 2011, waarop alle laureaten waren uitgenodigd. Op het jaarlijkse evenement van het Sacharovnetwerk van oktober 2012 wisselden de huidige medevoorzitters van het netwerk, de voorzitter van het Europees Parlement, Martin Schulz, en de laureaten van 2011, Ali Ferzat, Asmaa Mahfouz en Ahmed El Senussi openlijk van mening over het bouwen aan democratie. De laureaten waren eveneens aanwezig als sprekers op het eerste Wereldforum voor democratie in Straatsburg, dat werd georganiseerd met medewerking van onder meer het Europees Parlement. In 2013 zal de Sacharovprijs 25 jaar bestaan. Laureaten uit de hele wereld die de vrijheid genieten zullen naar Brussel komen om te vertellen over hun strijd en om elkaar bij te staan en te verrijken op de conferentie van het Sacharovnetwerk. 9

10 DE PRIJSWINNAARS 1988 Nelson Rolihlahla Mandela; Anatoli Marchenko (postuum) 1989 Alexander Dubček 1990 Aung San Suu Kyi 1991 Adem Demaçi 1992 Las Madres de la Plaza de Mayo 1993 Oslobodjenje 1994 Taslima Nasreen 1995 Leyla Zana 1996 Wei Jingsheng 1997 Salima Ghezali 1998 Ibrahim Rugova 1999 Xanana Gusmão 2000 Basta Ya! 2001 Izzat Ghazzawi; Nurit Peled-Elhanan; Dom Zacarias Kamwenho 2002 Oswaldo José Payá Sardiñas 2003 Secretaris-generaal van de Verenigde Naties Kofi Annan en het voltallige VN-personeel 2004 Wit-Russische Journalistenvereniging 2005 Dames in het Wit; Hauwa Ibrahim; Verslaggevers zonder grenzen 2006 Aliaksandr Milinkevich 2007 Salih Mahmoud Mohamed Osman 2008 Hu Jia 2009 Memorial (Oleg Orlov, Sergej Kovalev en Loedmilla Aleksejeva namens Memorial en alle andere mensenrechtenverdedigers in Rusland) 2010 Guillermo Fariñas 2011 Arabische Lente (Mohamed Bouazizi, Ali Ferzat, Asmaa Mahfouz, Ahmed El Zuber El Senussi en Razan Zaitouneh) 2012 Nasrin Sotoudeh en Jafar Panahi 10

11 Nasrin Sotoudeh Jafar Panahi Sacharovprijs voor de vrijheid van denken 2012

12 Sacharovprijs voor de vrijheid van denken 2012: Nasrin Sotoudeh en Jafar Panahi Nasrin Sotoudeh is een mensenrechtenadvocaat die momenteel een celstraf van zes jaar uitzit in de beruchte Evin-gevangenis omdat zij onbevreesd opkwam voor dissidenten die in 2009 werden gearresteerd tijdens de massale protesten tegen de presidentsverkiezingen, die volgens hen frauduleus waren. Politieke gevangenen lieten zich door haar vertegenwoordigen omdat zij sterk en moedig genoeg was om de gerechtelijke autoriteiten en de inlichtingendienst te trotseren. Zij is eveneens een sterke tegenstander van de doodstraf voor minderjarigen. Sotoudeh, die 45 jaar oud is, is ondertussen erg verzwakt nadat zij in hongerstaking ging om te protesteren tegen de druk die werd uitgeoefend op haar familie en tegen de barre omstandigheden in de gevangenis. In een brief aan haar kinderen Mehrvaeh en Nima, die op persian2english.com werd gepubliceerd, zei Nasrin dat het haar pijn deed dat ze hun stem niet kon horen. Naast alle maatschappelijke en professionele rollen die ik bekleed, ben ik er ook trots op dat ik moeder ben, in het bijzonder voor jullie twee maar ik wil niet dat mijn kinderen mij in deze omstandigheden zien, terwijl ik gedwongen, onderdrukt en vernederd wordt. Ik wil niet dat mijn kinderen denken dat anderen hen onrecht kunnen aandoen door hun macht te misbruiken. Een familiebezoek werd haar ontzegd omdat zij weigerde om een chador te dragen, die, in tegenstelling tot de hijab, niet verplicht is in de wet. Jafar Panahi is een filmmaker die de komende twintig jaar geen films meer mag maken. Als openlijke aanhanger van de zogeheten Groene beweging, een Iraanse oppositiebeweging, en vanwege de kritiek die hij uitte op president Ahmadinejad, werd hij eveneens veroordeeld tot zes jaar cel wegens propaganda tegen de Islamitische Republiek. Hij leeft momenteel een beetje in de vergetelheid, aangezien hij het land niet mag verlaten en niet met de media mag praten, maar hij blijft zich verzetten tegen deze beperkingen en hij blijft vechten voor zijn vrijheid van meningsuiting. Jafar Panahi is 51 jaar oud en liet zich inspireren door realisme en een menselijke kijk op het leven. In zijn