Noord-Drentse rivieren. Onstaan, hydrologie en cultuurhistorie

Transcriptie

1 Noord-Drentse rivieren Onstaan, hydrologie en cultuurhistorie

2 Noord-Drentse Rivieren Docent Kees Boele

3 Programma Noord-Drentse rivieren: Colleges 28 mei Ontstaan, hydrologie en cultuurhistorie 4 juni Hunze, Drentsche Aa en Peizerdiep, flora, fauna en beheer

4 2 juni - Excursie middenloop Drentsche Aa. Verzamelpunt: Parkeerplaats Homanhof, Anloo Eexterveld Oudemolen; uur Van Groningen - Zuidlaren Anloo

5 11 juni Excursie Hunze. P uur Verzamelpunt: Parkeerplaats Spijkerboorsdijk, direct na plaatsnaambord links (vanaf Annen) Annen

6 16 juni Excursie Eelderdiep 9.00 uur Parkeren einde Terborghlaan (kruising met Bruilwering) P

7 Noord- Drentse rivieren (Natuur in Drenthe)

8 Peizermade

9 Eelderdiep

10 TWRhMQSUFXQ

11 Hunze, Spijkerboor

12 Hunzedal, Spijkerboor

13 bothu7rhlaq

14 Benedenloop Drentsche Aa

15 Middenloop Drentsche Aa

16 Middenloop Drentsche Aa

17 Amerdiep

18 Brongebied Amerdiep, Halkenveen

19

20 Waterlopen in Drenthe (Natuur in Drenthe)

21 Hoogteverschil: tussen bron en monding Drentsche Aa: 21 meter

22

23 Ontstaan van Drentse rivieren 1 miljoen jaar geleden

24 jaar geleden nu Voortdurende afwisseling van koudere en warmere periodes

25

26 Uitbreiding van het landijs gedurende 3 ijstijden: Elsterien blauwe lijn Saalien gele lijn Weichselien rode lijn

27 Eerste ijstijd: Elsterien Onbekend hoever het landijs precies gekomen is. Wat we er van terugvinden zijn langgerekte tunneldalen opgevuld met potklei Deze zijn ontstaan onder het ijs. Potklei lagen komen o.a. dicht bij het oppervlak in dal Peizerdiep - Eelderdiep

28 Tweede IJstijd Saalien jaar BP Drentsche Aa onder een ijskap

29 Aan het eind van de Tweede IJstijd ontstonden diepe smeltwater dalen die ruwweg de loop volgden van vroegere zijrivieren van de Eridanos Drentsche Aa, Hunze en Eelderdiep / Peizerdiep waren zijtakken van een grote rivier die noordwaarts afwaterde.

30 Derde IJstijd Weichselien jaar BP Drentsche Aa, een smeltwaterdal in een toendra

31 Derde en laatste ijstijd, afwisseling van poolwoestijn tot toendra

32 jaar BP nu Daling van Nederland door wegvallen van de ijsdruk op Scandinavië

33 jaar geleden Drenthe warmt op Toendra verdwijnt en maakt plaats voor bos Eerste mensen naar Drenthe rond BP

34 BP BP Nu

35 BP Noord-Drenthe, van dennenbos naar loofbos

36

37 Biostratigraphische zones: Pollenzones P.Vos / P.Kiden 2005 Blytt & Sernander P Zone Etage Cal C14 yrs BP vegetatiekenmerk IX Sub-Atlanticum BP to present Gras-beuk-den-bos VIII Sub-Boreaal BP Gemengd eikenbos VII Atlanticum BP Gemengd eikenbos V +VI Boreaal BP Den-berkenbos,toename gemengd loofhout IV Pre-Boreaal BP Berkenbos III Jonge Dryas BP Steppe- toendra II Allerød BP Parktoendra/ berkenbossen Ic Oudere Dryas BP Steppe toendra Ib Bølling BP Parktoendra Ia Oudste Dryas BP Steppe toendra LWIII onbenoemd BP Steppe- poolwoestijn Weichselien

38

39 J.Zomer (RUG 2009)

40 J.Zomer (RUG 2009)

41

42 J.Zomer (RUG 2009)

43 J.Zomer (RUG 2009)

44 J.Zomer (RUG 2009)

45 J.Zomer (RUG 2009)

46 J.Zomer (RUG 2009)

47 Veenterpen

48 Reconstructie zodenhuis in het Friese Firdgum, mogelijk zijn veenterpboerderijen rond Peizerdiep zo gebouwd. Boven: gevonden scherven kogelpotten en roodbakkend aardewerk, Sandebuur