films had hij vooral aandacht voor de moeilijke omstandigheden waarin kinderen, armen en met name vrouwen in Iran sinds de Islamitische revolutie leven en belichtte hij ook de toorn en de censuur van de Iraanse autoriteiten. Zijn films, die in de prijzen vielen in Cannes en Venetië, zijn verboden in zijn thuisland en hebben er meer dan eens voor gezorgd dat hij in de cel terechtkwam. In 2010 werd hij gearresteerd samen met zijn vrouw, zijn dochter en 15 vrienden, die later allemaal vrijgelaten werden. In 2011 nam hij This is not a Film op, waarin te zien is hoe hij aan de keukentafel met zijn advocaat praat, in afwachting van zijn opsluiting. Deze kortefilm werd als verrassing getoond op het filmfestival van Cannes, nadat hij op een usb-stick verstopt in een cake Iran werd buitengesmokkeld. Zoals de Brits-Iraanse komiek Omid Djalili al zei: Het is een waar geschenk, het is een goede grap, het zegt heel wat over het karakter van de man. 12

13 1988 Nelson Rolihlahla Mandela Nelson Rolihlahla Mandela, Nobelprijswinnaar in 1993, geboren in 1918 te Umtata (Zuid-Afrika), werd in 1994 bij de eerste vrije verkiezingen gekozen tot president en regeringsleider van de Republiek Zuid-Afrika. Het grootste deel van zijn leven bracht hij achter de tralies door. Voor zijn landgenoten en voor de wereld was hij als leider van het ANC (African National Congress) het symbool van het verzet van de zwarte bevolking tegen het mensonterende apartheidsregime. Op het moment van de toekenning van de prijs in 1988 had Mandela nog huisarrest. Sinds juni 1999 heeft hij zich uit het openbare leven teruggetrokken. In zijn werk voor de twee door hem opgerichte stichtingen, het Nelson Mandelafonds en het Nelson Mandela Kinderfonds, zet hij zich nog steeds in voor de idealen en waarden die hij voorstaat. Dat geldt ook voor het initiatief Global Elders dat hij op 18 juli 2007 samen met Graça Machel en aartsbisschop Desmond Tutu in Johannesburg van start liet gaan. Bij dit project is een groep wereldleiders, vredesactivisten en mensenrechtenvoorvechters betrokken die zich tot doel stelt wereldwijde problemen op te lossen door met behulp van 1000 jaar collectieve ervaring oplossingen te bedenken voor schijnbaar onoverkomelijke problemen als klimaatverandering, hiv/aids en armoede en hun politieke onafhankelijkheid te gebruiken om enkele van de meest hardnekkige conflicten in de wereld te helpen oplossen. In zijn toespraak tijdens een parlementaire zitting ter ere van 10 jaar democratie in Zuid- Afrika zei Nelson Mandela: Bij het nastreven en vestigen van een inclusieve democratie voor alle rassen in ons land hebben wij ons altijd laten leiden door het beginsel dat in alle groepen en sectoren van de maatschappij goede mannen en vrouwen zijn te vinden, en dat in een open en vrije maatschappij zulke Zuid-Afrikanen elkaar zullen vinden om samen te werken aan de gemeenschappelijke zaak. Eens historische vijanden, hebben wij overeenstemming weten te bereiken voor een vreedzame overgang van apartheid naar democratie, juist omdat wij in de ander een ingeboren neiging tot het goede hebben willen aannemen. In 2012 bekroonde de Universiteit van Zuid-Afrika de voormalige president, die niet aanwezig kon zijn, met haar Robben Island Alumnus Award als formele erkenning voor zijn inzet voor sociale rechtvaardigheid en ethisch leiderschap Anatoli Martsjenko Anatoli Martsjenko ( ), één van de bekendste dissidenten van de voormalige Sovjet-Unie, stierf na meer dan twintig jaar hechtenis in december 1986 in de gevangenis van Tsjestopol aan de gevolgen van een hongerstaking. Hij was lid van een in 1975 opgerichte groep die ijverde voor de naleving van de Slotakte van Helsinki, en met name van de bepalingen over de mensenrechten, veiligheid en samenwerking. Zijn onthullingen over de ware aard van de Russische werkkampen en gevangenissen leverden hem een veroordeling wegens antisovjetagitatie en propaganda op. De enige mogelijkheid om de heerschappij van het kwaad en de onwettigheid te bestrijden, bestaat er volgens mij in dat men de waarheid kent Alexander Dubček Met Alexander Dubček ( ) huldigde het Europees Parlement in 1989 een van de grondleggers van de vernieuwing en verandering in het voormalige Oostblok. Dubček was de centrale figuur van de hervormingsbeweging die bekend kwam te staan als de Praagse lente. Zijn inspanningen om een menselijke gezicht te plakken op het socialisme werden op 21 augustus 1968 tenietgedaan toen de strijdmachten van de Warschaupactlanden Tsjecho-Slowakije binnentrokken en de controle over Praag en het gebouw van de Centrale Commissie grepen, waarbij hij in hechtenis werd genomen door de Sovjets. Na een aanklacht wegens verraad werd hij uit al zijn functies ontheven en uit de communistische partij gezet. Alexander Dubček werkte tot 1985 als arbeider. In 1988 keerde hij terug in de actieve politiek en zette zich in voor de burgerrechten. Na de revolutie in Tsjecho-Slowakije werd hij tot voorzitter van het Federaal Parlement van de Socialistische Republiek Tsjecho-Slowakije gekozen. Dubček, die ook voor de sovjetdissidenten in hun jarenlange strijd voor glasnost een van de hoopgevende figuren bleef, aldus Andrej Sacharov in een tijdens de uitreikingsceremonie in januari 1990 voorgelezen boodschap, sprak de wens uit dat door de Praagse lente de grote symfonie van de Europese saamhorigheid in 1990 en in alle komende jaren zal blijven doorklinken. 13

14 1990 Aung San Suu Kyi De strijd van Aung San Suu Kyi voor democratie in Myanmar werd in 1990 bekroond met de Sacharovprijs, een jaar voordat Aung San Suu Kyi de Nobelprijs voor de vrede in ontvangst mocht nemen in Suu Kyi, die geboren werd in 1947, geldt als een internationaal symbool voor vreedzaam verzet tegen onderdrukking en bracht het overgrote deel van de twee decennia na 1990 door in huisarrest of in de cel nadat de heersende militaire junta in Myanmar haar Nationale Liga voor Democratie zwaar aanpakte met arrestaties en bloederige represailles en weigerde om de macht over te dragen aan de NLD, ondanks de verpletterende overwinning van de liga bij de verkiezingen van dat jaar. Aung San Suu Kyi stond nog steeds onder huisarrest tijdens de eerste verkiezingen in Myanmar in twintig jaar, op 7 november 2010, maar werd zes dagen later vrijgelaten. In april 2012 nam Suu Kyi deel aan de tussentijdse parlementaire verkiezingen, tegen de achtergrond van de democratische hervormingen van de nieuwe regering, waarbij zij met haar partij 43 van de 45 zetels behaalde. Op 3 mei 2012 legde Suu Kyi de eed af in het parlement. Ze is nu oppositieleidster in het Myanmarese parlement. Over haar overwinning bij de verkiezingen zei het Europees Parlement een enorm respect te koesteren voor de decennialange strijd van oppositieleidster en Sacharovprijswinnaar Aung San Suu Kyi en loofde haar moed en volhardendheid als voorbeeld van onbaatzuchtige moed en de strijd voor vrijheid en democratie tegen tirannie. Het Europees Parlement was ingenomen met de dialoog tussen de regering en de oppositie. Het Parlement had reeds een aantal keer opgeroepen tot de onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating van Aung San Suu Kyi en andere Birmaanse politieke gevangenen en het veroordeelde de systematische schendingen van de mensenrechten, de fundamentele vrijheden en de democratische grondrechten van de bevolking van Birma/Myanmar. Sinds de aanvang van de democratische hervormingen in het land, zijn er honderden politieke gevangenen vrijgelaten en is de censuur in de media opgeheven. Aung San Suu Kyi werd aangesteld als hoofd van een 15-koppige parlementaire commissie die moet bijdragen tot de handhaving van de rechtsstaat in het land. Zij beschouwt een sterk, onafhankelijk en onbezoedeld gerechtelijk apparaat als de sleutel tot democratie: pas wanneer we kunnen zeggen dat we erin geslaagd zijn om de rechtsstaat opnieuw in te voeren, kunnen we stellen dat het democratiseringsproces geslaagd is. Sinds haar vrijlating kan Suu Kyi weer reizen, en het Europees Parlement heeft Aung San Suu Kyi dan ook nogmaals uitgenodigd voor een bezoek om haar Sacharovprijs van 1990 in ontvangst