49 PAUZE Noord-Drentse Rivieren

50 Drentsche Aa, jaar geleden: een laaglandbeek in een dicht Elzenbos.

51 Van eerste boeren tot de Middeleeuwen

52 Op de hogere gronden: Eiken-berkenbossen Op open plaatsen in het bos eerste nederzettingen.

53 Trechterbeker- Cultuur BP Cirkels: hunebedden Driehoek: grafvelden X = losse vondsten

54

55

56 Bronstijd - IJzertijd BP Urnenvelden en Landbouwgebieden (raatakkers = celtic fields) Drentsche Aa Hunze

57 Late IJzertijd tot 1850 Markengrenzen en grotere nederzettingen Drentsche Aa Hieronder de begrenzing van de kerspelen in Noord-Drenthe Hunze

58

59 Dorpen op de rand van beekdalen

60 Woeste gronden, gebruikt voor schapen en steken heideplaggen (potstal). Gemeenschappelijk bezit

61 Essen, bemest met plaggen uit de potstal

62 Hooilanden, smalle verkaveling met houtwallen

63

64

65

66 Nationaal Park Een aaneengesloten gebied van meer dan 1000 hectare Bestaande uit natuurterreinen met een bijzondere wetenschappelijke gesteldheid en planten- en dierenleven Goede mogelijkheden zonering recreatief medegebruik In een NP liggen geen of bijna geen cultuurgronden Doel van beheer is instandhouding en ontwikkeling van ecologische, landschappelijke en cultuurhistorische waarden Bij inrichting prevaleren landschapsbelangen

67 Nationaal Beek- en Esdorpenlandschap Drentsche Aa Opgericht: Nationaal Park 2002 Nationaal Landschap 2007 Oppervlakte: ha Overlegorgaan Nationaal Park Drentsche Aa: - Provincie Drenthe - Gemeenten Aa en Hunze, Assen, Haren en Tynaarlo - Waterschap Hunze en Aa's - Staatsbosbeheer - Recreatiesector (Recron/Recreatieschap) - Natuurmonumenten - Noordelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO-Noord) - Brede Overleggroep Kleine Dorpen (BOKD) - Waterbedrijf Groningen - Ministerie van LNV.

68 wwww.drentscheaa.nl

69

70

71

72

73 Kwelwater: Zeer rijk aan metalen als ijzer, magnesium en mangaan Bevriest pas bij een omgevingstemperatuur lager dan - 10 Vrijwel altijd een roestlaag van geoxideerd ijzer én een olie-achtige Laag van Purperbacteriën.

74 Kwel en infiltratie in Drenthe (Natuur in Drenthe)

75 Grondwaterstromen Drentsche Aa (Kortleve, 1989) 1 1 = oppervlakkig Afstromend regenwater 2 2 = diep grondwater uit Midden- Drenthe

76

77

78 Hunze Afwatering Bargerveen Tijdens en na de vervening vrijwel geheel gekanaliseerd Cornelis Pijnckaer, 1634 Hunze = Schuytendiep

79 1852 Militaire kaart

80 1960 Topografische kaart

81 Oostermoerse Vaart / Hunze

82 Zuidlaardermeer

83 Zuidlaardermeer (1864) Ontstaan: tussen 8000 en 5000 jaar B.P. Wisselwerking tussen veengroei in dit deel van het Hunzedal en overstromingen veroorzaakt door eb en vloed.

84 Annermoeras, Spijkerboor

85 Rivierduintjes Duunsche Landen, Spijkerboor

86 Hunzedal pas in de loop Middeleeuwen in gebruik als hooilanden. Nederzettingen pas vanaf begin vervening, 17 e eeuw. Hunzedal en aangrenzende Veenkoloniën geheel verkaveld, beek gekanaliseerd tot Oostermoersche Vaart 1995 natuurvisie Hunzedal (WNF, Drents en Gronings Landschap); uitvoering i.s.m. Waterleidingmaatschappij Drenthe Herstel en ontwikkeling van natuur en landschap met verbetering van waterkwaliteit het bergen van water het vastleggen van CO 2 Bevordering recreatie Inrichting mag geen negatieve gevolgen voor de omliggende landbouw hebben.

87 Herintroductie Bever 2008 / 2009: eerste 17 uitgezet Inmiddels verspreid over de gehele Hunze, van Zuidlaardermeer tot Valthe

88 Verdere informatie: Bazelmans, J. 2011, Atlas Nederland in het Holoceen Heringa, J. 1985, Geschiedenis van Drenthe Provincie Drenthe: uitgave Natuur in Drenthe, _roderwolde_versie_november_2010_auteur_jeroen_zomer.pdf

89 Tot 2 juni 9.15 uur Anloo