te komen nemen Adem Demaçi In 1991 kende het Europees Parlement de Sacharovprijs toe aan Adem Demaçi, een in 1936 in Priština geboren Kosovaar. Het huldigde daarmee een man die het grootste deel van zijn leven ( ) in de gevangenis heeft doorgebracht omdat hij in woord en geschrift opkwam voor de Albanezen in Kosovo. Gevangenschap kon Demaçi echter niet de mond snoeren: hij liet nog altijd zijn stem horen om de bittere waarheid over de Servische onderdrukking van de twee miljoen Albanezen in Kosovo te verkondigen. Het vrije woord is de eerste onontbeerlijke stap naar de democratie. Zonder het vrije woord kan er geen dialoog zijn, zonder dialoog kan men de waarheid niet vinden en zonder waarheid is vooruitgang onmogelijk. Na zijn vrijlating neemt Adem Demaçi de leiding van het Comité voor de mensenrechten en vrijheden in Kosovo op zich. Van 1998 tot 1999, in de tijd van het Servische offensief, was hij de politieke vertegenwoordiger van het Bevrijdingsleger van Kosovo (UCK). Sinds de oorlog wijdt hij zich in de eerste plaats aan de etnische verzoening en de terugkeer van vluchtelingen. Hij aanvaardde het voorzitterschap van het Comité voor wederzijds begrip, tolerantie en co-existentie, waarin alle etnische volksgroepen zijn vertegenwoordigd, omdat Kosovo van iedereen is en wij een vrije, democratische, multi-etnische samenleving willen. Tot op heden is hij actief in de Kosovaarse politiek Las Madres de la Plaza de Mayo Deze Argentijnse mensenrechtenbeweging ontstond spontaan vanuit de zoektocht naar kinderen die verdwenen tijdens de vuile oorlog in Argentinië, een periode van zeven jaar na een militaire coup in 1976 waarin er meer mensenrechtenschendingen plaatsvonden dan ooit tevoren. Moeders die op zoek waren naar hun kinderen en die buiten het Ministerie van Binnenlandse Zaken stonden te wachten, zochten steun bij elkaar en organiseerden in deze tijden van zware onderdrukking, waarbij het zelfs verboden was om gewoon in een groep bij elkaar te staan, hun eerste protest door langzaam rondjes te lopen op 14

15 het Plaza de Mayo. Het eerste protest werd gehouden door veertien vrouwen, maar het groeide al snel uit tot een wekelijkse mars op donderdagmiddag, waaraan honderden moeders, vaders, broers, zussen en vrienden deelnamen. De vrouwen droegen sjaals waarop de namen van hun kinderen geborduurd waren, als duidelijk zichtbaar symbool van de beweegreden achter hun protest. Ze bleven moedig volharden in hun passieve, vreedzame verzet, zelfs toen 12 van hen verdwenen eind 1977, waaronder ook Azucena Villaflor, de eerste leidster van de moeders, en twee andere moeders die aan de wieg van de beweging stonden, Esther Careaga en María Eugenia Bianco. Het vreedzame verzet van de moeders droeg bij tot de val van het militaire regime en dat sommigen die zich in de jaren zeventig in Argentinië aan misdrijven tegen de menselijkheid hadden schulding gemaakt hebben moeten terechtstaan en tot gevangenisstraf werden veroordeeld, is onder andere te danken aan hun niet aflatende inspanningen. Hun strijd is ondertussen uitgegroeid tot iets groters. De Argentijnse moeders willen graag dat de jongeren van het land politieke betrokkenheid tonen en in actie komen tegen het onderdrukkende systeem dat miljoenen Argentijnen tot de armoede veroordeelt en dat het volk geen onderwijs, huisvesting of gezondheidszorg biedt. Zij strijden voor een onafhankelijke rechterlijke macht en voor verandering van de politieke situatie en streven zo de idealen van hun verdwenen kinderen na. Tijdens hun protesten, die nog steeds elke donderdag plaatsvinden voor de presidentswoning in het Casa Rosada, dragen de Madres nu effen witte sjaals, die het universele karakter van hun strijd moeten benadrukken. Las Madres de la Plaza de Mayo hebben een volksuniversiteit, een boekhandel, een bibliotheek en een cultureel centrum opgericht. In 1999 ontving de organisatie de Unescoprijs voor vredesonderwijs Oslobodjenje Het in 1943 opgerichte dagblad Oslobodjenje kreeg de Sacharovprijs in Ondanks de doden en gewonden onder hun collega s en de verwoesting van de redactieruimte door Servisch geschut werkten zo n zeventig journalisten moslims, Serviërs en Kroaten in een atoomschuilkelder in Sarajevo met gevaar voor eigen leven verder aan de verschijning van de krant. Zlatko Disdarević, een van de toenmalige redacteurs die nadien Bosnisch ambassadeur is geworden, verklaarde dat de krant zich inzette voor het behoud en de verdediging van Bosnië-Herzegovina als multi-etnische staat. Ons streven richtte zich tegen de dood, de opsplitsing of zelfs het wegvagen van Bosnië- Herzegovina van de landkaart. De bevolking van Sarajevo, van Bosnië en van Herzegovina zal zich blijven verzetten tegen de opdeling die haar wortels heeft in het Europa van voor de Eerste Wereldoorlog. Oslobodjenje ( bevrijding ) ontleent zijn naam aan het dagblad dat werd opgericht door partizanen die tegen de Duitse bezetting van Joegoslavië streden en het was lange tijd een van de weinige onafhankelijke kranten van het land Taslima Nasreen Toen de arts en schrijver Taslima Nasreen, geboren in 1962 in Bangladesh, in 1994 de Sacharovprijs kreeg, had zij al haar toevlucht genomen tot Europa. Haar boeken, waarin zij het religieuze fundamentalisme, en met name de onderdrukking van de vrouw bekritiseert, zijn in haar land verboden. Zij wordt door de Islamitische fundamentalisten met de dood bedreigd. In haar dankwoord verklaarde zij dat ze uit een deel van de wereld kwam waar de sociale spanningen en de menselijke problemen ondraaglijk zijn geworden. Als schrijver kan zij niet de ogen sluiten voor het dagelijkse leed en de hongersnood in de sloppenwijken. In september 1998 keerde Taslima Nasreen terug naar Bangladesh omdat haar moeder op sterven lag. Zodra dit nieuws bekend werd, eisten de religieuze fundamentalisten opnieuw de dood van de schrijver. Een rechtbank vaardigde een arrestatiebevel tegen haar uit en dreigde haar bezittingen in beslag te nemen. Het Europees Parlement reageerde op een verzoek om hulp van Taslima Nasreen en riep in een resolutie de regering van Bangladesh op het leven en de veiligheid van Taslima Nasreen te waarborgen. Gezien de voortdurende bedreigingen verliet Nasreen in januari 1999 haar land opnieuw. Sinds 1994 heeft Taslima Nasreen in veel landen in ballingschap gewoond, waaronder Frankrijk, Zweden en India. Maar ook daar voelde zij zich steeds meer in het nauw gedreven door de protesten vanuit moslimgroepen tegen haar anti-islamitische romans en memoires. Zij zag zich in november 2007 gedwongen in New Delhi te gaan wonen, onder beveiliging van de Indiase regering. Uiteindelijk heeft zij medio maart 2008 India moeten verlaten als gevolg van 15

16 toenemende doodsbedreigingen door Islamitische extremisten en problemen om een verblijfsvergunning voor India te krijgen. In 2009 verleende de burgemeester van Parijs Taslima Nasreen toestemming om daar te verblijven. Ofschoon Bangladesh haar het recht op terugkeer blijft ontzeggen, wil Taslima Nasreen graag naar haar land terugkeren, zoals ze keer op keer heeft verklaard Leyla Zana Toen het Europees Parlement in 1995 aan Leyla Zana de Sacharovprijs toekende vanwege de moedige wijze waarop zij opkomt voor de mensenrechten en zich inzet voor een vreedzame en democratische oplossing van de conflicten tussen de Turkse regering en de Koerdische bevolking in Turkije, had zij al een jaar in hechtenis doorgebracht. Bij de verdediging van de rechten van haar gedetineerde echtgenoot had Zana een rol op de voorgrond verworven die uiteindelijk culmineerde in haar kandidaatstelling in de Turkse parlementsverkiezingen van 1991, waarbij zij in haar district Diyarbakir 84 procent van de stemmen won. Bij haar ambtsaanvaarding beloofde zij in het Koerdisch ernaar te zullen streven dat Koerden en Turken in een democratisch bestel vreedzaam naast elkaar kunnen leven. In december 1994 stelde het Staatsveiligheidsgerecht van Ankara Leyla Zana samen met drie andere Koerdische parlementsleden van de pro-koerdische Partij voor Democratie, die banden heeft met de verboden PKK, in beschuldiging vanwege haar toespraken en geschriften waarin zij de rechten van de Koerden verdedigt. Ze werd veroordeeld tot 15 jaar cel. In 1997 bood de regering aan om haar in vrijheid te stellen om gezondheidsredenen, maar Zana weigerde omdat zij een algemene amnestie voor alle politieke gevangenen wenste en zij zei: Ik wil niet om gezondheidsredenen vrijgelaten worden terwijl mijn politieke vrienden in de gevangenis moeten blijven. Na een nieuw proces in 2003, dat door het Europees Hof voor de rechten van de mens net zo min als het eerste proces als eerlijk en onafhankelijk werd aangemerkt, beslisten de rechters dat de voormalige Koerdische parlementsleden de rest van hun gevangenisstraf moesten uitzitten. Die veroordeling werd in 2004 evenwel ingetrokken door het Turkse Hof van Beroep. Zo kon Leyla Zana op 14 oktober 2004 eindelijk tijdens een speciale plechtigheid in Brussel het voltallige Europees Parlement persoonlijk toespreken en de Sacharovprijs in ontvangst nemen. In december 2008 werd Leyla Zana door een Turks gerechtshof veroordeeld tot nog eens 10 jaar gevangenisstraf omdat zij terroristische propaganda zou hebben verspreid, maar haar veroordeling werd nietig verklaard door een hof van beroep op grond van het feit dat zij niet de kans had gekregen om zich te verdedigen. In mei 2012 kreeg zij nogmaals tien jaar celstraf nadat zij schuldig werd bevonden aan het verspreiden van terroristische propaganda. In de algemene verkiezingen van 12 juni 2011 werd zij herverkozen als Koerdisch parlementslid, en als parlementslid geniet zij parlementaire onschendbaarheid tot de volgende verkiezingen in Wei Jingsheng De vader van de democratische beweging in China kreeg de Sacharovprijs in De bekendste dissident van China werd op 20 mei 1950 geboren in een ambtenarengezin. Als lid van de Rode Garde was hij aanvankelijk een geestdriftig aanhanger van de idealen van de Maoïstische Culturele Revolutie. Teleurgesteld echter door de gruwelen die in naam van de klassenstrijd werden begaan, werd hij een voorstander van het humanisme en de democratie. In 1978, het jaar van de machtsovername door Deng Xiaoping, hielp Wei Jingsheng mee aan de oprichting van de Muur van de democratie. In een muurkrant eisten burgers dat het door hen geleden onrecht zou worden rechtgezet. Wat is echte democratie? vroeg Wei op een plakkaat en trok daarmee de aandacht en de toorn van de Chinese regering. Toen hij in 1979 echter Deng Xiaoping een dictator naar het evenbeeld van Mao Zedong noemde, werd hij gearresteerd en na een schijnproces wegens contrarevolutionaire misdaden veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf en werkkamp. Ook na zijn vrijlating in 1993 gaf Wei Jingsheng zich niet gewonnen. Hij legde contact met Westerse media en bleef de flagrante schendingen van de mensenrechten in China aan de kaak stellen. In 1994 werd hij door de staatsveiligheidsdienst opgepakt en wegens anticommunistische samenzwering eind 1995 opnieuw tot veertien jaar gevangenisstraf veroordeeld. Zijn gezondheidstoestand 16

17 verslechterde als gevolg van de onmenselijke omstandigheden waaronder hij gevangen werd gehouden en mishandeling door medegevangenen. Op 16 november 1997 werd Wei Jingsheng na aanhoudende internationale druk vrijgelaten en naar de Verenigde Staten uitgewezen. Als voorzitter van de Overseas Chinese Democracy Coalition (OCDC), die is opgericht in 1998, en oprichter van de Wei Jingsheng Foundation blijft hij zich inzetten voor zijn belangrijkste doel: mensenrechten en democratie in China Salima Ghezali Salima Ghezali, de winnaar van de Sacharovprijs van 1997, werd in 1958 in Algiers geboren. In de jaren tachtig zette zij zich in voor de Algerijnse vrouwenbeweging. Zo was zij een overtuigd voorverchter voor Vrouwen van Europa en van de Maghreb en hoofdredacteur van het door haar opgerichte vrouwentijdschrift NYSSA. De vrouwenrechtenactivist werd een overtuigd voorvechter voor de mensenrechten en democratie in Algerije. Vanaf 1994 besteedde zij als uitgever van het weekblad La Nation steeds meer aandacht aan de overheidscensuur. In haar artikelen hamerde zij voortdurend op de noodzaak van een vreedzame en democratische oplossing van de crisis in Algerije, die tienduizenden levens, waaronder die van een groot aantal journalisten, heeft geëist. Daarmee begaf zij zich in de vuurlinie van de Algerijnse autoriteiten en islamitische extremisten. Een bijdrage van haar hand in Le Monde Diplomatique over de situatie van de mensenrechten in Algerije was voor de autoriteiten in 1996 aanleiding haar blad een verschijningsverbod op te leggen. In reactie daarop schreef Salima Ghezali: We moeten herinneren aan de beginselen die de grondvesten van onze menselijke samenleving zijn en waakzaam blijven. Dat is de beste manier om ervoor te zorgen dat de beschaving de barbarij overwint. Op 25 april 1996 deed Salima Ghezali in een door het Europees Parlement georganiseerde hoorzitting over de persvrijheid verslag van de angst en de moeilijkheden die journalisten in Algerije ervaren wanneer zij proberen de censuur te omzeilen en aan de moordzuchtige woede van hun tegenstanders te ontkomen. In 2002, kort voordat La Nation weer opnieuw zou verschijnen, verzekerde Salima Ghezali dat het weekblad zich zou blijven inzetten voor een opening van Algerije in de richting van democratie. Salima Ghezali is bestuurslid van de Euromediterrane Stichting voor ondersteuning van voorvechters van de mensenrechten (EMHRF - Euro-Mediterranean Foundation of Support to Human Rights Defenders) blijven inzetten voor meer democratie in Algerije Ibrahim Rugova In 1998, toen het gewapende conflict tussen de Servische troepen en het bevrijdingsleger van Kosovo escaleerde, gaf het Europees Parlement een signaal af door de Sacharovprijs toe te kennen aan Ibrahim Rugova, de politieke leider van de Albanezen in Kosovo. Daarmee huldigde het Europees Parlement een man die consequent het beginsel van vreedzaam verzet tegen het geweld bleef aanhangen. Dr. Ibrahim Rugova, geboren op 2 december 1944 in Cerrca (Istog) in Kosovo, doceerde letterkunde aan de Universiteit Priština voordat hij in 1989 werd gekozen tot leider van de Democratische Liga van Kosovo (LDK). In dat jaar hief Belgrado het autonome statuut van de provincie Kosovo op, wat resulteerde in onderdrukking van de Albanezen en arrestatie van oppositieleiders. In 1990 keurden de twee miljoen Albanezen in Kosovo hun eigen grondwet goed. In 1991 stemde 97% van hen in een referendum vóór een onafhankelijk Kosovo. In 1998 herkozen zij Ibrahim Rugova tot president van hun zelfverklaarde Republiek Kosovo. De pacifist Ibrahim Rugova bleef vol overtuiging vasthouden aan geweldloze oppositie tegen het Servische regime en was steeds bereid tot een dialoog met Belgrado. Ook trachtte hij de wereld voor de zaak van zijn volk te winnen. Hij bleef er voortdurend bij de internationale gemeenschap op aandringen om de druk op te voeren en Kosovo bescherming te bieden. In de overtuiging dat de zelfbeschikking van zijn volk slechts in tijden van vrede kon worden verwezenlijkt, ondertekende Ibrahim Rugova als leider van het onderhandelingsteam van de Albanezen in Kosovo op 18 maart 1999 het vredesakkoord van Rambouillet. Omdat Belgrado weigerde dit akkoord te ondertekenen, zette de NAVO op 24 maart aanvallen in op Joegoslavië in, waarna de Joegoslavische troepen zich terugtrokken uit Kosovo. Fehmi Agani, de belangrijkste adviseur van Rugova, werd op 28 maart in Priština vermoord. Rugova zelf moest onderduiken. In maart 2002 werd Ibrahim Rugova tot eerste president van Kosovo gekozen. President Rugova is op 21 januari 2006 aan kanker overleden. 17

18 1999 José Alexandre Xanana Gusmão Xanana Gusmão werd op 20 juni 1946 in Laleia op Oost-Timor geboren. Toen de Portugezen zich van het eiland terugtrokken, begon Indonesië een politiek van destabilisatie van Oost-Timor. Op 7 december viel het Indonesische leger het eiland binnen. Gusmão ging ondergronds en werd in 1978 leider van de gewapende arm van het Revolutionaire Front voor de onafhankelijkheid van Oost-Timor (FRETILIN). Hoewel het met de invasie gepaard gaande geweld naar schatting levens kostte, hield het verzet van het volk stand. Xanana Gusmão probeerde tot een vreedzame oplossing te komen door de Indonesische regering een vredesplan en besprekingen onder toezicht van de Verenigde Naties voor te stellen. In 1986 wist hij de politieke en maatschappelijke krachten in de Nationale Raad van het Timorees verzet (CNRT) te verenigen. Op 20 november 1992 werd Xanana Gusmão gearresteerd en wegens separatisme en illegaal wapenbezit tot levenslang veroordeeld, een straf die later werd omgezet in twintig jaar gevangenisstraf. Uiteindelijk werd hij in februari 1999 onder huisarrest gesteld. Zelfs de opsluiting van Xanana Gusmão, die ook wel de Mandela van Timor wordt genoemd, kon de oppositie in Oost-Timor niet breken. De vrijlating van Xanana Gusmão op 7 september 1999 kort na het volksreferendum van 30 augustus waarin 80% van de bevolking van Oost- Timor zich voor de onafhankelijkheid van Indonesië uitsprak door de Indonesische president Habibie was een reactie op de massale internationale druk. Xanana Gusmão is als voorvechter van vrede en dialoog het symbool van verzet op Oost-Timor geworden, en de belichaming van hoop van de internationale solidariteitsbeweging. Bij zijn vrijlating verklaarde hij: Als vrij man beloof ik alles te doen wat ik kan om Oost-Timor en mijn volk vrede te brengen. In april 2002 vonden de eerste vrije presidentsverkiezingen plaats op Oost-Timor. Xanana Gusmão werd gekozen met bijna 83% van de uitgebrachte stemmen en hetzelfde jaar ontving hij de Noord-Zuidprijs van de Raad van Europa. Op 20 mei 2002 riep Kofi Annan officieel de onafhankelijkheid van de Democratische Republiek Oost-Timor uit. Na tot mei 2007 een termijn als president van Oost-Timor, of Timor-Leste, te hebben gediend, werd José Xanana Gusmão na de parlementsverkiezingen van 30 juni 2007 premier van het land. In 2008 overleefde Xanana Gusmão een moordaanslag. In september 2012 verklaarde hij aan de Algemene Vergadering van de VN dat Oost-Timor voornemens was tegen 2030 uit de armoede te geraken en een welvarend land te worden BASTA YA! De belangengroep BASTA YA ( genoeg is genoeg ), die in juli 2004 een adviserende status verkreeg bij de Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties, bestaat uit burgers die zich inzetten voor de fundamentele mensenrechten, democratie en verdraagzaamheid in Baskenland. Haar leden hebben uiteenlopende ideologische achtergronden maar zijn het eens over de volgende standpunten: tegen terrorisme in al zijn vormen, ongeacht oorsprong of ernst; steun aan alle slachtoffers van terreur of politiek geweld; verdediging van de rechtsstaat, de grondwet en het autonome statuut van het Baskenland. Door de terreur van de ETA en daarmee verwante groepen worden de fundamentele vrijheden en de mensenrechten in Baskenland bedreigd. Duizenden mensen zijn slachtoffer van intimidatiecampagnes, afpersing, chantage of aanslagen op henzelf, hun familieleden of hun familieleden of eigendommen. Zij kunnen hun mening niet vrij uiten of van hun rechten gebruik maken zonder grote risico s te lopen. De leden van BASTA YA zetten hun leven op het spel voor de strijd tegen terrorisme. Het enige wapen dat zij hebben is de vreedzame mobilisatie van mensen om op te komen voor hun fundamentele vrijheden. BASTA YA organiseert acties waaruit solidariteit spreekt met iedereen die zich verzet tegen terrorisme en opkomt voor democratische waarden. Daarmee wil de groep het bewustzijn vergroten. In maart 2002 verklaarde een woordvoerder van het initiatief, Fernando Savater, voor de Commissie buitenlandse zaken dat de mensen na 25 jaar dagelijkse strijd uitgeput waren en dat in de afgelopen tien jaar reeds 10% van de bevolking uit Baskenland is weggetrokken. Basta Ya verklaart dat de grootste wens is de groep zo snel mogelijk te ontbinden zodra deze overbodig geworden is. Tot dan, en zolang de terrorismedreiging in het Baskenland reëel blijft en burgers in een klimaat van afpersing en permanent geweld leven, blijft Basta Ya vastberaden verderwerken en roept het alle burgers op tot mobilisatie wanneer dat nodig is. 18